Леонардо да Винчи

Леонардо да Винчи
Leonardo da Vinci
Тыуған:	15 апрель 1452({{padleft:1452|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})
Тыуған урыны:	Винчи (Тоскана янында), Флорентия республикаһы
Үлгән:	2 май 1519({{padleft:1519|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:2|2|0}}) (67 йәш)
Үлгән урыны:	Кло-Люсе замогы (Амбуаз янында), Турень герцоглығы
Ил:	Флоренция республикаһы[d]
Уҡыған урыны:	Андреа Верроккьо
Ҡурсалаусылары:	Лодовико Сфорца, Чезаре Борджиа, Франциск I
Влияние на:	Леонардески Рафаэль Санти
Имза:
Викимилектә эштәре

Леона́рдо ди сер Пье́ро да Ви́нчи (итал. Leonardo di ser Piero da Vinci; 15 апрель 1452, Флоренцияла Винчи ҡалаһы янында, Анкиано ауылы — 2 май 1519, Кло-Люсе замогы, Амбуаз янында, Турень ҡалаһы, Франция) — бөйөк итальян рәссамы, скульпторы, архитекторы һәм ғалимы (анатом, тәбиғәтте өйрәнеүсе), уйлап табыусы, яҙыусы, Яңырыу дәүеренең күренекле шәхесе.

"Универсаль кеше"нең (лат. homo universalis) яҡты өлгөһө.

Леонардо да Винчи 1452 йылдың 15 апрелендә Винчи янында Анкиано ауылында тыуа. «Шәмбе, төнгө сәғәт өстә ейәнем- улым Пьероның улы, тыуҙы. Малайға Леонардо тип исем ҡуштыҡ. Уны отец (дин әһеле) Пьеро ди Бартоломео суҡындырҙы»,— тип олатаһы көндәлегендә билдәләп үткән. Уның ата-әсәһе 25 йәшлек нотариус Пьеро һәм уның һөйгән йәре— крәҫтиән ҡыҙы Катерина була. Леонардо башта әсәһе тәрбиәһендә үҫә. Тиҙҙән атаһы бай юғары ҡатламдан сыҡҡан ҡатынға өйләнә, әммә был никахта оҙаҡ ваҡыт балаһы булмай. Шуға Пьеро өс йәшлек улын үҙ ҡарамағына ала. Әсәһенән айырылған Леонардо ғүмере буйы үҙ әҫәрҙәрендә уны һынландырырға тырыша.

Ул заманда Италияла никахтан тыш тыуған балаларға законлы вариҫтарға кеүек үк тиерлек мөнәсәбәт булған. Винчи ҡалаһының күп абруйлы кешеләре Леонардоның киләсәк яҙмышын хәл итеүҙә ҡатнаша.

Леонардо 13 йәштә саҡта уның үгәй әсәһе бала тапҡанда үлеп китә. Атаһы тағы өйләнә һәм яңынан тол ир булып ҡала. Пьеро 67 йәшкә тиклем йәшәгән, дүрт тапҡыр өйләнгән һәм уның 12 балаһы булған. Атаһы Леонардоны ғаилә һөнәренә өйрәтеп ҡараған, әмма Леонардоны йәмғиәт закондары ҡыҙыҡһындырмаған.

Ул ваҡытта хәҙерге кеүек фамилия булмаған, «да Винчи» фәҡәт" Винчи ҡалаһынан тигәнде аңлатҡан ». Уның тулы исеме — Leonardo di ser Piero da Vinci, йәғни, «Винчи ҡалаһынан Леонардо, Пьеро әфәнде улы».

