Nacionalismo galego

O nacionalismo galego é unha corrente política que reivindica o recoñecemento de Galiza como nación e do dereito de autodeterminación para o pobo galego.^[1][2][3][4] Vicente Risco na súa Teoría do nacionalismo galego definiuno así:

Emprégase a verba nacionalismo para designar o corpo de doutrinas que informan todo movemento de reivindicación da personalidade dos grupos naturais por frente da sorbencia dos Estados históricos. Neste mesmo senso empregámola nós. Nacionalismo galego quere dicir polo tanto, a doutrina que informa o movemento de reivindicación da personalidade de Galiza frente da sorbencia do centralismo español.^[5]

É tamén un movemento social, coas súas dimensións culturais e políticas. Os historiadores recoñecen ó longo dos séculos, desde a prehistoria ata a nosa época, a formación dun pobo galego e da súa peculiar unidade.^[6] A corrente política á que se refire o nacionalismo galego nace a finais do século XIX con movementos culturais que logo foron ós poucos dando o paso a partidos políticos.

Dentro do nacionalismo galego podemos atopar dúas correntes ideolóxicas principais:

• Unha, a maioritaria que avoga por unha ampla autonomía, ou pola transformación de España nun estado federal ou confederal.
• Outra, a da esquerda independentista, que aposta pola ruptura co estado español e co modelo de sociedade capitalista.

Estas dúas correntes, porén, teñen puntos en común como son a defensa da lingua (defendendo algúns o reintegracionismo) e cultura galega, o recoñecemento de Galiza como nación e a defensa da integración dos concellos galegofalantes de Asturias e Castela e León na Comunidade Autónoma Galega (véxase Irredentismo galego). Por outra parte cabe resaltar o feito de que, ó contrario co que sucede no País Vasco e Cataluña, en Galiza predomina o nacionalismo de esquerdas, dende posicións que van dende a esquerda radical (Primeira Linha) ata posicións moderadas de centroesquerda (BNG).

O nacemento do nacionalismo galego propiamente dito dáse coas Irmandades da Fala, pero antes houbo outros tres movementos sen os cales non é doado imaxinar a existencia do nacionalismo galego. O galeguismo nacionalista coñecerá o seu completo desenvolvemento coa creación do Partido Galeguista en 1931.

Afírmase que unha certa tendencia nacionalista existiu sempre na conciencia do pobo galego. Dende os albores da civilización, Galiza ten sido unha rexión moi remisa á asimilación política ou cultural por parte doutros pobos. Foron os galegos, xunto a ástures e cántabros os derradeiros obstáculos ós que Roma tivo que enfrontarse para a "pacificación" total de Hispania^[7].

Durante a Idade Media, Galiza coñeceu un período de independencia no que os continuos enfrontamentos entre as distintas casas nobiliarias configurou un período que en moitas ocasións chegaba a anarquía e que non finalizou ata que foi asimilado o seu control pola coroa de Castela, que apoiou nun principio as revoltas irmandiñas, iniciadas pola baixa nobreza e o campesiñado asolagado pola presión económica e social da que eran obxecto por parte da nobreza preponderante, como medio para eliminar e controlar os nobres levantiscos e que remataron substituíndo o sistema nobiliario con nobres foráneos ou atraendo á corte aos nobres afíns a súa causa^[8], ademais doutras medidas de reforma política co obxecto de exercer un mellor control sobre o territorio.

Os anos escuros de Galiza comezaron e o galego e a conciencia de nación sobreviviu nas aldeas, mentres as clases altas e a burguesía adoptaron, maioritariamente, o castelán como elemento diferenciador social.

Dentro dos precursores podemos sinalar tres movementos:

O provincialismo é un movemento que nace en 1840 para defender a integridade do territorio de Galiza. Esta integridade víase ameazada por mor dun proxecto de división do estado en provincias que se comezara a elaborar trala morte de Fernando VII. Os provincialistas querían que Galiza fose unha soa provincia e que non fose dividida nas catro que hoxe coñecemos.

Hai dúas etapas no movemento provincialista: unha que vai de 1840 a 1846 e outra que vai de 1854 a 1865. A primeira etapa caracterízase por ser un período moi activo cultural e politicamente. É neste período cando os provincialistas se suman ao pronunciamento do comandante Miguel Solís, que acabará co fusilamento dos Mártires de Carral^[9]. O segundo provincialismo é basicamente cultural, e é con el cando se produce o Rexurdimento literario de Galiza.

A partir de 1865, e ata 1875, desenvólvese o federalismo galego, que acadará o seu cumio coa Primeira República Española. Os federalistas propugnaban que Galiza ficase como un cantón dentro do estado español e que fose rexida pola súa propia Constitución cantonal. Esta etapa, non obstante non é demasiado importante e non perviviu de ningún xeito^[10].

Este período dura entre 1875 e 1907 (aprox), aínda que hoxe en día hai políticos que seguen a mantelo. Neste período dáse unha reestruturación cultural e ideolóxica, na que sectores tradicionalistas e conservadores adoptan as ideas galeguistas. O seu acontecemento destacado é a fundación da Asociación Regionalista Gallega, e terá como líderes principais a Manuel Murguía e Alfredo Brañas. Remata coa fundación da Real Academia Galega e o paso ás Irmandades da Fala.

