Powiat kolski

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.

• Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku^[5].

Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.

Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).

W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego^[6]. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.

Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie)^[7]. W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 roku podział administracyjny powiatu był następujący^[7]:

• miasta (Koło i Dąbie)
• gminy (Brudzew, Budzisław, Chełmno nad Nerem, Czołowo, Drzewce, Izbica Kujawska, Karszew, Kłodawa, Koźmin, Kościelec, Krzykosy, Lubotyń, Lubstów i Piotrkowice)

W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku^[8]. W okresie okupacji funkcję naczelnika powiatu pełnił von Hoffman, którego w listopadzie 1918 roku zastąpił Wacław Kurnatowski^[8]. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%^[9]. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego^[9]. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski jako Kreis Warthbrücken znalazł się w Kraju Warty^[10].

Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 roku. W okresie Ii wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. Z liczącej przed wojną ponad 10 tysięcy osób społeczności żydowskiej zarejestrowano wtedy jedynie 47 osób^[10]. Powierzchnia wynosiła 1097 km²^[10]. Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego^[11].

Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 roku. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło)^[12].

Starostowie

W okresie zaborów funkcję naczelnika powiatu pełnili: Konstanty Jakowlew, Iwan Fridriks, Aleksander Kowalewski, Dymitr Boborykin, Mikołaj Łnow, Mikołaj Dimitriew i Mikołaj Rostowski^[13]. Podczas I wojny światowej funkcję tę piastował von Hoffman, który w nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku przekazał urząd Wacławowi Kurnatowskiemu^[8]. W marcu 1919 roku starostą został Feliks Wilski. Do chwili wybuchu II wojny światowej urząd starosty pełnili jeszcze: Michał Słomiński, Stanisław Szera, Edward Wilczyński oraz Wincenty Makowski^[10].

Po ponownym utworzeniu powiatu w 1999 pierwszym starostą został Wieńczysław Oblizajek, który pełnił tę funkcję do 2018 roku. Od 2018 roku starostą jest Robert Kropidłowski^[14].

Największe miejscowości (dane z 2021 r.)^[5]

Główną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy^[16].

Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.

Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Geberit Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej^[17].

Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.

Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.

• A2E30 Autostrada A2 (E30): granica państwa – Świecko – Poznań – Warszawa – Terespol – granica państwa

• 92 Droga krajowa nr 92: Rzepin – Pniewy – Poznań – Września – Konin – Kutno – Warszawa

• 263 Droga wojewódzka nr 263: Dąbie – Słupca
• 269 Droga wojewódzka nr 269: Sompolno – Izbica Kujawska – Kowal
• 270 Droga wojewódzka nr 270: Koło – Brześć Kujawski
• 470 Droga wojewódzka nr 470: Kościelec – Turek – Kalisz
• 473 Droga wojewódzka nr 473: Koło – Łask

Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.

W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.

linie kolejowe czynne

• 3 Warszawa Zachodnia – Koło – Poznań Główny – Kunowice
• 131 Chorzów Batory – Ponętów – Tczew

Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.

Najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.

Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki, gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.

Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.

muzea

• Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
• Muzeum Technik Ceramicznych w Kole
• Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu – filia w Kościelcu
• Muzeum Okręgowe w Przedczu

gmina Babiak

• Babiak
  • dawny kościół ewangelicki z 1823 r.
• Brdów:
  • barokowy kościół św. Wojciecha (prezbiterium – XIV w., korpus – XVIII w.)
  • klasztor oo. paulinów z XVII–XVIII wieku
  • cmentarz rzymskokatolicki z 1790 r.
• Dębno Poproboszczowskie
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1766 r.
• Lubotyń
  • renesansowy kościół św. Wawrzyńca z lat 1612–1620

gmina Chodów

• Chodów
  • drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
• Rdutów
  • klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.

gmina Dąbie

• Chełmno
  • neogotycki kościół Narodzenia NMP z 1875 r.
  • teren byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof
• Dąbie
  • kościół św. Mikołaja Biskupa z lat 1807–1809
  • klasycystyczny ratusz z 1814 r.
  • klasycystyczna zabudowa miasta

gmina Grzegorzew

• Borysławice Kościelne
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
• Borysławice Zamkowe
  • ruiny zamku rycerskiego z 1425 r.
• Grzegorzew
  • drewniany kościół św. Mikołaja z 1776 r.

gmina Kłodawa

• Kłodawa
  • drewniany kościół św. Fabiana i Sebastiana na cmentarzu z 1557 r.
  • późnobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
  • dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych z XVIII wieku
  • późnoklasycystyczny ratusz z 1820 r.
  • najstarsza część kopalni soli z lat 50. XX wieku

miasto Koło

• • gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z przełomu XIV i XV wieku
  • klasycystyczny ratusz miejski z gotycką wieżą z XVI wieku
  • kompleks kościoła Nawiedzenia NMP i klasztoru oo. bernardynów z XVIII wieku
  • drewniany spichlerz zbożowy z XVIII wieku
  • neogotycki kościół Opatrzności Bożej (ewangelicki) z 1882 r.
  • budynek dworca kolejowego oraz wieża ciśnień

gmina Koło

• Wrząca Wielka
  • niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
  • klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
  • neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.

