Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі

Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері – халықтың өткен тарихымен, қоғам мен мемлекеттің дамуымен байланысты, адам жасаған немесе адам мен табиғаттың бірлескен туындысы болып табылатын жекелеген кесендер, ғимараттар, құрылыстар мен ансамбльдер, тарихи-мәдени ландшафттар және басқа да көрікті жерлер. Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізбесін тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөніндегі уәкілетті органның ұсынуы бойынша Қазақстан Үкіметі бекітеді.^[1]

Еліміздің заңмаларына сәйкес тарихи және мәдени ескерткіштердің бес түрі бар:

• Бірінші түрі – археология ескерткіштері.
• Екінші түрі – қала құрылысы және сәулет ескерт­кіш­тері.
• Үшінші түрі – ансамбльдер мен ке­шен­дер.
• Төртінші түрі – киелі нысандар.
• Бе­сін­ші түрі – монументтік өнер құрылыс­тары.

1982 жылы 26 қаңтарда Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысымен Қазақ КСР-нің Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің Мемлекеттік тізімі бекітілді.^[2] Бұл қаулыға 1997–2003 жылдар аралығында бірнеше өзгерістер енгізілді: 1997 жылы 28 мамырда Ақмола қаласының орталық бөлігін қалпына келтіру қажеттілігіне байланысты Ленин ескерткіші мен Кеңес өкіметі үшін күрескерлер мемориалы тізімнен шығарылды.^[3] 2000 жылы 27 мамырда Айыртау ауданындағы Қарасай мен Ағынтай батырлардың мемориалдық кешені мен Петропавлдағы Қарасай мен Ағынтай батырлардың ескерткіші тізімге қосылды^[4], 2000 жылы 16 маусымда - Оғыланды маңындағы Бекет ата жерасты мешіті^[5], 2000 жылы 16 қазанда - Алматыдағы Қазақстанның тұңғыш президентінің резиденциясы^[6], 2001 жылы 5 қазанда - Таңбалы петроглифтері^[7]. 2003 жылы 21 сәуірде Қарағандыдағы Ленин ескерткіші тізімнен шығарылды.
2008 жылғы 21 наурызда Қазақстан Үкіметінің қаулысымен Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің жаңа Мемлекеттік тізімі қабылданды. Бұрынғы тізім��ен салыстырғанда оған бір жаңа нысан (Тараз қаласындағы Жамбыл Жабаев ескерткіші) енгізілді және 19 ескерткіш (негізінен әртүрлі қалалардағы Ленин және басқа да кеңестік партия жетекшілерінің ескерткіштері) алынып тасталды.^[8] 2014 жылы 31 шілдеде Амангелді Иманов 1916 жылғы көтерілістің жетекшісі деп жарияланған тұрғын үй тізімнен шығарылып, Өскемендегі металлургтердің мәдени орталығы енгізілді.^[9]
2019 жылғы 30 мамырда^[10], 2020 жылғы 14 сәуірде^[11], 2022 жылғы 14 қаңтарда^[12] тізім ҚР Мәдениет және спорт министрінің бұйрықтарымен жаңартылды, оған жаңа нысандар енгізілді.

Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері саны 530, оның ішінде 1 ескетркіш (Қожа Ахмет Ясауи кесенесі) халықаралық маңызға ие.

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Бозоқ қалашығы, VІІІ-ІХ ғасырлар		археология	Астана қаласының оңтүстік-батыс бөлігі, Бұзықты көлінің шығыс жағалауы
2	Мұсылман мектебі, қазіргі – Тарихи-мәдени мұра объектілерін және ескерткіштерді сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі дирекциясының ғимараты, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Отырар көшесі, 1/3
3	Тың игерушілер сарайы, қазіргі – "Астана" концерт залы, сәулетшілер П.Ю. Фогелс, О.Н. Крауклис, Д.К. Даннеберг, 1963 жыл, 2000-2001 жылдары реконструкция жүргізілген		қала құрылысы және сәулет	Кенесары көшесі, 32

Барлығы: 3 тарих және мәдениет ескерткіштері (1 – археология, 2 – қала құрылысы және сәулет).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының бас корпусы, қазіргі – "Ғылым ордасы" республикалық мемлекеттік кәсіпорнының ғимараты, сәулетші А.В. Щусев, 1948-1953 жылдар, 1980 жылғы жапсарлас құрылыс		қала құрылысы және сәулет	Шевченко көшесі, 28
2	А.С. Пушкин атындағы мемлекеттік кітапхана, қазіргі – Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының ғимараты, сәулетшілер В.П. Ищенко, В.Н. Ким, К.К. Кальпой, В.Н. Тютин, Э.К. Кузнецова, 1970 жыл		қала құрылысы және сәулет	Абай даңғылы, 14
3	Верный ерлер гимназиясы, қазіргі – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ғимараты, сәулетші П. Гурдэ, 1892-1895 жылдар		қала құрылысы және сәу��ет	Қазыбек би көшесі, 28
4	Республика сарайы, сәулетшілер Н.И. Рипинский, В.Н. Ким, Л.Л. Ухоботов, Н.Г. Ратушный, В.И. Кукушкин, Б.Н. Делов, 1970 жыл		қала құрылысы және сәулет	Достық даңғылы, 54 Абай алаңы
5	Қазақ ССР Үкіметінің үйі, қазіргі – Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының ғимараты, сәулетші М.Я. Гинзбург, 1927-1931 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Бөгенбай батыр көшесі, 136 а
6	М.О. Әуезовтың әдеби-мемориалдық мұражай-үйі, сәулетші Г.Г. Герасимов, 1961 жыл, әкімшілік ғимарат, 1963 жыл		қала құрылысы және сәулет	Төлебаев көшесі, 185
7	Сәулетшілер Зенковтардың үйі, қазіргі – қалалық жедел жәрдем станциясының ғимараты, сәулетші белгісіз, XIX ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Қазыбек би көшесі, 115
8	Қазақ ССР-нің Үкімет үйі, қазіргі – Қазақстан-Британ техникалық университеті, сәулетшілер Б.Р. Рубаненко, Т.А. Симонов, 1947-1957 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Төле би көшесі, 59, Астана алаңы
9	Верный қаласының құрметті азаматы Т.А. Головизиннің үйі, қазіргі – Мемлекеттік резиденцияның № 4 ғимараты, сәулетші белгісіз, 1905-1908 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Н. Назарбаев даңғылы, 162
10	Көпес М.А. Гавриловтың үйі, сәулетші А.П. Зенков, XX ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Желтоқсан көшесі, 167
11	Көпес И. Ғабдувалиевтің сауда үйі, қазіргі – "Қызыл-Таң" маталар үйі, сәулетші А.П. Зенков, 1912 жыл		қала құрылысы және сәулет	Жібек жолы көшесі, 39
12	Офицерлер жиналысының үйі, қазіргі – Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейінің ғимараты, сәулетші А.П. Зенков, 1908 жыл		қала құрылысы және сәулет	Зенков көшесі, 24
13	Көпес Г. Шахворостовтың үйі, қазіргі – Қазақстан Республикасындағы Америка Құрама Штаттарының консулдығы ғимараты, сәулетші А.П. Зенков, 1890 жыл		қала құрылысы және сәулет	Н. Назарбаев даңғылы, 99
14	"Медеу" спорт кешені, сәулетшілер В.З. Кацев, А.С. Қайнарбаев, инженер С.Б. Матвеев, 1969-1972 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Медеу шатқалы
15	Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайының ғимараты, сәулетшілер Э.К. Кузнецова, О.А. Наумова, Б.М. Новиков, 1976 жыл		қала құрылысы және сәулет	Көктем-3 ықшам ауданы, 22/1
16	Верный ерлер гимназиясының пансионы, қазіргі – С. Бегалин атындағы орталық қалалық балалар кітапханасы ғимараты, сәулетші П.В. Гурдэ, А.П. Зенковтың қатысуымен, 1907 жыл		қала құрылысы және сәулет	Достық даңғылы, 15
17	Вознесенск кафедралды шіркеуі, сәулетшілер К.А. Борисоглебский, С.К. Тропаревский, Н.И. Степанов пен А.П. Зенковтың қатысуларымен, 1904-1906 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Гоголь көшесі, 40, 28 гвардиялық-панфиловшылар атындағы саябақ
18	Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрының ғимараты, сәулетшілер А.Н. Простаков, Н.О. Оразымбетов, 1939-1941 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Қабанбай батыр көшесі, 110
19	А. Колпаковский атындағы реалдық бастауыш қалалық училище, қазіргі – "Қазқайтажаңарту" республикалық мемлекеттік кәсіпорынның ғимараты, сәулетші А.П. Зенков, 1890 жыл		қала құрылысы және сәулет	Гоголь көшесі, 37
20	Мемлекет және қоғам қайраткері Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың бюсті, мүсіншілер Т.С. Досмағамбетов, А.Б. Татаринов, 1978 жыл		монументтік өнер құрылысы	Бөгенбай батыр және Д.Қонаев көшелерінің қиылысы
21	Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры С.Д. Луганскийдің бюсті, мүсінші Б. Павлов, сәулетші И. Белоцерковский, 1947 жыл		монументтік өнер құрылысы	Абылай хан даңғылы, (Гоголь және Әйтеке би көшелерінің қиылысы)
22	Даңқ мемориалы, мүсіншілер А.В. Артимович, В.В. Андрюшенко, сәулетшілер Т.К. Басенов, Р.А. Сейдалин, 1975 жыл		монументтік өнер құрылысы	28 гвардиялық-панфиловшылар атындағы саябақ
23	Абай Құнанбайұлының (Ибраһим) ескерткіші, мүсінші Х.И. Наурызбаев, сәулетші И. Белоцерковский, 1961 жыл		монументтік өнер құрылысы	Достық даңғылы, Абай алаңы
24	Мұхтар Әуезовтің ескерткіші, мүсінші Е.А. Сергебаев, сәулетшілер О. Баймырзаев, А. Қайнарбаев, 1980 жыл		монументтік өнер құрылысы	Абай даңғылы, М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының алдында
25	Шоқан Уәлихановтың ескерткіші, мүсінші Х.И. Наурызбаев, сәулетші Ш.Е. Уәлиханов, 1969 жыл		монументтік өнер құрылысы	Шевченко көшесі, Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының алаңы
26	Әліби Жангелдиннің ескерткіші, мүсіншілер Т.С. Досмағамбетов, О.Г. Прокопьева, сәулетші Ш.Е. Уәлиханов, 1975 жыл		монументтік өнер құрылысы	Алматы-1 бекеті вокзалының алаңы
27	Амангелді Имановтың ескерткіші, мүсінші Х. Асқар-Сарыджа, сәулетші Т. Басенов, 1947 жыл		монументтік өнер құрылысы	Абылай хан даңғылы, Амангелді саябағы
28	Нан өнімдері министрлігінің ғимараты, қазіргі – "Мәдениеттерді жақындастыру орталығы" мемлекеттік музейі" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының ғимараты, сәулетші В. Твердохлебов, мүсінші И. Вахек, 1936 жыл		қала құрылысы және сәулет	Қабанбай батыр көшесі, 94
29	Ахмет Байтұрсынұлының мұражай-үйі, сәулетші белгісіз, 1917 жыл		қала құрылысы және сәулет	А. Байтұрсынұлы көшесі, 60
30	Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұражайы ғимараты, сәулетшілер Ю. Ратушный, З. Мустафина, Б. Рзагалиев, 1985 жыл		қала құрылысы және сәулет	Н. Назарбаев даңғылы, Самал-1 ықшамауданы, 44
31	Орталық мемлекеттік архив ғимараты, сәулетшілер С. Суховский, Д. Страховский, 1962 жыл		қала құрылысы және сәулет	Абай даңғылы, 39
32	Ш. Айманов атындағы "Қазақфильм" кешендік ғимараты (тонстудия, өндірістік, екі павильонды блок), сәулетшілер Д. Фомичев, В. Райлян, 1940 жыл		қала құрылысы және сәулет	Әл-Фараби даңғылы, 176
33	Саяси-ағарту үйі, (Қазақконцерт, қазіргі – Qurmangazy Orkestri), 1955 жыл		қала құрылысы және сәулет	Абылай хан даңғылы, 83

