Тем (халық)

Тем
темба, тим, тиму
Бүкіл халықтың саны
1,2 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Того	1 млн.
Бенин	150 000
Тілдері
тем тілі
Діні
суннизм, христиандық, дәстүрлі нанымдар

Тем (темба, тим, тиму) — Тогоның орталық аймақтарында, сондай-ақ Бенин мен Гананың іргелес аймақтарында тұратын халық. Саны 1,2 миллион адам, оның ішінде Тогода 1 миллионнан астам адам, Бенинде 150 мыңдай адам.^[1]

Олар нигер-кордофан тілінің отбасына жататын тем тілінде сөйлейді.^[2]

Көпшілігі – сүнниттік мұсылмандар, христиандар, кейбіреулері дәстүрлі нанымдар мен культтерді ұстанады.

Отаршылдыққа дейінгі кезеңде Тогоның солтүстік аудандарының халқын маталармен және басқа да бұйымдармен қамтамасыз ете отырып, киім тоқуға және тігуге маманданған. Негізгі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік. Олар тары, фонио, құмай, жержаңғақ, бұршақ, ямс, күріш, тәтті картоп егеді. Ірі және ұсақ мал, түйе, жылқы өсіреді. Кейбір темдер егін шаруашылығына (мақта және жержаңғақ) және қолөнер өндірісіне (тоқымашылық) көшті, маусымдық жұмыстар Тогоның оңтүстік аймақтарында дамыды. Көркем қолөнерге пальма жапырағы мен қамыс тоқу, бедерлеу жатады, ал тоқымашылар мерекелік әйелдер киіміне гүл өрнектері бар түрлі-түсті маталар жасайды.^[3]

Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін ауыл және көпбалалы қауымдар, патрилинейлік рулар және жас ерекшеліктеріне байланысты институттар құрайды. Некеден кейінгі қоныс вирилокальды, полигиния, сорорат, әмеңгерлік және сатып алынған неке қолданылады.

Елді мекендері төбелер мен өзен аңғарларында шашыраңқы орналасқан. Әр ауылда 10 лашықтан аспайды. Дәстүрлі үйлері бірнеше бөлмеден тұрды, отағасының бөлмесі төртбұрышты, ал оның әйелдері мен балаларынікі дөңгелек болды. Үйшіктер төртбұрышты және саманнан жасалған. Тұрғын үйлер ағаш қоршаумен қоршалған.

Ерлер киімі - ақ бубу және сәлде, әйелдер басын шүберекпен орап, көбінесе бетін жауып тұрады.

Азық-түлікте көкөніс тағамдары басым, тары ұнынан ботқа пісіріледі, шелпек, тарыдан сыра жасалады. Тағамдар пальма майымен хош иістендіріліп, көк шөптер мен көкөністерді көп тұтынады.

Фольклорының негізгі жанрларының ішінде ертегілер, дастандар мен мақал-мәтелдер көп кездеседі, музыкалық фольклор жақсы дамыған.^[3]

Африка халықтары Бұл {{Әлем халықтары}} үлгісінің бір бөлігі Ағаулар • Адангмелер • Акандар • Аквапимдер • Алжирлықтар • Алурлар • Амбунду • Амхаралар • Ангас • Ағылшын-африкалықтар • Ануак • Аргоббалар • Афарлар • Африканерлер • Ачемдер • Ачоли • Ашантилар • Багалар • Багирмилер • Баде • Бакве • Баланте • Бамбаралар • Бамилеке • Бамум • Бангилер • Банда • Банди • Бантулар • Баньяруанда • Барбалар • Бари (Африка) • Баса • Бассари • Басуто • Батеке • Бауле • Беджа • Бемба • Бена • Берберлер • Бете • Биафада • Бидього • Бини • Биралар • Биром • Биса • Боа • Бобо • Бозо • Боки • Болева • Бонго • Бони • Буби • Буллом • Бура • Бурун • Буса • Бушмендер • Ваи • Вала • Венда • Видекум • Волоф • Вуте • Га • Гандалар • Гбайя • Гбари • Гвере • Герелер • Гереро • Гимирра • Гишу • Гого • Гола • Гонга • Гонжа • Грустар • Гуан • Гураге • Гурма • Гусилер • Дагари • Даго • Дагомба • Дамара • Дан • Дасанеч • Джагга • Джанджэро • Джукун • Диалонке • Динка • Диола • Догон • Дуала • Дьюла • Загава • Занде • Зарамо • Зенага • Зұлыстар • Ибибио • Ивбиосакон • Игала • Игбира • Иболар • Иджо • Идома • Ила • Инеме • Ираку • Ирамба • Итсекири • Ишан • Йеен • Йорубалар • Кабилдер • Кабовердтер • Кабие • Каколе • Календжин • Камба • Камбари • Карамоджонг • Каре • Катаб • Кваву • Квени • Кемант • Кикуйю • Кинга • Кисси • Коалиб • Комолар • Конго • Конзо • Конкомба • Коно • Консо • Кордофан халықтары • Коса • Котоко • Кпелле • Креолдар • Кру • Куланго • Кунама • Куранко • Куриа • Кусаси • Кушиттер • Ланго • Ландума • Либериялықтар • Ливиялықтар • Лимба • Лоби • Лози • Лома • Лотуко • Луба • Лундалар • Луо • Лухья • Лучази • Луэна • Маба • Маврикийлер • Маврлар • Мака • Маконде • Макуа • Малагасийлер • Малинке • Мампрустар • Мандара • Манджак • Мандинго • Мано • Марги • Марокколықтар • Маса • Масаи • Матабеле • Мба • Мбете • Мбоши • Мбунда • Менде • Меру • Миджикенда • Моба • Монго • Моси • Мпонгве • Муби • Мумуйе • Мурле • Набдам • Налу • Нанкансе • Нанумба • Нгбанди • Нгонилер • Нгунди • Нзима • Нилоттар • Нубиялықтар • Нупе • Нуэр • Ньоро • Ньямвези • Ньянколе • Ньятуру • Овамбо • Овимбунду • Огонилар • Омето • Оромо • Педи • Пигмейлер • Пуну • Рега • Руанда • Рунди • Саката • Само • Сандаве • Сантомеліктер • Сара • Сахо • Свазилер • Сейшелдіктер • Сенуфо • Сере-мунду • Серер • Сидамо • Сисала • Собо • Сога • Сомалиліктер • Сомба • Сонгай • Сонинке • Суахили • Суба • Судандықтар • Сукума • Сусу • Таита • Талленси • Тем • Темне • Тенда • Тесо • Тетела • Тив • Тиграи • Тигре • Тикар • Торо • Тсаанги • Тсвана • Тсондар • Туарегтер • Тубулар • Тукулер • Тунистіктер • Туркана • Фанг • Фанти • Фернандино • Фипа • Фон • Фульбе • Фур • Ха • Хадза • Хасонке • Хаусалар • Хехе • Чамба • Чанга • Чига • Чокве • Шамбала • Шиллук • Шона • Эве • Экои • Этсако • Эфик • Якё • Яунде