O ideario galeguista que xurdira co provincialismo e que se desenvolvera co rexionalismo é recollido no século XX polas Irmandades da Fala, asociación de corte sociocultural fundada en 1916 e pola que pasaron galeguistas como Antón Vilar Ponte, Vicente Risco e Ramón Cabanillas. Podemos situar o comezo do nacionalismo galego propiamente dito na asemblea que as Irmandades celebran en Lugo en 1918, na que se manifesta:

Tendo Galicia todas as características esenciais de nacionalidade, nós nomeámonos, de hoxe para sempre, nacionalistas galegos, xa que a verba rexionalismo non recolle todas as aspiracións nin encerra toda a intensidade dos nosos problemas.^[11]

Nesta Iª Asemblea conclúese reivindicar unha autonomía total para Galiza, cara a unha federación de nacións da península; a cooficialidade do galego e do castelán en Galiza e un posto para Galiza na Sociedade de Nacións.

Dentro do nacionalismo, maioritariamente federalista, convivían dúas grandes tendencias: a católico-tradicionalista, contraria ao desenvolvemento capitalista, ruralista, inimiga de calquera alianza cos republicanos e remisa a participar nas eleccións; e a liberal-democrática, inspiradora do programa lucense, filo-republicana e partidaria da acción política en todos os ámbitos. A tensión entre as dúas tendencias desembocou finalmente nunha escisión en 1922. Por un lado estaba a Irmandade da Coruña, un bastión liberal que aglutinaba á metade de todos os afiliados; por outra, o resto dos grupos, ideoloxicamente máis heteroxéneos, que en nome da pureza nacionalista conformaron a Irmandade Nazonalista Galega, presidida por Vicente Risco, principal ideólogo destes anos.^[12]

En 1922 celébrase en Monforte outra Asemblea das Irmandades da Fala. Alí manifestáronse as diferenzas entre as dúas correntes dentro da organización: a que propugnaba maior participación na política e a que defendía continuar na liña cultural. Decantándose a favor da segunda, iníciase unha etapa de corte cultural na que ten moita importancia o Grupo Nós. Fúndase nesta época o Seminario de Estudos Galegos^[13]. A ditadura de Primo de Rivera supuxo un paro de 6 anos na actividade política dos grupos galeguistas.

En América tamén houbo algunha agrupación nacionalista, como o caso da Xuntanza Nazonalista Galega da Habana ou a Sociedade Nazonalista Pondal en Bos Aires.

En 1929 nace a ORGA de Santiago Casares Quiroga, unha organización galega de corte autonomista, republicano e de esquerdas, aínda que en realidade de base burguesa. Foi a forza impulsora do Pacto de Lestrobe (marzo 1930) e da creación da Federación Republicana Gallega. Esta acadou un importante éxito electoral nas eleccións constituíntes de 1931, sendo a forza hexemónica en Galiza con 15 deputados. Entre eles claros nacionalistas como Antón Vilar Ponte, Ramón Suárez Picallo ou o propio Ramón Otero Pedrayo integrado a través do Partido Nazonalista Repubricán, de implantación ourensá. En 1933, pasaría a denominarse Partido Republicano Gallego que acabaría na esfera da Izquierda Republicana de Manuel Azaña.

En 1931 nace o Partido Galeguista, en realidade unión de varios grupos nacionalistas tanto de esquerdas como de dereitas, que fai seu o programa das Irmandades. Estivo liderado por Castelao e Alexandre Bóveda. O PG tivo un éxito notable: en catro anos pasou de 700 a 6.000 afiliados, de ter 30 grupos locais a 150, e de 54.000 a 300.000 votos. O seu obxectivo final era a creación dunha república federal cun estado galego federado. Porén, a súa meta inmediata foi a consecución dun estatuto de autonomía para Galiza. Un dos grandes logros do partido foi conseguir que Galiza fose acollida no IX Congreso de Nacionalidades Europeas de 1933, organismo adxunto da Sociedade de Nacións (xerme da actual ONU). A declaración presentada pola delegación galega, que foi admitida, dicía:

O Partido Galeguista, partido nacional dos galegos, representado no Parlamento español polos deputados Otero Pedraio, Castelao e Suárez Picallo, declara solemnemente ó participar unha delegación galega no IX Congreso de Nacionalidades Europeas, baseándose sobre o "RAPPORT" sometido á consideración do Secretario Xeral do citado Congreso, que o pobo de Galicia, que conta con máis de dous millóns de almas e habita a totalidade do territorio de Galicia, é unha nación ben definida, que se diferencia claramente dos outros pobos que habitan España. A súa orixe, a súa historia, o seu idioma, e os seus costumes xustifican esta diferencia dunha maneira absoluta.^[14]

O PG, en principio un partido aglutinante, debeu aliarse coa Fronte Popular, debido á postura antiautonomista dos grupos da dereita española. Este feito provoca dúas escisións: Dereita Galeguista de Pontevedra (Xosé Filgueira Valverde) e Dereita Galeguista de Ourense (Vicente Risco). Estas escisións serán moi criticadas por Castelao. Este acadara acta de deputado xa en 1931, e dentro da Fronte Popular en 1936, con Villar Ponte e Ramón Suárez Picallo.

