Graniczna Placówka Kontrolna Łeba

Graniczna Placówka Kontrolna Łeba – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków pływających bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy morskiej.

Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Łebie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej wykonująca kontrolę graniczną osób, towarów i środków pływających bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy morskiej.

15 lipca 1958 Graniczna Placówka Kontrolna Łeba była w strukturach 15 Bałtyckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza^[1].

15 sierpnia 1964 GPK Łeba oraz strażnice WOP: Karwia, Biała Góra i Łeba wraz z odcinkami przekazano do Kaszubskiej Brygady WOP^[1].

1 lipca 1965 WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy państwowej^[2]. GPK Łeba weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej^[b], kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[3].

1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[4]. GPK Łeba podlegała bezpośrednio pod sztab Kaszubskiej Brygady WOP w Gdańsku.

W 1976, w wyniku zmian organizacyjnych w Wojskach Ochrony Pogranicza, podporządkowano Bałtyckiej Brygadzie WOP w Koszalinie: GPK w Łebie, strażnicę WOP w Łebie i batalion WOP Lębork^[c][1].

W kwietniu 1990 na bazie Bałtyckiej Brygady WOP utworzono Bałtycki Oddział WOP, w strukturach którego była Graniczna Placówka Kontrolna Łeba. Oddział został rozformowany 16.05.1991 w wyniku rozwiązania Wojsk Ochrony Pogranicza^[1].

Straż Graniczna:

16 maja 1991, po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, Graniczna Placówka Kontrolna w Łebie weszła w podporządkowanie Bałtyckiego Oddziału Straży Granicznej^[5] i przyjęła nazwę Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Łebie (GPK SG w Łebie).

Zarządzeniem nr 017 z dnia 12 marca 1992 komendant główny Straży Granicznej rozformował Bałtycki Oddział Straży Granicznej, przekazując w podporządkowanie Morskiemu Oddziałowi SG ochraniany dotychczas odcinek granicy państwowej na środkowym wybrzeżu od Łeby do Dźwirzyna^[d] w tym GPK SG w Łebie^[6] .

Pod koniec 1999 w Morskim Oddziale SG przeprowadzono istotne zmiany organizacyjne, w ich wyniku 1 stycznia 2000 zniesiono cztery graniczne placówki kontrolne SG w: Dziwnowie, Darłowie, Łebie^[7] i Helu oraz Bałtycki Dywizjon SG w Kołobrzegu^[6] .

W 2000 w ramach drugiego etapu począwszy od Komendy Głównej SG, Oddziałów SG i na końcu strażnic SG oraz GPK SG, rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego, w wyniku czego 2 stycznia 2003 nastąpiło połączenie podległych MOSG wybranych strażnic z granicznymi placówkami kontrolnymi w jeden organ SG^[e]. Powstały GPK SG w: Kołobrzegu, Ustce, Gdańsku, Darłowie i na bazie sił i środków Strażnicy SG w Łebie utworzono ponownie Graniczną Placówkę Kontrolną SG w Łebie^[7][6] .

Jako Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Łebie funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 i 24 sierpnia 2005, Ustawą z 22 kwietnia 2005 O zmianie ustawy o Straży Granicznej...^[f], została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Łebie (PSG w Łebie) w strukturach Morskiego Oddziału Straży Granicznej^[6] .

• Łeba (morskie).

• kpt. Krzysztof Chodakowski^[8]
• mjr Stanisław Kowalski^[9] (20.09.1979–19.08.1982)^[10]
• mjr Benedykt Kończak (15.09.1984–27.11.1985)^[11]
• mjr Kamiński^[9]

Komendanci GPK SG:

• mjr SG Bogdan Ruzyla^[12] (był w 1991)^[13].

• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej w latach 1989–2004. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Grzegorz Goryński: Morski Oddział Straży Granicznej im. płk. Karola Bacza w Gdańsku. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991–2011. Materiały poseminaryjne – Tom II. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Julian Rymaszewski. Wpływ zmieniających się celów i metod szkolenia na ewolucję struktur organizacyjnych. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/02, 2002. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014 .
• Straż Graniczna od 1991 – Morski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2021-08-07]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, Zespół DWOP, sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza.