Жапондар

Жапондар
日本人
Бүкіл халықтың саны
130 000 000
Ең көп таралған аймақтар
Жапония	127 000 000
Бразилия	1 500 000
АҚШ	1 200 000
Канада	62 349
Тілдері
жапон тілі
Діні
синтоизм, буддизм

Жапондар (жапон. 日本人 Nihonjin/Nipponjin, 日本民族 nihon-minzoku, яғни күншығыс елінің адамдары) — Жапонияның негізгі халқы. Жапонияда 125,2 миллион адам (2022, Жапония статистикалық бюросының бағалауы). Олар сондай-ақ Бразилияда (1,6 млн. адам – 2016 ж., Жапония Сыртқы істер министрлігінің бағалауы), АҚШ-та (1,3 млн. адам – 2010, халық санағы), Қытайда (140,1 мың адам – 2010), Канадада (109,7 мың адам – 2011 ж.), Филиппин және басқа да бірқатар елдерде тұрады.^[1]

Жапондықтар біздің дәуірімізге дейінгі 1 мыңжылдықтың ортасында яёидың энеолиттік мәдениетін тасымалдаушылардың үлкен тобын Корей түбегінің оңтүстігінен, бұған дейін айну және ішінара малай-полинезия тайпалары мекендеген жапон аралдарына қоныс аудару нәтижесінде тайпалар тобы ретінде қалыптасты. Біздің заманымыздың 4-ші ғасырында алғашқы жалпы жапондық мемлекеттің (Ямато патшалығы) құрылуы ежелгі жапон тайпаларының кейіннен дамыған, өркениеттердің тұрақты мәдени ықпалын бастан кешірген ұлтқа бірігуін аяқтады.^[2]

Жапондықтардың бет-әлпеті барлық азиялықтар арасында терісінің жарқын реңіне ие және сопақша пішінді болады (әсіресе иекте байқалады). Көздер үлкен, бадам тәрізді, бұрыштары төмен түсірілген. Мұрын ұқыпты, сәл тарылған, ал ұшы әрдайым жоғары қарайды. Еріндер әдетте жұқа болады. Жапондар нәзік, жүрісі толқында қалқып жүргендей жеңіл. Бойы орташа. Дене бөліктері пропорционалды. Семіздікке шалдыққандар жоқ.^[3]

Олар жергілікті сөйлеу мәнерлері мен диалектілері бар жапон тілінде сөйлейді. Сарапшылар ондағы аустронезиялық және алтай тілдерімен байланысты екі негізгі лексикалық қабатты ажыратады, ал жақында зерттеушілердің көпшілігі, ең алдымен, дамуға әсер еткен Алтай тілдері және шын мәнінде жапон тілінің ата-бабалары деген қорытындыға келді.

Жапон тілінің өзіндік жазуы бар, ол силлабикалық жазуды да, идеографияны да біріктіреді. Әдеби жапон тілі кёцуго немесе хёдзюнго деп аталады, ол аудармада "қарапайым тілді" білдіреді және оның ата-бабасы ежелгі Токио диалектісіне ие, бірақ қазіргі Токиода олар мүлдем басқаша сөйлейді.^[4]

Жапондық діни дәстүр жергілікті, ұлттық және кірме діндерді қамтиды. Синтоизм, «ками құдайларының жолы» деген атау жапондық байырғы дәстүрге жатады, дегенмен синтоизм ортақ ілімдер мен тәжірибелері бар ұйымдасқан дін ретінде ортағасырлық кезеңге дейін пайда болған жоқ. Халықтық дін түсінігі ұйымдасқан наным-сенім жүйесін қамтымайды және әдетте ауылшаруашылық өндірісінің циклімен және жергілікті қауымның немесе ауылдың әл-ауқатымен байланысты жергілікті әдет-ғұрыптарға – жергілікті маңызы бар құдайларға және ырымдарға жатады. Буддизм мен христиандықтың шетелден алынған дәстүрлері орта ғасырлар мен жаңа заманның басында Жапонияға әсер етті. Жапонияға VI ғасырда Азия континентінен келген буддизм тез арада ақсүйектер мен император отбасының дініне айналып, саяси мәнге ие болды. Жапон қоғамында буддизм тек ортағасырлық кезеңде ғана кең тарады.