Co triunfo das esquerdas nas eleccións de 1936, celébrase o 28 de xuño un referendo sobre o estatuto de autonomía. Votou o 74,52% da poboación e un 99,05% deste pronunciouse afirmativamente. Tras isto, viaxou a Madrid unha comisión de deputados de Galiza para presentarlle ás cortes o estatuto. Porén, a sublevación militar do 18 de xullo e a ocupación de Galiza polo bando sublevado fixo inviable a aplicación de dito estatuto.

Durante a ditadura de Francisco Franco todo o movemento relacionado co nacionalismo e a lingua galega foi duramente reprimido. Dirixentes nacionalistas como Alexandre Bóveda e Ánxel Casal (alcalde de Santiago de Compostela), foron fusilados^[15][16], e a meirande parte do nacionalismo trasladouse ó exilio. É precisamente no exilio americano onde se crea o Consello de Galiza, en 1944, formado por catro deputados galegos: Castelao (o seu primeiro presidente), Ramón Suárez Picallo, Antón Alonso Ríos e Elpidio Villaverde. Neste mesmo ano publícase en Bos Aires unha obra crucial para o nacionalismo galego republicano, o Sempre en Galiza de Castelao.

O ano 1950 constitúe a fin dunha etapa do nacionalismo galego, á da oposición política ó réxime franquista, que esmorece trala morte de Castelao nese ano e, ante a permanencia inamovible do réxime, a disolución do Partido Galeguista. Así, pasarase a unha nova estratexia, a vía culturalista, da que é expoñente a Editorial Galaxia, fundada no mesmo ano 1950. Porén, a finais da década dos 50 volveuse retomar o pulso político, sumado á actividade cultural que se viña desenvolvendo.

Nace en 1963 o Partido Socialista Galego, promovido por Ramón Piñeiro, que nunca militará nel. O PSG limítase á actividade cultural e de formación dos seus membros para evitar atraer sobre si a atención do estado. Profesaba un marxismo aberto ás novas tendencias da esquerda europea. O seu líder, Xosé Manuel Beiras, na súa obra O atraso económico de Galicia, realizou unha diagnose da economía galega como unha nación periférica que sufría dun neocolonialismo socioeconómico que explicaba o seu subdesenvolvemento. Esta obra tería unha gran difusión na mocidade universitaria.

O 25 de xullo de 1964, nace a Unión do Pobo Galego. Pretende rachar co culturalismo no que se refuxiou o galeguismo durante a ditadura franquista. Tiña os seus alicerces ideolóxicos no marxismo leninismo, analizaba a realidade galega considerándoa unha nación proletaria no contexto internacional, vencellándose así aos movementos de liberación nacional do Terceiro Mundo.^[17] Proclamaba abertamente o dereito á autodeterminación e a concepción política dunha Galiza soberana (poder popular) dona dos seus destinos, pero sen reivindicar o separatismo. En coherencia con estas formulacións, pasou á acción social directa buscando arraigar o nacionalismo a través dos conflitos sociais e a axitación co fin de agudizar as contradicións da ditadura e do capitalismo que, segundo entendían, en Galiza tiña unha fasquía nitidamente colonial. A súa primeira posta en escena foron os terzos de asalto en Castrelo de Miño. Sendo inicialmente unha fronte patriótica, en 1966 transfórmase en partido. En 1971 crea os Comités de Axuda á Loita Labrega (antecedente das Comisións Labregas), e en 1973 crea Estudiantes Revolucionarios Galegos^[18].

Coa chegada da democracia, entre os galeguistas téntase resucitar o galeguismo de centro. En 1975 aparecen Unión Democrática e Esquerda Democrática, que se xuntan no Partido Popular Galego. De inspiración europeísta e democristiá, aglutinou a un grupo de notables que padeceu a presión dos reformistas do réxime e acabou sendo un viveiro de políticos para as potentes forzas estatais que se estaban a formar. O caso paradigmático sería Xerardo Fernández Albor, captado por Manuel Fraga Iribarne para ensaiar unha Alianza Popular de corte rexionalista. Notables do propio réxime fundarán o Partido Galego Independente, pero sucumbirán á oferta de Adolfo Suárez de participar na dirección da UCD en Galiza para darlle unha orientación moderadamente autonomista. Cando UCD pasa de coalición a partido, disolveranse nel os partidos galeguistas de José Luis Meilán Gil e Euloxio Gómez Franqueira.

En 1975, créase a Asemblea Nacional Popular Galega, unha organización de masas e asemblearia con vocación de integrar partidos e persoas sen militancia buscando a implantación social do nacionalismo de esquerdas. Cunha estratexia de axitación social e unha estética revolucionaria, a sociedade galega de pequenos campesiños e pequenos burgueses foi impermeable á oferta, que acabou teledirixida dende a UPG. Esta traballaba xa na constitución do Bloque Nacional Popular Galego para concorrer ás primeiras citas electorais.

En 1974, no centro esquerda aparece o Partido Galego Social Demócrata, o que cómpre sumar o Partido Socialista Galego citado anteriormente. A esquerda segue a estar representada principalmente pola UPG.