Барлығы: 33 тарих және мәдениет ескерткіштері (25 – қала құрылысы және сәуле��, 8 – монументтік өнер құрылысы).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Сайрам (Испиджаб) қалашығы, VІІІ-ХVІІ ғасырлар		археология	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
2	Әбдел-Әзіз баб кесенесі, XIII-ХVIІI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
3	Ибрагим ата кесенесі, XIII-ХVIІI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
4	Қожа Салық кесенесі, XIII-ХVIІI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
5	Мірәлі баб кесенесі, XIII-ХVIІI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
6	Қарашаш Ана кесенесі, XII-ХVIІI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы
7	Хызыр мұнарасы, ХІХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Сайрам тұрғын үй алабының аумағы

Барлығы: 7 тарих және мәдениет ескерткіштері (1 – археология, 6 – қала құрылысы және сәулет).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Бірінші қоғамдық кітапхана, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Мәңгілік ел көшесі, 22
2	Ямышевскилік бекініс қақпасы, сәулетші Андреев, XVIII ғасыр (1776 жыл)		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Абай көшесі
3	Губернатор үйі, қазіргі – Облыстық тарихи-өлкетану мұражайының ғимараты, сәулетші белгісіз, 1856 жыл		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Абай көшесі, 90
4	Почтальон Липухиннің үйі, қазіргі – Ф.М. Достоевскийдің әдеби-мемориалдық мұражай-үйінің ғимараты (1857-1859 жылдары тұрған), сәулетші белгісіз, XІX ғасырдың ортасы		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Достоевский көшесі, 118
5	Революция және азамат соғысы батырларына мемориал, мүсіншілер А.В. Тихомиров, О.С. Клюшкин, А.М. Семченко, сәулетші М.И. Михайлов, 1977 жыл		монументтік өнер құрылысы	Семей қаласы, Мамай батыр көшесіндегі саябақ аумағы
6	Екі мұнаралы мешіт, сәулетшілері А. Болотов, инженер-поручик Манашев, 1856-1862 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Абай көшесі, 50
7	Бір мұнаралы мешіт, сәулетшілері Ғабдулла Эфенди, Баязид Сатбаев, 1908-1910 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, М. Жұмабаев көшесі, 17
8	Мұхтар Әуезов дүниеге келген үй, сәулетші белгісіз, XIX ғасырдың ІІ-ші жартысы		қала құрылысы және сәулет	Абай ауданы, Бөрілі ауылы
9	Абай Құнанбайұлының кешені (Абайдың мұражай-үйі, Абайдың жерленген орны), 1894-1904 жылдар		ансамбльдер мен кешендер	Абай ауданы, Кеңгірбай би ауылы, Жидебай шатқалы
10	Қозы-Көрпеш-Баян сұлу кесенесі, VIІІ-X ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Аягөз ауданы, Тарлаулы ауылынан оңтүстікке қарай 7 шақырым, Аягөз өзенінің оң жағалауы, Тансық бекетінен батысқа қарай 11 шақырым
11	"Жидебай-Бөрілі" мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық музей-қорығының ғимараттар тобы (әкімшілік ғимарат, көпес Р. Ершовтың үйі, жалғасқан құрылыс) сәулетші белгісіз, 1860 жыл		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Қ. Мұхамедханов көшесі, 29
12	Абай Құнанбайұлы оқыған Ахмет Риза медресесі, сәулетші белгісіз, XIX ғасырдың 60 жылдары		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Қ. Мұхамедханов көшесі, 29
13	Абай Құнанбайұлы тұрған үй (Анияр Молдабаевтың үйі), қазіргі – "Алаш арыстары – М. Әуезов" музейі, сәулетші белгісіз, XIX ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Семей қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, 132

Барлығы: 13 тарих және мәдениет ескерткіштері (11 – қала құрылысы және сәулет, 1 – монументтік өнер құрылысы, 1 – ансамбль мен кешен).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	В.В. Куйбышев мұражай-үйі, қазіргі – Көкшетау қаласының тарихы мұражайы ғимараты, 1889-1905 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Көкшетау қаласы, Қанай би көшесі, 32
2	Шоқан Уәлихановтың ескерткіші, мүсінші Т.С. Досмағамбетов, сәулетші К.А. Әбдіков, 1971 жыл		монументтік өнер құрылысы	Көкшетау қаласы, М. Әуезов және М. Сағдиев көшелерінің қиылысы
3	Халық композиторы Біржан Қожағұлұлының жерленген жері (1832-1897 жылдар) (бюст, стела), мүсінші Т.С. Досмағамбетов, 1950 жыл		монументтік өнер құрылысы	Степняк қаласы, Біржан сал көшесі, ескі зират аумағы
4	Ботағай (Бытығай) кесенесі, XIV-XV ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Қорғалжын ауданының Қорғалжын ауылынан шығысқа қарай 2 шақырым
5	Сәулеттік-мемориалдық монумент, 2004 жыл		монументтік өнер құрылысы	Бурабай кенті, Абылай хан алаңқайы

