Филиппиндіктер
| Филиппиндіктер | |
| Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) | |
_(14596946030).jpg) | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
115 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Филиппиндіктер — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.[1] Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - Филиппиннің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.[2] Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).[3]
Этногенезі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Филиппин тілі немесе пилипино (тағал. Pilipino, Filipino) Филиппиннің ұлттық және ресми тілі (ағылшын тілімен бірге). Аустронезиялық тілдер отбасына жатады және бар жергілікті тілдерге, әсіресе тағал тіліне негізделген. Ағылшын және испан тілдерінен алынған көптеген кірме сөздерді қамтиды. Филиппин тілі негізінен Манила мегаполисінің тұрғындары үшін бірінші тіл болып табылады.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Филиппиннің оңтүстік бөлігінде ислам дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері христиандар (протестанттар).[6]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері егіншілік (күріш, таро, ямс, тәтті картоп), мал шаруашылығы (шошқа, ешкі, карабао буйволы), аңшылық және балық аулау (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.[7]
Тұрмыс салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. Бас аулау әдеттегідей болды.[8]
Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады.
Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.[9]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған.[10]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - саронг, тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.[11]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, пияз, сарымсақ және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.[12]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Филиппиндіктер
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Үлкен Кеңестік Энциклопедия. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппин тілі. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 520. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Филиппиндік отбасылар. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппиндіктер. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
- ↑ Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары. Тексерілді, 5 желтоқсан 2024.
