Colonizacion

La colonizacion es une expression utilizada dins diferents contèxtes, mas sempre dins lo sens de poblament e de l’ocupacion d'un espaci. a l'origina, s'agissiá de descriure de procediments istorics e de fachs que varièron pendnet l'istòria. Pasmens, la biogeografia del sègle XIX utilizèt lo tèrme per descriure aqueste tipe de relacion de tot èsser vivent dins son mitan natural, coma los animals, las plantas, e los microorganismes. Un autre sens es l'accion de metre jos tutèla d'un territòri mens desvelopat e pauc poblat pels abitants d'una metropòli. L'objectiu podent èsser de l'ocupar e de n'explaitar las riquesas. En practica, los procediments de colonizacion seriá de caractèr economic, politic, militar o cultural, o se manifestar d'autras menas; veire se desvelopar de biais violent o pacific.

La colonizacion es un procediment d'espandiment territorial e/o demografic que se caracteriza per de fluses migratòris, d'una ocupacion mai o mens rapida veire d'una invasion bruta d'un territòri. Dins sas formas mai extrèmas, la colonizacion pòt s'acompanhar d'una marginalizacion, d'una reduccion e - dins las escasenças mai fèras - de chaples o de genocidi de las populacions autoctònas.

La colonizacion pòt aver per objèctiu l'expleitacion d'avantatges reals o supausats (matèria primièra, man d'òbra, posicion estrategica, espaci vital, etc.) d'un territòri a benefici de sa metropòli per l'Estat qua taxa o sos colons, o las societats expleitant las font minièras o autras.

Los arguments avançats pels colonizador per motivar la colonizacion son sovent lo « desvolopament de la civilizacion » o la « mission civilisatritz ». Aquò mena a la creacion d'infrastructuras, que demoran en plaça après la fin de la colonizacion, l'expleitacion d'un espaci geografic, la mesa jos tutèla e segon los cases la dominacion economica, politica, culturala, veire religiosa. La colonizacion servís primièr d'intereses, estatics o privés, mercantils e pauc portats sus las valors.

L'epòca romana menèt a l'establiment de colonias en Euròpa, qu'unes son venguts de grandas vilas coma Colonha o Marselha. Puèi fòrça territòris foguèron colonizats sus fòrça continents fins a que de procediment d'independéncia, de decolonizacion o d'assimilacion l'acaban. Cal destriar las colonias dels protectorats, per exemple atribuits per la SDN lo temps de menar una colonia d'un país vencut (Cameron, colonia alemanda, Siria e Liban, colonias otomanas) cap a l'autonomia.

La colonizacion pausa la question de las relacions entre los colonizadors e los colonizats, e l'evolucion de las valors moralas que mena uèi a aver un agach critic sus aquestes fachs passats, per exemple dins d'òbras culturalas:

• la Controvèsia de Valladolid (1550-1551) dona una idea de la bona consciéncia dels colonizador espanhòls persuadits de l'inferioritat de la cultura dels poblats americans. Lo dominican Bartolomé Casaus deguèt ne far fòrça per convéncer aquestes que justifican l'emplec de la fórça « que saupra pas i aver d'esclaus per natura, ni de gents sens libertat e poders, ni de pòbles sens sobeiranetat ».
• lo film La Victoire en chantant mòòtra l'absurditat de la transposicion del conflicte europèu de 1914-18 dins una colonia africana francesa.

Lo procediment de colonizacion se destria:

• d’una simpla ocupacion militara d’un territòri que revendica mai o mens dubèrtament d'interesses o de projèctes de natura economica, politique, idéologique ou religieuse ;
• d'una annexion pura e simpla que, se la colonizacion se caracteriza per l'envei massís (colonia de poblament) o non (establiment, protectorat…) de colons eissits del país colonizador per de gerir la colonia, ne resulta l'instauracion d'una diferenciacion entre lo ciutadan e lo colonizat (diferéncia de tractament, de drechs o d'estatut juridic autrejat al colonizat, en desfavor del darrièr);
• de l'immigracion, que ve pas sistematicament d'un procediment politic, que s'acompanhe o non de zonas ont l'autoctòn es pas pus admés.

Lo colonialisme coma doctrina o ideologia defend lo procediment de colonizacion, s'esforçant de legitimar d'elements malbiaisuts: Occupacion de territòris o d'un Estat, dominacion politica, expleitacion economica dels colons per lor Estat d'origina o dels interesses estrangeièrs. Crea las condicions favorablas a de politicas expansionistas d'occupacion, amb l’establiment d’una o mai colonias e la mesa jos influéncia estrangièra d'autres territòris que seràn constrenchs d'acceptar de ligams de dependéncia.

Est qualificable d'imperialisme lo fach qu'una volontat politica exercís o projècta d'exercir  — al nom dels sieus interesses — una dominacion politica sus un territòri estrangièr e de ne far subjèctes los abitants .

Quines que sián los temps e los luòcs, los pòbles foguron menats a mandar (o daissar partir) de partidas importantas de lor grop s'establir luènh de lor patria, sens pasmens trencar totalament los ligams d'origina nimai se fondre dins una autra civilizacion (la problematica essent alara aquesta de l'immigracion). Los motius pòdon èsser

• conflicte intèrne (motius politics e juridics): un grop es fòrabendit, o preferís fugir sa patria, après un conflicte civil o un crime (exemple : fondacion de Cartage per Didon e los sieus; d'un biais, colonizacion de l’America du Nord per de britanics e colonizacion francesa en Argeria);
• contraròtle d'una plaça estrategica sul plan militar e economic (exemples: colonizacion romana, colonizacion portuguesa);
• problèma economic veire alimentari, quand la contrada ne noirís pas pus la populacion (a causa de la creissença demografica o al contrari d'una reduccion de la produccion).

Aquestes motius se pòdon combinar.

De pòbles de navigators coma los Grècs, practican una mena de colonizacion sovent motivada per de dissensions intèrnas o lo risc de famina (stenochoria: estrechor de las tèras) tant pel desir de crear un relais comercial o un empèri (Veire colonizacion grèga). De grops, qu'an poduts s'integrar  de ciutats ja existenntas, daissèron pas de traças; mas, de novèlas ciutats importantas foguèron atal fondada: Tarent, Marselha, Siracusa, etc.; aquestas colonias prospèras an podut a lor torn fondar de novèlas colonias. Quand  s'agís pas tampauc d'escasenças o de fracaç dins lor navigacion a vegada esitanta, los navigators se veson costrenchs avent perdut lor veïcul a s'installar; al mens, es çò que la trama narrativa de las Nauprestidas nos remembra dins los diferents mites grecoromans.

Los Fenicians fondan Cartage e d'autres establiment sus las còstas mediterranèas. Segon l'abat Brasseur de Bourbourg, Cartage envièt a son torn de colons de l'autre costat de l'ocean Atlantic ont una colonia auriá estat fondada que se seriá lèu mestissada amb las populacions indianas localas. Mas pas cap de descobèrta arqueologica venguèt piejar aquesta teoria subretot fondada sus de legendas e testimoniatges istorics de las populacions indianas de la còsta del Mexic e tanben per l'estudi comparada de mites fenicians e quichè per Brasseur de Bourbourg.