gmina Kościelec

• Dobrów:
  • barokowy kościół Trójcy Świętej z 1764 r.
  • drewniana kaplica bł. Bogumiła z 1788 r.
• Gozdów
  • ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, wybudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego
• Kościelec:
  • romański kościół św. Andrzeja Apostoła z pierwszej połowy XII wieku
  • eklektyczny pałac z XIX wieku

gmina Olszówka

• Tomaszew
  • wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
• Umień
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku

gmina Osiek Mały

• Dęby Szlacheckie
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z 1756 r.

gmina Przedecz

• Przedecz
  • gotycka baszta z XIV wieku
  • średniowieczna zabudowa miasta
  • klasycystyczny ratusz z 1826 r.
  • neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909

szkoła wyższa

• Koło
  • Społeczna Akademia Nauk w Łodzi, zamiejscowy ośrodek dydaktyczny

szkoły ponadpodstawowe

• Kłodawa
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Marii Dąbrowskiej
• Koło
  • Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza III Wielkiego
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych im. Stanisława i Władysława Grabskich
  • Zespół Szkół Technicznych
• Kościelec
  • Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych
  • Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica
• Powiercie
  • Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego – szkoła resortowa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi^[18]

Kościół rzymskokatolicki

• metropolia gnieźnieńska, diecezja włocławska
  • dekanat izbicki
    • parafia Przemienienia Pańskiego w Babiaku
    • parafia św. Wojciecha w Brdowie
    • parafia św. Michała Archanioła w Dębnie Królewskim
  • dekanat kłodawski
    • parafia św. Rocha w Barłogach
    • parafia św. Dominika w Bierzwiennie Długiej
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Borysławicach Kościelnych
    • parafia św. Mikołaja w Dąbiu
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodawie
    • parafia Świętej Rodziny w Przedczu
    • parafia św. Michała Archanioła w Umieniu
  • dekanat kolski
    • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Nerem
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grzegorzewie
    • parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kole
    • parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole
    • parafia św. Bogumiła w Kole
    • parafia Wniebowstąpienia Pańskiego w Ochlach
    • parafia św. Bartłomieja w Osieku Wielkim
    • parafia Błogosławionych 108 Męczenników w Powierciu
    • parafia św. Jakuba we Wrzącej Wielkiej
  • dekanat kościelecki
    • parafia św. Stanisława w Białkowie Kościelnym
    • parafia Trójcy Świętej w Dobrowie
    • parafia św. Andrzeja Apostoła w Kościelcu
  • dekanat sompoleński
    • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Dębach Szlacheckich
    • parafia św. Wawrzyńca w Lubotyniu
• metropolia łódzka, diecezja łowicka
  • dekanat Krośniewice
    • parafia św. Mikołaja Biskupa w Dzierzbicach
    • parafia św. Jana Chrzciciela w Rdutowie

Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP

• diecezja śląsko-łódzka
  • parafia św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Nowej Sobótce
  • parafia Przenajświętszego Sakramentu w Kadzidłowej

Kościół Katolicki Mariawitów

• kustodia płocka
  • parafia Przenajświętszego Sakramentu w Zieleniewie

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP

• diecezja pomorsko-wielkopolska
  • parafia Ewangelicko-Augsburska w Koninie
    • filiał w Kole

Świadkowie Jehowy^[19]:

• zbór Kłodawa
• zbór Koło-Wschód
• zbór Koło-Zachód

• Komenda Powiatowa Policji w Kole,
• Posterunek Policji w Babiaku,
• Posterunek Policji w Dąbiu,
• Komisariat Policji w Kłodawie^[20]

• fundacja dobrowska
• historia Koła

• MariuszM. Kaszyński MariuszM., Zarys dziejów powiatu kolskiego, „Rocznik Kolski”, 2, Koło: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole, 2009, ISSN 1898-1607 . Brak numerów stron w czasopiśmie
• JózefJ. Burszta JózefJ. (red.), Sześćset lat miasta Koła, AntoniA. Czubiński i inni, Wydawnictwo Poznańskie, 1962 . Brak numerów stron w książce
• Józef StanisławJ.S. Mujta Józef StanisławJ.S., 635 lat miasta Koła, Koło: Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, 1997, ISBN 83-86139-34-X . Brak numerów stron w książce
• Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie, Warszawa-Poznań 1983.
• Piotr Maluśkiewicz, Ziemia konińska. Przewodnik turystyczny, Konin 1997.

• Starostwo powiatu kolskiego
• Biuletyn Informacji Publicznej – powiat kolski