Ισπανία

Η Ισπανία μοιράζεται μεγάλο μέρος της ιστορίας της με την Πορτογαλία, την Ανδόρρα και τη νότια Γαλλία. Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή έζησαν διάφοροι λαοί, όπως οι Ίβηρες και οι Κέλτες, οι οποίοι αφομοιώθηκαν από τους Ρωμαίους μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Τη ρωμαϊκή Ιβηρία διαδέχθηκαν διάφορες κρατικές οντότητες, σημαντικότερη των οποίων υπήρξε το Βασίλειο των Βησιγότθων. Η μουσουλμανική κατάκτηση της Ιβηρικής άλλαξε ριζικά τον χαρακτήρα των Ισπανογότθων, εντάσσοντας την Ιβηρική χερσόνησο στον μουσουλμανικό κόσμο.

Παρά ταύτα, εδαφικά η σημερινή Ισπανία είναι απόγονος των δύο εκ των τριών κύριων μεσαιωνικών χριστιανικών κρατών της Ιβηρικής, των στεμμάτων της Καστίλης και της Αραγωνίας. Παρότι η προσωρινή προσωπική ένωση των Καθολικών Μοναρχών, Φερδινάνδου Β΄ της Αραγωνίας και Ισαβέλλας Α΄ της Καστίλλης, πολλάκις θεωρείται ότι έθεσε τις βάσεις για το σημερινό κράτος, στην πραγματικότητα δεν έκανε τίποτε άλλο πέραν του να τα εντάξει στο ευρύτερο πλαίσιο της Καθολικής Μοναρχίας του εγγονού τους, αυτοκράτορα Κάρολου Ε΄. Ο διάδοχός του, Φίλιππος Β΄, κληρονόμησε τα εδάφη της λεγόμενης και Ισπανικής Μοναρχίας που περιορίστηκαν στην Ιβηρική και την Αμερική μόλις το 1714 μετά τον πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής. Αντίθετα, μόνο μετά τον πόλεμο εναντίον της ναπολεόντειας κατοχής (1818-1814), την ψήφιση του πρώτου συντάγματος και τη σταδιακή εισαγωγή του φιλελευθερισμού η Ισπανία ξεκίνησε να θεωρείται, προσωρινά, ένα συγκεντρωτικό έθνος-κράτος.

Αυτή την ιδέα την αμφισβήτησαν οι περιφερειακοί εθνικισμοί που ιδιαίτερα μετά την απώλεια των τελευταίων αμερικανικών κτήσεων με τον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο του 1898, άρχισαν να διεκδικούν την αυτονόμηση ή και ανεξαρτητοποίηση ιστορικών περιοχών που για τους ίδιους αποτελούν ξεχωριστά από την Ισπανία έθνη όπως η Καταλωνία ή η Χώρα των Βάσκων.^[7] Παράλληλα, οι κοινωνικές εντάσεις της ίδιας εποχής και οι εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των υποστηρικτών δύο διαφορετικών προτύπων διακυβέρνησης και ιδεολογίας που εκφράστηκαν ήδη από τον Πρώτο Καρλικό Πόλεμο, κατέληξαν στον καταστροφικό Ισπανικό Εμφύλιο που έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο. Τη δικτατορία που επέβαλε ο εθνικιστής στρατηγός, που μεταξύ 1939 και 1975 απομόνωσε τη χώρα, διαδέχθηκε η Μετάβαση στη δημοκρατία. Το νέο πρότυπο διακυβέρνησης, γνωστό και ως το Καθεστώς των Αυτονομιών, είδε την Ισπανία να μεταμορφώνεται σε ένα εκ των πραγμάτων ομοσπονδιακό κράτος με αυξημένες αρμοδιότητες στις περιφέρειες.^[8]

Στις 23 Φεβρουάριου του 1981 έγινε μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στην κάτω βουλή, από στρατιωτικούς και υποστηρικτές του καθεστώς Φράνκο. Όμως απέτυχε λόγω της σθεναρής εναντίωσης σε αυτό τόσο της πλειοψηφίας των ηγετών του Ισπανικού στρατού, όσο και του επικεφαλής του πολιτεύματος μονάρχη Χουάν Κάρλος.

Ως ιθύνων νους της απόπειρας θεωρήθηκε ο υποστράτηγος Χάιμε Μίλανς Ντελ Μπος, στρατιωτικός διοικητής της Βαλένθια, πρώην φανατικός υποστηρικτής του καθεστώτος του δικτάτορα Φράνκο, ο οποίος είχε πολεμήσει στο πλευρό των ναζιστικών δυνάμεων που εισέβαλαν στη Σοβιετική Ένωση το καλοκαίρι του 1941. Ο Ντελ Μπος ήταν ο μόνος περιφερειακός διοικητής που κήρυξε την περιοχή του σε κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» κινητοποιώντας τεθωρακισμένες δυνάμεις και καταλαμβάνοντας καίρια σημεία της πόλης.