La Roma antica practica tanben la colonizacion, mas amb un metòde significativament diferenta: fòrça vilas europèas (coma Colonha) s'avièron a partir d'un camp militar erigit en « colonia romana », après l'establiment definitiu dels legionris dins la vila. Pasmens aquestes darrièr gardavan lor estatut de « Romans ». Aquestas vilas jamai aqueriguèron lo mèsme tipe d'independéncia politica al respècte de Roma que las colonias grègas o fenicianas: lo biais que Roma prengava los estatuts de las personas e subretot la ciutadanetat romana que presentava tant d'avantatges, la preséncia militara romana, e los flus economics, n'incitavan pauc a l'indetendéncia.

L'Empèri roman espandiguèt pauc a pauc la citadanetat romana a unas de sas províncias, fins a que l'edicte de Caracalla aja atribuit, en 212, aqueste citadanetat a totes los òmes liures de l'Empèri. Aqueste procediment d'assimilacion permetèt a un Cartaginés de Sirta Magna, Septimi Sever, de venir emperaire a Roma (Veire colonia (Roma) per la Roma antica).

Al Nòrd, los Vikings establissián de colonias en Islanda, al Groenlàndia, amb de pujadas fins en America (veire per exemple le Vinland).

Al Sud e l'Èst, la colonizacion dels Vikings venguts d'Escandinàvia se desvolopan a d'escalas e nivèls variables pertot en Euròpa: en Anglatèrra, en Normandia, e fins en Sicília, puèi en Tèrra santa, pendent las Crosadas. Mas establiguèron pas un verai sistèma colonial, que las novèlas colonias rendon pas de comptes a una citutat, un reialme o una nacion-maire. Vèrs l'an 800, comencèron e saquejar, lors principalas ciblas èran las glèisas, que siá en Gàllia o dins la futura Russia. Avançan amb lors naus prigondament a l'interior de las tèrras pels grands flumes e terrorizan los païses cretians. Al punt que la Glèisa instituís una preguièra especiala. Lors expeditions son nombrosas. Mentretant, en familha fan d'agricultura dins lors país de partença. Puèi començan a establir diferents establiments comercials suls luòcs de lors « comèrcis », coma Nòvgorod a nòrd del lac Ilmen dins la futura Russia, o sur l'illa de Man entre l'Anglatèrra e l'Irlanda.

• La colonia viking de Normandia

Un de lors caps, Rollon, obten la cession en ducat d'un territòri al bòrd de la Marga incluissent la boca de la Sèna, s'engatjant a reconeisser lo rei de França per suzeran, e tanben a blocar, de là, d’eventualas incursions d'autres Vikings cap al còr de la Gàllia. I installa sos òmes e alliats, e lo territòri prend lo nom de Normandia, o país dels òmes del Nòrd. Los immigrants normands i adòptan lo parlar dels Francs, la polícia i es plan estricta, e la separacion entre cultivators e cavalièrs, i es plan mendre. L'adopcion rapida del cristianisme pels Vikings foguèt un dels factors facilitant l'integracion.

• La colonia de l'Islanda

L'Islanda es l'un dels rares cas de colonizacion que, dins lo periòde istoric, se realizèt sus una tèrra sens poblament inicial, coma tesmònian las nombrosas sagas islandesas, veria raconte de la conquite e del partatge d'aquesta novèla tèrra islandesa.

• Las colonias viking al Groenlàndia e al Vinland

Se la situacion foguèt semblabla per lor installacion al Groenlàndia, alara gaireben inabitat, es diferent en America de Nòrd (Vinland) ont los conquerants vikings foguèron confrontats a la preséncia dels indians. Mas, lo fracaç de la colonizacion foguèt subretot degut a las condicions dificilas d'establiment dins aquestas regions de condicions climaticas extrèmas. Segon Jared Diamond, l'error principala dels colons foguèt de desboscar. L'Islàndia, alara cobèrta a son quart de boscs, mas desboscat gaireben entièrament per de besonhs diferents es un exemple frapant de l'expleitacion forestièra dels colons escandinaus.

• La colonia viking de Russia

La futura Russie a l'epòca de las invasions nordicas es un país de païsans eslaus a vegada dominats per de pòbless seminomads coma los Khazars, venguts de las estèpas de Siberia amb los Uns, e installats al nòrd del Caucàs e de la mar Negra, entre l'Euròpa centrala e l'Oral. Segon un procediment classc de dominacion, protegisson los pòbles que lor èran someses, exigissent en contrapartida lo pagament periodic d'un tribut. Lor proteccion se realiza contra los Varègs, nom donat als Vikings de la region, que portavan tanben lo nom de "Russ", e al sud contre los Arabs qu'ensejavan de contornar la Caspiana, per prene Bizanci a revèrs. Los "Russ" èran ja plan presents dins la region quand un d"eles, Rurik, pren Nòvgorod puèu de Kiev, fins alara tributari dels Khazars, e i establiguèt la Principat de Kiev, poténcia dominanta en Russia d'Euròpa fins a las invasions mongòlas al sègle XII.

• Las crosadas

Se las pòt tornar interpretar uèi coma colonizacion. Pasmesn, la Tèrra santa dels josieus e dels Crestians aviá primièr estat encasida pels musulmans. Mai, la crosada foguèt presicada en Occident en consequéncia de la presa de Nicèu pels Turcs. Las croisadas apareisson donc als crestians d'Occident coma de guèrras defensivas e de liberacion, quitament se los Crosats de Pèire l'Ermita e de Ricard Còr de Leon an sovent discalificat lors entrepresas se comportant amb crudeltat, que siá contra los Turcs, los Arabs musulmans, e tanben lo Josieu desarmats que foguèron chaplats, en Alemanha coma Jerusalèm.

• Las Canàrias

En 1402, la colonizacion de las Canàrias pel compte dels Castelhans comença amb Jean de Béthencourt. Enseguida, los Castelhans e los Portugueses se disputan las Canàrias que son atribuidas à l'Espanha en 1479.

• Los Açòres

Los Açòres començan a èsser colonizats pel compte dels Portugueses per de familhas flamandas a partir de la mitat del sègle XV.

• La pujada alemande cap a l'Èst

Lo Drang nach Osten èra un vam colonial germanic que se traduch per un movement de colons alemands crestians cap a las tèrra eslavas e sovent paganas. Los cavalièrs de l'Òrdre Teutonic, creta pendnet de Croisadas, un estat teutonic dins los Païses baltics, evangelizant aquestas regions paganas amb une extrèma brutalitat. Aquestes monges-soldats permetèron l'installacion de colons alemands dins çò que deuriá mai tard la Prússia. Un poblament germanic s'espandiguèt mai pacificament dins de regions de l'Euròpa centrala, amb l'installacion esporadica de païsans, de mercands e d'artisans fins al sègle XVIII, per exemple dins l'encastre de l'Empèri austriac.

• La conquista del Yunnan

Après la conquista del reialme de Dian pels mongòls, las dinasties chinesas de cultura Han se lançan a lor torn la conquista d'aquesta region constituidas subretot de populacions Bai e Yi.

• La flota de Zheng He

Al sègle XV, l'Emperaire Yongle, le tresen de la dinastia Ming desira espandre las limitas de l'empèri. L'amiral eunuc Zheng He es encargat de menar une flota de 70 naus e d'unes 30 000 òmes cap a las mars del sud, per entreprene de novèlas relacions comercialas amb de reiames alunhats. La poténcia de la flota avià de segur per tòca d'impressionar aquestes reialmes alunhats en vista d'un expansionisme comercial. Mas l'emperaire novèl Hongxi sostent pas aquestas expedicions e l'experiéncia aboca.

• Évolution des empires coloniaux depuis 1492
• 
  Empires coloniaux en 1492
• 
  Empires coloniaux en 1660
• 
  Empires coloniaux en 1754
• 
  Empires coloniaux en 1800
• 
  Empires coloniaux en 1822
• 
  Empires coloniaux en 1885
• 
  Empires coloniaux en 1914
• 
  Empires coloniaux en 1938
• 
  Empires coloniaux en 1945
• 
  Empires coloniaux en 1959
• 
  Empires coloniaux en 1974
• 
  Empires coloniaux[pertinence contestée] en 2007

A la seguida del procediment de decolonizacion, a l'establiment d'un drech internacional à l'autodeterminacion dels pòbles e al fenomèn de globalizacion, los procediment de colonizacions deguèron prene de novèlas formas ideologicas son sovent recampat jol la nom de neocolonialisme. Unes païses o pòbles foguèron obligats d'acceptar des cooperacions o de dintrar dins d'organismes economics o politics que reduson lor autonomia e lor autodeterminacion al benefici d'unes ancianas poténcias colonialas o de novèlas poténcias economicas.

La colonizacion faguèt l'objècte d'un examèn critic pendent los ègle XIX e XX, subretot a partir de la fasa de decolonizacion mondiala.

Dempuèi l'epòca de Cristòl Colomb, dels dires e dins l'esperit dels colonizators europèus, la colonizacion se pravaliá d'una volontat d'extension umanista, d'en primièr del cristianisme, puèi d'una volontat civilisatritz. Aquesta concepcion, tot se reclamant de sentiments generoses, malconeguèt la cultura dels colonizats e los drech de l'Òme dins aqueste país: veire fais de l'Òme blanc (de Rudyard Kipling).

Dins sa letra anonciant la descobèrta de l'America escricha lo 14 de febrièr de 1493, Cristòl Colomb evocava ja la question de l'evangelizacion dels Indios per la reina d'Espanha. Mai tard, dins las leis de Burgos de 1512, la corona de Castelha decrèta, dins l'article 17, que los Indios d'Amecica devon èsser dominats dins lo sistèma de l'encomienda per èsser evangelizats.

D'ideologias o corpus de cresenças diferentas participèron a l'emergéncia del colonialisme o foguèron utilizats per lo justificar.

• Las religions monoteïstas: cristianisme, islam, judaïsme, per lors aspèctes proselits, volguèron far coneisser lo Dieu verai a aquesta que practicavan pas lo bon culte.
• L'umanisme podèt pretendre veire partejar d'avançadas amb los païses colonizats, lo racisme foguèt utilizat dins unes cases per pretendre a la superioritat d'un grop sus l'autre.

De nocions de colonizacion emancipatritz e de racisme filantropic son utilizats per justificar la colonizacion ont los colonizadors se presentan coma los portaires d'una filosofia.

L'estudi visant a la deconstruccion de l'orientalisme, realizat dins l'encastre dels Estudis postcolonials, per exemple dins l'òbra d'Edward W. Saïd,faguèt l'ipotèsi que l'Occident s'èra concebut culturalament un vejaire dominant sus un Orient mai conceptual que real, que d'esperse aviá bastit. Aquestas idèas aplicadas al real encontrat dins las colonias justifiquèt l'establiment dels foncionaris de l'administracion coloniala suls indigèns assujetits. La teoria del tust de las civilizacions de Samuel Huntington apregondís aqueste destriament entre las « civilizacions » de l'Occident crestian, del mond islamic e de l'Orient extrèma, mas considèra pas pus que l'Occident deu ensejar d'impausar sas valors, sas institucions e sa cultura a las autras civilizacions.

L'expansion coloniala primièr foguèt motivada per la recerca de matèrias primièras dins los territòris colonizats, donat que la rota de las Índias en Asia dubèrta per Marco Polo al sègle XIII se barrèt. Atal, l'Egipte jos dominacion romana es « lo granièr de Roma », l'Espanha impòrta l'aur e los metals preciosos d'America latina per financiar sas guèrras en Euròpa.

Las poténcias colonialas èran a vegada motivadas per la recerca de mercat per lors produchs manufacturats. L'Anglatèrra del sègle XIX e començament del XX expòrta sos produchs de l’industria textila en Índia après i aver destrugut las estructuras de produccion locala al mèsme temps qu'establís un sistèma administratiu, necessari al pilhatge de las fonts localas al benefici de la metropòli.

La colonizacion podèt estructuralament prene diferentas formas segon le contèxte colonial.

La colonizacion de posicion consistís:

• O a dubrir d'establiment comercials, destinats a l'escambi, a la venda dels produchs metropolitans o (e) a la crompa de las produccions localas (establiments fenicians de Tir a l'entorn de la Mediterranèa, coma Icosim, o, mai tard, Argièr). Los establiments son mai sovent costièrs, establits per d'objectius commercials, de provesir un relais als comerçants de la metropòli, e un ponch d'escambis amb lo rèire país. Lors installacions pòt se far a títol privat e precedar las initiativas colonialas d'un Estat mas tanben a l'initiativa d'un Estat per de Companhiás comercialas de Carta (Companhiá de las Índias Occidentalas, Companhiá de las Índias orientalas, creadas per las Províncias Unidas (actuals Païses Basses), lo Portugal, la Grand Bretanha e la França).
• O a dubrir de basas navalas o militaras servissent d'escalas per de colonizacions mai alunhada (Adèn, Jiboti), o al contraròtle del trafec maritim internacional (Gibartar, Malta, Singapor).

La colonia de poblament a per objectiu d'establir una populacion originària de la metropòli sus un territòri qu'es pas eissida. Aquesta fa soca sus plaça. Aqueste tipe de colonizacion depen o non pas de la metropòli e es l'importança de la populacion que la fa possiblament autonòma. Atal, unas colonizacions fenicianas o grègas foguèron menadas per respondre a un demai de populacion de la metropòli, coma Cartage o Siracusa; las colonias britanicas del Mond Novèl, d'Austràlia, de Nòva Zelanda, la Nòva França, l'Argeria èran de territòris pauc poblats d'indigèns e coneguèron un apòrt significatiu de colons exogèns. Aquesta colonizacion pòt èsser subida pels colons (prisonièrs de drech comun (convicts), enviats en Austràlia o en Nòva Zelanda; prisonièrs desportas après la Comuna de París) o respondre a una causida migratòria (Pieds-noirs en Argeria).

La colonizacion d'expleitacion implica la conquista militara d'un territòri en vista de n'expleitar las riquesas naturalas, dins l'interés de la metropòli. Dins aqueste tipe de colonizacion, los colonizators provesisson los encastres — qu'i fan rarament soca — e los indigèns i son los executants (colonias espanhòlas d'Amrica del Sud, o francesas d'Africa negra e d'Indochina). aqueste tipe de colonizacion pòt introduire de tecnicas d'industrializacion, e tanben l'establiment d'una arquitectura especific dins las vilas colonialas.

La colonia mixta es una colonia d'expleitacion, ont la partida metropolitana de la populacion fa soca (Rhodèsia).

