Гаро (халық)
| Гаро | |
| a’chick mande | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,2 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Үндістан |
1 млн. |
 Бангладеш |
127 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Гаро (өз аты a’chick mande - «тау адамы»)[1] — Үндістанның шығысы мен Бангладештің солтүстігіндегі халық. Бара-Бодо тобының ең көп таралған адамдары.[2] Жалпы саны шамамен 1,2 миллион адам, оның ішінде Үндістанда – 1 миллионнан астам адам, Бангладеште – 127 мыңға жуық адам.[3]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар қытай-тибет тілдері семьясының тибет-бурман тобының бодо-гаро тілдерінің шағын тобына жататын гаро тілінде сөйлейді. Гаро сөздерінің қысқаша тізімдерін 1800 жылы британдық ресми тұлғалар құрастырды, ал Гаро 19 ғасырдың аяғында латынға негізделген емле жүйесін алды. Оны американдық баптист миссио��ерлері солтүстік-шығыс Гаро диалектісіне негіздеп әзірлеген.
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Гаро дінінде ауылдың кіреберісін күзететін киелі тастар культі маңызды орын алады. Гаролардың 80%-дан астамы христиандар (негізінен баптистер), 10%-дан астамы индуистер, буддалар мен мұсылмандардың шағын топтары бар.[4]
Таралу аймағы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Үндістанда олар негізінен Ассам штатында (Камруп, Гоалпара, Карби Англонг аудандары) және Мегхалая штатында (Гаро таулары аймағы) тұрады. Бангладеште олар Дакка аймағының солтүстігінде тұрады.[5]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауызша деректер бойынша, Гаролар алғаш рет Гаро төбелеріне Тибеттен біздің эрамызға дейінгі 400 жылы қоныс аударған. Брахмапутра өзенінен өтіп, өзен аңғарында мекендеген. Гаро туралы ең ерте жазбалар 1800 жылдан басталады және нәсілшілдік элементтерін қамтиды. Олар «... адам өте алмайтын дерлік джунглимен жабылған тауларды мекендеген, климаты соншалықты қатал, ақ адамның өмір сүруіне мүмкіндік бермейтін, қанды жабайылар ретінде қарастырылды».
1872 жылы желтоқсанда британдықтар аймақты бақылауға алу үшін Гаро төбелеріне батальондар жіберді. Шабуыл үш жағынан – оңтүстік, шығыс және батыстан жасалды. Ронгренгрде гаро жауынгерлері найзаларымен, қылыштарымен және қалқандарымен оларға қарсы тұрды, оларда Британ армиясындай мылтық немесе минометтер болмады. Кейінірек Гаро патриоты және мемлекет қайраткері Сонарам Р.Сангма ағылшындарға қарсы соғысып, айналасындағы Гаро елді мекендерін біріктіруге тырысты.[6]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі дәстүрлі кәсібі - қолмен атқарылатын егіншілік; тазартылған егістік әдетте екі жыл қызмет етеді: біріншісі - аралас дақылдар (тары, күріш, мақта, чили және т.б.), екіншісі - күріш. Алқаптарда суармалы соқалы егіншілік (негізінен күріш, сонымен қатар қыша, джут) дамып келеді. Сонымен қатар – аңшылық, балық аулау, терушілік дамыған. Ірі қара (жұмыс істейтін), ешкі, шошқа, құс өсіріледі. Дәстүрлі қолөнері – тоқымашылық, керамика.[7]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Гаро қоғамында әйелдер алдыңғы қатарда, дегенмен Гароның әлеуметтік жүйесін толығымен матриархалдық деп атауға болмайды - ерлер мемлекеттік институттарды басқарады, сонымен бірге олар ірі мүлікті басқарады. Соған қарамастан гаро отбасының басшысы әйел болып саналады, бұл «лауазымды» қыздардың ең кішісі мұраға алады.[8]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі елді мекендер алқаптарда және аласа беткейлерде орналасқан, саны 10-нан 60 үйге дейін. Қабырғалары бамбуктан тоқылған ұзындығы 80 м-ге дейінгі үлкен үйлер жиналыстар мен рәсімдерге арналған (атела); ортасында жетекші-нокманың үйі және бойдақтар үйі (нокпанте) бар. Елді мекенде өлілерді өртеу және күлді жерлеу орындары, құрбандық үстелдері, күріш үшін жеке қоралар бар.
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі киімдері: белдемше (көбінесе көк түсті), ерлер үшін шапан және сәлде, әйелдерде кеудеге байланған және тізеге дейін жететін шүберек мата. Қазіргі кезде бенгал түріндегі дхотилер, шалбарлар, жейделер жиі кездеседі. Дәстүрлі безендіру - ауыр мыс сырғалар. Гаро әйелдері сари, блузка, кішкене пальто, салвар, камидж киуге дағдыланған. Бірақ үйде Гаро әйелдері өздерінің дәстүрлі көйлектерін киеді.[9]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі тағам - көкөністер мен дәмдеуіштер қосылған күріш, сонымен қатар ет, аң, балық. Олар күріш сырасын жасайды, ал жазықтарда кептірілген балықтан карри жасайды.[10]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Гаро музыкасы мен билері негізінен культтік функцияларға ие және дәстүрлі ауылшаруашылық және отбасылық мерекелерде орындалады. Музыкалық аспаптар Солтүстік-Шығыс Үндістанға тән, соның ішінде ішекті (дотронг, саренда), үрмелі аспаптар (адиль, санаи, бангси), идиофондар мен мембранофондар. Әндер (көне диалектілерде), ауызша әңгімелер бар.[11]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Гаро (халық)
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро халқының тарихы. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Әлем халықтарының энциклопедиясы. Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Әлі күнге дейін матриархаты бар планетаның 6 халқы. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
- ↑ Гаро. Тексерілді, 28 шілде 2024.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
