Powiat moniecki

Powiat moniecki leży na Nizinie Północnopodlaskiej, głównie na terenach Wysoczyzny Białostockiej i Kotliny Biebrzańskiej. Jego granice częściowo wyznaczają rzeki Lega, Biebrza i Narew.

Obszar powiatu w pewnej mierze wchodził w skład staropolskiego powiatu goniądzkiego w ramach ziemi bielskiej (uwzględniając wcześniejsze, dynamiczne zmiany przynależności państwowej^[5]). Północno-zachodnia granica powiatu w znacznej mierze pokrywa się z analogiczną granicą dawnego obwodu białostockiego w ramach carskiej Rosji. Następnie obszar powiatu w okresie międzywojennym wchodził w większości w skład ówczesnego powiatu białostockiego w województwie białostockim. W okresie II wojny światowej znaczna część dzisiejszego powiatu została włączona do sowieckiego rejonu monieckiego (następnie przemianowanego na knyszyński).

Powiat moniecki został utworzony 1 kwietnia 1954 roku w województwie białostockim z obszarów wydzielonych z powiatu białostockiego^[6]. W chwili utworzenia składał się on z 2 miast i 5 gmin:

• miasta Goniądz i Knyszyn
• gminy Goniądz, Jaświły, Krypno, Trzcianne i Kalinówka

Powiat został zlikwidowany wraz z reformą administracyjną w 1975 roku, a ponownie powołany do życia został w 1998. Nowy powiat w znacznej mierze pokrywa się z poprzednią jednostką administracyjną, lecz ich granice nie są tożsame.

Najważniejszym walorem turystycznym powiatu jest Biebrzański Park Narodowy. Związane są z nim liczne szlaki turystyczne, między innymi kajakowe^[7].

W pobliżu miejscowości Osowiec-Twierdza znajduje się Twierdza Osowiec, zespół XIX-wiecznych carskich fortyfikacji. Obecnie jest ona częściowo odnowiona i dostępna do zwiedzania. Do rejestru zabytków wpisane są cztery forty. W jej sąsiedztwie biegnie także Carska Droga, dawniej o przeznaczeniu wojskowym, obecnie wykorzystywana przez miłośników natury.

Na terenie powiatu znajduje się szereg zabytkowych kościołów oraz budynków przykościelnych, między innymi w Knyszynie i w Kalinówce Kościelnej.

We wsi Morusy znajduje się dom pamięci po Włodzimierzu Puchalskim, polskim przyrodniku.

Ważną gałęzią gospodarki powiatu jest rolnictwo i przemysł spożywczy. W Mońkach znajdują się między innymi spółdzielnia mleczarska, piekarnie oraz zakłady zwierzęce, w Knyszynie zaś rozlewnia napojów.

W okolicach Biebrzańskiego Parku Narodowego funkcjonują obiekty hotelowo-gastronomiczne oraz agroturystyczne.

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 000 osób, a stopa bezrobocia 6,5%^[8].

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu monieckiego w 2014 roku^[9].

Zdecydowana większość mieszkańców powiatu to rzymscy katolicy^[10]. Parafia św. Agnieszki w Goniądzu została powołana już w pierwszej połowie XV wieku. Na terenie powiatu mają swoje siedziby dekanat Mońki i dekanat Knyszyn. Parafia pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Osowcu należy do dekanatu Grajewo, a parafia Świętej Trójcy w Jasionówce oraz parafia św. Jana Chrzciciela w Brzozowej do dekanatu Korycin.

We wsi Boguszewo istniała cerkiew prawosławna i unicka pod wezwaniem św. Paraskiewy, przeniesiona później na cmentarz w Knyszynie i zniszczona.

Przed II wojną światową na terenie powiatu żyły społeczności żydowskie. Zostały one zniszczone przez hitlerowców. W miejscowości Jasionówka znajduje się zabytkowy cmentarz żydowski. Inne mieszczą się w Trzciannem, w Goniądzu i w Knyszynie.

We wsi Krypno Kościelne znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia, wraz ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej. W dniu odpustu, 8 września^[11], wyruszają do niego pielgrzymki m.in. z Moniek i Białegostoku.

Przez powiat przechodzi linia kolejowa nr 38 (Białystok – Bartoszyce). Znajduje się przy niej sześć przystanków i stacji.

Główną arterią powiatu jest droga krajowa nr 65, przebiegająca przez Osowiec-Twierdzę, Mońki i Knyszyn. Przez gminy Jaświły i Goniądz przebiega droga wojewódzka nr 670, a przez gminy Krypno, Knyszyn i Jasionówka - droga wojewódzka nr 671.

W 2011 roku na terenie powiatu zarejestrowanych (w tym czasowo) było 28390 pojazdów samochodowych i ciągników^[12].

Transport autobusowy świadczą PKS Białystok, Kurier Jankowscy i inni przewoźnicy.

Twierdza Osowiec już od momentu powstania stała się ważnym punktem obrony Cesarstwa Rosyjskiego. Oprócz niej, wojska rosyjskie stacjonowały także w Hornostajach. Po I wojnie światowej twierdzę obsadziło Wojsko Polskie. Po II wojnie światowej w Osowcu istniała Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych, a następnie Skład Osowiec.

Obecnie, w Osowcu-Twierdzy znajduje się 11 Składnica Amunicji OSOWIEC.

Północny i wschodni fragment powiatu obejmuje duża część unikatowych w skali Europy Bagien Biebrzańskich. Na południu znajduje się fragment Puszczy Knyszyńskiej. Najrozleglejszym zbiornikiem wodnym jest sztuczne Jezioro Zygmunta Augusta.

Na terenie powiatu działają następujące formy ochrony przyrody^[13]:

Parki narodowe:

1.   Biebrzański Park Narodowy

Obszary chronionego krajobrazu:

1. Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Biebrzy I"

Rezerwaty przyrody:

1. Bagna Biebrzańskie
2. Rezerwat przyrody Czerwone Bagno

• powiat augustowski
• powiat sokólski
• powiat białostocki
• powiat łomżyński
• powiat grajewski

• Starostwo Powiatowe