La colonizacion de plantacion es una colonia que la populacion metropolitana, encargada de l'enquadrament fa soca, mas que los executants son subretot d'esclaus (Antilhas, Brasil, unas colonias anglesas/britanicas d'America del Nòrd).

Fòrça colonias se plaçan al mèsme temps dins dos o mai categorias mencionadas. Gaireben totes los tipes de colonias foguèron al mens parcialament militaras (levat las colonias de posicion que se limitèran a una finalitat purament comerciala). Lo factor militar gaireben sempre joguèt dins l'expansion coloniala, o dins la fasa d'installacion, o mai tard, per la proteccion o lo manten de l'òrdre: quitament unas colonias aguèron una finalitat subretot militara, qu'aviá per objectiu al contraròtle d'un territòri, d'un luòc de passatge estrategic, d'una populacion enemiga; contenguèron alara una populacion sufisenta per ajudar o constituir d'esperela una garnison (veire colonia romana per la Roma antica). Tanben an podut èsser un relais, un ponch de pièja en territòri enemic per d'operacions militaras.

De colonias prenon enseguida diferentas formas: sujecion totala a la metropòli, assimilacion, dominion, protectorat.

Per l'ONU, existís de territòris autonòmas que lo Comitat especial de la decolonizacion redigís regularament de rapòrts. I a: Anguilha, las Bermudas, las illas Caiman, Gibartar, Guam, las Malvinas, Montserrat, la Nòva Caledònia, las illas Pitcairn, la Polinesia francesa, l'illa Santa Elena, lo Sahara occidental, las Samoa americanas, las Tokelau, las illas Turcas e Caïcas, las illas Verges americanas e las illas Verges britanicas.

Territòris jos juridiccion australiana: Illas Ashmore e Cartier, Christmas, Illas Cocos, illas Hearde MacDonald, Illas de la mar de Coralh, Illa de Norfolk

Territòris jos jurisdiccion danesa: illas Feròe, Groenlàndia

Territòris jos jurisdicion dels Estats Units d'America: Guam, illas Verges americanas, illa de las Marianas del Nòrd, Puerto Rico, Samoa americanas, illa Baker, illa Howland, illa Jarvis, Atòl Johnston, Banc Kingman, illas Midway, Atòl Palmyra, Atòl de Wake, illa de la Navasse, Mar Caraiba.

Territòri jos jurisdiccion francesa: Sant Bartomieu, Sant Martin, Sant Pèire e Miquelon, Wallis e Futuna, Polinesia francesa, Nòva Caledònia (país constitutiu de la Republica francesa), Tèrras australas e antarcticas francesas, illa de Clipperton (proprietat de l'Estat).

L’Estat client es economicament, politicament o militarament subordonat. Los tipes d’Estats clients comprenon: l’Estat associat, l’Estat mariòta, la nòva colonizacion, lo protectorat, l’Estat satellit, l’Estat vassal e l’Estat tributari.

Lo protectorat es un regim juridic constituissent una de las formas de sujession coloniala.

Es diferent de la colonizacion pura e simpla que las institucions existentas, coma la nacionalitat, son mantengudas sus un plan formal, la poténcia protectritz assumissent la diplomacia, lo comèrci exterior e eventualament de l'armada de l'Estat protegit.

Aquesta colonias josievas israelianas son nomenadas « Israeli settlement » o « Jewish settlement » pels mèdias anglofòns, per gardar un resson neutre. Lo mot « settlement » pòt se traduire per « colonia » o « establiment ».

La preséncia josieva en Palestina es continua dempuèi l'Antiquitat e de populacions josievas exilidas son regularament vengudas s'installar sus çò que considèran tradicionalament coma la Tèrra d'Israèl, o per fugir las menaças en Euròpa o per crear de centres novèls d'estudis del talmud e de la kabbale. Pasmens, a partir de las annadas 1880, d'èrsas de populacion josieva s'installant sus aquestes territòrisa e an un desvelopament demografic important. S'acompanhan de crompa de terrens que son eissartats puèi cultivats en comunautats.

Las « colonias » o « establiments » en Israèl son de comunautats de poblament, compausadas d'Israelians que s'establiguèron volontàriament suls territòris conquerits pendent la guèrra dels Sièls Jorns en Cisjordania a Gaza e a Jerusalèm Èst. En setembre de 1967, alara que la primièra colonia, Kfar Etzion, apareis en Cisjordania, Jerusalem es reunificada e lo Primièr ministre Levi Eshkol autoriza los Israelians à s'installar dins los quartièrs arabs de Jerusalèm. Alara que la resolucion 242 del Conselh de seguritat de l'ONU crida en novembre de 1967 la retirada de las fòrça militaras israelianas dels territòris qu'ocupavan pendent la guèrra

L'Antartida es lo sol continent de la Tèrra a èsser pas poblat de biais permanent. Set Estats (Reialme Unit, Chile, Argentina, l’Austràlia, França, Norvègia, Nòva Zelanda) faguèron, al començament del sègle XX unas revendicacions territorialas sul continent de glaç. Lo tractat sur l'Antartida (1961) gèla totas las revendicacions sus l'Antartida per tota la durada del tractat.

La colonizacion de l'espaci, o colonizacion espaciala, es — al elà d'un subjècte classic de la sciéncia-ficcion — un projècte d'abitacion umana permanenta e en granda partida en autarcia fòra de la Tèrra. Es ligada a la conquista de l'espaci.

Unes exemples:

La venda d'òpi importat de las Índias britanicas dins los establiments de las còstas de China avent per ojectiu de forçar la dubertura de la China a las poténcias europèas.

Unas poténcias colonialas se dotèron d'aisina economicas politicas o militaras per establir lor sistèma colonial e organizar o justificar l'apropriacion de las fonts de las colonias assubjectidas.

Es raportat que dins lo segond empèri colonial francés, e coma en AOF/AEF, l'impòst deuriá èsser pagat en moneda. Lis indigèns avián pas de moneda, de segur pas de moneda francesa que lor economia èra fondada sul tròc. Deguèron se sometre a un trabalh salariat en manufactura per poder reglar l'impòst per subir pas de misèrias, vexacions e umiliacions quina que siá. Foguèt un mejan eficaç d'encastrar e de recampar las populacions.

• La compahiá de las Índias orientalas anglesas

• La Companhiá neerlandesa de las Índias orientalas (en neerlandés: Vereenigde Oost-Indische Compagnie u VOC) et la Compahiá neerlandesa de las Índias occidentalas (en néerlandais West-Indische Compagnie o WIC).

• Las confederacions de mercands aztècs.

L'Empèri aztèca utilisa sas castas de mercands per preparar sas fasas d'expansion coloniala. Los mercands formavan d'expedicions dins de contradas alunhadas per i espandre lor comèrci. Al cas ont las populacions localas refusavan d'establir de ligams comercials amb lis novèls arribants, l'empèri decidava alara d'enviar sas armadas venjar l'afront fach a sos mercands e s'establissiá.

A aquesta epòca, tot coma dins l'Angletèrra del sègle XIX, la casta dels mercands comença a ocupar una plaça mai granda dins l'òrdre social de l'Empèri aztèca, e los membres d'aquesta podèron pretendre a de títols e avantatges qu'èran autrescòp reservats als guerrièrs.

L'administracion pòt èsser dirècta (cas mai frequent pels Franceses) o indirècta (frequent pels Angleses).

