Komisariat Straży Granicznej „Piłka”

Komisariat Straży Granicznej „Piłka” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Piłka”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Międzychód”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Piłka”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Piłka”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Piłka” do Inspektoratu Granicznego nr 9 „Wronki” i określił jego strukturę organizacyjną^[6]. Stacjonował w budynku Piłka 3^[8]. Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego zmieniał organizację komisariatu i ustalał zasięg placówek^[9]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu^[10].

Rozkazem organizacyjnym nr 2 Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej z 27 czerwca 1928 ustalono zasięg komisariatów. Granica komisariatu „Piłka” na jego prawym skrzydle to linia jeden kilometr na południowy zachód od mostu kolejowego na Noteci, do miejscowości Pęckowo i Miały włącznie, następnie torem kolejowym do Wronek i rzeką Wartą do miejscowości Wronki włącznie. Na lewym skrzydle od kamienia granicznego nr F 141 w linii prostej do jeziora Lichwińskiego do Warty i do miejscowości Sieraków^[11].

Na przełomie lat 1929–1930 roku reorganizowano Straż Graniczną. W styczniu 1930 określono nowe granice komisariatu. Granicę północno-wschodnią wyznaczał kamień graniczny F 033 a południowo-zachodnią kamień graniczny F 185 na wysokości leśnictwa Mokrzec^[12].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Potrzebowice” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Świechocin” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Wieleń” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Międzychód” − styczeń 1930

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda − Piłka
• podkomisariat Straży Granicznej „Kamień”
• placówka Straży Granicznej I linii „Drawsko”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chełst”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kwiejce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dębowiec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Radusz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sowia Góra”
• placówka Straży Granicznej I linii „Mierzyn”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kamień”
• placówka Straży Granicznej II linii „Piłka”

Organizacja komisariatu we wrześniu 1928^[17]:

• podkomisariat Straży Granicznej „Kamień”
• placówka Straży Granicznej I linii „Drawsko”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chełst”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kwiejce” Stare
• placówka Straży Granicznej I linii „Dębowiec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Radusz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sowia Góra”
• placówka Straży Granicznej II linii „Piłka”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kamień”
• placówka Straży Granicznej II linii „Wronki”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[10]:

• 4/9 komenda − Piłka
• placówka Straży Granicznej I linii „Chełst”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kwiejce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dębowiec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Radusz”
• placówka Straży Granicznej II linii „Piłka”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Mariusz Kaśkosz: Straż Graniczna Inspektoratu Granicznego Wronki w latach 1928-1937: ze wspomnień strażnika Jana Nocunia. Czarnków: Wydawnictwo Nadnoteckie Echa, 2015. ISBN 83-87424-77-3.
• Piotr Kozłowski: Zapomniani obrońcy granic południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej 1922-1939: słownik biograficzny oficerów, strażników oraz pracowników kontraktowych straży celnej i straży granicznej. Przemyśl: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2015. ISBN 978-83-61329-14-5.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Ewidencja oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Wronki” 1933–1937 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.190/93.)
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)