Вазари үҙенең «��ң күренекле рәссамдар, һынлы сәнғәт оҫталары һәм архитекторҙарының тормош тасуирламалары» фильмында, ҡасандыр крәҫтиән танышы Леонардоның атаһынан түңәрәк ағас ҡалҡан буяу өсөн рәссам табыуын һорауы тураһында һөйләй. Сэр Пьеро ҡалҡанды улына бирә. Леонардо Медуза горгонаның башын һүрәтләргә ҡарар итә һәм образ тамашасыға дөрөҫ тәьҫир итһен өсөн, ул, кеҫәртке, йылан, тимерсе, ҡарышлауыҡ, ярғанаттарҙы төрлөсә аралаштырып, үҙенең һулышы менән ағыулаған һәм һауаны ялҡынландырған ерәнгес һәм ҡурҡыныс ҡот осҡос нәмә барлыҡҡа килтерә. Һөҙөмтә ул көткәндән күпкә яҡшыраҡ була: Леонардо тамамланған эшен күрһәткәс, атаһы ҡурҡып китә. Улы уға: «Был әҫәр нимә өсөн эшләнгәненә хеҙмәт итә. Уны бирегеҙ, сөнки сәнғәт әҫәрҙәренән көтөлгән хәл-ваҡиғалар ҙа шулай булыр». Сер Пьеро Леонардоның эшен крәҫтиәнгә бирмәй: иҫке-моҫҡо йыйыусынан тағы бер ҡалҡан һатып ала. Леонардоның атаһы Медуза ҡалҡанын Флоренцияла һатып, йөҙ дукат эшләп ала^[1]. Риүәйәт буйынса, был ҡалҡан Медичтың ғаиләһенә күскән, юғалғас, Флоренцияның тулы власлы хужалары баш күтәргән халыҡты ҡаланан ҡыуып сығара. Күп йылдар үткәс, кардинал дель Монте Горгона Караваджо медузаһы төшөрөлгән картинаға заказ биргән. Яңы талисман Фердинанд I де' Медичиға улының никахы хөрмәтенә тәҡдим ителә^[2].

1466 йылда Леонардо да Винчи Верроккьо студияһына рәссам-өйрәнсек булып инә.

Верроккьо оҫтаханаһы ул ваҡыттағы Италияның интеллектуаль үҙәгендә, Флоренция ҡалаһында урынлашҡан була, был Леонардоға гуманитар фәндәрҙе өйрәнергә, шулай уҡ ҡайһы бер техник оҫталыҡҡа эйә булырға мөмкинлек бирә. Һыҙма, химия, металлургия менән шөғөлләнә, металл, гипс һәм күн менән эшләй. Бынан тыш, йәш сәйәхәтсе һүрәт төшөрөү, скульптура һәм моделләштереү менән шөғөлләнә. Леонардонан тыш оҫтаханала Перуджино, Лоренцо ди Креди, Аньоло ди Поло уҡый, Боттичелли эшләй, йыш ҡына Гирландайо кеүек билдәле оҫталар ҙа була. Һуңынан, Леонардоның атаһы уны оҫтаханаға эшкә алғас та, ул Верроккьо менән хеҙмәттәшлек итеүен дауам итә.

1473 йылда Леонардо да Винчи 20 йәшендә Изге Лука гильдияһында мастер квалификацияһын ала.

XV быуатта боронғо идеалдарҙы тергеҙеү тураһындағы фекерҙәр тормошҡа ашырыла. Флоренция академияһында Италияның иң яҡшы аҡыл эйәләре яңы сәнғәт теорияһын булдыра, боронғо идеалдарҙы тергеҙеү тураһындағы фекерҙәр тормошҡа ашырыла. Ижади йәштәр ваҡытын ҡыҙыу бәхәстәрҙә уҙғара. Флоренция академияһында Италияның иң яҡшы аҡыл эйәләре яңы сәнғәт теорияһын булдыра. Ижади йәштәр ваҡытын ҡыҙыу бәхәстәрҙә уҙғара. Леонардо йәнле ижтимағи тормоштан ситләшә һәм студиянан бик һирәк сыға. Теоретик бәхәстәрҙә ҡатнашмай: үҙенең оҫталығын камиллаштыра.

Бер көндө Верроккьо «Христостың һыуға сумдырылыуы» картинаһына заказ ала һәм Леонардоға ике фәрештәнең береһен төшөрөргә ҡуша. Был шул ваҡыттағы сәнғәт оҫтаханаларының ғәҙәти практикаһы була: уҡытыусы картинаны уҡыусылар ярҙамсылары менән бергә ижад итә. Бөтә фрагментты башҡарыу иң һәләтле һәм тырыш кеше ышанып тапшырылған. Леонардо һәм Верроккьо төшөргән ике фәрештә уҡыусының уҡытыусыһынан өҫтөн булыуын күрһәткән. Васари яҙыуынса, ғәжәпләнгән Верроккьо бумалаһын ташлай һәм бер ҡасан да һынлы сәнғәткә әйләнеп ҡайтмай.