Los Estats o poténcias colonialas se dotan de còrs d'armadas epecificas destinadas a mantenir la sujeccion dels colonizats o a n'assegurar la proteccion contra d'eventualas poténcias colonialas rivalas.

La nocion de terra nullius permet de donar una sisa juridica a la colonizacion.

De tractats o acòrdis permetèron als colonizators de se partejar las tèrras ocupadas, coma lo tractat de Tordesillas.

Present pertot dins l'Antiquitat, l'esclavatge èra en via de disparicion en Euròpa a la fin de l' Edat Mejana, alara qu'èra remplaçat pel servatge, que, al mens las victimas èran pas mai consideradas coma de simples merças.

Mas èra autorizat dins las colonias europèas d'America a partir de la primièra expansion coloniala. Alara, intimament ligat a la colonizacion de l'America mas pas sonque alà, l'esclavatge podèt se desvelopar dins o a partir de las colonias jol vam dels intereses privats ne beneficiant.

Los istorians estiman qu'entre onze e quatorze milions d'Africans foguèron amassats dins de naus europèus cap a l'America (entre los sègles XV e XVIII) etque près de 14 % d'entre eles morriguèron pendent la traversada òrra de l'Atlantic, chifre comparable a aqueste de la mortalitat dels marins fasent la traversada.

Progressivament, de voces portadas en partida per la Glèisa catolica, per d'amics pendent la revolucion francesa, e subretot pel movement Quaker en Anglatèrra, se faguèron entendre per restrénher l'esclavatge. Mas se confontèron ls interesses dels plantors que beneficián de l'esclavatge, e las metropòlis crentavan de perdre la fidelitat de lors colons s'abolissián l'esclavatge.

Pendent la segonda expansion coloniala, amb la colonizacion de l'Africa e de l'Asia, las poténcias colonialas occidentalas, levat Portugal, menavan des politicas per objectiu d'abolir l'esclavatge e lo comèrci. Atal, la colonizacion europèa interdiguèt la venda a partir del sègle XIX. En Argeria, elle tanben interdiguèt de practicas tradicionalas qu'assimilava a d'esclavatge.

La colonizacion pertot installèt las condicions d'un aflaquiment de pòbles conquerits o rebèls e de la disparicion de lor cultura.

Los colons son confrontats a la dificultat d'impausar lor preséncia sus las tèrras novèlas que las riquesas son covejadas. Atal, lors bonas intencions, dichas civilisatriças, fan fracaç e los colons son lèu menats a afrontar los pòbles autoctòns.

Dins una pujada de violéncia e l'òdi se realiza, l'expleitacion dels autoctòns, lor deportacion, lor chaple.

• Dins las Americas

Los conquerents catolics, subretot espanhòls, deguèron se ligar a de tribús autoctònas, far la guèrra e sovent de chaples dins las regions que covejan las fonts, abans d'arribar a sometre las populacions indigènas, las evangelizar e las expleitar. L'empèri aztèca e l'empèri inca, doas grandas poténcias del continent american, foguèron rapidament vencut. En Bolivia, de centenas de milièrs d'Indians son mòrts dins las solas minas de Potosí. Mai sovent, las victimas son dificilas a chifrar, las donadas demograficas mancan o son pauc seguras.

Los puritans angleses an mai considerat los Indians coma un obstacle a l'expansion de las colonias. De nacions d'America del Nòrd, coma los Creeks, los Cheyèns, los Seminòls, foguèron deportadas de la còsta èst cap a la còsta oèst pendent los sègles XVIII e XIX. Fòrça guèrras se debanèron e los òdis exacerbats crèron dins unes luòcs las condicions d'actes genocidaris. Al Tèxas e subretot en Califòrnia pendent la ronçada cap a l'au, dels colons son responsables de l'eliminacion fisica d'unas tribús.

• En Africa

Una de las grandas particularitats de l'esclavatge araboislamic es la mutilacion sexuala gairebent sistematica dels esclaus mascles. L’utilizacion assumida de las esclavas femnas coma objècte sexual es pasmens pas la caracteristica del mond musulman.

En decembre de 2008, David Eltis lança la mai larga basa de donadas consacrada al comèrci triangular: the Trans-Atlantic Slave Trade Database, compta 12 521 336 deportats entre 1501 e 1866.

Pendent las primièras annadas de la colonizacion bèlga del Còngo (1880-1908), los Congoleses subisson un trabalh forçat, de torturas e de mutilacions, un tractament tant mortifèr que la populacion s'aclapa, reducha de mai milions de personas.

En Namibia autrescòp conegut comma Sud Oèst african se debanèt lo chaple dels Ereros. Los Ereros son deportats per la poténcia colonisatritz alemanda qu'i establís los primièrs camps de concentracion. D'una populacion iniciale de 90 000 Ereros, lo cens de 1911 ne compta 15 000. Los Namas, pòble aliat als Ereros contra la poténcia alemanda, passan de 20 000 a 10 000.

A Madagascar en 1947, après las revòltas dins de viatges malgaches, las autoritats colonialas francesa matan violentament las susmautas amb de tropas colonialas francesas, subretot senegalesas, marroquinas e malgachas. Los afrontaments e las victimas collateralas (malnutricion e malautiá) farán près de 40 000 victimas sus près de 4 milions de Malgaches.

Segon Enzo Traverso, lo nombre de victimas de las conquistas europèas en Asia e en Africa pendnet la segonda partia dels sègle XIX es d'unes 50-60 milions, que la moitiat gaireben degut a la famina en Índia.

Una diferéncia del tractament o d'estatut (subjècte, ciutadan, esclau, etc.) pòt existir entre los colonizats e lis colons. L'element metropolitan pòt jogar un ròtle moderaor al respècte dels colons. Atal los reis d'Espanha deguèron interdire als colons iberics la reduccion dels Indians en esclavatge a la seguida de la controvèrsia de Valladolid o que lo « Còdi Negre » es mes en vigor pel govèrn de la metropòli, per limitar los abuses dels plantors, mas demorant repressiu.

Unes aspèctes de la colonizacion europèa de l'America o de l'Africa foguèron qualificats de crims contra l'umanitat per fòrça istorians. Atal segon Gilles Manceron, « la Républica (francesa) deu reconéisser que los crims colonials son plan de crims contra l'umanitat, al sens del primièr tèxte internacional qu'emplaguèt lo tèrme, la declaracion del 24 de mai de 1915 dels govèrns francés, britanic e rus al respècte dels chaples dins l'empèri otoman contra los civils armenians, que parla de crims contra l'umanitat e la civilizacion. O alara de la resolucion de las Nacions unidas del 11 de decembre de 1946, que dich que lo genocidi capvira la consciéncia umana ».

L'esclavatge es responsable de fòrça mòrts deguts a las condicions de vida dificila maa tanben dels desplaçaments de populacions per objectiu de lo fugir (nègres marrons, en Guaiana, Guadelopa, Martinica e a La Reünion o en America centrala).

Al delà de l'esclavatge, la pacificacion, la repression de las revòltas e lo trabalh forçat faguèron regressar las populacions sul plan demografic.

Las originaris de païses autres que las metropòlis profiechan de la colonizacion per venir se mesclar a la populacion colonisatritz e s'associar à sas accions (Per exemple, immigrants espanhòls e malteses en Argeria, libaneses en Africa negra, o Indians d'Asia e l'illa Maurici).

