Суахили (халық)
| Суахили | |
| васуахили | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Танзания |
657000 |
 Сауд Арабиясы |
367000 |
 Кения |
124000 |
 Конго Демократиялық Республикасы |
39000 |
 Сомали |
26 000 |
 Мозамбик |
12 000 |
 Уганда |
3 200 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Суахили (васуахили)[1] — Шығыс Африкадағы халық, негізінен Кения жағалауында, Танзанияда, ішінара Мозамбикте, сондай-ақ жақын маңдағы аралдарда тұрады.[2] Шамамен - 1 500 000 адамды құрайды. Танзанияда – 657 000 адам, Сауд Арабиясында – 367 000 адам, Кенияда – 124 000 адам, Конго Демократиялық Республикасында – 39 000 адам, Сомалиде – 26 000 адам, Мозамбикте - 12 000 адам, Угандада – 3200 адам.[3]
Олар жағалау белдеуі мен Занзибар, Пемба, Мафия аралдарының аборигендік халқының ұрпақтары, мұнда қоныс аударған үндістермен, арабтармен, парсылармен, сондай-ақ арабтар Африканың ішкі аймақтарынан құл етіп алған әртүрлі тайпалардың өкілдерімен (б.з. бірінші ғасырлардан бастап) араласқан.[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі - суахили (кисуахили) тілі. Диалектілері: ламу, мрима, мангата, мвита, патта, сию, вумба т.б.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Діні бойынша олардың көпшілігі сүнниттік мұсылмандар.[6]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Суахили халқы дәстүр бойынша Шығыс Африканың жағалау аймақтарында өмір сүрген. Олар бұрын осы аудандарда өмір сүрген кушит малшылары деп аталатын топтардан шыққан және кейінірек оларға банту тайпалары, соның ішінде Миджикендалар қосылды. Сондай-ақ біздің дәуіріміздің 700-ші жылдары бұл аймақта теңіз жағалауындағы қалалар түрінде араб қоныстары пайда болып, парсы саудаг��рлері мен араб қауымдарының мүшелері осы жағалау аймағында тұратын жергілікті әйелдерге үйленді.
Біздің заманымыздың 9-12 ғасырлары аралығында Сомалидің Бенаадир жағалауы мен Джубба өзенінің аңғары осы халықтардың барлығының жиналып, үйленетін негізгі қоныстанған орталықтары ретінде қарастырылды.[7]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі қызмет түрлеріне балық аулау және қолмен атқарылатын егіншілік (кокос, қалампыр, банан, тары, жүгері, элевсина, қант қамысы, тәтті картоп, ямс, бұршақ және асқабақ) жатады. Навигация және сауда (соның ішінде делдалдық) дамыды. Қолөнерден – тас және ағаш ою, қыш (қара ою-өрнектері бар қызыл саздан), тоқыма тоқу, тоқу, кеме жасау, т.б.[8]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Суахили халқының өмір салты да көптеген араб мәдениеттеріне ұқсас, өйткені ол әдетте әйелдер мен ерлердің бір-бірімен еркін сөйлесуіне мүмкіндік бермейді. Әдетте еркектер жұмыс істеп, қоғамдық орындарда жүргенде, әйелдер тек өз үйлерінде тұрады және тек бір жыныстағы адамдармен араласа алады. Олар осы қарапайым мінез-құлықты ұстанады және отбасында тұратын әйелдер мен жастарға қатысты шешімдерді негізінен ер адамдар қабылдайды.
Дәстүрлі елді мекендері – жинақы, қоршалған ауылдар мен қалалар. Тұрғын үйлері төртбұрышты ағаш үй, терезелері жоқ. Қалалық үйлер тастан жасалған, бірнеше қабатты, алдыңғы есік алдында портик (діңмаңдайша) және ішкі немесе артқы ауласы бар.
Дәстүрлі киімі - тігіссіз киілетін мата кесінділері (канга). Мұндай киімдердің ең көп таралған түрі-қоңыр, қызғылт сары немесе жасыл түсті. Екі канганы бір уақытта киеді, олардың біреуі белдемше, екіншісі шапан (жамылғы) ретінде қызмет етеді. Дәстүрлі маталардың бірі китенге болып саналады. Бұл материал әйелдер мен ерлердің белдемшелерін тігу үшін, сонымен қатар кестеленген дашики жейделерін тігу үшін қолданылады.
Дәстүрлі тағамдары - әртүрлі күріш тағамдары, кокос жаңғағы, балық, бәліш, бұршақ, банан және көкөністер, сирек ет пен сүт.
Халық әуендері арал тұрғындарының өмір ырғағына еніп, онда мұхит толқындары, теңіз толқындары, желдің соққаны және кокос жаңғағының дыбысын сезінуге көмектеседі. Поэтикалық (машаири) және ән жанрлары, эпикалық поэмалар (тенси) 10-11 ғасырлардан белгілі.[9][10]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Большая Советская Энциклопедия https://pandia.ru/281246/
- ↑ Значение СУАХИЛИ (НАРОД) в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2045563.html
- ↑ Суахили – почему жители Африки африканцы лишь наполовину? https://musaget.ru/suahili-kto-takie/
- ↑ Суахили https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/585878
- ↑ Большая советская энциклопедия Суахили https://gufo.me/dict/bse/%D0%A1%D1%83%D0%B0%D1%85%D0%B8%D0%BB%D0%B8
- ↑ Суахили https://megabook.ru/article/%D0%A1%D1%83%D0%B0%D1%85%D0%B8%D0%BB%D0%B8%20(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)
- ↑ Кто такие суахили? https://ru.history-hub.com/kto-takie-suahili
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5149526
- ↑ народы мира / Суахили http://www.etnolog.ru/people.php?id=SUAH
- ↑ Культура народа Суахили https://safarizanzibari.ru/tour/zanzibar-ekskursii-kultura-suahili/