• 1472—1477 йылдарҙа Леонардо «Христостың һыуға сумдырылыуы», «Благовещение», «Вазалы Мадонна» картиналары өҫтөндә эшләй.
• 1470-се йылдарҙың икенсе яртыһында «Мадонна сәскә менән» («Бенуа мадоннаһы») ижад ителә.
• 24 йәшендә Леонардо һәм тағы өс йәш кеше содомда ялған аноним ғәйепләү буйынса суд тикшереүенә йәлеп ителәләр, әммә аҡланалар^[3]. Был ваҡиғанан һуң уның тормошо тураһында бик аҙ билдәле, әммә 1476—1481 йылдарҙа уның Флоренцияла үҙ оҫтаханаһы булғандыр, моғайын (документтары бар).
• 1481 йылда Винчи үҙ ғүмерендә тәүге ҙур заказын үтәй — Флоренциянан алыҫ түгел Сан Донато монастыры өсөн «Тылсымсыларға табыныу» (тамамланмаған) алтар образы. Шул уҡ йылда «Изге Иероним» картинаһы өҫтөндә эш башлана.
• 1482 йылда Леонардо, Вазари һүҙҙәре буйынса, бик талантлы музыкант була^[4], ат башы формаһында көмөш лира эшләй. Лоренцо Медичи уны Миландағы Лодовико-Мороға тыныслыҡ урынлаштырыусы итеп ебәрә, һәм лираны уға бүләк итеп ебәргән. Шул ваҡытта уҡ Франческо Сфорцтың атлы һәйкәле өҫтөндә эш башлана.

• 1483 — «Мадонна тау ҡыуышында» өҫтөндә эш башланған
• 1487 — Осоу аппаратын эшләү, ҡоштоң осоуы нигеҙендә орниттоптер
• 1489—1490 — «Аҫ менән ханым» картинаһы
• 1489 — баш һөйәктәренең анатомик һүрәттәре
• 1490 — «Музыкант портреты» картинаһы. Франческо Сфорц һәйкәленең балсыҡ моделе эшләнгән.
• 1490 — Витрувиан кешеһе — ҡайһы берҙә ҡануни пропорциялар тип аталған билдәле һүрәт
• 1490—1491 — «Мадонна Литта» булдырыла
• 1490—1494 — «Мадонна тау ҡыуышында» тамамлана
• 1495—1498 — Санта-Мария-дель-Грази монастырында «Тайная вечеря» фрескаһы өҫтөндә эшләй.
• 1499 — Миланды Людовик XII француз ғәскәрҙәре баҫып ала, Леонардо Миландан китә, Сфорца һәйкәле моделе ныҡ зыян күрә
• 1502 — Чезаре Борджияға архитектор һәм хәрби инженер булып хеҙмәткә инә
• 1503 — Флоренцияға ҡайта
• 1503 — «Анджария һуғышы (Ангиари янында)» фрескаһы һәм «Мона Лиза» картинаһы өсөн картон
• 1505 — Ҡоштарҙың осоуы эскиздары
• 1506 — Миланға ҡайтыу һәм Франция короле Людовик эргәһендә хеҙмәт итеү (ул ваҡытта Италияның төньяғын контролдә тотҡан, ҡара: Италия һуғыштары).
• 1507 — кеше күҙе төҙөлөшөн өйрәнеү
• 1508—1512 — Миланда маршал Тривульцио һәйкәле өҫтөндә эш
• 1509 — Изге Анна соборында биҙәк
• 1512 — «Автопортрет»
• 1512 — Римға Рим папаһы Лев X ҡурсалауы аҫтында күсә

• 
  Кеше эмбрионы
• 
  Кеше эмбрионы
• 
  Пачолли ромбокубоктаэдры
• 
  «Мадонна Литта»
• 
  «Мадонна Бенуа»
• 
  «Мадонна ҡәнәфер сәскәһе менән»
• 
  «Ангиарила һуғыш». этюд
• 
  «Благовещение»

