خلیل‌الله خلیلی

خلیل‌الله خلیلی خلیل‌الله خلیلی
زادهٔ	۱۲۸۶ خورشیدی ۱۹۰۷ میلادی باغ جهان‌آرای، کابل، افغانستان
درگذشت	۱۴ ثور ۱۳۶۶ خورشیدی اسلام‌آباد، پاکستان
آرامگاه	محوطۀ دانشگاه کابل و در کنار آرامگاه سید جمال‌الدین
ملیت	افغانستانی
پیشه(ها)	شاعر، نویسنده، سیاست‌مدار
آثار برجسته	سفیر کبیر افغانستان در عربستان سعودی و عراق
فرزندان	مسعود خلیلی
والدین	محمدحسین‌خان مستوفی‌الممالک

خَلیل‌الله خَلیلی مشهور به استاد خلیلی (زادهٔ ۱۲۸۶ در کابل – درگذشتهٔ ۱۳۶۶ خورشیدی در اسلام‌آباد) شاعر فارسی‌گوی و تاجیک‌تبار معاصر افغانستان است. تا هنوز در زمینه اشعار استاد خلیلی تحقیق های فراوان علمی صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان از کتاب " استاد خلیلی و شعر ایستادگی" اثر ضیاءالحق فیروزکوهی نام برد که در زمینه تاثیر گزاری شعر استاد خلیلی بر جهاد و مقاومت افغانستان است.

خلیلی^[۱] در سال ۱۲۸۶ خورشیدی (۱۹۰۷ میلادی) در باغ جهان‌آرای کابل متولد شد.^[۲] پدرش محمدحسین‌خان مستوفی‌الممالک از بزرگان منطقهٔ کوهستان در شمال کابل و وزیر مالیهٔ عهد امیر حبیب‌الله خان بود که پسان‌تر به فرمان امان‌الله خان به دار آویخته شد.^[۳]

وی در سنین کودکی والدینش را از دست داد و درس را در نیمهٔ راه رها کرد. او سال‌ها در کابل، کوهستان و بلخ زیست و در پست‌های اساسی زیادی در سازمان‌های دولتی داخل و خارج افغانستان کار کرد. در اوایل دههٔ بیست خورشیدی به سمت معاون دانشگاه کابل به کار گماشته شد.^[۴] در سال ۱۳۳۰ ریاست مستقل مطبوعات را به‌عهده گرفت و در سال ۱۳۳۲ به‌عنوان مشاور عالی سلطنتی در دربار محمد ظاهر شاه خدمت کرد و نیز مدتی نمایندهٔ مجلس بود و در سال‌های نخستین دههٔ ۵۰ به‌عنوان سفیر کبیر مدتی در عربستان سعودی و سپس در عراق مشغول به کار بود.^[۵]

جدای مناصب اجرایی، موقعیتی بود که خلیلی در عالم ادب کسب کرد و به‌زودی نامدارترین شاعر افغانستان بدل گشت.^[۴]

خلیلی پس از کودتای هفت ثور سفارت را ترک گفت و مدتی در اروپا و آمریکا به سر برد. اما به سبب عشق وطن دیر در آن‌جا نپایید. او پس از آن به پاکستان رفت و در کنار هزاران هموطن آواره‌اش مسکن گزید و در این دوره آثار بسیاری از خود به جای گذاشت.^[۶]

خلیلی در مجموع ۶۲ اثر منظوم و منثور در عرصه‌های مختلف هنر، ادب، سیاست، فلسفه و عرفان دارد که بیشترشان در داخل و خارج از افغانستان به چاپ رسیده‌است.^[۷] آثار هرات، سلطنت غزنویان، فیض قدس، احوال و آثار حکیم سنایی، از بلخ تا قونیه، یمگان، نی‌نامه و عیاری از خراسان، آثار پژوهشی او هستند.^[۸]

عبدالغفور روان فرهادی پژوهشگر و نویسندهٔ اهل افغانستان و نمایندهٔ پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد، در صدمین سالگرد زایش خلیل‌الله خلیلی، قدرت بیان او را کم‌نظیر توصیف کرد.^[۳]

خلیلی اعتبار بسیاری نیز در میان فارسی‌زبانان ایران نیز کسب کرده بود. چنانچه مقامات دانشگاهی و حلقه‌های ادبی ایران دوبار در سال‌های ۱۳۳۵ و ۱۳۴۰ از وی دعوت نمودند و خلیلی مورد استقبال فراوان حلقه‌های فرهنگی ایران قرار گرفت.^[۶] چنان‌که تقریظ‌هایی را که عبدالرحمن پژواک، رضازاده شفق، بدیع‌الزمان فروزانفر، لطفعلی صورت‌گر و شمس‌الدین مجروح بر دیوان اشعار او نگاشته‌اند.

زمانی، خلیل‌الله خلیلی در سوگ ملک‌الشعرای بهار سروده بود:

خلیل‌الله خلیلی در بهار ۱۳۶۶ خورشیدی در شهر اسلام‌آباد کشور پاکستان درگذشت.^[۶] جسد وی پس از ۲۵ سال از درگذشتش، از پاکستان به کابل منتقل و در مراسم رسمی در محوطه دانشگاه کابل و در کنار آرامگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی به خاک سپرده شد.^[۸]

در مراسم خاکسپاری مجدد وی اعضای خانواده او، شماری از اعضای کابینه، استادان دانشگاه کابل و دوست‌داران این شاعر شرکت کردند.

*یکی از منابع: بی‌بی‌سی