Барлығы: 5 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – қала құрылысы және сәулет, 2 – монументтік өнер құрылысы).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Теміржолшылардың мәдениет үйі, сәулетші белгісіз, 1928 жыл		қала құрылысы және сәулет	Ақтөбе қаласы, Ш. Уәлиханов көшесі, 39
2	Кеңес Одағының батыры ұшқыш-космонавт В.И. Пацаевтың ескерткіш-мүсіні, мүсінші Ю.А. Тур, сәулетші А.А. Заварзин, 1976 жыл		монументтік өнер құрылысы	Ақтөбе қаласы, Әбілқайыр хан даңғылы
3	Кеңес Одағының батыры Әлия Молдағұлованың ескерткіш-мүсіні, мүсінші Е.Н. Штамм, сәулетші Л.В. Распутов, 1960 жыл		монументтік өнер құрылысы	Ақтөбе қаласы, Шернияз көшесі
4	Дәуімшар қорымы: кесене, сағанатам, құлпытастар, шағын сәулет нысандары, ХVІІІ-ХХ ғасырдың басы		ансамбльдер мен кешендер	Байғанин ауданы, Жарқамыс ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 40 шақырым
5	Қарасақал қорымы: кесене, сағанатам, құлпытастар, шағын сәулет нысандары, ХVІІ-ХХ ғасырлар		ансамбльдер мен кешендер	Байғанин ауданы, Жарқамыс ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 60 шақырым
6	Сүндет кесенесі, ше��ер Дәулетнияз, XIX ғасырдың аяғы		қала құрылысы және сәулет	Байғанин ауданы, Жарқамыс ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 66,9 шақырым
7	Асан-Қожа қорымы: кесене, сағанатам, құлпытастар, шағын сәулет нысандары, ХVІІІ-ХХ ғасырлар		ансамбльдер мен кешендер	Байғанин ауданы, Миялы аулынан оңтүстік-батысқа 22,7 шақырым км, Оймауыт ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 43 шақырым
8	Тоқпан кесенесі, сәулетші белгісіз, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Шалқар ауданы, Аққайтым аулынан солтүстік-батысқа 18 шақырым, Шалқар қаласынан оңтүстік-батысқа 38,3 шақырым
9	Абат-Байтақ қорымы халықтық сәулет және тас қашау өнері мемориалдық музей кешені		ансамбльдер мен кешендер	Қобда ауданы, Талдысай ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 12 шақырым

Барлығы: 9 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – қала құрылысы және сәулет, 2 – монументтік өнер құрылысы, 4 – ансамбльдер мен кешендер).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Қапшағай суторабы, инженер Н.В. Вологдин, сәулетші Е.В. Эрхарт, 1965-1971 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Қонаев қаласы, Іле өзенінде
2	Қарамерген қалашығы, ІХ-ХІІІ ғасырлар		археология	Балқаш ауданының Бақанас ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 200 шақырым, Ортасу құрғақ арнасынан солтүстікке қарай 3 шақырым
3	Таңбалы археологиялық ландшафтының петроглифтері, қола дәуірі, орта ғасырлар		археология	Жамбыл ауданының Қарабастау ауылы, Қопа станциясынан солтүстік-батысқа қарай 40 шақырым
4	Жамбыл мұражай-үйінің кешені, 1938–1946 жылдар: Жамбылдың тұрғын үйі (1936-1938) – қазіргі қорсақтау қоймасы, 1935 жыл; Жамбылдың тұрғын үйі (1936-1938), қазіргі – Әдеби-мемориалдық музей-үйі, сәулетшілер В.В. Бирюков, А.К. Деев, 1938 жыл; жапсарлас құрылыс, 1995 жыл; Жамбыл кесенесі (1846-1865 жылдар), сәулетші И.И. Белоцерковский, 1957 жыл; әкімшілік ғимарат, 1960 жыл; саябақ		ансамбльдер мен кешендер	Жамбыл ауданының Жамбыл ауылы
5	Талғар (Талхиз) қалашығы, VIII-XIV ғасырлар		археология	Талғар қаласы шетінің оңтүстік бөлігі, Талғар өзенінің оң жағалауы
6	Сүйінбай Аронұлының кесенесі, 1996 жыл		қала құрылысы және сәулет	Жамбыл ауданының Қарақастек ауылы
7	Үмбетәлі Кәрібаевтың мұражай-үйі, 1946 жыл		қала құрылысы және сәулет	Жамбыл ауданының Үмбетәлі Кәрібаев ауылы
8	Таңбалы тас жартас суреттері, XVII-XVIII ғасырлар		археология	Қонаев қаласы, Іле өзенінің төменгі ағысындағы бөгеттен 25 шақырым

Барлығы: 8 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – қала құрылысы және сәулет, 1 – ансамбль мен кешен, 4 – археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Сарайшық қалашығы, ХІІІ-ХVІ ғасырлар	Сарайшық. Құрылыс қалдықтары қалған XIII–XVI ғасырлардағы қалашық орны.	археология	Махамбет ауданы, Сарайшық ауылынан шығысқа қарай 1,5 шақырым
2	Мұнайшылар тұрғын қалашығы (тұрғын үйлер (4), су қысымды мұнара, Құрманғазы атындағы мәдениет сарайы), сәулетшілер А.В. Арефьев, С.В. Васильковский, 1943-1948 жылдар		ансамбльдер мен кешендер	Атырау қаласы, Тұрғын қалашығы ықшамауданы, М. Әуезов көшесі, 1,2; Волгоград көшесі, 10; С. Сауырғалиев көшесі, 1; М. Әуезов көшесі, Шарипов көшесінің бұрышы
3	Жұбан кесенесі, шеберлер Шанен Бекбаев, Қаражүсіп балаларымен, ХІХ-ХХ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Жылыой ауданы, Құлсары қаласынан солтүстікке қарай 90 шақырым
4	Ақын, 1836-1838 жылдардағы көтеріліс басшысы Махамбет Өтемісұлының (1803-1846 жылдар) жерленген жері, кесене 1995 жылы салынған		қала құрылысы және сәулет	Индер ауданы, Индербор кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым

Барлығы: 4 тарих және мәдениет ескерткіштері (1 – археология, 1 – ансамбль мен кешен, 2 – қала құрылысы және сәулет).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Орыс-қырғыз (қазақ) мектебі, қазіргі – Батыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайының ғимараты, сәулетші белгісіз, 1864 жыл		қала құрылысы және сәулет	Орал қаласы, Н. Назарбаев даңғылы, 184
2	Қала құрылысы кешені – ескі Оралдың қала орталығынан Михаил Архангел Соборына дейін, XVIII-XX ғасырлар Коммерциялық банк, қазіргі – Облыстық әкімшілік ғимараты, 1896 жыл; Жазалы атамандар үйі, қазіргі – Батыс Қазақстан облысы Полиция департаментінің емханасы мен госпиталінің ғимараты, 1823 жыл; көпес Қаревтің үйі, қазіргі – Ғ. Құрманғалиев атындағы облыстық филармония ғимараты, 1901 жыл; әскери шаруашылық басқармасы, қазіргі – Х. Есенжанов атындағы балалар және жасөспірімдер кітапханасы ғимараты, 1869 жыл; Михаил Архангел Соборы,1740-1751 жылдар; типтік қалалық усадьба, қазіргі – Әскери прокуратура ғимараты, 1878 жыл; құтқарушы Христтің храмы, сәулетші В.Н. Чагин, 1891-1907 жылдар		ансамбльдер мен кешендер	Орал қаласы, Н. Назарбаев даңғылы, 168, Н. Назарбаев даңғылы, 179, Қарев көшесі, 47, Н. Назарбаев даңғылы, 166/2, Н. Назарбаев даңғылы, 68, Н. Назарбаев даңғылы, 147а, Н. Назарбаев даңғылы, 202
3	В. Чапаев музейінің кешені, 1919 жыл: В. Чапаев дивизиясының 25-ші штабы (музей), 1919 жыл; В. Чапаевтың қайтыс болған жері (обелиск және стела), 1978 жыл; Чапаевшылардың бауырластар ескерткіші, 1956 жыл		ансамбльдер мен кешендер	Ақжайық ауданы, Чапаев ауылының Мәдениет және демалыс саябағы, ескерткіштер аллеясы
4	Орда баспаханасы, қазіргі – тұрғын үй, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың ІІ-ші жартысы		қала құрылысы және сәулет	Бөкей ордасы ауданы, Хан Ордасы ауылы, Абдолла Теңізбаев көшесі, 19
5	Кеңес Одағының батыры Мәншүк Мәметованың бюсті, мүсіншілер Ю.П. Поммер, Н.А. Ковальчук, 1971 жыл		монументтік өнер құрылысы	Жәнібек ауданының Жәнібек ауылы, М. Өтемісов көшесі, 26
6	Батыс Қазақстан облыстық Хан ордасы тарихи-мәдени, сәулеттік-этнографиялық мұражай-қорығы: Хан сарайы ғимараты, 1828 жыл; Хан мешіті, қазіргі – "Хан мешіті" музейінің ғимараты, 1835 жыл; Дәрігер А.А. Сергачев үйі, қазіргі – Ш. Бөкеевтің әдеби-мемориалдық музейінің ғимараты, 1830 жыл; Қазынашылық ғимараты, қазіргі – Бөкей Ордасы тарихы мұражайының ғимараты, 1867 жыл; Әйелдер гимназиясы, қазіргі – Халыққа білім беру мұражайының ғимараты, 1883 жыл; Аурухана, 1872 жыл; Халық училищелері инспекторы Данилевскийдің үйі, қазіргі – Тұңғыш қазақ баспаханасы мұражайының ғимараты, 1841 жыл; Жәңгір училищесі мұғалімі Ольдекоптың үйі, қазіргі – А. Тажетдиновтың мемориалдық мұражайының ғимараты, 1841 жыл; Халық училищелері инспекторы А.Е. Алекторовтың үйі, қазіргі – С. Меңдешевтің мемориалдық мұражайының ғимараты, 1842 жыл; А. Оразбаева тұрған Халық училищелері инспекторы И.И. Проскуряковтың үйі, 1842 жыл; Аурухана ғимараты, қазіргі – Денсаулық сақтау мемориалдық мұражайының ғимараты, 1852 жыл; Халық училищелері инспекторы А.А. Воскресенскийдің үйі, қазіргі – Табиғат мұражайының ғимараты, 1890 жыл; Жәңгірхан кесенесі, 1997 жыл; Күйші Дәулеткерей кесенесі, 2000 жыл; М. Бабажанов кесенесі, 2001 жыл; Тарғын мектебі ғимараты (Педтехникум) – қазіргі әкімшілік ғимарат, 1868 жыл		ансамбльдер мен кешендер	Бөкей ордасы ауданы, Хан Ордасы ауылы
7	Жайық қалашығы, ХІV-ХV ғасырлар		археология	Орал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 12 шақырым, Жайық өзенінің 2-ші жайылма үсті террассасында

Барлығы: 7 тарих және мәдениет ескерткіштері (2 – қала құрылысы және сәулет, 1 – монументтік өнер құрылысы, 3 – ансамбльдер мен кешендер, 1 – археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Тараз қалашығы, I-ХIХ ғасырлар		археология	Тараз қаласы, Ташкент көшесі, 2
2	Талас өзенінен өтетін ортағасырлық көпірдің қирандылары, XIII ғасыр		археология	Тараз қаласының оңтүстік-шығыс шетінде, Тектұрмас кесенесінің маңы
3	Қали Жүніс моншасы, сәулетші белгісіз, XX ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, Байзақ батыр көшесі, 38
4	Қарахан кесенесі, сәулетші белгісіз, XI-ХІІ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, Қарахан көшесі, 29
5	Тектұрмас кесенісі, сәулетші белгісіз, Х-XIV ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласының оңтүстік-шығыс шеті, Талас өзенінің оң жағалауы, Тектұрмас тауының шыңында
6	Дәуітбек (Шамансұр) кесенесі, сәулетші белгісіз, XIII ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, Карахан көшесі, 29
7	Әбдіқадір мешіті-медресесі, сәулетші белгісі��, XХ ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, Абай көшесі, 5
8	Жүнісбай мешіті (Әулие ата), сәулетші белгісіз, 1913 жыл		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, С. Адамбаев көшесі, 24
9	Нәметбай мешіті, сәулетші белгісіз, 1887-1897 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Тараз қаласы, Ташкент көшесі, 21
10	Жамбыл Жабаевтың ескерткіші, мүсінші Х. Наурызбаев, сәулетші В. Сашенко, 1961 жыл.		монументтік өнер құрылысы	Тараз қаласы, Абай көшесі 125, Жамбыл облысы әкімдігі ғимаратының алдындағы алаң
11	Төменгі Барысхан қалашығы (Төрткүл), VI-XII ғасырлар		археология	Байзақ ауданы, Талас ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым, Талас өзенінің оң жағалауында, Тараз-Алматы жолынан солтүстікке қарай 0,5 шақырым
12	Түймекент қалашығы, VI-XII ғасырлар		археология	Байзақ ауданы, Түймекент ауылының оңтүстік-шығыс шеті, Талас өзенінің оң жағалауында
13	Оххум қалашығы, VI-XII ғасырлар		археология	Байзақ ауданы, Тегістік ауылының солтүстік-батысқа қарай 13,5 шақырым, Тегістік-Бостандық тас жолынан батысқа қарай 300 метр жерде
14	Айша бибі кесенесі, сәулетші белгісіз, XI-XII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Жамбыл ауданы, Айша бибі ауылы, Батыс Европа – Батыс Қытай автомагистралынан 1 шақырым
15	Бабажы-қатын кесенесі, сәулетшісі белгісіз, XІ-XIІ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Жамбыл ауданы, Айша бибі ауылы, Батыс Европа – Батыс Қытай автомагистралынан 1 шақырым
16	Ақыртас сәулет-археологиялық сарай кешені, VIII-XIІ ғасырлар		ансамбль мен кешендер	Жамбыл ауданы, Ақшолақ бекетінен оңтүстікке қарай 7 шақырым
17	Жалпақтөбе (Жікіл) қалашығы, VI-XII ғасырлар		археология	Жамбыл ауданының Жалпақтөб�� ауылы
18	Берікқара қорымы, біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасыры-біздің дәуіріміздің IV-ғасыры		археология	Жуалы ауданы, Қарабастау ауылынан оңтүстікке қарай 3 шақырым
19	Меркі қалашығы, VII-XIII ғасырлар		археология	Меркі ауданы, Меркі ауылының батыс бөлігі
20	Жазылбек Қуанышбаевтың ескерткіші, мүсінші Б. Түлеков, сәулетші Т. Басенов, 1962 жыл		монументтік өнер құрылысы	Мойынқұм ауданы, Бірлік ауылы, әкімдік ғимаратының алды
21	Шоқай датқа кесенесі, сәулетші белгісіз, XVIII ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Сарысу ауданы, Саудакент ауылының шығыс шетіндегі ескі зират
22	Ақкөл тұрағы, шелль-ашель		археология	Талас ауданы, Ақкөл ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 11 шақырым, Ақкөл көлінің оңтүстігі
23	Бөріқазған тұрағы, төменгі палеолит		археология	Талас ауданы, Қызыләуіт ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 шақырым, Қаратау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 38 шақырым
24	Тәңірқазған тұрағы, төменгі палеолит		археология	Талас ауданы, Қызыләуіт ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 10 шақырым, Қаратау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 34 шақырым, Көктал өзенінен шығысқа қарай 13–15 шақырым
25	Қарақожа мешіті, сәулетші белгісіз, ХХ ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Талас ауданы, Сейілбек ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 1 шақырым
26	Абдулла Ишан мешіті, сәулетші белгісіз, ХХ ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Талас ауданы, Үшарал ауылы, Ештайбек көшесі, 7
27	Құлан қалашығы, VI ғасыр -XIII ғасырдың басы		археология	Тұрар Рысқұлов ауданы, Құлан ауылының шығыс және солтүстік-шығыс шеті
28	Ақтөбе (Степнинское) қалашығы, VI-XIII ғасырлар		археология	Шу ауданы, Ақсу ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 шақырым
29	Өрнек қалашығы, VIII-XII ғасырлар		археология	Тұрар Рысқұлов ауданы, Өрнек ауылынан оңтүстікке қарай 6 шақырым
30	Қостөбе қалашығы, VI-XII ғасырлар		археология	Байзақ ауданы, Сарыкемер ауылынан шығысқа қарай

Барлығы: 30 тарих және мәдениет ескерткіштері (12 – қала құрылысы және сәулет, 15 – археология, 2 – монументтік өнер құрылысы, 1 – ансамбль мен кешен).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Ақын Сара Тастанбекованың (1878-1916 жылдар) кесенесі, 1972 жыл		қала құрылысы және сәулет	Ақсу ауданы, Көшкентал ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 шақырым
2	Екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Н. Алдабергеновтің мүсіні, сәулетші Х. Наурызбаев, 1960 жыл		монументтік өнер құрылысы	Ескелді ауданы, Алдабергенов ауылының Батырлар аллеясы
3	Бесшатыр обалы қорымы, біздің дәуірімізге дейінгі VII-IV ғасырлар		археология	Кербұлақ ауданы, Басши ауылынан солтүстікке қарай 65 шақырым, Іле өзенінің оң жағалауы
4	Ш. Уәлихановтың мемориалдық мұражай-саябағы, 1985 жыл: Ш. Уәлихановтың (1835-1865 жылдар) зираты, сәулетші М. Ващенко, горельеф авторы П. Усачев, 1958 жыл; Ш. Уәлихановтың ескерткіші, мүсіншілер Ю. Рукавишников, Н. Миловидов, 1979 жыл; Ш. Уәлихановтың "Алтынемел" мұражайы, сәулетшілер Б. Ыбыраев, С. Рүстембек, Р. Сейдалин, Б. Маманбаев, 1985 жыл.		ансамбльдер мен кешендер	Кербұлақ ауданы, Шоқан ауылынан батысқа қарай 3 шақырым
5	"Жаркент мешіті" сәулеттік-көркемдік мұражай кешені (мешіт, медресе, бас қақпа, бүйір қақпалары (оңтүстік, солтүстік), сәулетшісі Хон Пик, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Панфилов ауданы, Жаркент қаласы, Юлдашев көшесі, 40
6	Черкасск қорғанысының мемориалы, 1918-1919 жылдар: Сарқан ауданы тарихының мұражайы, 1974 жыл; Черкасск қорғанысының мемориалы, мүсінші В. Рахманов, сәулетшілер А. Ордабаев, Т. Б. Сүлейменов, 1973 жыл; тұрғын үй-штабы, 1918-1919 жылдар		ансамбльдер мен кешендер	Сарқан ауданы, Черкасск ауылынан солтүстікке қарай 2,5 шақырым
7	Қойлық (Қаялық) қалашығы, VIII ғасыр-XIV ғасырдың басы		археология	Сарқан ауданы, Қойлық ауылының шығыс шеті