XVI ғасырдың ортасында еуропалық миссионерлер мен саудагерлер Жапонияға христиандықты әкелді. Оны алғашында бірнеше жапон феодалдары қабылдады. XVII ғасырдың ортасына қарай христиандық Жапонияда қауіпті шетелдік ықпал ретінде тыйым салынды. Христиан миссионерлік уағыздаушылар жаңа кезеңнің басына дейін елге жіберілмеді.^[5]

Жапон аралдарына адамдар біршама кеш қоныстанған. Ғалымдар мұнда ең алғаш қазіргі айндардың аталары, онан кейін оңтүстіктен индонезиялық топтар тілінде сөйлейтін тайпалар, ал б.з.б. 4 — 3 ғасырларда Оңтүстік Кореядан тайпалар келді деп есептейді.

Ямато тайпасы Жапония халқының ата-бабалары болып саналады. Ежелден бері Қытай мен Жапония бәсекелес болып келеді. 6 ғасырда жапон өркениеті қарқынды дами бастады, көптеген салалардағы алшақтықты жойды. 7 ғасырда мемлекеттік реттеудің арқасында жапондықтар Қытай мен Кореядан көптеген қолөнершілер мен ғалымдарды тарта алды. Олар да балаларын көрші елдерге оқуға жіберді. Ұзақ уақыт бойы қытай тілі елдегі ресми тіл болып қала берді. 8 ғасырға таяу хирагана мен катакана қалыптасты. Көптеген лингвисттердің пікірінше, қытай әліпбиі әлі де жапон әліпбиінің бөлігі болып табылады.

Жапон мемлекетіндегі күрт өзгерістер 12 ғасырдың аяғында болды. Сол кезде билеуші ​​Ёритомо бірінші сегунатты құрды. Сегунаттың айрықша белгісі әскери реттеу болды. Барлық билік әскери басшылардың қолында болды. Император символдық мағынаға ие болды. XVI ғасыр Жапония үшін тоталитаризмнің басталуы болды. Елден шығуға тыйым салынды, көптеген шетелдіктер қуылды, миссионерлерге жат дінді насихаттауға тыйым салынды. Сегунат өзінің тіршілігін 20 ғасырға жақын аяқтады. Революция нәтижесінде империялық тәртіп қалпына келтіріліп, ел қайта ашылды. Жапонияда қазір конституциялық монархия бар. Билік әлі де ер адамдар арқылы беріледі, ал елді премьер-министр басқарады.^[6]

Дәстүрлі кәсіптері құрғақ және суармалы күріш шаруашылығы болып табылады. Оған қосымша суармалы егін, шай, көкөніс, жеміс-жидек, цитрус жемісін егеді. Жібек құртын өсіру, әсіресе, балық аулау кәсібі дамыған. Жапониялықтардың басым көпшілігі қалалы жерлерде тұрып, өндіріс орындарында, халыққа қызмет көрсету саласында еңбек етеді.

Қолөнердің ішінде ағаш және металл өңдеу, керамика, лак, жібек, жапон тоқыма бананының талшықтарынан жасалған маталар (басофу), рами, бруссоне­тии (васи) қабығының талшықтарынан қағаз өндірісі дамыған. Қағаздан фигураларды жасау (оригами), қуыршақ (нингё), тоқу (себеттер, вазалар, желпуіш), икат, кесте (сису) арқылы маталарды әшекейлеу, каллиграфия өнері, гүл өсіру (икебана) және бау-бақша өнері (бонсай).^[7]

Қазіргі уақытта Жапония жоғары дамыған индустриялық ел болып табылады. Өз ресурстарынсыз, тек импорттық шикізатты пайдаланбай, жапондықтар күрделі және күрделі өнеркәсіптерді: машина жасау, электроника және т.б. дамыта алды және өте жылдам әлемдік деңгейге жетіп, әлемдегі ең озық өндірістік, технологиялық экономикалардың бірін құрады. ^[8]