Dins las colonias francesas e britanicas, los colons realizan d'escòlas primàrias e d'etabliments segondaris, de tipe collègis e licèus.

Pasmens, seriá fals de considerar que los pòbles colonizats avián pas de cultura pròpia e possedavan pas d'elèits intellectuals, e pasmens quand aquestas culturas se transmetavan oralament.

Atal, en Africa saheliana, a partir del sègle XIII, i aviá de centres intellectuals. Coma l'universitat de Sankore assemblant de generacions de sabents negroafricans, que lo Tarikh es-Sodan (1652) del Tomboctoan Abderrahmane Ben Abdallah Ben Imran Ben Amir Es Sa'di dona una lista, amb d'elements biograficss sus Ahmed Baba. Dins l'èst del continent, lo filosòf african Zera Iacob es contemporanèu de Descartes que sa filosofia s'apròcha del cartesianisme.

La realizacion dels sistèmas colonials plan sovent destruguèt los sistèmas culturals ja presents en volent las remplaçar per las culturas importadas de las metropòlis.

Al Mexic, a partir de la colonizacion, los monges monoteïstas espanhòls brutlan de milièrs de codèx maïas que l'escritura figurativa lor sembla poblada de demons.

Quand lo celèbre economista escocés Adam Smith parlava dels « bons efièchs naturals del comèrci de las colonias », cal comprenre qu'i vesiá d'avantatges per l'economia de l'Angletèrra. En realitat, la colonizacion per l'Òme de la Tèrra a partir del començaments de l'agricultura fa unes 13 000 ans (revolucion neolitica) donèt de modificacions prigondas de l'environament, fins a que se parla uèi d'una extinccion massissa per aqueste periòde, nomenada extinccion de l'Olocèn, a causa del ritme accelerat de la disparicion de las espècias animalas e vegetalas que menaça la biodiversitat. Jared Diamond mòstra que pel passat de societats purament e simplament desapareguèron a causa per exemple de problèmas environamentals.

Dempuèi cinc sègles, la colonizacion de las Americas se traduguèt per un desboscament massís, primièr en America del Nòrd, descricha per d'observators franceses coma François André Michaux e Jacques-Gérard Milbert, puèi actualament en America del Sud (selva amazoniana), jos la pression de la globalizacion economica.

Las populacions autoctònas pèrdon mai sovent lo cap de lors afars al benefici dels elements colonizators. La colonizacion se traduch pel desvelopament del sector primari (plantacion, industria extractiva), las industrias de transformacion essent reservadas a la metropòli. Un « privilègi de l'exclusiu » en favor de la metropòli se pòt realizar amb de venta exclusiva de las matèrias primièras a la metropòli; crompa exclusiva dels produchs manufacturats metropolitans; recors exclusiu a la carga metropolitana.

Lo desvelopament de las infrastructuras localas es realizat pels colonizators amb la man d’òbra locala (òbras forçadas, deportacion de man d'òbra, trabalh non pagat, recrutament forçat, etc.) dins l'objectiu d'exportar las riquesas localas.

Tanben, los bastits colonials essent ocupats pel personal colonial, alara que las populacions autoctònas abitavàn la periferia de las lors tèrras, o dins de luòcs periferics des vilas colonialas.

Enseguida, pel finançament de totas aquestas infrastructuras, de prelèvaments obligatòris en natura e en argent èran levats ss las populacions indigènas: impòst sus las casas, impòst de talha, impòt de capitacion, impòst sul revengut de las personas fisicas, etc. Per escapar a aquesta pression fiscala plan drastica e a las represalhas militaras, d'Africans fugiguèron. D'exòdis qu'alentissián, veire arrestèron, los escambis economics amb los païses pròches mai qu'ètan combatuts per las tropas colonialas.

Los colons manifestan mai sovent un actitud revendicatritz e sovent autonomista a l'encontra de las metropòlis. Son los colons qu'exprimiguèron las primièras revendicacions autonomistas e conqueriguèron las primièras independéncias colonialas:

• Colonias britanicas: refús de las taxacions métropolitanas e guèrra d'independ&ncia de las Tretze Colonias d'America del Nòrd, independéncia dels colons de Rodèsia del Nòrd e de Rodèsia del Sud.
• Colonias espanhòlas: son los creòls espanhòls (José de San Martin, Francisco de Miranda e Simón Bolívar), e non pas los indigèns, que faguèron de planhs sus l'opression de la metropòli e faguèron de guèrras d'independéncia.
• Colonias francesas: son los Europèus d'Argeria que reclamèron l'autonomia financièra de la colonia d'Argeria (creacion des Delegacions financièras, de tauses d'impòst redusits e de sàgels destriats d'aquestes de França).

Una partida de la valor monetària dels escambis economics entre las metropòlis e lors colonias es fixada unilateralament per d'institucions metropolitanas; çò qu'explica al mens parcialament lo fenomèn dch de la deterioracion dels tèrmes de l'escambi. Mai, la valor estrategica d'aquestes escambis a pas res a veire amb lo pètz pichons pichons donats als colonizats.

A partir de 1428, jol regne d'Itzcoal, l'empèri aztèca comença son expansion se piejant sus la guilda dels mercands qu'acquerrisson atal lèu un novèl estatut privilegiat dins la ciutat.

Encoratjat per l'Estat a realizar d'aventuras commercialas cap al sud, los mercands aztècas avián a vegada vocacion a exigir de tractats de comèrci amb las populacions nahuas o maïas que, s'èran pas respectats, permetavan als mèstres de Mexic Tenochtitlan de començar de guèrras per assetar lor autoritat sus una region que convejavan.

A partir de 1438, jol vam de l'emperaire Pachacuti, l'empèri inca comença son expansion. Se vei dins l'obratge Comentaris reials dels Incas d'Inca Garcilaso de la Vega un exemple d'aquesta dimension colonialista de l'empèri inca. Pendent la fasa d'expansion de lor empèri, los Incas encontrèron la civilizacion Chimú. Coma a lor abitud, los Incas prepausèron als Chimús d'abandonar lors leis al benefici de las leis de l'empèri inca, d'ofrir « la tèrra e l'aiga » a lor colonizator, al mèsme temps que d'abandonar lors dieus al benefici de novèl sincretisme religiós mis en plaça al Cusco (nomilh o centre del mond). Los Incas expausèron als Chimús los beneficis que poirián prene d'aqueste novèl estat lor ofrent lo maridatge entre los elèits Chimú e los elèits incas, al mèsme temps qu'unes projèctes de desvelopament. Los Chimús, ligats a lor independéncia e a lor cultura, refusèron la colonizacion. La reaccion militara dels Incas foguèt subta. Al tèrme d'una guèrra de cinc ans, las armadas chimuas foguèron desfachas e lor capitala Chan Chan destrucha. En 1470, la populacion chimua foguèt desportada: de colons incas s'installèron sul territòri dels Chimús que d'el moment acabèron d'existir coma nacion.

L'islam s'espandís rapidament mercé a la decadéncia de l'Empèri bizantin a l'Oèst e de l'Empèri Pèrsa a l'Èst. Las populacions autoctònas se convertisson a l'islam (los Berbèrs per exemple). D'autres, los Dhimmis, pòdon conservar lors religions (los Còptes o los Sefarads per exemple) mas amb una cèrta incapacitat juridica e lo pagament d'un impòst que lor es reservat (Jizya).