Барлығы: 7 тарих және мәдениет ескерткіштері (2 – қала құрылысы және сәулет, 2 – археология, 1 – монументтік өнер құрылысы, 2 – ансамбль мен кешен).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Кеңес Одағының батыры Нұркен Әбдіров ескерткіші, мүсіншілер А. Билык, Ю. Гуммель, сәулетші Л. Воробьев, 1958 жыл		монументтік өнер құрылысы	Қарағанды қаласы, Н. Әбдіров даңғылы
2	Беғазы қорымы, біздің дәуірімізге дейінгі XII-X ғасырлар		археология	Ақтоғай ауданы, Беғазы ауылынан батысқа қарай 1 шақырым, Беғазы өзенінің оң жағалауы, Тоқырау өзенінің шектескен жерден 18 шақырым, Ақтоғай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым
3	Халық композиторы Мәди Бәпиұлының зираты (1880-1921 жылдар), сәулетші белгісіз		қала құрылысы және сәулет	Қарқаралы қаласынан солтүстікке қарай 200 м, Ақбейіт зираты
4	Қызылкент сарайының қирандылары, XIV-XV ғасырлар		археология	Қарқаралы ауданы, Кент ауылынан шығысқа қарай 3 шақырым, Қызылсу өзені Талды өзеніне құятын арнасы, Кент тауларында, Қарқаралы қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым
5	Талды І қорымы (48), біздің дәуірімізге дейінгі XIV-XI ғасырлар		археология	Шет ауданы, Жаңажұрт кентінен солтүстік-шығысқа қарай 10 шақырым, Талды өзенінің сол жағалауы
6	Бұғылы II қорымы, соңғы қола-ерте темір дәуірі		археология	Шет ауданы, Жарық станциясынан солтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым, Шопа өзенінің жағалауы, Бұғылы тауларының солтүстік-батыс етегі

Барлығы: 6 тарих және мәдениет ескерткіштері (1 - монументтік өнер құрылысы, 1 - қала құрылысы және сәулет, 4 - археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Екі мәрте Кеңес Одағының батыры Леонид Беданың мүсіні, мүсінші Д. Шварц, 1951 жыл		монументтік өнер құрылысы	Қостанай қаласы, Пушкин көшесі, 98
2	Екі мәрте Кеңес Одағының батыры Иван Павловтың мүсіні, мүсінші Д.П. Шварц, 1952 жыл		монументтік өнер құрылысы	Қостанай қаласы, Пушкин көшесі, 98
3	Ыбырай Алтынсариннің ескерткіші, мүсінші Н.Щербаков, сәулетшілер И. Покровский, В. Горчинский, 1970 жыл		монументтік өнер құрылысы	Қостанай қаласы, Алтынсарин көшесі, 118а, Ы. Алтынсарин атындағы мектеп-интернат сквері
4	Екідің-I рәсімдік құрылыс, VII-IX ғасырлар		киелі нысан	Арқалық қаласы, Екідің ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым, Қараторғай өзенінің оң жағалауы
5	Екідің-II рәсімдік құрылыс, VII-IX ғасырлар		киелі нысан	Арқалық қаласы, Екідің ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 0,5 шақырым, Қараторғай өзенінің сол жағалауында

Барлығы: 5 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – монументтік өнер құрылысы, 2 – киелі нысан).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың мүсіні, мүсінші А. Пекарев, сәулетшілерА. Борецкий, К. Күлбашев, 1975 жыл		монументтік өнер құрылысы	Қызылорда қаласы, Ы. Жақаев көшесі
2	Айтбай мешіті, шеберлер Ысқан және Камал, 1878 жыл		қала құрылысы және сәулет	Қызылорда қаласы, Сатпаев көшесі, 18
3	Құтқарушы Христтың шіркеуі, сәулетшілері А.Есаков, И. Калинин, ХIХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қызылорда қаласы, Тоқтыбаев көшесі, 5
4	Көтібар мұнарасы, сәулетші белгісіз, ХIХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қызылорда қалалық әкімдігі, Баймұрат батыр ауылынан солтүстік-батысқа қарай 7 шақырым
5	Бегім-ана мұнарасы, сәулетші белгісіз, ІХ-ХI ғасыр		киелі нысан	Арал ауданы, Жаңақұрылыс ауылынан оңтүстікке қарай 30 шақырым
6	Жент (Жанқала) қалашығы, Х-ХV ғасырлар		археология	Жалағаш ауданы, Аққыр ауылынан оңтүстікке қарай 37 шақырым
7	Қарасопы кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVIII-XIX ғасырлар		киелі нысан	Жаңақорған ауданы, Жаңақорған кентінен оңтүстікке қарай 5 шақырым
8	Айқожа кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVIII-XIX ғасырлар		киелі нысан	Жаңақорған ауданы, Бесарық ауылынан оңтүстік-батысқа 11 шақырым
9	Ақтас мешіті, сәулетші белгісіз, 1884 жыл		киелі нысан	Жаңақорған ауданы, Бесарық ауы��ынан оңтүстік-батысқа 11 шақырым
10	Сығанақ (Сунақата) қалашығы, Х-ХVІІІ ғасырлар		археология	Жаңақорған ауданы, Сунақата ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2 шақырым
11	Қорасан ата кесенесі, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың аяғы		киелі нысан	Жаңақорған ауданы, Жанарық ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 20 шақырым
12	Қала құрылысы кешені – Қазалы қаласының тарихи бөлігі, ХІХ ғасырдың соңы-ХХ ғасырдың басы: Ғанибай үйі, сәулетші белгісіз, XIX ғасыр; депутаттар кеңесінің ғимараты, қазіргі – Ғани Мұратбаевтың мемориалдық мұражайыының ғимараты, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың соңы-ХХ ғасырдың басы; Ғанибай мешіті, қазіргі – қалалық кітапхана, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасырдың соңы-ХХ ғасырдың басы; Ноғай (Нұралы) мешіті, сәулетші Г. Муравин, ХІХ ғасырдың соңы-ХХ ғасырдың басы		ансамбльдер мен кешендер	Қазалы ауданы, Қазалы қаласы, № 7 орта мектептің ауласы, Қорқыт ата көшесі, 24, Шляпин көшесі, 17, Жанұзақов көшесі, 51
13	Шіркеу, қазіргі – Теміржолшылар клубы ғимараты, сәулетші белгісіз, 1904 жыл		қала құрылысы және сәулет	Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті, Әйтеке би көшесі, 1
14	Сараман-Қоса (Сарман-Қожа) мұнарасы, сәулетші белгісіз, Х-ХI ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Қазалы ауданы, Кәукей ауылынан шығысқа қарай 3 шақырым
15	Құттыбай кесенесі, сәулетші белгісіз, XVIІI-XІX ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Қазалы ауданы, Жанкент ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 шақырым
16	Жанкент (Янгикент) қалашығы, ІХ-ХІ ғасырлар		археология	Қазалы ауданы, Жанкент ауылынан оңтүстікке қарай 1 шақырым
17	Баланды ІІ кесенесі, сәулетші белгісіз, біздің дәуірімізге дейінгі VI-II ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Қармақшы ауданы, Қуаңдария ауылынан оңтүстікке қарай 69,5 шақырым
18	Жетіасар оазисінің ескерткіштері: Жетіасар ІІІ (Алтынасар), біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы-біздің дәуіріміздің IV-V ғасырлары); Үлкен Қос асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің VI ғасыры); Кіші Қос асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің VI ғасыры); Жалпақ асар (біздің дәуіріміздің VI-VII ғасырлары); Жоласар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы-VI ғасыр); Базар асар (біздің дәуіріміздің VI-VIII ғасырлары); Бидайық асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің IV ғасыры); Қаралы асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің VI-VII ғасырлары); Қурайлы асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің V-VII ғасырлары); Робинсай (Бұзықасар) (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің V-VII ғасырлары); Тік асар (біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың соңы- біздің дәуіріміздің IV-V ғасырлары); Томпақ асар (біздің дәуіріміздің IV-V ғасырлары); Жетіасар ІХ (біздің дәуіріміздің IV-VII ғасырлары)		археология	Қармақшы ауданының аумағында
19	Сырлытам кесенесі (Жаңадария), ХІІ-ХІІІ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 106,5 шақырым
20	Қорқыт ата ескерткіші кешені (стелла, амфитеатр, қылует, қошқар тас, музей), сәулетшілер Б. Ибраев, С. Исатаев, 1980 жыл		ансамбльдер мен кешендер	Қармақшы ауданы, Жосалы кентінен солтүстік-батысқа қарай 18 шақырым
21	Шірік-Рабат қалашығы, біздің дәуірімізге дейінгі V-ІІ ғасырлар		археология	Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 87 шақырым
22	Бәбіш-Мола ескерткіштер кешені, біздің дәуірімізге дейінгі ІV-ІІ ғасырлар		археология	Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылының оңтүстігінен 47 шақырым
23	Сырлытам кесенесі (Іңкәрдария), сәулетші белгісіз, ХІІІ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Сырдария ауданы, Іңкәрдария ауылынан оңтүстікке қарай 25 шақырым
24	Мұлқалан (Молда-Қалан) кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVI ғасыр		киелі нысан	Сырдария ауданы, Іңкәрдария ауылынан солтүстікке қарай 6 шақырым
25	Асанас кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVІІ ғасыр		киелі нысан	Сырдария ауданы, Айдарлы ауылының батысынан 15 шақырым
26	Бақатам кесенесі, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қазалы ауданы, Сарбұлақ ауылынан батысқа қарай 29 шақырым
27	Қожан қожа кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVІІІ ғасыр		киелі нысан	Сырдария ауданы, Айдарлы ауылынан солтүстікке қарай 15 шақырым
28	Асан-ата кесенесі, сәулетші белгісіз, ХVI ғасыр		киелі нысан	Шиелі ауданы, Бәйгеқұм ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 6,5 шақырым
29	Сауысқандық петроглифтері, қола, ерте темір дәуірлері		археология	Шиелі ауданы, Еңбекші ауылынан солтүстік- шығысқа қарай 50 шақырым
30	Оқшы ата кесенесі, ХІ ғасыр		киелі нысан	Шиелі ауданы, Бәйгеқұм ауылынан шығысқа қарай 5 шақырым
31	Төлегетай-Қылышты ата кесенесі, ХІ-ХІІ ғасырлар		киелі нысан	Жаңақорған ауданы, Әбдіғаппар ауылынан оңтүстікке қарай 7 шақырым

