Лундалар

Лундалар
балунда, руунд, ндембу
Бүкіл халықтың саны
1,9 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Замбия	700 000
Ангола	670 000
Конго Демократиялық Республикасы	530 000
Тілдері
лунда тілі
Діні
христиандық, дәстүрлі нанымдар

Лундалар (балунда, руунд, ндембу) — Замбияның солтүстік-батысында, Анголаның шығысы мен солтүстігінде және Конго Демократиялық Республикасының оңтүстігінде тұратын банту тобының халқы. Жалпы саны 1,9 млн. адам. Замбияда (700 000 адам. 2023 ж.), Анголада (шамамен 670 000 адам. 2023 ж.) және Конго Демократиялық Республикасы (530 000 адам. 2023 ж.) болды. 15 мыңға жуық Лунда Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа елдеріне (негізінен Бельгияға) көшті.^[1]

Лундалардың көпшілігі банту тобына жататын лунда тілінде сөйлейді.^[2]

Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: христиандар (католиктер, протестанттар), бір бөлігі – дәстүрлі нанымдарды ұстанады.^[3]

Банту халықтарының мемлекеті 16 ғасырда Кассай өзенінің жоғарғы ағысында (қазіргі Солтүстік-Шығыс Ангола және Батыс Конго) дамыды. Лунд халқы бұл аймақта ежелден бері өмір сүргенімен, олардың империясын Лубаның батысындағы басқыншылар құрды. 1600-1750 жылдар аралығында Лунд топтары көптеген елді мекендер құрды. Лунд империясы негізгі әкімшілік орталықтан, жақын провинциялардың шеңберінен, автономды алыс провинциялардың шеңберлерінен және лундтың қауымдық мәдениетін бөлісетін шалғай ауылдардан тұрды. Осылайша империялық шекаралар жалпы түрде анықталды.

XVII—XIX ғасырларда Лунд мемлекеттілікке ие болды, сауда дамыды, Лунд құлдар мен піл сүйектерін экспорттады, жаңа патшалық еуропалықтар келгенге дейін өз территориясын сәтті кеңейтті. Балундалар олардың енуіне белсенді түрде қарсы тұрды, бірақ бағынуға мәжбүр болды. ХХ ғасырда Лунд ұлтының ө��ілдері Катанга сепаратистік қозғалысының негізін құрады.^[4]

Дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (сорго, тары, жүгері, маниок, бұршақ, ямс, темекі, пальма, жержаңғақ, тәтті картоп және т.б.) және балық аулау. Үй жануарлары – ит, тауық, ешкі, қой ұстайды. Көрші халықтармен салыстырғанда қолөнер нашар дамымаған. Олар саудамен, оның ішінде құл саудасымен де айналысқан. Қазіргі Лундтың бір бөлігі қалаларда тұрады, плантацияларда және тау-кен өнеркәсібінде жұмыс істейді.^[5]

Туыстық есеп матрилинді, солтүстік топтарда — екі жақты. Матрилинальды жалпы құрылым сақталады, туысқандық некеге артықшылық беріледі. Отбасы шағын, уксорилокальды немесе вирилокальды. Ажырасу оңай, көп әйелдік тек тектілер арасында болған. Қазір ата құқығының нормалары (мұрагерлік, некені өтеу және т.б. ережелері) қолданылуда. Кейбір жерлерде инициациялар сақталған - қыздар үшін жеке (чисунгу) және ұлдар үшін ұжымдық (муканда).

Дәстүрлі қоныстары -дөңгелек жоспардағы шағын ауыл. Тұрғын үйлері - пальма бұтақтарынан немесе сабаннан жасалған конустық төбесі бар дөңгелек өрілген лашықтар. 10 мың адамға дейін халқы бар прото — қалалық елді мекендер — билеушілердің резиденциялары қалыптасқан.