En 1976, por proposta da UPG, créase o Consello de Forzas Políticas Galegas, do que forman parte a UPG, PSG,PGSD, os carlistas e o Movemento Comunista de Galicia. Estas forzas formularán as Bases constitucionais como documento político de referencia para unha ruptura democrática baseada no dereito de autodeterminación e o exercicio da soberanía do pobo galego de cara á configuración dun pacto federal en pé de igualdade co resto das nacións do estado.^[19]

Unha vez aprobada a Lei de Reforma Política impulsada por Adolfo Suárez, convócanse unhas primeiras eleccións para a creación dunhas Cortes constituíntes. Nelas o nacionalismo preséntase dividido. A propia decisión de presentarse foi problemática para algún partido como a UPG. Un colectivo da mesma considerará unha claudicación da ruptura democrática diante do proceso de transición, e manifestará un aberto independentismo. Este colectivo será expulsado e dará lugar ao Partido Galego do Proletariado e a súa derivación Galiza Ceibe-OLN. O seu dirixente máis emblemático era Xosé Luís Méndez Ferrín.

Os resultados dese primeiro proceso electoral de 15 de xuño de 1977 manifestaron as dificultades de chegar a un electorado que estaba saíndo dun réxime ditatorial cunha mensaxe rupturista e dispersa en ofertas ideoloxicamente dispares. O PSG obterá 27.197 votos (2,41%); a coalición PPG-PGSD acadará 23.014 votos (2,04%), mentres que a UPG e a ANPG, a través da agrupación electoral Bloque Nacional Popular Galego atinxirá 22.771 (2,04%)^[20]. Xa neste momento, forzas galeguistas como o Partido Galego Independente van en coalición con UCD.

Para o Senado se constituíra a Candidatura Democrática Galega con galeguistas históricos como Ramón Piñeiro ou Isaac Díaz Pardo. Esa candidatura lograba un senador por Pontevedra: Valentín Paz Andrade e un senador por Coruña: Manuel Iglesias Corral. Esta candidatura fóra apoiada entre outras forzas polo PSG, o PPG e o MCG.^[21]

Os máis ca discretos resultados, provocaron inmediatamente reconfiguracións importantes: en outubro de 1977, celebraba o seu congreso constituínte o Partido Obreiro Galego de Camilo Nogueira Román, fundado por persoas procedentes fundamentalmente da UPG. Este partido considera o novo marco institucional como insatisfactorio pero positivo para a construción nacional e o avance cara a un socialismo democrático avanzado distinto do marxismo leninismo.^[22].Pola súa parte, en 1978, froito da unión entre o PPG e o PGSD, e o entendemento entre dirixentes como Xaime Isla Couto e Avelino Pousa Antelo, refúndase o Partido Galeguista^[23].

Nas primeiras eleccións do post-franquismo (1979), o nacionalismo preséntase novamente fragmentado e con posicións rupturistas que asustan ao electorado máis moderado nun momento de grande incerteza política. Acadou algo máis do 10 por cen dos votos, sendo as forzas máis votadas o Bloque Nacional Popular Galego co 5,86 por cen e a coalición Unidade Galega (Partido Galeguista, Partido Socialista Galego e Partido Obreiro Galego) co 5,54 por cen. Non obtivo escanos. Isto deixaba ao nacionalismo galego en posicións de marxinación no proceso de reforma democrática e fóra de todos os resortes institucionais para o seu crecemento. Galiza irá a remolque de Cataluña e o País Vasco.

Galiza obtén o seu Estatuto de autonomía o 6 de abril de 1981^[24], quedando definida como nacionalidade histórica, ó nivel de Cataluña e País Vasco. O nacionalismo automarxinárase do proceso estatutario, aínda que o Partido Obreiro Galego de Camilo Nogueira (unha escisión da UPG), e o Partido Galeguista traballaran no consensuado Estatuto dos dezaseis, que as direccións políticas madrileñas das forzas estatais acabaron rexeitando.

Nas primeiras eleccións autonómicas, o nacionalismo volve a presentarse dividido. O Bloque Nacional Popular Galego en coalición cun PSG, xa sen Beiras, obtén 3 escanos e o 6 por cen dos votos. Isto foi considerado un éxito dada a ausencia de instrumentos institucionais e comunicativos cos que contaba o nacionalismo radical. Este consolidara unha división crónica con forzas como Galicia Ceibe que defendían a loita dende fóra do sistema e un claro independentismo. Algúns grupúsculos optaron pola loita armada seguindo a senda de Moncho Reboiras que fóra asasinado pola policía franquista. O BNPG mantívose firme na súa opción pacífica e favorable á participación nos procesos electorais. Pero o esforzo da coalición BNPG-PSG veríase frustrado cando os seus deputados foron expulsados do Parlamento galego por negárense a xurar a Constitución española de 1978.

O Partido Galeguista, con preto do 4 % dos votos non obtiña representación. Así pois, a única forza que quedaba activa no novo marco autonómico foi, na primeira lexislatura, Esquerda Galega, herdeira do Partido Obreiro Galego, co único deputado Camilo Nogueira e o 4 por cen dos votos, cunha tendencia a crecer contrastada en posteriores comicios de ámbito diverso.

