Bitwa pod Horbulewem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
15 czerwca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Horbulewem[a] | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Płd.-Zach. | ||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna polska 1918–1921[2]
Wyprawa kijowska 1920 roku[3]
Działania armji konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r.[4]
Bitwa pod Horbulewem – walki polskiej 7 Dywizji Piechoty z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii Dmitrija Korotczajewa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Sytuacja ogólna
[edytuj | edytuj kod]Po spektakularnym sukcesie wojsk polskich na Ukrainie i zajęciu 7 maja 1920 Kijowa, front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwyrę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem[5][6][7].
Armia Czerwona wykorzystała zastój na reorganizację sił i przygotowanie ofensywy. W rejon działań przybyła 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. 26 maja rozpoczęła się sowiecka ofensywa na Ukrainie, a już 5 czerwca trzy dywizje sowieckiej 1 Armii Konnej przełamały trwale polski front na odcinku obrony grupy gen. Jana Sawickiego[8][9].
Sowiecki plan kontrofensywy na Ukrainie przewidywał odcięcie odwrotu polskiej 3 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego zgrupowanej w rejonie Kijowa poprzez opanowanie Korostenia siłami 12 Armii, oraz Koziatyna i Żytomierza przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego[10].
Walczące wojska
[edytuj | edytuj kod]| Jednostka | Dowódca |
Ugrupowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 7 Dywizja Piechoty | płk Karol Schubert | 3 Armia |
| XIII Brygada Piechoty | płk Michał Zienkiewicz | kolumna północna |
| XIV Brygada Piechoty | gen. Eugeniusz Pogorzelski | kolumna środkowa |
| ⇒ 26 pułk piechoty | płk Emanuel Hermann | |
| → I/26 pułku piechoty | kpt. Wiktor Eichler | szpica kolumny płn |
| ⇒ 27 pułk piechoty | ppłk Tadeusz Świderski | |
| 7 Brygada Jazdy | gen. Aleksander Romanowicz | kolumna południowa |
| baterie 7 pap | ||
 Armia Czerwona
| ||
| 4 Dywizja Kawalerii | Dmitrij Korotczajew | gr. Klementa Woroszyłowa |
| 14 Dywizja Kawalerii | Aleksandr Parchomienko | |
| brygada 6 DK | odwód 1 Armii Konnej | |
| dwie brygady 11 DK | ||
Walki pod Horbulewem
[edytuj | edytuj kod]11 i 12 czerwca główne siły 3 Armii gen. Śmigłego-Rydza przebiły się przez pierścień okrążenia pod Borodzianką[11] i kontynuowały marsz odwrotowy za Uszę szosą kijowską, wzdłuż linii kolejowej Kijów – Korosteń[12].
Grupa płk. Karola Schuberta[b] w składzie 7 Dywizja Piechoty i 7 Brygada Jazdy gen. Aleksandra Romanowicza ubezpieczała kolumny 3 Armii od południa i maszerowała nad Uszę przez Radomyśl[13].
Sowieci zdecydowali się zatrzymać polską armię pod Korosteniem. W tym celu skierowano tam grupę wojsk w składzie 4. i 14 Dywizji Kawalerii pod wspólnym dowództwem Klementa Woroszyłowa[c] z zadaniem opanowania węzła kolejowego Korosteń i ostatecznego rozbicia polskiej 3 Armii[10][14]. 14 czerwca grupa Woroszyłowa ruszyła w kierunku Korostenia. Jego dywizje maszerowały oddzielnie bez łączności między sobą, a odległość między kolumnami dochodziła do 25 kilometrów[14]. 14 Dywizja Kawalerii kierowała się na Starosielce i późnym wieczorem podeszła pod niebroniony przez Polaków Radomyśl. Wcześniej walczyła z sukcesami z idącymi w straży przedniej polskimi 17 pułkiem ułanów i 4 pułkiem strzelców podhalańskich. 4 Dywizja Kawalerii maszerowała na Ośniki[d]i Annopol i wieczorem trzema brygadami osiągnęła rejon Torczyn[e] – Horbulew – Annopol[f] i tu zatrzymała się na nocleg[15][16]. W tym czasie polskie 7 Dywizja Piechoty i 7 Brygada Jazdy maszerowały przez Borszczów i Czajkówkę[g] na Horbulew. Ze względu na obecność w tym rejonie kawalerii sowieckiej, dowódca grupy zdecydował się na działania nocne. Około 20.00 oddziały polskie opuściły rejon Radomyśla ugrupowane w trzy kolumny. Kolumnę południową tworzyła 7 BJ gen. Romanowicza, północną XIII Brygada Piechoty płk. Michała Zienkiewicza, środkową XIV Brygada Piechoty gen. Eugeniusza Pogorzelskiego. Patrole idącego na czele kolumny środkowej 27 pułku piechoty ppłk. Tadeusza Świderskiego wykryły w Torczynie znaczne siły nieprzyjacielskiej kawalerii. Dowódca pułku postanowił uderzyć na miejscowość z trzech stron[13]. Zaskoczony przeciwnik wycofał się w nieładzie pozostawiając w rękach Polaków tabory, dywizyjny szpital polowy i sztab administracyjny[17]. Niemal równocześnie idący na czele kolumny północnej II batalion 26 pułku piechoty kpt. Wiktora Eichlera opanował Horbulew[13][18].