Дәстүрлі киім – теріден тігілген (ақсүйектерге – матадан тігілген) белдік киімдер.^[6]

Африка халықтары Бұл {{Әлем халықтары}} үлгісінің бір бөлігі Ағаулар • Адангмелер • Акандар • Аквапимдер • Алжирлықтар • Алурлар • Амбунду • Амхаралар • Ангас • Ағылшын-африкалықтар • Ануак • Аргоббалар • Афарлар • Африканерлер • Ачемдер • Ачоли • Ашантилар • Багалар • Багирмилер • Баде • Бакве • Баланте • Бамбаралар • Бамилеке • Бамум • Бангилер • Банда • Банди • Бантулар • Баньяруанда • Барбалар • Бари (Африка) • Баса • Бассари • Басуто • Батеке • Бауле • Беджа • Бемба • Бена • Берберлер • Бете • Биафада • Бидього • Бини • Биралар • Биром • Биса • Боа • Бобо • Бозо • Боки • Болева • Бонго • Бони • Буби • Буллом • Бура • Бурун • Буса • Бушмендер • Ваи • Вала • Венда • Видекум • Волоф • Вуте • Га • Гандалар • Гбайя • Гбари • Гвере • Герелер • Гереро • Гимирра • Гишу • Гого • Гола • Гонга • Гонжа • Грустар • Гуан • Гураге • Гурма • Гусилер • Дагари • Даго • Дагомба • Дамара • Дан • Дасанеч • Джагга • Джанджэро • Джукун • Диалонке • Динка • Диола • Догон • Дуала • Дьюла • Загава • Занде • Зарамо • Зенага • Зұлыстар • Ибибио • Ивбиосакон • Игала • Игбира • Иболар • Иджо • Идома • Ила • Инеме • Ираку • Ирамба • Итсекири • Ишан • Йеен • Йорубалар • Кабилдер • Кабовердтер • Кабие • Каколе • Календжин • Камба • Камбари • Карамоджонг • Каре • Катаб • Кваву • Квени • Кемант • Кикуйю • Кинга • Кисси • Коалиб • Комолар • Конго • Конзо • Конкомба • Коно • Консо • Кордофан халықтары • Коса • Котоко • Кпелле • Креолдар • Кру • Куланго • Кунама • Куранко • Куриа • Кусаси • Кушиттер • Ланго • Ландума • Либериялықтар • Ливиялықтар • Лимба • Лоби • Лози • Лома • Лотуко • Луба • Лундалар • Луо • Лухья • Лучази • Луэна • Маба • Маврикийлер • Маврлар • Мака • Маконде • Макуа • Малагасийлер • Малинке • Мампрустар • Мандара • Манджак • Мандинго • Мано • Марги • Марокколықтар • Маса • Масаи • Матабеле • Мба • Мбете • Мбоши • Мбунда • Менде • Меру • Миджикенда • Моба • Монго • Моси • Мпонгве • Муби • Мумуйе • Мурле • Набдам • Налу • Нанкансе • Нанумба • Нгбанди • Нгонилер • Нгунди • Нзима • Нилоттар • Нубиялықтар • Нупе • Нуэр • Ньоро • Ньямвези • Ньянколе • Ньятуру • Овамбо • Овимбунду • Огонилар • Омето • Оромо • Педи • Пигмейлер • Пуну • Рега • Руанда • Рунди • Саката • Само • Сандаве • Сантомеліктер • Сара • Сахо • Свазилер • Сейшелдіктер • Сенуфо • Сере-мунду • Серер • Сидамо • Сисала • Собо • Сога • Сомалиліктер • Сомба • Сонгай • Сонинке • Суахили • Суба • Судандықтар • Сукума • Сусу • Таита • Талленси • Тем • Темне • Тенда • Тесо • Тетела • Тив • Тиграи • Тигре • Тикар • Торо • Тсаанги • Тсвана • Тсондар • Туарегтер • Тубулар • Тукулер • Тунистіктер • Туркана • Фанг • Фанти • Фернандино • Фипа • Фон • Фульбе • Фур • Ха • Хадза • Хасонке • Хаусалар • Хехе • Чамба • Чанга • Чига • Чокве • Шамбала • Шиллук • Шона • Эве • Экои • Этсако • Эфик • Якё • Яунде