Леонардоның дуҫтары һәм студенттары күп була. Мөхәббәт мөнәсәбәттәренә килгәндә, был турала ышаныслы мәғлүмәт юҡ, сөнки Леонардо тормошоноң был яғын ентекле йәшергән. Өйләнмәй, ҡатындар менән романдар тураһында дөрөҫ мәғлүмәттәр юҡ. Ҡайһы бер версиялар буйынса, Леонардо Лодовико Мороның фавориты Сесилия Галлерани менән бәйләнештә була, уның менән билдәле «Ханым аҫ менән» картинаһын яҙа. Вазари һүҙҙәренә ярашлы, ҡайһы бер авторҙар, быға дәлилдәр булмаһа ла, егеттәр менән яҡын мөнәсәбәттәр булдырыуҙы күҙҙә тота^[5][6][7]; башҡалар фекеренсә, Леонардо бер ҡасан да бер кем менән дә яҡын мөнәсәбәттә булмаған һәм ул, моғайын, ғиффәтле (саф) егет булғандыр, тормоштоң был яғы менән бөтөнләй ҡыҙыҡһынмаған һәм фәндәр һәм сәнғәт менән шөғөлләнеүҙе өҫтөн күргәндер.

Йыш ҡына, Винчи вегетариан булған, тигән раҫлау табырға мөмкин (Андреа Корсали Джулиано ди Лоренцо Медичиға яҙған хатында Леонардоны ит ашамаған бер индус менән сағыштырған)^[8]. Әммә да Винчи биографияһының етмешкә яҡын авторының икәүһе генә уның вегетарианлығын телгә ала, тағы өсәүһе Корсалиҙың был хатын килтерә^[9]. «Әгәр кеше азатлыҡ эҙләһә, ни өсөн ул ҡоштарҙы һәм хайуандарҙы кәштәләрҙә тота?.. кеше ысын мәғәнәһендә йәнлектәрҙең батшаһы, сөнки уларҙы аяуһыҙ юҡ итә. Беҙ башҡаларҙы үлтереп йәшәйбеҙ. Беҙ зыяраттар буйлап йөрөйбөҙ! Бала саҡтан иттән баш тартам». был фразалар Да Винчиныҡы тип иҫәпләнә. Был цитата Дмитрий Мережковскийҙың "Леонардо ла Винчиның терелгән аллалары « романының инглиз теленә тәржемәһенән алынған^[10].

Леонардоның мауығыуҙары араһында хатта аш-һыу әҙерләү һәм хеҙмәт итеү сәнғәте лә була. Миланда ун өс йыл буйына ул һарай табындарын ойоштороусы булған. Ул ашнаҡсылар хеҙмәтен еңеләйткән бер нисә кулинария ҡулайламаһын уйлап таба. „Леонардонан“ үҙенсәлекле ризыҡ — өҫтөнә йәшелсә һалған йоҡа итеп быҡтырылған ит — һарай табындарында ҙур популярлыҡ менән файҙалана.

Леонардо 1515 йылдың 19 декабрендә Лондонда Франциск I менән папа Лев X осрашыуында ҡатнашҡан^[11][12]. 1513—1516 йылдарҙа Леонардо Бельведерҙа йәшәгән һәм «Иоанн Креститель» картинаһы өҫтөндә эшләгән.

Франциск мастерға хәрәкәт итә алған һәм күкрәгенән лилиә гөлләмәһе килеп сығырға тейешле механик арыҫлан төҙөргә ҡушҡан^[13]. Бәлки, был арыҫлан Лионда батшаны сәләмләгәндер йә папа менән һөйләшеүҙәрҙә файҙаланылғандыр^[14].

1516 йылда француз короле Леонардоны үҙенә саҡырған, рәссам Франциск I бала сағында йәшәгән Амбуаз ҡәлғәһенә яҡын Кло-Люсе һарайында урынлаша. Тәүге король рәссамы, инженеры һәм архитекторы рәсми вазифаһында Леонардоға мең экюға тиң йыллыҡ рента түләнгән. Италияла быға тиклем Леонардо инженер исеменә эйә булмаған. Леонардоға ғына түгел^[15],— уға тиклем дә Андреа Соларио һәм Фра Джованни Джокондоға ошондай хөрмәт күрһәтелгән. Францияла Леонардо һүрәт төшөрмәгән тиерлек, әммә һарай яны мәжлестәрен ойоштороу, Роморантанала яңы һарай планлаштырыу, Луара һәм Сона йылғалары араһыындағы канал проекты, Шамбор ҡәлғәһендә ике яҡлы инеү-сығыуы булған төп спираль баҫҡыс төҙөү эштәре менән шөғөлләнгән.

Вафатынан ике йыл алда оҫтаның уң ҡулы ойоған, ярҙамһыҙ үҙ аллы йөрөй алмаған. Амбуаздағы өсөнсө йылын түшәккә ятып үткәрә. 23 апреля 1519 йылдың 23 апрелендә васыят яҙа һәм 2 майҙа, 68-сй йәшендә яҡты донъя менән хушлаша.