Барлығы: 31 тарих және мәдениет ескерткіштері (10 – қала құрылысы және сәулет, 1 – монументтік өнер құрылысы, 11 – киелі нысан, 2 – ансамбльдер мен кешендер, 7 – археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Бекет ата жерасты мешіті және Ескі Бейнеу қорымы (130 бірлік), ХI-ХIХ ғасырлар: күмбезтамдар, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, қошқартастар,қойтастар, тас қоршаулар, үштастар, тас қоршаулар,саркофагтер, стелалар		ансамбльдер мен кешендер	Бейнеу ауданы, Бейнеу ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 17 шақырым
2	Омар мен Тұр кесенесі, шеберлері Ө. Еламанұлы, Н. Шорабайұлы, Е. Мыңбайұлы, Ә. Аманжолұлы, Р. Жиенбайұлы, 1898 жыл		қала құрылысы және сәулет	Бейнеу ауданы, Бейнеу ауылынан шығысқа қарай 20 шақырым
3	Оғланды жеріндегі Бекет ата жерасты мешіті, ХVIII ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қарақия ауданы, Сенек ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 95 шақырым
4	Қызылсу қорымы (113 бірлік), ХVIII-ХХ ғасырлар: мешіт, кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, қошқартастар, қойтастар, тас қоршаулар, үштастар, тас қоршаулар, тас белгілер, бестастар, жетітастар		ансамбльдер мен кешендер	Қарақия ауданы, Сенек ауылынан солтүстікке қарай 21 шақырым
5	Сенек қорымы (34 бірлік), ХVII-ХХ ғасырлар, шеберлер Е. Дүтбай, Н. Жарасұлы: кесенелер, сағанатамдар, үштастар		ансамбльдер мен кешендер	Қарақия ауданы, Сенек ауылынан шығысқа қарай 1 шақырым
6	Шопан ата жерасты мешіті және қорымы (1661 бірлік), Х-ХIХ ғасырлар: мешіт, құдық, кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, қошқартастар, қойтастар, тас қоршаулар, үштастар, тас белгілер, бестастар, жетітастар, үйінді тастар		ансамбльдер мен кешендер	Қарақия ауданы,Сенек ауылынан солтүстік-батысқа қарай 20 шақырым
7	Қырғын қорымы (26 бірлік), ХIХ-ХХ ғасырлар: кесене, сағанатамдар, қойтастар, екітас, үштас, төрттас		ансамбльдер мен кешендер	Қарақия ауданы, Жетібай ауылынан батысқа қарай 5 шақырым
8	Сисем ата қорымы (1327 бірлік), ХIII-ХIХ ғасырлар: кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, қошқартастар, қойтастар, тас қоршаулар, үштастар, тас белгілер, бестастар, жетітастар, үйінді тастар, үйінді тастар, композициялық құлпытас		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Өтес ауылынан солтүстікке қарай 35 шақырым
9	Уәли қорымы (328 бірлік), ХI-ХХ ғасырлар: мешіт, кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, қошқартастар, тас қоршаулар, үштастар, тас белгілер, бестастар, жетітастар, үйінді тастар, композициялық бестас, төрттастар, сандықтастар		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Өтес ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 60 шақырым
10	Қарамола (Шытша, Төбеқұдық) қорымы (134 бірлік), ХVIII-ХIХ ғасырлар: кесене, сағанатамдар, қойтастар, сандықтастар, тас қоршаулар, тастан қаланған төбешіктер		ансамбльдер мен кешендер	Түпқараған ауданы, Таушық ауылынан солтүстікке қарай 20 шақырым
11	Шақпақ ата жерасты мешіті және қорымы (57 бірлік), IХ-Х ғасырлар және XIV-XIX ғасырлар: мешіт, сағанатамдар, құлпытастар, тас қоршаулар, қойтастар, сандықтастар, шырақтас		ансамбльдер мен кешендер	Түпқараған ауданы, Таушық ауылынан солтүстік-батысқа қарай 30 шақырым
12	Масат ата жерасты мешіті және қорымы (526 бірлік), Х-ХIХ ғасырлар: мешіт, күмбезтамдар, сағанатамдар, қойтастар, тас қоршаулар, тас белгілер, композициялық қойтастар, төрттастар, үштастар, бестастар, жетітастар, үйінді тастар, сандықтастар, екітастар, композициялық қойтас, композициялық құлпытас		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Үштаған ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым
13	Қапаш мешіті, шебер Капаш Қинақұлы, 1928 жыл		қала құрылысы және сәулет	Маңғыстау ауданы, Жармыш ауылынан солтүстік-батысқа қарай 20 шақырым
14	Ақүйік қорымы (13 бірлік), ХIХ-ХХ ғасырлар: кесенелер, сағанатамдар, тас қоршаулар, тас үйінді		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Шетпе аулынан оңтүстік-шығысқа қарай 17 шақырым
15	Бекі қорымы (113 бірлік), ХVIII-ХIХ ғасырлар: кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, сандықтастар, төрттастар, қоршаулар, үйінді тастар, тас белгілер, тас қоршаулар		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Бекі ауылынан батысқа қарай 1 шақырым
16	Қаратөбе қорымы (225 бірлік), ХVIII-ХХ ғасырлар: сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, сандықтас, үштастар, тас қоршаулар, қоршаулар, үйінді тастар, тас белгілер		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Шебір ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 15 шақырым
17	Қараман ата жерасты мешіті және қорымы (470 бірлік), ХIII-ХIХ ғасырлар: жер асты мешіті, кесене, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, сандықтастар, үштастар, тас белгілер, қос тас белгілер, композициялық үштас, үштас, төрттас, бестас, үйінді тас белгі, тас қоршаулар		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Шетпе ауылынан оңтүстік-батысқа 35 шақырым
18	Қамысбай қорымы (430 бірлік), ХV-ХIХ ғасырлар: кесенелер, сағанатамдар, құлпытастар, қойтастар, тас қоршаулар, үйінді тастар, сандықтастар, композициялық құлпытас, үштастар, шырақтастар, композициялық қойтас, екітастар, тас белгілер, бестастар, төрттастар, қос тас белгілер		ансамбльдер мен кешендер	Маңғыстау ауданы, Шетпе ауыланан оңтүстік-шығысқа қарай 14 шақырым
19	Бесінбай қорымы (81 бірлік), ХVII-ХIХ ғасырлар: кесенелер, сағанатамдар, құлпытас, қойтастар, тас қоршаулар, сандықтастар, шырақтастар, төрттас, үйінді тастар, композициялық төрттас, композициялық тас қоршау, композициялық құлпытас		ансамбльдер мен кешендер	Түпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласынан шығысқа қарай 25 шақырым
20	Тарас Шевченко мұражайы мен мемориалдық кешені (1847-1857 жылдар), сәулетші белгісіз, 1932 жыл: Т. Шевченконың жер үйі, 1853 жыл; үй-музейі, 1853 жыл; құдық, 1853-1857 жылдар; Т. Шевченконың мүсіні, 1888 жыл		қала құрылысы және сәулет	Түпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласы, Т. Г. Шевченко атындағы парк, Б. Маяұлы көшесі, 7