As contradicións de UCD no proceso estatutario, daban paso a unha AP galeguizada vitoriosa e puñan de manifesto, segundo todos os analistas, que había espazo para un nacionalismo de centro. O primeiro intento xa o protagonizara a coalición Unidade Galega, que integraba ao Partido Galeguista e outras forzas máis á esquerda, cun importante apoio nas cidades nas primeiras eleccións municipais de 1979 con 6 concelleiros en Pontevedra, 5 en Santiago e Coruña e 3 en Vigo e Ferrol, chegando a acadar a alcaldía da Coruña. Con todo, esta coalición non foi duradeira. Na Xunta de Galiza, o binomio Albor-Xosé Luís Barreiro, coa achega dalgún conselleiro de vella militancia galeguista na II República como Xosé Filgueira Valverde á fronte de Cultura, parecían querer ocupar o espazo galeguista de centro ao fío do slogan electoral Galegos coma ti.^[25] As eleccións municipais de 1983 cunha recentemente nada Coalición Galega colocada en terceira posición con 858 concelleiros a moi pouca distancia do PSOE, anunciaba que isto non era posible.

Nas eleccións autonómicas de 1985, Coalición Galega estreábase como partido brillantemente co 13 por cen dos votos e 11 escanos, freaba o crecemento da dereita española en Galiza e convertíase en chave. Os seus deputados non estiveron a altura e, incapaces de resistir a presión das forzas estatais, caeron en divisións e subdivisións ata aceptar o desembarco do líder real de Alianza Popular en Galiza, Xosé Luís Barreiro Rivas, tras o seu intento de derrocar dende dentro da Xunta de Galiza a Fernández Albor.

Nacería un goberno autonómico tripartito con dous partidos nacionalistas: Coalición Galega (agora en mans de Barreiro Rivas) e o Partido Nacionalista Galego, PNG, ineficazmente dirixido polo que fora candidato de Coalición Galega Pablo González Mariñas. A Presidencia da Xunta era para o PSdeG, nun momento en que este propiciaba a reconversión industrial, as cotas lácteas, a rebaixa autonómica da LOAPA, os recortes na frota e un recurso de inconstitucionalidade contra a lei de normalización lingüística aprobada por unanimidade no Parlamento de Galiza. Tales peripecias serían castigadas electoralmente nos comicios autonómicos de 1989.

Neles o Bloque Nacionalista Galego, xa claramente proclive ao traballo institucional, iniciaba unha carreira ascendente que parecía imparable elección tras elección, ocupando espazos de centro esquerda da man de Beiras. O nacionalismo democrático perdera 10 anos de historia na súa automarxinación, pero acabaría sendo a segunda forza política en Galiza e a máis clara oposición nos repetidos mandatos de Fraga. Este aupábase ao Goberno de Galiza tras unha axustada vitoria da súa coalición (PP-CdG), onde se incorporaban sectores descontentos de Coalición Galega a través dunha nova forza galeguista de centrodereita Centristas de Galicia, cuxo líder Victorino Núñez, Presidente da Deputación de Ourense, pasaría a ser o Presidente do Parlamento de Galiza.

Os restos menos ideoloxizados de Coalición Galega ensaiarían candidaturas en comicios locais con éxito notable (Coalición Progresista Galega, con 610 concelleiros nas eleccións municipais de 1987; discreto (Converxencia Nacionalista Galega con 137 concelleiros nas eleccións municipais de 1991), ou nulo (Democracia Galega, con 36 concelleiros nas eleccións municipais de 1999). Outros integraríanse, a través do Partido Nacionalista Galego, no BNG.

O Bloque Nacionalista Galego, posicionado nunha esquerda moderada, coñeceu un considerable aumento dos votos nos anos recentes, chegando incluso a ser, con Xosé Manuel Beiras, a segunda forza política de Galiza, por diante do Partido Socialista de Galicia. O seu teito electoral acadouno nas eleccións autonómicas de 1997 nas que obtivo máis de 395.000 votos e unha porcentaxe do 25 %, obtendo 18 deputados. Chegou, así mesmo, tras os comicios municipais de 1999, a contar coas alcaldías de cidades como Vigo (con Lois Pérez Castrillo), Pontevedra e Ferrol. Contou ademais cun eurodeputado, tres parlamentarios no Congreso e un senador de designación autonómica.

Pero o cambio de século marca unha lenta caída. Nas eleccións galegas do 2005, pasou xa a ser a terceira forza política con 13 deputados, a mesma representación que obtivera doce anos antes (1993).

Nas eleccións municipais de maio de 2007, o BNG acada o 19,19 por cen dos sufraxios. Cunha mensaxe rural, lonxe da imaxe rebelde e intelectual dos anos noventa, agudiza a súa continua caída nas cidades que compensa con contundentes vitorias en vilas medias como Monforte de Lemos, Arzúa, Carballo, Bueu, Teo ou O Porriño disputando espazos sociais que eran no pasado recente couto do Partido Popular de Manuel Fraga Iribarne. O abandono por parte do Partido Popular da súa tradicional retórica galeguista e rural, fai que o BNG ocupe espazos que amortecen a fuxida do voto urbano e xuvenil que o caracterizou.

