Wikipedysta:Qqerim/brudnopis7
Reforma administracyjna Polski (1975) — reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, wraz z którą porzucono trójstopniowy podział administracyjny kraju (województwo-powiat-gmina) i zastąpiono go nowym, dwustopniowym podziałem (województwo-gmina), obowiązującym od 1 czerwca 1975 roku[1].
Synteza
edytujUstawą z dnia 28 maja 1975 roku wprowadzono w Polsce dwustopniowy podział administracyjny[1]. Reforma była końcowym etapem kolejnych przemian administracyjnych trwających od momentu likwidacji gmin, a w ich miejsce wprowadzenia gromad pod koniec 1954 roku[2]. Stopniowe likwidowanie słabych ludnościowo, ekonomicznie, infrastrukturalnie i rozwojowo gromad rozpoczęto pod koniec lat 50. i kontynuowano etapowo przez lata 60.[3]. Na początku lat 70. dużo większe i o znacznie zmniejszonej ilości gromady coraz bardziej przypominały gminy, które w końcu reaktywowano z dniem 1 stycznia 1973 roku (jednocześnie likwidując gromady a także osiedla) [4]. Manipulacje na szczeblu powiatowym rozpoczęto powołaniem pod koniec 1972 roku największego powiatu w Polsce – bieszczadzkiego, utworzonego z trzech skomasowanych powiatów[5]. W kolejnych latach (1973 i 1975) przeprowadzono wielką akcję przyłączania (bądź łączenia) jednostek administracyjnych (zarówno miast jak i gmin) do większych sąsiednich ośrodków miejskich. Spowodowało to znaczne zredukowanie niektórych powiatów pod względem administracyjnym (nabardziej drastycznym przykładem był powiat tyski o 16 jednostkach, który w przeddzień reformy składał się już tylko z trzech enklaw miejskich)[6][7][8].
Tak więc z dniem 1 czerwca 1975 roku zlikwidowano 314 powiatów a w miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych (Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław i Poznań) wprowadzono nowy podział na 49 województw[9]. Poza województwami, jednostkami administracyjnymi stopnia wojewódzkiego były także miasto stołeczne Warszawa oraz miasta Kraków, Łódź i Wrocław, co wpłynęło na oficjalne określenie województwa warszawskiego jako stołeczne a krakowskiego i łódzkiego jako miejskie (województwo wrocławskie i Wrocław posiadało wspólną Radę Narodową). Obok gmin, jako jednostek stopnia podstawowego, w większych miastach działały także dzielnice[1]. Charakterystyczne dla postreformalnego podziału było to, iż tylko nieliczne województwa miały więcej niż 1 milion mieszkańców oraz fakt że stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe prowincjonalne miasta, w których właśnie dzięki awansowi do rangi miasta wojewódzkiego nastąpił rozwój gospodarczy. Pociągnęło to za sobą znaczne wydatki, powiązane z budową m.in. nowych Komitetów Wojewódzkich PZPR, urzędów wojewódzkich, sądów, prokuratur i komend wojewódzkich MO[9].
Oficjalnym celem reformy było dostosowanie podziału administracyjnego do potrzeb przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, lepsze zaspokajanie rosnących potrzeb społeczeństwa oraz usprawienie zarządzania gospodarką narodową oraz funkcjonawania organów władzy i administracji państwowej[1]. Rzeczywistwym powodem mogła jednak być obawa władz centralnych w Warszawie przed rosnącymi w siłę ekonomiczną i administracyjną dotychczasowymi województwami, co z kolei mogłoby mieć wpływ na ich usamodzielnianie się względem centrali[9]. Zwłaszcza obawa przed potęgą największych, gęsto zaludnionych i silnie uprzemysłowionych województw (warszawskiego, łódzkiego, krakowskiego[10]) spowodowało pozornie nielogiczne utworzenie najmniejszych województw wokół największych miast[9]. Ostatecznie Podział administracyjny Polski 1975–1998 został zniesiony wraz z kolejną reformą administracyjną, która weszła w życie 1 stycznia 1999 roku[11].