Вазари хәтерләүенсә, да Винчи дуҫы король Франциск I ҡулында үлгән. Ҡәбер плитаһында: «Был монастырь диуарҙарында Француз короллегенең иң бөйөк рәссамы, инженеры һәм зодчийы Леонардо да Винчи кәүҙәһе ерләнгән».

Леонардоның уҡыусыһы һәм дуҫы Франческо Мельци уның төп вариҫы булған, һәм 50 йыл дауамында уның мираҫы (картиналары, эш ҡоралдары. китапханаһы һәм төрлө темалар буйынса документтарҙың төп нөсхәһе) өсөн яуаплы булған. Хәҙерге көнгә тиклем рәссам мираҫының өстән бер өлөшө һаҡланған. Икенсе уҡыусыһы һәм хеҙмәтсеһе Салаиға Леонардо йөҙөм баҡсаларының яртыһы ҡалған.

Хәҙерге заман кешеләренә Леонардо рәссам булараҡ билдәле. Бынан тыш уның скульптор була алыуын да иҫәптән сығарырға ярамай. Да Винчи үҙен инженер һәм ғалим тип һанай. Һынлы сәнғәткә ул бик аҙ ваҡытын бүлә һәм бик әкрен эшләй. Шуға күрә уның һынлы сәнғәттә мираҫы бик күп түгел, күп эштәре юғалған йәки боҙолған. Әммә уның донъя мәҙәниәтенә индергән өлөшө, Италияның Яңырыу дәүерендә донъяға биргән генийҙар когортаһы фонында ла бик мөһим булып ҡала . Уның хеҙмәттәре аша һынлы сәнғәт яңы үҫеш ала. Леонардонан алда килгән Ренессанс рәссамдары урта быуаттар сәнғәтендәге ҡайһы бер шарттарҙан баш тарта. Был реализмға ынтылыш була, перспектива, анатомия, композицияла бик күп алымдар үҙләштерелгән була^[16].

Леонардо үҙен музыкант тип иҫәпләй, ул лирала виртуоздарса уйнаған. Милан суды уның эшен ҡарағанда Леонардоны рәссам да, уйлап табыусы ла тимәй, тап музыкант тип атағандәр.

Леонардо тәү сиратта рәссам булараҡ билдәле. Бынан тыш, Винчиҙың скульптор булыуы ла ихтимал: Перуджи университеты тикшеренеүселәре — Джанкарло Джентилини һәм Карло Сиси — 1990 йылда табылған терракот баштың Леонардо да Винчиҙың беҙгә тиклем килеп еткән берҙән-бер скульптура эше, тип раҫлай^[17]. Әммә Винчи үҙе ғүмеренең төрлө осоронда үҙен тәү сиратта инженер йәки ғалим тип иҫәпләгән. Ул һынлы сәнғәткә күп ваҡытын бирмәгән һәм яй яҙған. Шуға күрә Леонардоның художество мираҫы күп түгел, ә уның ҡайһы бер эштәре юғалған йәки ныҡ зыян күргән. Әммә уның донъя художество мәҙәниәтенә индергән өлөшө Италия Яңырыуы күп даһиҙары фонында ла айырыуса мөһим. Уның эштәре һөҙөмтәһендә һынлы сәнғәт үҙ үҫешенең сифатлы яңы этабына күсә. Ренессанстың Леонардонан элгәрге рәссамдары урта быуат сәнғәтенең күп кенә шартлылыҡтарынан ҡырҡа баш тарта. Был реализм яғына хәрәкәт булған һәм перспектива, анатомияны, композицион хәл итеүҙә күберәк иреккә өлгәшелһә лә, һынлы сәнғәт, буяу менән эшләү йәһәтенән, рәссамдар етерлек шартлы һәм тартыныусан булған. Картиналағы һыҙыҡ предметты аныҡ һынландыра һәм һүрәт буялған һүрәт рәүешендә була. Иң шартлыһы пейзаж булып, һәм ситләтелгән роль уйнаған. Леонардо яңы сәнғәт техникаһын аңлай һәм тормошҡа ашыра. Уның линияһы көскәк күренергә хоҡуҡлы, сөнки беҙ уны шулай күрәбеҙ. Ул һауала яҡтылыҡтың таралыу күренештәрен һәм сфуматоның — тамашасы һәм һүрәтләнгән предмет араһында томанһыулыҡ барлыҡҡа килеүен аңлаған. Һөҙөмтәлә рәсем сәнғәтендә реализм сифатлы яңы баҫҡысҡа күтәрелгән.