Na opción de centro presentouse Terra Galega que conseguiu superar a barreira do 2 por cento e algúns éxitos moi localizados. O recentemente refundado por segunda vez Partido Galeguista, perdidas as súas raizames históricas, colleitou un claro fracaso.

Na liña independentista, os partidos con máis forza son a Frente Popular Galega e Nós-Unidade Popular.

O nacionalismo galego ten experimentado un notable crecemento nos anos recentes, pasando o voto nacionalista dun 9% a máis dun 25% a finais dos anos noventa. Apareceron moitas organizacións xuvenís que apoian o independentismo galego, e, malia seren moi numerosas, carecen de éxito e poder político real. Entre estas, a máis forte é a Frente Popular Galega. Pola súa banda, Nós-Unidade Popular ten organizado campañas para o retiro dos restos da simboloxía do réxime franquista que aínda quedan en Galiza.

O nacionalismo galego de esquerdas acadou un fito histórico tralas eleccións autonómicas do 2005. Por primeira vez, malia ter experimentado un descenso dos votos e de escanos, un partido nacionalista galego de esquerdas, o BNG, logrou formar parte do goberno, ocupando o seu dirixente Anxo Quintana o cargo de vicepresidente da Xunta de Galiza e as consellarías de Medio Rural, Innovación e Industria, Cultura e Vivenda^[26]. Así, o BNG obtivo a vicepresidencia, que aprobou importantes proxectos para o galeguismo, como son a creación dunha rede de galescolas ou as festas dos maiores^[27]; a Consellería de Cultura e Deporte, que realizou a completa reactivación da selección galega de fútbol, que pasou polo seu "bautismo de lume" nun partido amigábel contra a selección do Uruguai o sábado 29 de decembro de 2005^[28], sendo o resultado 3 - 2 a prol de Galiza. Ademais asumiu a Consellería de Medio Rural que tivo que loitar contra a vaga de incendios forestais de 2006 e redactou o proxecto da Lei 7/2007, de 21 de maio do banco de terras, e a Consellería de Innovación e Industria, que legalizou globalmente as minas ilegais mediante a disposición final da Lei 3/2008, de 23 de maio, de ordenación da minería de Galiza e impulsou un concurso eólico que supuña a instalación a medio prazo de 6 000 megawatios máis ao longo de todo o territorio nacional. Finalmente a Consellería de Vivenda e Solo, sen competencias urbanísticas, que licitou a ampliación de determinados parques empresariais^[29] e suprimiu a bolsa de alugueiro.

Nas eleccións ao Parlamento de Galiza de 2009 o BNG continuou a súa caída en votos, perdeu un deputado e foi desaloxado da Xunta de Galiza.

Tras a XIII Asemblea Nacional do BNG, abandonaron esa forza política varios sectores. Os centristas constituíron un novo partido Compromiso por Galicia. Mentres que pola esquerda o Encontro Irmandiño de Xosé Manuel Beiras configurou o 14 de xullo de 2012 ANOVA-Irmandade Nacionalista. Esta forza integrou á Fronte Popular Galega na liña de recuperar un discurso soberanista, ecoloxista e en conexión coa indignacion social derivada da crise económica. Seguindo esta orientación coaligouse con Esquerda Unida colleitando un éxito electoral no seu primeiro ensaio nas eleccións autonómicas do 2012. A coalición nacionalista e de esquerdas denominouse Alternativa Galega de Esquerda e acadou preto do 14% dos votos (máis de 200.000) e 9 deputados, desbancou ao PSOE da segunda praza no voto das urbes e deixou ao BNG nunha cuarta posición no ámbito nacional con 146 000 votos e 7 deputados.

Compromiso por Galicia acadou 14 586 votos.

A XIV Asemblea Nacional do BNG elixiu co 95% dos votos ao catedrático de Economía Aplicada Xavier Vence portavoz nacional en substitución de Guillerme Vázquez.

Nas eleccións xerais do 20 de decembro de 2015 Anova integrouse na candidatura de En Marea que acadou con 6 deputados, 408 370 votos e o 25,04% dos votos a segunda posición e se presentara coa arela de acadar grupo parlamentario propio. As forzas estatais opóñense a esa pretensión cunha lectura restritiva do regulamento do Congreso.

Coa reforma do estatuto de autonomía, o BNG tentaba acadar maiores cotas de autogoberno en materias como a Pesca, a Xustiza, Policía autonómica, as concas fluviais, asistencia social da inmigración, a ordenación do litoral, medio ambiente, industria, a administración local (baleirando de contido as Deputacións) ou o idioma galego, equiparando o seu status xurídico ao castelán^[30].

Propoñen, así mesmo, incorporar unha lista de dereitos cívicos consonte as novas tendencias sociais e un modelo de financiamento autonómico que reverta en Galicia o valor engadido xerado polos seus sectores produtivos.

Para eles tiña especial transcendencia introducir no preámbulo unha mención a Galiza como nación. O PSdeG, a través do presidente da Xunta Emilio Pérez Touriño, avogou pola introdución do termo "nación común dos galegos" inspirada no Himno galego que fai mención á Nazón de Breogán. Aínda así, era difícil que fora incluído debido á necesidade normativa de contar cos votos do PP para sacar adiante a reforma^[31]. Unha comisión parlamentaria formada por todos os grupos da Cámara galega elaborou en 2008 un texto case completo, pero Alberto Núñez Feijóo, o líder da oposición, abortou a tentativa.