Po uporządkowaniu szyków sowiecka kawaleria rozpoczęła serię kontrataków. Załamały je rozwinięte w pozycji obronnej bataliony 26 pułku piechoty. O 8.00 Woroszyłow wprowadził do walki przybyłą z Annopola 3 Brygadę Kawalerii Czebotariewa. Uderzyła ona na skrzydło i tyły 26 pułku piechoty i opanowała część Horbulewa. W krytycznym momencie do obrony miejscowości włączyli się taboryci, woźnice i kucharze dowodzeni przez oficerów administracyjnych pułku[18]. Walkę wsparły dwie baterie 7 pułku artylerii polowej, które ogniem na wprost zatrzymały kawalerię, a następnie zmusiły do milczenia sowieckie baterie. Precyzyjne strzelanie artylerii wywołało owacje wśród piechurów, a 9. i 11 kompania samorzutnie przeszły do kontrataku i odzyskały część wsi. Około 10.00 nieprzyjaciel zaczął wycofywać się, a w ślad za nim ruszyły bataliony 26 i 27 pp i odzyskały Annopol i Świdę[19].
Sytuację próbował ratować dowódca 1 Armii Konnej Siemion Budionny. Skierował on w rejon walk jedną brygadę 6 Dywizji Kawalerii, a następnie dwie brygady z 11 Dywizji Kawalerii. Z pomocą spod Radomyśla śpieszyła też 14 Dywizja Kawalerii. Sowieckie oddziały nie zdążyły jednak na pole bitwy[12][20].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]Zwycięstwo 7 Dywizji Piechoty pod Horbulewem opóźniło o dwa dni marsz 1 Armii Konnej na Korosteń. Budionny nie zdołał wyprzedzić cofającej się spod Kijowa 3 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Dowództwo Armii Czerwonej utraciło ostatnią szansę otoczenia polskiej armii. Winą za taki stan rzeczy obarczano Klimenta Woroszyłowa, który nie potrafił zorganizować współdziałania obu powierzonych mu pod rozkazy dywizji kawalerii[21][22].
16 czerwca, już bez nacisku ze strony nieprzyjaciela, polska 3 Armia dotarła do Uszy i zajęła wyznaczone jej pozycje obronne. Straty polskie to około 70 poległych i rannych, sowieckie to kilkuset poległych, rannych i jeńców, dwa działa, szpital polowy i większość dywizyjnych taborów[21][23]. W ręce Polaków wpadł też sztandar sowieckiej brygady[18].
Dzień 15 czerwca był do 1939 świętem 27 pułku piechoty[24] i 4 pułku artylerii ciężkiej[25].
- Na prawym ramieniu krzyża kawalerskiego sztandaru 4 pułku artylerii ciężkiej znajduje się wyhaftowana nazwa i data bitwy „Horbulew 15.VI.l920”[26].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Obecnie Horbuliw, Горбулів rejon czerniachowski (Ukraina), na zachód od Radomyśla[1].
- ↑ Generał Karol Schubert w owym czasie był etatowym dowódcą 7 Dywizji Piechoty[12].
- ↑ Klimient Woroszyłow był członkiem Rewolucyjnej Rady Wojennej Frontu Południowo-Zachodniego[12].
- ↑ Obecnie Осники rejon czerniachowski (Ukraina).
- ↑ Obecnie Торчин.
- ↑ Obecnie Ганнопіль, rejon czerniachowski (Ukraina).
- ↑ Obecnie Чайківка, rejon radomyski.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 145.
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓.
- ↑ Biernacki 1924 ↓.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 149.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓, s. 106.
- ↑ Odziemkowski i Rukkas 2017 ↓, s. 183.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 231.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 66.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 198.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 76.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 146.
- ↑ a b c Odziemkowski 1998 ↓, s. 57.
- ↑ a b Biernacki 1924 ↓, s. 131.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 140.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 132.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 133.
- ↑ a b c Abramowicz i Kreis 1929 ↓, s. 18.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 141.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 134.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 147.
- ↑ Abramowicz i Kreis 1929 ↓, s. 19.
- ↑ Biernacki 1924 ↓, s. 137.
- ↑ Nowicki 1929 ↓, s. 19.
- ↑ Zarzycki 1999 ↓, s. 13.
- ↑ Zarzycki 1999 ↓, s. 52.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Abramowicz, Józef Kreis: Zarys historji wojennej 26-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V – 20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Teofil Nowicki: Zarys historii wojennej 27-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.