Η συνολική έκταση της Ισπανίας υπολογίζεται σε 504.645^[2] τ.χλμ. Εξ αυτών τα 492.162 ανήκουν στην ηπειρωτική χώρα ενώ 4.991 στις προς Α. Βαλεαρίδες νήσους και 7.492 στις Κανάριες νήσους. Το μεγαλύτερο μήκος αυτής από Α. προς Δ. είναι 1020 χλμ. ενώ το μέγιστο πλάτος από Β. προς Ν. είναι 856 χλμ.

Η Ισπανία γενικά αποτελεί ένα τεράστιο σε έκταση οροπέδιο που διαμοιράζεται από αλλεπάλληλες οροσειρές σε επιμέρους μικρότερα οροπέδια. Το μέσο ύψος του εδάφους της υπερβαίνει τα 500 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μεγαλύτερο αυτής οροπέδιο καταλαμβάνει το κέντρο της Χώρας που πλαισιώνεται προς βορά από τα Πυρηναία όρη και τα Κανταβρικά όρη, προς ανατολή από την πεδιάδα του Έβρου, του Γκουαδαλαβιάρ και του Χούκαρ, προς νότο από τη Βαϊτική οροσειρά και την πεδιάδα της Ανδαλουσίας και προς τη δύση από ελαφριά κλίση του εδάφους που υφίστανται τα χαμηλότερα λεκανοπέδια του ποταμού Ντόρου (στα ισπανικά Ντουέρο), Τάγου και Γουαδιάνα. Συνεπώς από ορογραφική άποψη η Ισπανία διακρίνεται σε πέντε γεωφυσικές περιοχές των Πυρηναίων και Κανταβρικών, το κεντρικό οροπέδιο, τα Ιβηρικά όρη, τις κοιλάδες του Έβρου και των άλλων ποταμών και τέλος την πεδιάδα της Ανδαλουσίας με τα χαμηλότερα δυτικά οροπέδια.

Το κεντρικό ισπανικό οροπέδιο, γνωστό ως meseta στα ισπανικά, έχει έκταση 235.000 τ.χλμ. Το μέσο υψόμετρο είναι 650 μ., του δε Β. τμήματος 700 μ. και του Ν. 600 μ. Το ύψος του οροπεδίου ελαττώνεται από Α. προς Δ. με συνέπεια οι μεγάλοι ποταμοί Ντούρο, Τάγος και Γουαδιάνα να ρέουν προς τη διεύθυνση αυτή. Οι κοιλάδες των ποταμών αυτών χωρίζονται από απότομες χιονοσκεπείς οροσειρές που υψώνονται στο μέσον του οροπεδίου και που αρχίζουν από τα Ιβηρικά όρη με ίδια κατεύθυνση των ποταμών. Οι οροσειρές αυτές είναι:

• Μεταξύ των ποταμών Δούρου και Τάγου: η οροσειρά της Γουαδαράμα, η οροσειρά του Γκρέδος, και η οροσειρά της Γκάτα κοντά στα πορτογαλικά σύνορα.
• Μεταξύ των ποταμών Τάγου και Γουαδιάνα: η οροσειρά του Τολέδο, και η οροσειρά της Γκουαδαλούπε. Από τις κεντρικές αυτές οροσειρές το κεντρικό οροπέδιο χωρίζεται σε τρία επιμέρους οροπέδια, της Παλαιάς Καστίλλης προς ΒΔ. μέσου υψομέτρου 850 μ., της Νέας Καστίλλης προς το κέντρο και Ανατολικά μέσου υψομέτρου 600 μ. και το οροπέδιο της Εξτρεμαδούρας προς ΝΔ. μέσου υψομέτρου 500μ.

Οι περισσότεροι και σημαντικότεροι ποταμοί της Ισπανίας πηγάζουν από το κεντρικό οροπέδιο στο οποίο και κυριαρχούν τα Ιβηρικά όρη και αυτοί είναι:

• Ο ποταμός Δούρος, που διασχίζει τη βόρεια Ιβηρική κι εκβάλλει στον Ατλαντικό στο ύψος του Πόρτο.
• Ο ποταμός Τάγος, ο μακρύτερος της Ιβηρικής χερσονήσου, που εκβάλλει στον Ατλαντικό ωκεανό στο ύψος της Λισαβόνας.
• Ο ποταμός Γουαδιάνα που εκβάλλει και αυτός στον Ατλαντικό ωκεανό στα Ισπανοπορτογαλικά σύνορα.
• Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ που εκβάλλει στον κόλπο του Κάδιθ προερχόμενος από την οροσειρά Σιέρρα Μορένα.

Από τους ποταμούς που εκβάλουν στη Μεσόγειο σημαντικότερος είναι ο ποταμός Έβρος που είναι και ο μεγαλύτερος της Ισπανίας. Πηγάζει από τα Κανταβρικά όρη και εκβάλλει σε ευρύτατο δέλτα βόρεια του κόλπου της Βαλένθια. Εκτός όμως αυτού στον ίδιο κόλπο εκβάλλει ο επίσης σημαντικός ποταμός Γκουαδαλαβιάρ.