Actualmente, a reivindicación da reforma do estatuto foi substituída por unha volta ao soberanismo mediante a reclamación do dereito a decidir^[32], seguindo as pasadas do proceso catalán.

• Anova - Irmandade Nacionalista: Creado en 2012, é un partido de ideoloxía independentista galega, anticapitalista, republicana e antiimperialista con escanos no parlamento galego.^[33]
  • Encontro Irmandiño: partido escindido do BNG en 2012 de ideoloxía esquerdista, altermundista e asamblearía liderado por Xosé Manuel Beiras.
  • Frente Popular Galega: organización situada ideoloxicamente no socialismo e no independentismo. Formado en 1987 polo PCLN (Partido Comunista de Liberación Nacional) e Galiza Ceive-OLN xunto con outras organizacións menores de carácter local como os Colectivos Nacionalistas de Trasancos e Vigo, Grupos Independentistas Galegos de Compostela e o colectivo Iskeiro de Ferrol. A súa acción política guíase polos principios de: independencia nacional, socialismo, anticolonialismo, democracia popular, anti-imperialismo, solidariedade internacionalista e auto-organización. Os seus persoeiros máis destacados son Xosé Luís Méndez Ferrín e Mariano Abalo (portavoz nacional).
    • Xeira: organización marxista-leninista galega e independentista vinculada á FPG.
• Espiral - Mocidade Republicana Galega: organización de base asamblearia que nace cos afiliados de Anova, Xeira e En Marea.
• Asemblea Nacional Popular Galega: creouse en 1975 impulsada pola UPG como unha organización suprapartidaria que canalizase a loita pola autodeterminación de Galiza.
• Assembleia da Mocidade Independentista