Қазіргі жапон отбасыларында бір шаңырақ астында тұратын отбасы мүшелерінің саны күрт азайды. Бірнеше ұрпақ бірге өмір сүрген көп балалы отбасылардың орнына ата-ана мен екі баладан тұратын «стандартты» отбасы келді. Үлкенді құрметтеу – жапон қоғамының ең негізгі мәселесі. Алайда, қоғамдық көлікте өз орнын қарттарға бермейді, ешкім ойламайды да. Метро мен автобустарда мүгедектерге, қарттарға және жүкті әйелдерге арналған орындықтар бөлек, бірақ әдейі ешкім өз орнын бермейді. Қазіргі жапон әйелдері көбінесе мансап құруға тырысады, жапон қоғамында оларды некеге және әсіресе балалармен біріктіру өте қиын, сондықтан олардың кейбіреулері ерте үйленуге ұмтылмайды.

Ресми түскі асқа шақырғанда, арқаңызды тік ұстап, аяғыңызды астыңызға қысып, тізеңізге отыруыңыз керек. Бұл поза «сэйдза» деп аталады. Үстелде "хаси" таяқшаларын қолдануға тура келеді. Тамақты бірінші болып үйдің иесі немесе сізді мейрамханаға шақырған адам бастайды.^[9]

Ауылдық елді мекендердің сызықтық түзу орналасуы басым. Дәстүрлі бір немесе екі қабатты қаңқалы-бағыналы үй қалың картонмен жабылған жақтаулардан жасалған жылжымалы қабырғаларымен сипатталады.

Едені 1 м-ге дейін шағын қадаларда орналасқан. Төбесі биік, плиткалы немесе сабанмен жабылған. Еден бетінің көп бөлігі күріш сабан төсеніштерімен жабылған. Жапондықтар, әдетте, төсек-орындарды пайдаланбайды, үстелдерді, орындықтарды және креслоларды тек қонақ бөлмеге орналастырады. Көбінесе үйде олар еденге, тегіс жастықтарға отырады, өте төмен үстелдерде тамақтанады, матрацтарда ұйықтайды.^[10]

Дәстүрлі жапон үйі – минка – сөзбе-сөз «қарапайым адамның үйі» дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта мұндай үйлер - ішінара өрт қаупіне байланысты, ішінара еуропалық сәулет сәніне байланысты сирек салынады. Дәстүрлі жапон үйіне кірген кезде аяқ киімді шешіп, ұшын сыртқа қаратып қалдыру керек. Содан кейін сатыға көтеріліп, татами бойымен жүресіз. Татами - бұл бір жарым шаршы метрді құрайтын сабан төсеніштері. Дәстүрлі жапон үйінде әдетте қонақтарды қабылдау бөлмесінің аумағын 6-8 татами құрайды. Бөлменің ортасында дәстүрлі түрде ирори - ошақ бар, оның үстінде шәйнек ілулі тұрады. Суық мезгілде Ирориде үйді жылыту ретінде қызмет ететін от үнемі жанып тұрады.

Қар көп жауатын Жапонияның таулы аймақтарында шатыры биік гассё-дзукури үйінің түрі дамыды. Мұнда бірінші қабаты ғана тұрғын үй болды, ал шатырдың екі-үш қабаты жібек құрттарын өсіретін шаруашылық ретінде пайдаланылды.^[11]

Дәстүрлі жапон киімі - ғасырлар бойы мұқият сақталған жапон мәдениетінің әдемі және қызықты көрінісі. Дәстүрлі киімнің көптеген түрлері бар, олардың әрқайсысының өзіндік стилі мен мақсаты бар. Ең көп таралған екі дәстүрлі киім - кимоно мен юката, оны ерлер де, әйелдер де ресми және бейресми жағдайларда киеді. Әдетте ер адамдар хакама мен хаори киеді - күнделікті киюге ыңғайлы және практикалық кең шалбар мен күртелер. Белді бекіту үшін оби (кең белбеу) қолданылады, ал аяққа гетэ (ағаш сандалдар) киіледі.