Барлығы: 20 тарих және мәдениет ескерткіштері (4 – қала құрылысы және сәулет, 16 – ансамбльдер мен кешендер).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Көпес Деровтың сауда үйі, қазіргі – Г. Н. Потанин атындағы Павлодар облыстық тарих-өлкетану мұражайы, сәулетші П. Батов, 1896 жыл		қала құрылысы және сәулет	Павлодар қаласы, Астана көшесі, 149
2	Халық ақыны Естай Беркімбайұлы мазары (1874-1946 жылдар), сәулетші белгісіз, 1946 жыл		қала құрылысы және сәулет	Ақтоғай ауданы, Мүткенов ауылынан оңтүстікке қарай 4 шақырым
3	Халық ақыны Жаяу Мұса Байжанұлының мазары (1835-1929 жылдар), сәулетші белгісіз, 1929 жыл		қала құрылысы және сәулет	Баянауыл ауданы, Жаңатілек ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 30 шақырым

Барлығы: 3 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – қала құрылысы және сәулет).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Абылай үйі (әскери лазарет, казармалар), қазіргі – "Абылай хан Резиденциясы" мұражай кешені, сәулетші белгісіз, 1829 жыл		қала құрылысы және сәулет	Петропавл қаласы, К. Сүтішев көшесі, 1б
2	Көпес Янгуразовтың үйі, қазіргі – Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығының ғимараты, авторлары белгісіз итальяндық сәулетшілер, XX ғасырдың басы		қала құрылысы және сәулет	Петропавл қаласы, Горький көшесі, 181
3	Көпес Юзефовичтің үйі, қазіргі – Солтүстік Қазақстан облыстық бейнелеу өнері мұражайы, сәулетші А. Зенков, 1909 жыл		қала құрылысы және сәулет	Петропавл қаласы, 314-ші атқыштар дивизиясы көшесі, 83
4	Қарасай және Ағынтай батырлар ескерткіші, мүсінші Б. Досжанов, 1999 жыл		монументтік өнер құрылысы	Петропавл қаласы, Театр алаңы
5	Қарасай және Ағынтай батырлардың мемориалдық кешені, сәулетшілер Б. Ибраев, С. Агитаев, 1999 жыл		киелі нысан	Айыртау ауданы, Қарасай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 шақырым
6	Ботай қонысы, біздің дәуірімізге дейінгі XXIV-XXII ғасырлар		археология	Айыртау ауданы, Никольское ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым, Иман-Бүрлік өзенінің оң жағалауы
7	Сырымбет қонысы (Уәлихановтар қонысы), құрылысшы Ермолаев, XIX ғасыр		ансамбльдер мен кешендер	Айыртау ауданы, Сырымбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 шақырым
8	Қожаберген жыраудың жерленген жері (1663-1762 жылдар), 2000 жылы кесене салынған, сәулетші А. Социалұлы		киелі нысан	Жамбыл ауданы, Благовещенка ауылы
9	Қызылоба қорымы, XIV-XV ғасырлар		археология	Уәлиханов ауданы, Береке ауылынан 5 шақырым

Барлығы: 9 тарих және мәдениет ескерткіштері (3 – қала құрылысы және сәулет, 1 – монументтік өнер құрылысы, 2 – киелі объект, 1 – ансамбльдер мен кешендер, 2 – археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, сәулетші белгісіз, XIV ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласының оңтүстік-шығыс бөлігі, Түркістан қалашығының аумағы
2	Күлтөбе қалашығы, ІІІ-ІV- ХІV-ХІХ ғасырлар		археология	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстікке қарай 350 м
3	Ежелгі Түркістан қалашығы, ХV-ХІХ ғасырлар		археология	Түркістан қаласының оңтүстік-шығыс бөлігінде
4	Қылует жер асты мешіті, сәулетші белгісіз, XII-ХХ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи ханакасынан оңтүстікке қарай 150 м
5	Әулие Құмшық ата жер асты мешіті, сәулетші белгісіз, XI-ХIІ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстік-шығысқа қарай 1 шақырым
6	Шілдехана, сәулетші белгісіз, XI-ХIІ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен солтүстік-батысқа қарай 22 м
7	Тәуке хан кесенесі, авторы белгісіз, XIV-XVII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстікке қарай 40 м
8	Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі, сәулетші белгісіз, XV ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстік-шығысқа қарай 60 м
9	Белгісіз сағана (склеп), сәулетші белгісіз, XVI ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстік-шығысқа қарай 45 м
10	Цитадель қамал қабырғасы, сәулетші белгісіз, ХVІ-ХІХ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, ежелгі Түркістан қаласы шығыс қамалының бөлігі
11	Шығыс моншасы, сәулетші белгісіз, ХVІ-ХХ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстік-батысқа қарай 150 м
12	Есім хан кесенесі, сәулетші белгісіз, XVII ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің батыс мұнарасынан оңтүстікке қарай 12 м
13	Цитадель қамал қақпасы, сәулетші белгісіз, ХVI-ХІХ ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, ежелгі Түркістан қалашығы қамалының шығыс жағы
14	Түркістан жұма мешіті, сәулетші белгісіз, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстікке қарай 150 м, Қылует жер асты мешітінің жанында
15	Темір жол станциясы кешені, (вокзал, депо, тұрғын үйлер, мұздықтар) сәулетші белгісіз, 1903 жыл		қала құрылысы және сәулет	Түркістан темір жол станциясы
16	Сауран археологиялық сәулеттік кешені, I-ХІХ ғасырлар		археология	Түркістан қаласынан 40 шақырым, Батыс Европа – Батыс Қытай трассасынан 1 шақырым
17	Қарасу тұрағы (Ш.Уәлиханов атындағы), мустье дәуірі		археология	Бәйдібек ауданы, Қарасу ауылынан 2 шақырым солтүстік-батысқа қарай, Арыстанды өзенінің оң жағалауы
18	Аппақ ишан сәулет кешені (мешіт, медресе, дәрісхана), сәулетші белгісіз, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Бәйдібек ауданы, Шаян ауылының батыс шетінде
19	Ысмайыл Ата сәулет кешені, XI−XIX ғасырлар: Ысмайыл ата кесенесі, орта ғасыр; Жәбірейіл кесенесі, XІX ғасыр; Кошқар-ата кесенесі, орта ғасыр; мешіт, кейінгі орта ғасыр; шілдехана, орта ғасыр; қақпа, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қазығұрт ауданы, Тұрбат ауылының орталығы
20	Арыстанбаб кесенесі, XIV-XV ғасырлар, XX ғасырдың басында қайта салынған		қала құрылысы және сәулет	Отырар ауданы, Қоғам ауылынан солтүстікке қарай 1 шақырым
21	Оқсыз (Оксус) қалашығы, I-XIV ғасырлар		археология	Отырар ауданы, Маяқұм ауылынан солтүстіке 8 шақырым, Сырдария өзенінің сол жағалауы
22	Отырар қалашығы, I-XVIII ғасырлар		археология	Отырар ауданы, Талапты ауылының оңтүстік-шығыс шеті
23	Баба ата кешені: Баба ата қалашығы, VI-XIV ғасырлар; Баба ата мешіт-кесенесі, шеберлері Әбдірахман, Әбдіразақ, XIX ғасырдың аяғы; Баба ата медресесі, XIX ғасыр соңы		қала құрылысы және сәулет	Созақ ауданы, Баба ата ауылының солтүстік шеті
24	Қорған қирандылары, VI-X ғасырлар		археология	Созақ ауданы, Баба ата ауылының солтүстік шеті, Баба ата қалашығының аумағы
25	Ноғай Ишан мешіті, сәулетші белгісіз, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Созақ ауданы, Созақ ауылының орталығы
26	Ишан базар мешіті (Ақмешіт), сәулетші белгісіз, XIX ғасырдың соңы		қала құрылысы және сәулет	Ордабасы ауданы, Аққойлы ауылының орталығы
27	Ақбикеш (Ақсүмбе) мұнарасы, сәулетші белгісіз, ХІІІ-ХІV ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Созақ ауданы, Ақсүмбе ауылынан батысқа қарай 1 шақырым
28	Үкаша (Үкаш) ата кешені (мазар, құдық), сәулетші белгісіз, ІХ-Х ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласынан 35 шақырым, Бабайқорған ауылы
29	Гауһар ана кесенесі, сәулетші белгісіз, ХІІ-ХІV ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы
30	Гарнизон штабының ғимараты, сәулетші белгісіз, ХІХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Әйтеке би көшесі, 1
31	Ордабасы қорымы, VІІ-ХІІ ғасырлар		археология	Ордабасы ауданы Бадам ауылынан шығысқа қарай 2 шақырым
32	Әлқожа ата кесенесі, ХІІ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Түркістан қаласы, Ә. Тұтқабаев көшесі, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен шығысқа қарай 2,5 шақырым
33	Жүсіп ата кесенесі, ХІІ-XV ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Сауран ауданы, Ескі Иқан ауылы
34	Жәудір-ана мешіт-медресесі, XIV-XV – XIX - XX ғасырлар		археология	Түркістан қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстік-шығысқа қарай 1 шақырым
35	Құрбан ата кесенесі, 1991 жыл		қала құрылысы және сәулет	Отырар ауданы , Қоғам ауылы, Арыстанбаб кесенесінің аумағы
36	Өзбекәлі Жәнібеков кесенесі, 2000 жыл		қала құрылысы және сәулет	Отырыр ауданы, Қоғам ауылы, Арыстанбаб кесенесінің аумағы
37	Ұзын ата кесенесі, XIX - XX ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Шардара ауданы, Ұзын ата ауылынан 4 шақырым солтүстік-шығыста
38	Әлди бастау әулиесі, Х-ХІ ғасырлар		археология	Түлкібас ауданы, Абай ауылы
39	Шамет Ишан мешіт-медресесі, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Қарнақ ауылының орталығы

