منهاج سراج
ابوعمروعثمان بن سراج الدین محمد جوزجانی، مشهور به منهاج سراج ملقب به صدر جهان است. او قاضی، شاعر و مورخِ ایرانی دربار غوریان و سلاطین هند در سده هفتم، مؤلف کتاب طبقات ناصری است. از مطالب کتابش آشکار است که او در سال ۵۸۹ قمری متولد شدهاست.[۱] زادگاه او جوزجان بخشی از افغانستان امروزی است. اما برخی از مورخان محل تولد او را لاهور و برخی دیگر فیروزکوه (پایتخت غوریان) میدانند.[۲]
زندگی
[ویرایش]جوزجانی از خاندانی اهل سیاست و علم بود که اصالتاً از مردم جوزجان بودند و در دربار غزنویان و غوریان مناصب مهمی داشتند. پدر او، سراج الدین محمد بن عثمان، فقیه و قاضی دربار غوریان بود. جوزجانی از سوی مادر نیز متعلق به دودمانهای معروف و وابسته به غوریان بود. دوره کودکی جوزجانی در حرم ماه ملک، دختر سلطان غیاثالدین محمد سام گذشت. او تا ۲۲ سالگی در فیروزکوه بود و در همانجا به تحصیل پرداخت. زندگی جوزجانی پس از انقراض غوریان مبهم است؛ بنظر میرسد او در این سالها در خدمت حاکمان محلی بوده و سفرهایی نیز از جانب آنان به نیمروز و قهستان کردهاست. جوزجانی به طریقت چشتیه ارادت داشت.[۳] وفات او احتمالاً بعد از سال ۶۵۸ ق در دهلی بودهاست.[۴]
مقامات و مناصب منهاج سراج
[ویرایش]جوزجانی در سال ۶۲۴ پس از هجوم مغول به هند، نزد ناصرالدین قباچه، از سلاطین مملوک غور که در سند و مولتان و اُچ حکومت میکرد، رفت. ناصرالدین قباچه نیز اداره امور مدرسه فیروزی اُچ و قضاوت لشکر را به او سپرد.
در سال ۶۲۵ که سلطان شمس الدین التمش اُچ را فتح کرد، جوزجانی مورد توجه او قرار گرفت و همراه او به دهلی رفت. در سال ۶۳۰ جوزجانی عهدهدار قضاوت و امور شرعی هند شد و در گوالیار اقامت کرد. پس از درگذشت التمش در ۶۳۳، اوضاع هند آشفته شد؛ اما وقتی سلطنت، در ۶۳۴، به سلطان رضیه رسید، جوزجانی تدریس و اداره مدرسه ناصریه دهلی را بر عهده گرفت و بار دیگر قاضی گوالیار شد. او در سال ۶۳۹، در دوره حکومت معزالدین بهرام شاه، قاضی کل هند شد و پس از کشته شدن بهرام شاه، که سلطان علاءالدین مسعودشاه به سلطنت رسید، جوزجانی به ناچار از منصب قضا کنارهگیری کرد و در ۶۴۰ به لکهنو رفت. در سال ۶۴۳ به همراه طغان خان، حاکم لکهنو، به دهلی رفت و به دربار علاءالدین مسعود راه یافت و با حمایت غیاث الدین الغ خان بَلبن، مسئولیت مدرسه ناصریه و منصب قضا در گوالیار به او سپرده شد. در همان سال همراه سلطان مسعود در جنگ با مغولان شرکت کرد.[۵] در سال ۶۴۹، در زمان سلطان ناصرالدین محمودشاه، جوزجانی قاضی القضات دهلی شد و تا ۶۵۱ بر این منصب بود؛ اما در آن سال، به دلیل اختلاف و بدبینی سلطان نسبت به بلبن، برکنار شد. در سال ۶۵۲، صدرالملک نجم الدین ابوبکر، به وزارت سلطان ناصرالدین محمود رسید و با حمایت او، سلطان به جوزجانی لقب صدر جهان داد. او به توصیه بلبن، که باز نزد سلطان تقرب یافته بود، قاضی القضات هند شد.
آثار
[ویرایش]مِنهاج سِراج جوزجانی علاوه بر تاریخنگاری، به عربی و فارسی نیز شعر میگفت. او منظومهای ناصری نامه را در مدح سلطان ناصرالدین محمودشاه سرود که اکنون در دست نیست.[۶] شهرت جوزجانی بیشتر به سبب کتاب طبقات ناصری او است. او این اثر را در ۶۵۳ به نام ناصرالدین محمود آغاز کرد و در ۶۵۸ به پایان رساند. این کتاب تاریخ عمومی، شامل ۲۳ طبقه است که بخشهای مهم آن، تاریخ غزنویان، غوریان، خوارزمشاهیان و سلاطین هند است؛ ضمن اینکه تاریخ حمله مغولان به ماوراءالنهر و هند (قسمت آخر) اختصاصاً دربارهٔ استیلای مغول، از ابتدای خروج تاتار تا فتح بغداد، نوشته شده که بر اساس مشاهدات مؤلف است و اطلاعات تاریخی باارزشی دارد. طبقات ناصری همزمان با تاریخ جهانگشای جوینی نوشته شدهاست. ضیاءالدین برنی نیز کتاب خود، تاریخ فیروز شاهی، را در تکمیل طبقات ناصری نوشتهاست.[۷]
پانویس
[ویرایش]- ↑ منهاج سراج، طبقات ناصری ج۲، ۲۳۹.
- ↑ منهاج سراج، طبقات ناصری ج۲، ۲۴۱.
- ↑ عبدااحق دهلوی، اخبارالاخیارفی اسرارالابرار، ۸۰.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۵۹.
- ↑ منهاج سراج، طبقات ناصری ج۱، ۴۷۰–۴۷۱.
- ↑ ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ودرقلمرو زبان پارسی، ۱۱۷۶–۱۱۷۸.
- ↑ ضیاءالدین برنی، تاریخ فیروز شاهی، ۲۴–۲۵.
منابع
[ویرایش]- شریفی، محمد (۱۳۸۷). محمدرضا جعفری، ویراستار. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۴۴۳-۴۱-۸.
- ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۳، بخش۲، تهران۱۳۸۷
- ضیاءالدین برنی، تاریخ فیروزشاهی، حصه۱، چاپ شیخ عبدالرشید، ۱۹۵۷
- عبدالحق دهلوی، اخبارالخیارفی الاسرارالابرار، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی، ۱۳۳۲
- منهاج سراج، طبقات ناصری، ۱۳۶۳
- اهالی ایران در سده ۱۲ (میلادی)
- اهالی ایران در سده ۱۳ (میلادی)
- تاریخنگاران اهل هند
- درگذشتگان سده ۱۳ (میلادی)
- رویدادنامهنویسان
- زادگان ۱۱۹۳ (میلادی)
- سلطنت مملوک (دهلی)
- شاعران فارسیزبان
- نویسندگان سده ۱۳ (میلادی)
- ولایت جوزجان
- تاریخنگاران هند
- ایرانیهای مهاجرتکرده به هند
- اهالی ولایت جوزجان
- تاریخنگاران سده ۱۳ (میلادی)