• Bloque Nacionalista Galego: fronte plural de esquerda transformadora con presenza no Parlamento galego, e en case todos os concellos galegos. Foi fundado o 26 de setembro de 1982 coa unión de varias forzas políticas nacionalistas. A súa Portavoz Nacional é actualmente Ana Pontón. Dentro del conviven varios partidos nacionalistas:
  • Colectivo Socialista: organización política socialista. Conta con arredor de 150 militantes (2002). Os seus dirixentes son Mario López Rico e Francisco Trigo Durán. Proceden da esfera do antigo PSG
  • Esquerda Nacionalista: Conta con arredor de 600 militantes. Propuña a independencia de Galiza e a reintegración gradual do galego no portugués. Fundada por Xosé Manuel Beiras, o seu secretario nacional é Alberte Xulio Rodríguez Feixoo e o seu Presidente Antonio Fernández Oca.
  • Inzar: colectivo procedente da unificación Movemento Comunista de Galicia e da Liga Comunista Revolucionaria de Galicia. Tiña 234 militantes en 2002. Decidiu autodisolverse en marzo de 2012.
  • Movemento Galego ao Socialismo: partido comunista e independentista, fundado en 2009 tras a partición do Movemento pola Base.
    • Isca!: Mocidades do MGS.
  • Unidade Galega: refundación de Esquerda Galega intégrase da man de Camilo Nogueira no BNG en 1994 e en 2003 autodisólvese como partido político, converténdose nunha corrente de opinión. Anteriormente este foi o nome dunha coalición creada en xaneiro de 1979 e integrada polo Partido Galeguista, Partido Obreiro Galego e Partido Socialista Galego.
  • Fronte Obreira Galega: organización proveniente da CIG.
  • Unión do Povo Galego: partido autodefinido como "comunista patriótico, porque asume a loita de liberación *nacional". Ten 1.300 militantes e o seu voceiro dende 1965 é Terra e Tempo. O seu presidente dende 1977 é Bautista Álvarez e o seu secretario xeral Francisco Rodríguez, parlamentario no Congreso dos Deputados por terceira lexislatura consecutiva.
• Compromiso por Galicia: organización política socialdemocracia fundado no 2012, con ex-militantes do BNG e outras achegas.
  • Máis Galiza: partido escíndido do BNG en 2012. De ideoloxía socialdemocracia, o seu líder é Xoán Bascuas e as súaorganización xuvenil é a Mocidade Nacionalista Galega.
  • Acción Galega^[34].
  • Terra Galega: coalición de centro nacionalista con escasos contidos ideolóxicos que se formou o 4 de novembro de 2005. Fórmana o Centro Democrático Independiente (CDI), Iniciativa Galega, Coalición Galega, Unidade por Narón e algunhas outras pequenas forzas locais que suman 4 alcaldes e 64 concelleiros en 32 concellos galegos.
  • Partido Nacionalista Galego-Partido Galeguista: partido centrista-liberal, proveniente da descomposición de Coalición Galega. Cogobernou na Xunta tripartita coas carteiras de Presidencia e Pesca. Tiña 132 militantes en 2002. Xosé Henrique Rodríguez Peña foi o seu secretario xeral ata a súa morte en agosto de 2006.
  • Coalición Galega: fundada por Euloxio Gómez Franqueira, colleitou importantes éxitos en diversas eleccións locais e nas eleccións autonómicas de 1985 con Pablo González Mariñas como candidato á Presidencia da Xunta. Tivo un deputado no Congreso (Senén Bernárdez Álvarez). Vítima de sucesivas escisións, acabou en mans do ex-dirixente de Alianza Popular Xosé Luís Barreiro Rivas, que a conduciu, tras pasar polo goberno tripartito onde ostentou a Vicepresidencia, á súa práctica desaparición.
  • Partido Galeguista: partido de centro que se autodefine como herdeiro do Partido Galeguista de 1931 constituído no ano 2004 con Manuel Soto como secretario xeral e Xabier González como presidente. Autodefínense como a opción política galeguista e dos galeguistas, é dicir: nacionalista, democrática, liberal e europeísta.
  • Partido Galeguista Demócrata.
• Ecogaleguistas partido creado en 2012 de ideoloxía ecoloxista, ecosocialista e altermundista.
• Primeira Linha: organización comunista integrada no Movimento de Libertaçom Nacional Galego. Apoia a independencia de Galiza, considerando esta como a actual Comunidade Autónoma de Galiza máis a Terras do Eo-Navia, o Val do Íbias e as rexións do Bierzo, Cabreira e Seabra.
• Partido Socialista Galego: Partido de esquerda nacionalista fundado en 1963 cuxo principal dirixente foi Xosé Manuel Beiras
• Partido Obreiro Galego: escisión da UPG, fóra fundado por Camilo Nogueira e é o antecedente de Esquerda Galega.
• Partido Popular Galego: foi un partido galeguista democristián de centro dos anos da transición.
• Partido Galego Social Demócrata: foi un partido nacionalista de centro esquerda dos anos da transición.
• Partido Galego do Proletariado: escisión da UPG de carácter independentista que creou Galicia Ceibe-OLN
• Centristas de Galicia: escisión de Coalición Galega, gobernou a Deputación de Ourense e se coaligou con Fraga Iribarne en 1989, facéndose coa Presidencia do Parlamento (Victorino Núñez) e a Consellería de Cultura (Daniel Barata Quintas), hoxe é un grupo de presión de ámbito ourensá dentro do PP. Un ex-dirixente sería tamén Conselleiro de Emigración, Cooperación Exterior e Inmigración no derradeiro goberno Fraga (Aurelio Miras Portugal)
• Candidatura Democrática Galega: Grupo de notables nacionalistas moderados e galeguistas que nas primeiras eleccións democráticas acadara dous Senadores nas persoas de Valentín Paz Andrade e Manuel Iglesias Corral.
• Galicia Ceibe: nada na transición do Partido Galego do Proletariado, foi unha escisión da UPG, que tiña como figura carismática a Xosé Luís Méndez Ferrín, partidario dunha acción directa independentista sen concesións de ningunha caste coa reforma democrática do post-franquismo.
• Partido Comunista de Liberación Nacional: Escisión da UPG de carácter independentista que formou a Fronte Popular Galega.
• Converxencia XXI: nado en 2009, de corte centrista-galeguista, é un partido galeguista que se move entre os postulados do liberalismo clásico e o libertarismo.
• Partido Galego: Nado en 2020, de corte centrista-galeguista, é un partido galeguista e europeísta que se move entre os postulados do centro político e o europeísmo e que apira a unha representación transversal do galeguismo pretendendo aglutinar a todo o nacionalismo situado á dereita do BNG.

• Exército Guerrilheiro do Povo Galego Ceive
• Liga Armada Galega
• Resistencia Galega

• Ceivar: colectivo de esquerdas que avoga pola liberación dos presos vinculados ó independentismo galego de esquerdas. Autodefínense como un "organismo popular antirepresivo".
• Que Voltem Á Casa: colectivo de familiares e amigos dos presos independentistas. Busca defender os dereitos dos ditos presos e oponse á dispersión.^[35]
• Briga (organización xuvenil): organización xuvenil de carácter comunista nacida no 2004.
• Avante LGBT+: organización nacionalista que loita polos dereitos das persoas LGBT+.^[36]
• Confederación Intersindical Galega (CIG): sindicato nacionalista galego.
• Central Unitaria de Traballadores (CUT)
• Erguer. Estudantes da Galiza: organización estudantil galega nada en 2016 cuxo obxectivo é acadar un ensino galego, público, de calidade, democrático e non heteropatriarcal. Toma de referencia ao BNG. Aglutinou a outras organizacións de estudantes:
  • AGIR.
  • Comités.
  • Liga Estudantil Galega.
• ANEGA: sindicato estudantil de carácter asembleario nado na USC.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Nacionalismo galego

• Castelos Paredes, José (1977). Los orígenes del nacionalismo gallego. Universidade de Barcelona. 

• Galeguismo
• Nación
• Teoría do nacionalismo galego (Vicente Risco)
• Sempre en Galiza (Castelao)
• Pangaleguismo
• Nacións celtas
• Galiza irredenta

• Nacionalismo galego: Orixes e evolución (en castelán)
• Galicia espallada: Citas dos máis importantes escritores nacionalistas