Komisariat Straży Granicznej „Konarzyny”

Komisariat Straży Granicznej „Konarzyny” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Już w 1918 roku powstające państwo polskie zaczęło tworzyć wyspecjalizowane formacje przeznaczone do ochrony granic Rzeczypospolitej. W kwietniu 1920 roku w Zielonej Chocinie stacjonował 5 dywizjon 4 pułku Strzelców Granicznych^[1]. W kolejnych latach inne formacje ochraniały granice w tym rejonie. W 1921 roku w okolicach Zielonej Chociny rozmieszczone zostały pododdziały 20 batalionu celnego^[2].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[3]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[4]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Zielona Chocina” do Inspektoratu Granicznego nr 7 „Chojnice” i określił jego strukturę organizacyjną^[5]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 roku w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił nową organizację i dyslokację komisariatu^[6].

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy Zgrupowania „Chojnice” płk. dypl. Tadeusza Majewskiego (dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii) i walczył na przedpolu jego ugrupowania obronnego w bitwie o Pomorze^[7].

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 roku udokładnił linie rozgraniczenia komisariatu. Granica północna: kamień graniczny nr C 277; granica południowa: kamień graniczny nr D 046^[8].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Prądzona” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Chojnice” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Brzeźno” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Chojnice” − 1930–1939

Od rana 1 września 1939 do godziny 10.00 kompania Straży Granicznej „Konarzyny” por. Piotra Marciniaka walczyła w okolicach Konarzyn z niemieckim batalionem z 32 pułku Straży Granicznej. Następnie kompania wycofała się na przesmyki jezior Swomigaci i Małych Swomigaci. Pierwszego przesmyku bronił por. Marciniak, a drugiego ppor. Kazimierz Bielecki. Zagrożona okrążeniem kompania cofała się na rubież Męcikał – Mylof – Rytel. Tu poległ kpr. Tomasz Musiał, a ppor. Bielecki i sierż. Ignacy Nowak dostali się do niewoli. Ppor. P. Marciniak wraz z grupą strażników przedostał się do Rawy Ruskiej i walczył w batalionie cyklistów ppłk. Karola Bacza jako dowódca 3 kompanii. W okolicach Lwowa resztki kompanii w tym jej dowódca poddali się Niemcom^[9].

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[5]:

• komenda − Zielona Chocina
• placówka Straży Granicznej I linii „Kiełpin” szosa
• placówka Straży Granicznej I linii „Nowa Karczma”
• placówka Straży Granicznej I linii „Konarzyny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Babilon” Karczma
• placówka Straży Granicznej II linii „Zielona Chocina”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[13]:

• komenda − Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Kełpin” szosa
• placówka Straży Granicznej I linii „Nowa Karczma”
• placówka Straży Granicznej I linii „Konarzyny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Babilon” Karczma
• placówka Straży Granicznej II linii „Konarzyny”^[a]

Organizacja komisariatu w 1933

• placówka Straży Granicznej II linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Kiełpin Szosa
• placówka Straży Granicznej I linii Nowa Karczma
• placówka Straży Granicznej I linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Babilon Karczma

Organizacja komisariatu w 1936

• placówka Straży Granicznej II linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Kiełpin Szosa
• placówka Straży Granicznej I linii Nowa Karczma
• placówka Straży Granicznej I linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Babilon Karczma

Organizacja komisariatu w 1937

• placówka Straży Granicznej II linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Kiełpin Szosa
• placówka Straży Granicznej I linii Nowa Karczma
• placówka Straży Granicznej I linii Konarzyny
• placówka Straży Granicznej I linii Babilon Karczma

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Andrzej Szutowicz, Zbigniew Talewski: Placówka Straży Granicznej „Kiełpin Szosa”. [dostęp 2017-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Materiały dotyczące przeformowania i rozformowania oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.