Transformacja województw
edytujStan na: 1 czerwca 1975
Główne źródła:
• Polska - Zarys encyklopedyczny. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1974
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw (Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92)
• Mapa administracyjna PRL, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław, 1975
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw, przedstawione w przypisach
Nowe województwo | Utworzone ze starych województw: |
---|---|
Bialskopodlaskie 6 miast + 35 gmin Biała Podlaska |
|
Białostockie 17 miast + 54 gminy Białystok |
|
Bielskie 18 miast + 52 gminy Bielsko-Biała |
|
Bydgoskie 27 miast + 61 gmin Bydgoszcz |
|
Chełmskie 4 miasta + 25 gmin Chełm |
|
Ciechanowskie 9 miast + 51 gmin Ciechanów |
|
Częstochowskie 17 miast + 58 gmin Częstochowa |
|
Elbląskie 15 miast + 43 gminy Elbląg |
|
Gdańskie 19 miast + 56 gmin Gdańsk |
|
Gorzowskie 21 miast + 49 gmin Gorzów Wielkopolski |
|
Jeleniogórskie 26 miast + 29 gmin Jelenia Góra |
|
Kaliskie 20 miast + 54 gminy Kalisz |
|
Katowickie 47 miast + 61 gmin Katowice |
|
Kieleckie 17 miast + 83 gminy Kielce |
|
Konińskie 18 miast + 45 gmin Konin |
|
Koszalińskie 17 miast + 40 gmin Koszalin |
|
Krakowskie (miejskie)[21] 10 miast + 47 gmin Kraków |
|
Krośnieńskie 11 miast + 42 gminy Krosno |
|
Legnickie 11 miast + 31 gmin Legnica |
|
Leszczyńskie 19 miast + 34 gminy Leszno |
|
Lubelskie 17 miast + 63 gminy Lublin |
|
Łomżyńskie 12 miast + 46 gmin Łomża |
|
Łódzkie (miejskie)[21] 8 miast + 12 gmin Łódź |
|
Nowosądeckie 14 miast + 54 gminy Nowy Sącz |
|
Olsztyńskie 21 miast + 55 gmin Olsztyn |
|
Opolskie 32 miasta + 79 gmin Opole |
|
Ostrołęckie 9 miast + 40 gmin Ostrołęka |
|
Pilskie 24 miasta + 43 gminy Piła |
|
Piotrkowskie 10 miast + 54 gminy Piotrków Trybunalski |
|
Płockie 9 miast + 44 gminy Płock |
|
Poznańskie 33 miasta + 57 gmin Poznań |
|
Przemyskie 9 miast + 35 gmin Przemyśl |
|
Radomskie 15 miast + 61 gmin Radom |
|
Rzeszowskie 13 miast + 49 gmin Rzeszów |
|
Siedleckie 12 miast + 66 gmin Siedlce |
|
Sieradzkie 9 miast + 43 gminy Sieradz |
|
Skierniewickie 9 miast + 37 gmin Skierniewice |
|
Słupskie 11 miast + 39 gmin Słupsk |
|
Suwalskie 14 miast + 50 gmin Suwałki |
|
Szczecińskie 29 miast + 59 gmin Szczecin |
|
Tarnobrzeskie 13 miast + 55 gmin Tarnobrzeg |
|
Tarnowskie 9 miast + 50 gmin Tarnów |
|
Toruńskie 13 miast + 41 gmin Toruń |
|
Wałbrzyskie 31 miast + 36 gmin Wałbrzych |
|
Warszawskie (stołeczne)[21] 28 miast + 32 gminy Warszawa |
|
Włocławskie 14 miast + 38 gmin Włocławek |
|
Wrocławskie[21] 16 miast + 42 gminy Wrocław |
|
Zamojskie 5 miast + 53 gminy Zamość |
|
Zielonogórskie 26 miast + 61 gmin Zielona Góra |
|
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Wstęp do inwentarza grupy zespołów: Prezydia gromadzkich rad narodowych 1954–1972
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 43, poz. 273
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88
- ↑ a b c d Bartłomiej Kozłowski: Podział Polski na 49 województw (2005). [dostęp 31 marca 2009]. (pol.).
- ↑ Wyjątkiem było macierzyste województwo Edwarda Gierka – katowickie, jedno z największych w Polsce po 1975 r.
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603
- ↑ a b 27 maja 1975 roku zniesiono 1 (miasto Poręba) z 11 jednostek powiatu zawierciańskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 10 jednostek (z których 8 włączono do woj. katowickiego a 2 do woj. częstochowskiego)
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 7 z 19 jednostek powiatu rybnickiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 12 jednostek
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 5 z 13 jednostek powiatu tarnogórskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 8 jednostek
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 2 z 8 jednostek powiatu pszczyńskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 6 jednostek
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 4 z 10 jednostek powiatu wodzisławskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 6 jednostek
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 8 z 12 jednostek powiatu będzińskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 4 jednostek
- ↑ 27 maja 1975 roku zniesiono 13 z 16 jednostek powiatu tyskiego, tak więc w dniu 31 maja 1975 (w przeddzień reformy) powiat składał się z 3 jednostek
- ↑ a b do 9 grudnia 1973 jako powiat iłżecki
- ↑ do 9 grudnia 1973 jako część powiatu konińskiego
- ↑ a b c d Miasto stołeczne Warszawa oraz miasta Kraków, Łódź i Wrocław były jednostkami podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego
- ↑ do 1 listopada 1972 jako część powiatu sanockiego
- ↑ do 1 listopada 1972 były to 3 powiaty: leski, sanocki i ustrzycki
- ↑ a b do 9 grudnia 1973 jako powiat niżański
- ↑ do 9 grudnia 1973 jako część powiatu stargardzkiego
- ↑ do 1 stycznia 1973 jako część powiatu wolińskiego
- ↑ do 1 stycznia 1973 zachodnia część powiatu kamieńskiego (wraz ze Świnoujściem) stanowiła powiat woliński