Леонардо күктең күгәреү сәбәбен тәүләп аңлатыусы. «О живописи» китабында: "«Зәңгәрлек күк йөҙөндәге Ер һәм өҫтәге ҡараңғылыҡ араһында урынлашҡан яҡтыртылған һауа өлөшсәләре ҡатламы ярҙамында күренә».

Леонардо, моғайын, бер автопортрет та ҡалдырмағандыр. Ғалимдар әйтеүенсә, ҡартлыҡта һүрәтләнгән билдәле сангина Леонардо автопортреты (ғәҙәттәгесә 1512—1515 йылдар менән билдәләнә) шундай. Бәлки, был «Йәшерен кис»тә һүрәтләнгән апостол башы этюды ғыналыр, тип уйлайҙар. Был рәссамдың автопортреты булыуына шикләнеүҙәрен XIX быуаттан әйтеп киләләр, һуңғыларҙан булып уларҙы Леонардо буйынса ҙур белгестәрҙең береһе, профессор Пьетро Марани әйтте. Италия ғалимдары Леонардо да Винчи автопортретын табыуҙары хаҡында белдерҙе. Был асышты журналист Пьеро Анджела яһаны^[18].

Леонардо лирала оҫта уйнаған. Милан суды Леонардо эшен ҡарағанда, ул рәссам йәки уйлап табыусы булараҡ түгел, музыкант булараҡ телгә алына.

Үҙе йәшәгәндә, берҙән бер танылған, уйлап сығарған әйбере — пистолет ҡабыҙыу замогы. Был механизм XVI быуат урталарында киң тарала, юғары кимәлдә булыу сәбәпле хатта XIX быуатта ла осрай.

Леонардо да Винчи «осоу» мәсьәләләре менән ҡыҙыҡһына. Миланда бик күп рәсемдәр яһай һәм ҡоштарҙың осоу механизмын өйрәнә. Бынын тыш күп һынауҙар үткәрә, уларҙың барыһы ла уңышһыҙ була. Леонардо осоу аппаратын эшләргә теләй.

Баштараҡ, Дедал һәм Икар һымаҡ, ҡанаттар ярҙамында мускул көсө менән осоуҙы өйрәнә. Һуңынан, аппаратҡа кеше беркетелеп ҡуйылырға тейеш түгел, ул ирекле рәүештә аппарат менән идара итергә тейеш, ә аппарат үҙ көсө менән хәрәкәткә килергә тейеш тигән фекергә килә. Асылда был аэроплан идеяһы була.

Леонардо да Винчи вертикаль осоу һәм төшөү аппаратын эшләү тураһында уйлай.

Леонардо да Винчи ике линзалы телескоп эшләүҙе лә тәҡдим итә.

• Парашют — 1483
• Пистолет замогы
• Велосипед
• Танк
• Армия өсөн күсерелмә күперҙәр
• Прожектор
• Катапульта
• Робот
• Ике линзалы телескоп

Үҙ ғүмере эсендә Леонардо да Винчи анатомияға бағышланған меңгә яҡын рәсем эшләй, тик хеҙмәттәрен нәшер итмәй. Хайуан һәм кеше мәйеттәрен ярып һөлдә, эске органдар төҙөлөшөн дөрөҫ төшөргән. Клиник анатомия профессоры Питер Абрамс фекеренсә, Винчи башҡарған фәнни эштәр үҙ дәүерен 300 йылға уҙып киткән һәм билдәле "Греә анатомияһы"нан өҫтөнөрәк булған^[19].

• 
  Парашют
• 
  осоу машинаһы чертёжы
• 
  Хәрби машина
• 
  Осоу аппараты
• 
  Автомобиль
• 
  Арбалет
• 
  Йыш атыу ҡоралы
• 
  Хәрби барабан
• 
  Прожектор
• 
  Витрувиан кешеһе — кеше рәсемендә алтын киҫелеш

Грек мифологияһы персонажы Леданы рәссам Зевс менән ҡушылған мәлдә йәки унан һуң һүрәтләгән.