L'Empèri otoman, al temps de son existéncia, aviá envasit e colonizat de territòris en Asia, en Africa e en Euròpa.

Pasmens se fòrça violent e signe de somission dels pòbles conquerits, la colonizacion otomana dins los Balcans pút èsser percebut coma una assimilacion capitada que contrasta amb un Occident en guèrra.

Es rara que se definisca los EUA coma una poténcia coloniala coma los Angleses, Franceses o Neerlandeses, quitament se lo tèrme controversiat d'Empèri american existís; pasmens se pòt marcar objectivament un viatge dins la concepcion internacionala de l'engatjament dels EUA a partir del començament del sègme XX, quand del fach, venon la primièra poténcia exportatritz del mond dabans lo Reialme Unit.

Aquò comença veraiament amb la guèrra ispanoamericana, o guèrra d'independéncia de Cuba contra l'Espanha. Après un campanha en favor d'una guèrra importanta - suportada per de fòrts interesses economics - e de grands líders coma Théodore Roosevelt, aqueste desastre de 1898 per l'Espanha s'acaba pel tractat de París lo 10 de decembre ongan, que reconéis l'independéncia de Cuba, la pèrda de las Filipinas, de Puerto Rico e de la província de Guam per l'Espanha al benefici dels EUA, amb una compensacion financièra de 20 millions de dolars. L'annada seguenta, los EUA annèxina Hawaii. Enfin, una partida de las illas Samoa, l'annada seguenta.

Aqueste episòdi marca una trencadura amb la doctrina Monroe de 1823 - qu'assegurava una non intervencion dels EUA a çò dels Europèus e lo contrari. La crompa de l'Alaska en 1867 per William Henry Seward al tsar Alexandre II, e l'annexion de l'illa dèserta de Midway en plen Pacific, aviá ja annociat aquesta evolucion. Lo cambiament estructural interven alara que los EUA devon justificar lors novèlas acquisicions dins la Caraïba e lo Pacific. Es lo corollari Roosevelt - president de 1901 a 1909 - que justifica alara unas excepcions al subjècte de la neutralitat dins unas intervencions de las grandas poténcias. En parallel, Roosevelt aviá anonciat a partir de 1901 la doctrina del Big Stick - ont los EUA afirman lor egemonia economica sus l'ensemble del continent american de l'Alaska cap a la Tèrra de fuòc.

Observant la politica dels EUA d'abans 1914, s'observa un grand pragmatisme ligat als sectors economics e militars e a la volontat d'una assegurança egemonica internacionala. Jamai la colonizacion es justificada (coma en Euròpa al sègle XIX) per la superioritat morala o religiosa del « crestian blanc ». Pasmens, la doctrina del « gròs pal » anòncia la presa de consciéncia d'èsser vengut la granda poténcia mondiala, fach que serà amplificat per las doas guèrras mondialas. Uèi, la tentacion es granda de confondre colonizacion (procediment actiu) amb americanizacion (procediment cultural passiu dins la mesura ont es acceptat coma nòrma), desrevelhant atal las tensions antiamericanistas o antioccidentalas. De l'autra costat, la confusion entre justícia e valors occidentalas crestianas, globalizacion e materialisme, estructura un fòrt sentiment antiislamic enforçat pel risc de retorn d'una colonizacion politica activa a l'Orient Mejan per exemple.

La colonizacion dels territòris indians.

• Las Filipinas
• Las illas Hawaii

Las relacions sinotibetanas venon al mens del sègle IX, dins lo passat un tractat de patz entre lo reialme del Tibet e la dinastie Tang de l'empèri chinés.

La colonizacion coneça e seguís l'invasion del Tibet (U-tsang, Amdo et Kham) de 1950.

La colonizacion es denonciada subretot per la diaspora tibetana, mai que mai en Índia, mas tanben dins lo mond occidental, e qu'una granda partida de la populacion etnicament tibetana demorant en China.

Lo govèrn central chinés considèra pas los fluses de populacion Han cap a la region autonòma del Tibet coma una colonizacion quina que siá (e encora mens cap a las provícia del Qinghai, e del Sichuan), que fan ara partit de la Republica populara de China.

Lo Sikkim es un ancian reialme independant, e pres per l'Índia en 1975. Istoricament, lo Sikkim fasent jamai partit de l'Índia abans l'invasion de l'Índia en 1975, çò qu'empachat pas l'Empèri britanic de lo ligar a l'Empèri de las Índias.

• La Mandchoria a conquista de la Mandchoria pel Japon;
• La Corèa;
• A partir de 1937, guèrra sinjaponesa;
• La Guèrra del Pacific pendent la Segonda Guèrra mondiala.

Alra que l'Occident desvolopèt una justificacion morala a sa dominacion coloniala per l'ideologia de la mission civilisatritz, tant pesuga de portar que se designa jols tèrmes du « fais de l'Òme blanc », l'Empèri del Japon el tanben, fins a 1945, pièja sa conquistas militaras sus l'aveniment d'una comunautat de destins redemptritz e fasent benefici per totes los pòbles de l'Asia: la « esfèra de coprosperitat de la granda Asia orientala »; aquesta comunautat s'entendiá dins la practica profiechabla… jos sa dominacion.

A la seguida de la Primièra Guèrra mondiala, l'Africa del Sud obtenguèt un mandat sul Sud Oèst african alemand (uèi Namibia) en 1920. I installèt l'Apartheid, mas deguèt renonciar definitivament a son protectorat en 1990.

La colonizacion europèa es una manifestacion de las rivalitats entre aquestas grandas poténcias. Los Estats colonizators primièr se concurrencièron e combatèris (corsaris franceses e britanics contra los Espanhòls a las Antilhas, los Neerlandeses contra los Portugueses a las Índias e en Indonesia, los Franceses contra Britanics a las Índias e al Canadà).

Los missionris joguèron un ròtle important dins l'expansion coloniala: un prèire èra present dins la primièra expédition de Cristòl Colomb, e los Jesuistas acqueriguèron una granda influéncia a la Índes, en China e al Japon. Los missionaris protestants (britanics, norvegians ou américans) aguèron un ròtle important a Madagascar, en China o a Hawaii. Aquestas accions participan d'initiativas privadas e d'una volontat d'espandra la paraula de Crist, mas l'Estat, per son armada, es sovent present per los protegir (en Cochinchina e en Africa negra per exemple). Los explorators, coma lo Britanic Mungo Park en Africa occidentala, o David Livingstone en Africa centrala, aguèron un ròtle d'avantgarda dins l'expansion coloniala.

Coma la França coloniala malgrat la desfacha de 1871, l’Angletèrra fa de son empèri economic la basa de sa poténcia politica; lo contraròtle d'un territòri anant de l'Egipte a l'Africa del Sud passant pel Sodan aviá per ojectiu de securizar la rota de las Índias que passava per Lo Cap. L'Alemanha, que l’unitat data de 1871, cerca a s’afirmar coma granda poténcia mondiala.

La colonizacion tanben mena a de crisis anonciatriças de la Primièra Guèrra mondiala (Crisi de Fachoda entre França e Grand Bretanha, las doas crisis maroquinas d’Agadir e de Tànger entre França e l'Alemanha).