Барлығы: 40 тарих және мәдениет ескерткіштері (30 – қала құрылысы және сәулет, 10 – археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Айдарлы қорымдар тобы, кейінгі қола дәуірі-ерте темір дәуірі		археология	Жаңаарқа ауданы, Айшырақ ауылынан батысқа қарай 2 шақырым, Атасу өзенінің оң жағалауы, Ақсай алқабы
2	Саңғыру қорымы II (150 тас қоршаулар), қола дәуірі- ерте темір дәуірі		археология	Жаңаарқа ауданы, Айшырақ ауылынан батысқа қарай 5,5 шақырым, Санғыру шатқалы, Атасу өзенінің жоғары ағысында
3	Айшырақ қорымы, қола дәуірі		археология	Жаңаарқа ауданы, Ақтау ауылынан солтүстікке қарай 20 шақырым, Атасу өзенінің сол жағалауында, Қаражал кенішінен оңтүстік-шығысқа қарай 93 шақырым
4	Саңғыру I қорымы (40 тас қоршаулар), кейінгі қола дәуірі		археология	Жаңаарқа ауданы, Ақтау ауылы, ауылдан шығысқа қарай 45 шақырым, Саңғуыр шатқалында, Дарат шатқалынан солтүстік-шығысқа қарай 3 шақырым
5	Жұбан-ана кесенесі, сәулетші белгісіз, XI-ХII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Жаңаарқа ауданы, Мыңадыр стансасынан солтүстік-батысқа қарай 12 шақырым, Сарысу өзенінің оң жағалауында
6	Айранбай (Бескүмбез) кесенесі, сәулетші белгісіз, XIX ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Алғабас ауылынан оңтүстікке қарай 35 шақырым, Сарыкеңгір өзенінің оң жағалауы
7	Аяққамыр кесенесі, сәулетші белгісіз, XI-ХII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Жезді кентінен солтүстік-батысқа қарай 9 шақырым, Жезді өзенінің сол жағалауы
8	Алаша-хан кесенесі, сәулетші белгісіз, XI-ХII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан оңтүстік – батысқа қарай 2 шақырым, Қаракеңгір өзенінің оң жағалауында
9	Жошы хан кесенесі, сәулетші белгісіз, XIII ғасырдың І-ші жартысы		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 28 шақырым, Кеңгір өзенінің сол жағалауы, Жезқазған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 50 шақырым
10	Дүзен кесенесі (Жүзден), шебер Еманұлы Сералы, 1863-1866 жылдар		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 30 шақырым, Қаракеңгір өзенінің оң жағалауы
11	Домбауыл салт-жоралғы құрылысы, VIII-IX ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 24 шақырым, Кеңгір өзенінің сол жағалауы, Жезқазған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 55 шақырым
12	Лабақ кесенесі, сәулетші белгісіз, XIХ ғасыр		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 20 шақырым, Қаракеңгір өзенінің сол жағалауы
13	Кетебай кесенесі, сәулетші белгісіз, 1898 жыл		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Малшыбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 20 шақырым, Қаракеңгір өзенінің сол жағалауы
14	Болған-ана кесенесі, сәулетші белгісіз, XII-ХIII ғасырлар		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Талап ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 30 шақырым
15	Басқамыр қалашығы, IX-XII ғасырлар		археология	Ұлытау ауданы, Талдысай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 0,5 шақырым, Жезді кентінен солтүстікке қарай 18 шақырым, Жезды өзенінің сол жағалауы, Талдысай өзенінің сағасы
16	Мақат кесенесі, сәулетші белгісіз, 1923 жыл		қала құрылысы және сәулет	Ұлытау ауданы, Қорғасын ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 шақырым
17	Ақмешіт әулие кешені, ХІV-ХV ғасырлар		археология	Ұлытау ауданы, Ұлытау ауылынан батысқа қарай Ақмешіт әулие тауының шыңы

Барлығы: 17 тарих және мәдениет ескерткіштері (11 - қала құрылысы және сәулет, 6 - археология).

Р/с	Тарих және мәдениет ескерткішінің атауы, салыну жылдары және сәулетшісі	Ескерткіш суреті	Ескерткіштің түрі	Орналасқан жері
1	Халық үйі, қазіргі – Жамбыл атындағы облыстық драма театры, сәулетші белгісіз, 1902 жыл		қала құрылысы және сәулет	Өскемен қаласы, Тоқтаров көшесі, 47а
2	Металлургтер мәдениет сарайы, сәулетші Л. Маковеев, 1957 жыл		қала құрылысы және сәулет	Өскемен қаласы, Назарбаев даңғылы, 68
3	Кеңес Одағының батыры Төлеген Тоқтаровтың ескерткіші, мүсінші П. Шишов, сәулетшілер В. Раппопорт, А. Матиросов, 1970 жыл		монументтік өнер құрылысы	Риддер қаласы, Тоқтаров көшесі
4	Шілікті обалы қорымы, біздің дәуірімізге дейінгі VII-V ғасырлар		археология ескерткіші	Зайсан ауданы, Шілікті ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км және солтүстік-шығысқа қарай 5 км
5	Зейнолла кесенесі, құрылысшы-шебер Баязит Сәтбаев, 1925 жыл		қала құрылысы және сәулет	Зайсан ауданы, Жалшы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 0,5 км
6	Абылайкит ғибадатханасының қирандылары, 1654-1657 жылдар		археология ескерткіші	Ұлан ауданы, Бозанбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 15 км
7	Б. Шаяхметовтың бюсті, мүсінші В. Самойлов, сәулетші С. Артеменко, 2014 жыл		монументтік өнер құрылысы	Өскемен қаласы, Бағдат Шаяхметов көшесі, 6, "Өскемен титан-магний комбинаты" акционерлік қоғамының Мәдениет үйінің алдындағы алаң
8	Берел қорымы, ерте темір дәуірі-ерте орта ғасыр		археология ескерткіші	Катонқарағай ауданы, Жамбыл ауылы

Барлығы: 8 тарих және мәдениет ескерткіштері (3– қала құрылысы және сәулет, 2– монументтік өнер құрылысы, 3 – археология).

Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері Республикалық маңызы бар Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Жергілікті маңызы бар Астана Алматы Шымкент Абай облысы Ақмола облысы Ақтөбе облысы Алматы облысы Атырау облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы Жетісу облысы Қарағанды облысы Қостанай облысы Қызылорда облысы Маңғыстау облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы Ұлытау облысы Шығыс Қазақстан облысы Ұйымдар Қазақ тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау қоғамы