Кимоно - бұл дәстүрлі жапон киімінің ең танымал бөлігі. Бұл әйелдер, ерлер және балалар үйлену тойы, жерлеу және басқа да маңызды оқиғалар сияқты ерекше жағдайларда киетін ұзын шапан тәрізді киім. Кимонолар жібектен немесе мақтадан жасалған және өте қымбат болуы мүмкін. Олар көбінесе күрделі дизайнмен және өрнектермен безендірілген. Кимонолар әр түрлі стильде келеді, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Фуризодэ – үйленбеген әйелдер киетін кимоно түрі және жеңдері тобыққа дейін жетеді. Томэсодэ - әдетте үйленген әйелдер киетін фуризодтың ресми нұсқасы. Оның жеңдері қысқарақ және әдетте алтын немесе күміс әшекейлермен безендірілген.

Кимоно мен юкатадан басқа, бүгінгі күнге дейін киілетін дәстүрлі жапон киімдерінің көптеген басқа түрлері бар. Олардың кейбіреулері мыналарды қамтиды:

• Хакама — жекпе-жек шеберлері, актерлер және басқа да әртістер жиі киетін белдемше тәрізді шалбардың бір түрі.
• Хаппи — фестивальге қатысушылар немесе топ не ұйым мүшелері жиі киетін қысқа, тік жеңді күрте.
• Дзимбей — жеңіл мақтадан немесе зығырдан жасалған үстіңгі және шорттардан тұратын күнделікті жазғы киім.
• Монцуки — ерлердің ресми киімі, оның ішінде қара жібек кимоно және хакама шалбары бар.^[12]

Жапонияда дәстүрлі асхананың негізін құрайтын тағамдары күріш. Теңіз және мұхиттармен қоршалған елдің географиялық ерекшеліктеріне байланысты балық және теңіз тағамдары өте танымал. Ет Еуропаға қарағанда әлдеқайда сирек және аз тұтынылады.

• Рамен — елдің барлық байырғы тұрғындары дайындаған. Тағамның құрамы: ет, көбінесе балық сорпасы мен бидай кеспесі, Раменье дайындау кезінде дәмдік қоспаларға түрлі шөптерді немесе тамырларды пайдаланады.
• Суши — Жапонияның басты ұлттық тағамдарының бірі, оның визиткасы. Сірке суы қосылған күріш пен әртүрлі теңіз өнімдерінен, сондай-ақ басқа ингредиенттерден жасалған дәстүрлі жапон тағамы. Дүние жүзіндегі дәстүрлі жапон тағамдары негізінен «суши» деп аталады.
• Тахан — Жапонияда танымал күріш тағамы, оны бізге таныс палауға теңеуге болады. Тахан ет (шошқа еті, тауық еті), теңіз өнімдерімен (асшаяндар және т.б.) дайындалады.
• Зони — ет пен көкөністерден жасалған сорпа, күріш пирогымен (мори) бірге беріледі. Жиі жапондықтардың Жаңа жыл мәзірінде кездеседі.

Жапонияда ең танымал алкогольсіз сусын - шай. Қант қосылмайды, шай Жапон мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Саке Жапониядағы дәстүрлі алкоголь ішімдігі болып саналады. Бұл ескі технологияға (пастеризация және ашыту) сәйкес дайындалған күріш арағы.^[13]

Көнеден жеткен ұлттық салт-дәстүрін, тарихи ескерткіштері мен өнерін, ұлттық мейрамын, сан алуан отбасылық жоралғы ғұрпын, сыпайы мінез-құлық пен мәдениеттілікке баулитын халықтық педагогикасын классик. поэзиясын, сонымен қатар кескіндеме мен сәулет өнерін сақтаған. Ұлттық фольклордың ерекшелігі - халық ертегілері, халық қойылымдары және халық әндері түріндегі компоненттердің тығыз байланысы. Қазіргі заманғы фольклор өнердің тарихи түрлерімен және үйлесімімен ұсынылған. Оларға үй шаруашылығын жүргізу, синтоистік ғұрыптар, буддалық рәсімдер және зұлым рухтарды қуу туралы идеялар кіреді. Қосымша Кабуки, Ноо және Бунраку театрларының нұсқалары енгізілген. Муромати, Эдо және Камакура дәуіріндегі қойылымдар да танымал және қазіргі заманғы фестивальдердің репертуарларында жиі қолданылады.

