Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej

Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

20 czerwca 1927 roku prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski delegował na stanowisko naczelnego inspektora Straży Celnej płk. Stefana Pasławskiego z zadaniem gruntownej rekonstrukcji tego organu^[1]. Jesienią 1927 dokonano nowego podziału terytorialnego, a minister spraw wojskowych skierował do dyspozycji komendanta SC oficerów przewidzianych do obsadzenia nowo utworzonych stanowisk inspektorów okręgowych. Utworzono pięć nowych inspektoratów okręgowych, w tym między innymi Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Celnej, z którego w prostej linii wywodzi się Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej. Kierownikiem inspektoratu mianowano mjr. Karola Kurka, a siedzibą inspektoratu był Ciechanów^[2]. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[3]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski zatwierdził dyslokację, granice i strukturę inspektoratu okręgowego^[4]. Rozkazem nr 2 z 8 września 1938 roku w sprawie terminologii odnośnie władz i jednostek organizacyjnych formacji, dowódca Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski nakazał zmienić nazwę Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej na Mazowiecki Okręg Straży Granicznej, dotychczasowy inspektorat okręgowy przemianował na komendę okręgu i wprowadził tytuł komendanta okręgu w miejsce dotychczasowego kierownika^[5].

Ochraniał granicę państwową na odcinku: na zachodzie – kamień graniczny IV 089 w m. Mały Wełcz, włącznie ze wschodnim brzegiem Wisły, a na wschodzie kończył się na słupie granicznym 202 w okolicach Suchej Wsi. W 1928 roku obejmował zachodnią część powiatu augustowskiego, powiat Sokółka, powiaty: Białystok, Wysokie Mazowieckie, Łomża, Ostrołęka, Maków, Ciechanów, Sierpc, Rypin, Wąbrzeźno, Grudziądz, Lubawa, Brodnica, Działdowo, Mława, Przasnysz, Kolno i Szczuczyn. Zwiększenie długości zabezpieczanego odcinka nastąpiło w styczniu 1939 roku. Długość odcinka ochranianej granicy w styczniu 1938 roku wynosiła 429,5 km, czyli około 20% długości granic strzeżonych przez Straż Graniczną^[a][6].

Organizacja inspektoratu w 1928^[4]:

• Komenda – Ciechanów
• Inspektorat Graniczny nr 1 Stawiski
• Inspektorat Graniczny nr 2 Przasnysz
• Inspektorat Graniczny nr 3 Brodnica

Organizacja inspektoratu w 1939^[4]:

• Komenda – Ciechanów
• komenda Obwodu Straży Granicznej „Suwałki”
• komenda Obwodu Straży Granicznej „Łomża”
• komenda Obwodu Straży Granicznej „Przasnysz”
• komenda Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Bogusław Polak, Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Straż Graniczna 1928–1933 w V rocznicę objęcia służby na granicach Rzeczypospolitej. Replint, Warszawa: Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, 2011 .
• KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Muzeum Polskich Formacji Granicznych – Jakub Witold Chmura. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-17)].
• Muzeum Polskich Formacji Granicznych – Marian Figler. [dostęp 2017-08-17].
• Muzeum Polskich Formacji Granicznych – Karol Kurek. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)].
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)