A la seguida d'aquestes conflictes, causisson de s'entendre:

• Pel partatge dels territòris de colonizar (conferéncia de Conferéncia de Bruxèlas e de Berlin (organizada pel cancelièr Bismarck) al sègle XIX). La conferéncia de Berlin amassa mai de 14 nacions e a per objectiu de definir las règlas de la colonizacion: per qu'i aja colonia, cal que l'ocupacion siá efectiva del territòri (autament dich legitimar lo partatge de l'Africa).
• Per l'administracion en comun d'unas colonias (condominiums britano-egipcian del Sodan e britano-francés de las Novèlas Ebridas).

En America:

En Africa:

• Africa orientala alemanda: Tanganyika (Tanzania continentala + Rwanda + Burundi)
• Sud Oèst african (Namibia) (1884-1915)
• Tògo (1884-1914)
• Cameron

En Asia:

• Qingdao (en China)

En Oceania:

• Kaiserina (Papoa-Nòva Guinèa) (1884-1914)
• Illas Salomon (1886-1899)
• Samoa occidentalas (1899-1914)
• Illas Marshall (1885-1914)
• Illas Carolinas (Micronesia) (1899-1914)
• Illas Marianas
• Palaos

Lo nazisme e la volontat d'expansion a l'èst: l'expansion del Tresen Reich vèrs l'èst ten pas sonque de l'estat de guèrra que menèt a l'ocupacion provisòria de territòris e de fins estrategicas. La doctrina nazia presicava l'expansion cap a l'èst amb per objectiu l’exterminacion de las populacions eslavas que devián èsser remplaçadas per de colons alemands destinats a cultivar las plamuras d'Ucraïna e de Russia.

• La Republica democratica del Còngo
• Lo Rwanda
• Lo Burundi

L'Empèri britanic es l'empèri colonial mai espandit al mond a partir de 1763. Al sègle XIX es sus totes los continents (se dich, coma per l'Empèri espanhòl o l'Empèri Francés, que lo solelh jamai s'i colca), s'espand sus unes 33 milions de km² (22 % de las tèrras emergidas) e 458 milions d'abitants que la majoritat se trapa a las Índias.

Primièr, lo Tractat de París, acabant amb la Guèrra de Set Ans, permet als Britanics de prene de l'America del Nòrd francesa e los establiments franceses en Índia, daissant a aquestes darrièrs pas qu'unes establiments en Índia coma Pondicherry o Karikal. Aqueste periòde permet al Reialme Unit de consolidar son empèri colonial asiatic. Es vèrs 1870-1880 que l'empèri colonial anglés s'ancòra en Africa. Que, se a partir de 1815 las possessions se limitavan al Cap, s'espandisson enseguida cap a l'interior: Botswana, Rodèsia, etc. L'empèri colonial britanic es alors a son apogèu.

• Las Americas

• L'Índia

• En Africa
• A l'Orient Mejan
  
• L'Austràlia
• La Nòva Zelanda
• Ensag d'implantacion en China

• Lo Peró
• Lo Mexic

Jos la monarquia se formèt lo Primièr espaci colonial. Napoleon III menèt a la formacion del Segond espaci colonial.

Lo primièr espaci colonial francés es eissit de las conquistas monarquicas motivadas per:

• la rivalitat de poténcia amb l'empèri austroespanhòl de Carles Quint que s'èra autrejat lo monopòli de l'America
• la propagacion de la fe catolica
• las culturas exoticas (entre autre sucre, cafè, indigòt), demadant una man d’òbra africana.

A la Revolucion, s'opausan los partisans del realisme economic (pas de colonias sens esclaus) e aquestes dels principis egalitaris (« periscan las colonias puslèu qu'un principi »).

• Colonias americanas, la Loïsiana, lo Quebèc, la Cariba, la Guaiana

• Los estapliments indians

La superfícia del domèni colonial triple jol Segond Empèri de Napoleon III e de son ministre de la Marina e de las Colonias Chasseloup-Laubat, atengan un milion  de km2 per cinc milions d'abitants.

L'Union francesa de 1946 a per objectiu une integracion mai granda de las colonias dins la Republica, lors eleits e populacions se satisfaisent pas pus del "fach colonial".

Entre 1954 (acòdis de Genèva) e 1962 (acòrdis d'Evian), la decolonizacion de l'Africa occidentala e de l'Asia diminuís de 95 % l'otramer francés, ara limitat al departements e regions d'outramar, ja integrats a la Republica, a las colonias del Pacific, e auna possessions residualas. Entre 1975 e 1980, tres colonias obtenon l'independéncia, acabant la decolonizacion de l'Africa: las Comòras levat Maiòta, las Afars e Issas e las Novèlas Ebridas.

• Lo Magrèb

• L'Indochina

• L'Africa negra

• Madagascar
• L'illa de la Reünion
• L'illa de Sant Loís

• L'Etiopia
• L'Eritrèa
• La Libia
• La Somalia
• L'Albania
• Lo Dodecanés

• L'Indonesia, l'ocean Indian (illa Maurici) e lo Pacific.
• Establiment sus l'illa de Formosa (ara Taiwan) en 1624.
• Las colonias de la Còsta Salvatja sud-americana Essequibo, Berbice, Demerara, Pomeroon (començament del sègle XVII a 1814), Surinam (en partatge amb los Angleses dempuèi 1581, mas exclusivament sonque 1667) e Cayenne (1654-1664).
• Las Antilhas neerlandesas: Aruba, Curaçao, Bonaire, Saint-Martin, Saint-Eustache, Saba, Santa Crotz e Tobago.
• La Novèla Neerlanda en America del Nòrd (ara lo litoral dels Estats del Delaware, de la Pennsilvània, de la Nòva Jersei, de la Nòva York e del Connecticut).
• La Novèla Olanda, nom de las possessions neerlandesas al Brasil entre 1624 e 1654.

• L'America del Sud.

• Empèri colonial portuguésais
• L'Angòla
• Lo Moçambic
• Macau (China)
• Lo Timòr Èst
• Lo Cap Verd
• São Tomé e Príncipe
• La Guinèa Bissau
• Goa, Daman e Diu (Índias portuguesas)
• Una partida de l'Uruguai

• Descobèrta pels Europèas de l'illa de Formosa (la « Bèla »), uèi Taiwan, en 1590.

• En Asia: lo Caucàs es dempuèi l'origina de l'Empèri rus una region estrategica cap a l'accès a las mars caudas e la Siberia amb sos immenses espacis e sas grandas fonts es l'equivalent del Far-West per la Russia ont afronta l'Empèri de China amb succès pel contraròtle d'aquestes territòris.
• L'America del Nòrd: l'Alaska coma perlongament natural de la Siberia, foguèt, tot coma la còsta oèst de l'America del Nòrd, explorada puèi colonizada pels Russes, mas foguèt fin finala venduda als EUA en 1867.

• Textes sur l'impérialisme et la colonisation
• Le colonialisme en Afrique
• Jean-Paul Sartre et la guerre d’Algérie
• Préface aux Damnés de la Terre
• https://web.archive.org/web/20070221232003/http://www.pressafrique.com/m102.html
• Gandhi contre la colonisation de l'Inde
• Discours de Jules Ferry « Les fondements de la politique coloniale » prononcé à la Chambre des députés française le 28 juillet 1885
• « Aux Noirs victimes de l'horreur nazie », sur Le Monde, 17 février 2005 (consulté le 3 novembre 2015)