Халық әндері кәсіби, діни, балалар және оқиға тақырыптарынан тұрады. Аспаптық сүйемелдеу тайко барабанымен, сямисэн лютнасымен, сякухати және синобуэ флейтасымен жүргізіледі. Танымал халық әндерінің жинақтары - "Тоса саяхат жазбалары", "Кинг фу", "Кангинсю", "Редзин хисе" және "Тауэзоси". Халық әндерінің Хейан кезеңіндегі әндер, сога мерекесі, коута, сокеку мен нагаут ойын-сауық әндері немесе Эдо кезеңіндегі театр музыкасы түріндегі музыкалық өнердің басқа түрлеріне, сондай-ақ танымал заманауи музыкаға әсері зор.

Халық ертегілері тарихи дамудың барлық кезеңдерінде мукаси-банаси немесе көне аңыздар мен дэнсэцу аңыздар түрінде көрінеді. Ұлттық қазір��і фольклордың ерекшелігі - тарихи жанрлар мен формаларды барлық алуан түрлілігінде сақтай отырып, жаңа формалар мен тақырыптарды біріктіру.^[14]

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Жапондар

Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.

Азия халықтары Бұл {{Әлем халықтары}} үлгісінің бір бөлігі Абунгтер • Айндар • Алас • Алоро-Пантар халықтары • Алорлар • Алтайлықтар • Алундар • Алюторлар • Амбелаундар • Амбон-Тимор халықтары • Амбондықтар • Андамандықтар • Апайо • Апатани • Арабтар • Армяндар • Ассамдықтар • Ассириялықтар • Асуралар • Ауғандықтар • Афридилер • Ачандар • Ачех • Аэталар • Әзербайжандар • Багоболар • Бадагалар • Баджолар • Бадуйлар • Бай • Байга • Балантак • Балиліктер • Балти • Банар • Банджарлар • Баоань • Бартангтар • Батақтар • Батиндер • Батуаса • Бахрейндіктер • Бахтиарлар • Белудждер • Бенгалдықтар • Бесая • Биак • Бикол • Билаан • Бима-Сумбан халықтары • Бирхорлар • Бихарлықтар • Болаанг-монгондоу • Бонток • Брагуи • Бру • Бугистер • Буи • Буид • Букиднон • Булан • Бунак • Бунгку • Буриш • Буруандар • Бутунг • Буряттар • Бхилдер • Бхумидж • Ва • Вандамен • Варопен • Ватубелдер • Вахандар • Веддалар • Вемал • Ветарлар • Висайя • Вьетнамдықтар • Вьеттер • Гадаба • Гаддандар • Гайо • Галела • Галештер • Гаошань • Гаро • Гилзай • Гиляндар • Гондтар • Горонтало • Грузиндер • Гуджар • Гуджараттар • Гурунг • Гэлао • Дархаттар • Даур • Дафла • Даяктар • Дербеттер • Джакун • Джат • Джарава • Джемшид • Джуанг • Догра • Долғандар • Донголар • Друкпа • Дулун • Дұң ұлты • Дүнгендер • Дунсян • Еврейлер • Жапондар • Захчиндер • Зярай • Ибандар • Иватандар • Инибалои • Иорданиялықтар • Ирактықтар • Ирула • Ителмендер • Ифугао • Ицзу • Ишкашымдықтар • Йемендіктер • Кадазан • Кайелдер • Калинга • Канканай • Каннара • Капауку • Карендер • Катарлықтар • Катулар • Качарлар • Качиндер • Кашмирліктер • Каялар • Каян • Кей • Келабиттер • Кемактар • Керинчилер • Кеттер • Клемантан • Кодагу • Конкандар • Корейлер • Корку • Коряктар • Кота • Кубу • Куи • Куки • Күрдтер • Курумба • Кусунда • Кхамти • Кханг • Кхасилер • Кхмерлер • Кхму • Кхолар • Кхондалар • Қажарлар • Қазақтар • Қалмақтар • Қарақалпақтар • Қытайлар • Қырғыздар • Ладактар • Лактар • Ламахолоттар • Ламеттер • Лао • Лати • Лахалар • Лаху • Лепча • Летийлер • Ли • Лимбу • Лио • Лису • Лоба • Лоинанг • Лубу • Лурлар • Лы • Ма • Мааньян • Магарлар • Магинданао • Мадурлар • Макасар • Малайлар • Малаялилер • Малер • Мазендерандар • Мальдивтер • Мамак • Манг • Манггараи • Мангиан • Мандайя • Мандар • Манипури • Манобо • Мансилер • Манусела • Маньчжурлар • Маонань • Маранао • Маратхи • Марокколықтар • Маринд-Аним • Маронене • Меланау • Ментавайлар • Месхет түріктері • Мизо • Микирлер • Минангкабау • Минахас • Мнонг • Моғолдар • Моңғолдар • Монгорлар • Мондар • Мори • Моро • Мулао • Муна • Мунда • Мунжандар • Мыонг • Мэньба • Мяо • Нага • Наге • Нанайлар • Наси • Нгада • Нгаджу • Нганасандар • Ндау • Неварлар • Негидалдар • Ненецтер • Непалдықтар • Ниастар • Нивхтар • Никобарлар • Ну • Нунг • Нұрыстандықтар • Ойраттар • Омандықтар • Ониндер • Ораондар • Ориялар • Ороктар • Орочтар • Орочондар • Отданум • Өзбектер • Палавеньо • Палаунг • Плестиналықтар • Памир халқы • Пампанган • Пангасинандар • Пенджабдықтар • Парсылар • Пасемах • Пахарилер • Пашаи • Пуми • Пунандар • Реюньондар • Ротилар • Савара • Саларлар • Самаль • Самбал • Сангирлер • Санзиу • Санталдар • Сантяй • Сарыұйғырлар • Сасактар • Саудиялықтар • Сахалар • Сахурлар • Солтүстік Халмахер халықтары • Седанг • Селькуптар • Семангтар • Сеноилар • Сибо • Сикка • Сикхи • Симуле • Сингалдар • Синдхтар • Синьмун • Сириялықтар • Срэ • Стиенг • Суай • Субанон • Суи • Сула • Сулу • Сумбавтар • Сумбандар • Сунварлар • Сундтар • Тагакаоло • Тагалдар • Тагбануа • Тәжіктер • Тай • Таймандар • Талыштар • Тамангтар • Тамилдер • Таойлар • Таттар • Теймури • Теленгиттер • Телеуіттер • Телугулер • Тенггерлер • Тернатандар • Тетумдер • Тёро • Тибеттіктер • Тидорлықтар • Тингиан • Трипура • Тобело • Тогутил • Тода • Томини • Тораджа • Торғұттар • Тофалар • Тулу • Тубалар • Туцзя • Түріктер • Түрікмендер • Тхай • Тхакали • Тхару • Тхо • Тывалар • Тьыт • Тям • Удиндер • Үзімшіндер • Урали • Ұйғырлар • Үдегейлер • Филиппиндіктер • Фирузкухтер • Хаву • Хазарейлер • Хакастар • Халха • Хамнигандар • Хани • Ханттар • Хелонг • Хиндустандықтар • Хо • Хотогойттар • Хошуттар • Хрэ • Хуэй • Хиналугтар • Цзино • Цзяжун • Цян • Чакма • Чантель • Чараймактар • Чахарлар • Чепанг • Чжуан • Чин • Чувандар • Чукчалар • Чурулар • Шалқандар • Шан • Шахсевендер • Шерпалар • Шина • Шорлар • Шугнандар • Шуй • Шұлымдар • Шэ • Эвенкілер • Эвендер • Эде • Эйну • Энггандар • Энде • Энец • Юан • Юкагирлер • Явалықтар • Ягнобилер • Язгулямдар • Яо