Εκτός των παραπάνω υφίστανται και πολλοί άλλοι μικρότεροι ή παραπόταμοι των προηγουμένων που διασχίζουν τη χώρα σχεδόν προς όλες τις κατευθύνσεις. Στην Ισπανία υπάρχουν ελάχιστες λίμνες χωρίς ιδιαίτερη σημασία.

Οι ακτές της Ισπανίας είναι λίαν εκτεταμένες προς Β. ΒΔ. και ΝΔ προς τον Ατλαντικό Ωκεανό και ΝΑ., Α. και ΒΑ. προς τη Μεσόγειο. Οι Β. και ΒΔ. ακτές από τις εκβολές του ποταμού Μπιδασόα παρά τα Ισπανογαλλικά σύνορα μέχρι τις εκβολές του ποταμού Μίνιο παρά τα Ισπανοπορτογαλικά σύνορα έχουν μήκος 1301 χλμ. Οι δε προς ΝΔ. από τις εκβολές του ποταμού Γουαδιάνα, στα Ισπανοπορτογαλλικά σύνορα, μέχρι του Ακρωτηρίου των Σταυρών (Cap de Creus) στα Ισπανογαλλικά σύνορα, έχουν μήκος 2708 χλμ. Έτσι η συνολική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών ισπανικών ακτών είναι περίπου 4000 χλμ.

Γενικά οι ακτές της Ισπανίας δεν παρουσιάζουν μεγάλη κατάτμηση, προσφέρουν όμως πολλούς ασφαλείς φυσικούς λιμένες. Στη Μεσόγειο σχηματίζουν δύο μεγάλους Κόλπους, της Βαλένθια και της Μάλαγας. Προς δε τον Ατλαντικό εις μεν το νότιο τμήμα είναι ο Κόλπος του Κάδιθ, εις δε το βόρειο τμήμα είναι ο μέγας Βισκαϊκός Κόλπος ή και Γασκωνικός καλούμενος.

Ιδιαίτερο πάντως χαρακτηριστικό της ισπανικής ακτογραφίας αποτελεί το Στενό του Γιβραλτάρ που χωρίζει την ευρωπαϊκή ήπειρο από την αφρικανική. Επί των ισπανικών ακτών βρίσκονται πολλές σημαντικές πόλεις τόσο για την ιστορία τους όσο και για την οικονομική τους ανάπτυξη.

Η χλωρίδα της Ισπανίας λόγω της ποικιλίας της μορφολογίας του εδάφους αλλά και του κλίματος είναι ποικίλη και διαφέρει όχι μόνο κατά το ύψος αλλά και κατά περιοχές. Η έλλειψη άφθονου ύδατος στις ορεινές περιοχές καθιστά εκεί τη χλωρίδα όχι τόσο πλούσια όσο άλλων Χωρών με ίδιο υψομετρικό και ορεινή έκταση.

Έτσι η χλωρίδα της Ισπανίας στα βόρεια διαμερίσματα και ιδίως στα Πυρηναία και στην Καταλωνία είναι όμοια με της κεντρικής Ευρώπης, ενώ των ανατολικών παραλίων περιλαμβάνεται στης Μεσογείου, των δε βορείων ακτών προς τον Ατλαντικό όμοια με της βορείου Ευρώπης. Η δε χλωρίδα του κεντρικού οροπεδίου μοιάζει πάρα πολύ, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, με τις ρωσικές στέπες! Τέλος το νότιο τμήμα της Ισπανίας περιλαμβάνεται στη χλωρίδα της βορείου Αφρικής όπου και απαντώνται φοίνικες, ζαχαροκάλαμα και πλείστα εσπεριδοειδή.

Τα δάση της Ισπανίας δυστυχώς σήμερα σπανίζουν. Εκτός των μεγάλων καταστροφών που υπέστησαν στο διάβα της ιστορίας από τις διάφορες στρατιές, που διέσχισαν τη χώρα, ειδικά τον ΙΘ΄ αιώνα, η υλοτομία για τις διάφορες ανάγκες του πληθυσμού ήταν ανεξέλεγκτη, μέχρι αναρχίας. Αν συνυπολογισθούν και οι τεράστιες πυρκαγιές που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια η εικόνα των ισπανικών δασών φαίνεται αποκαρδιωτική.

Τα κυριότερα είδη δένδρων των δασών της Ισπανίας είναι το πεύκο και η δρυς. Αντίθετα πλουσιότατη φαίνεται η Χώρα σε βοσκοτόπια που αφθονούν πράγματι, κυρίως, στο κεντρικό οροπέδιο, και στους πρόποδες των Πυρηναίων και Κανταβρικών ορέων.

Η πανίδα της Ισπανίας είναι μείγμα μεσογειακής και βορειαφρικανικής πανίδας με παρουσία ειδών που δεν απαντώνται ή σπανίζουν σε άλλες Ευρωπαϊκές Χώρες, όπως για παράδειγμα είναι το είδος του λαγού, η μαγκούστα, ή η μυγαλή των Πυρηναίων, ο πίθηκος ο άκερκος ή μαγώτος (Macaca sylvanus), ο απειλούμενος με εξαφάνιση ιβηρικός λύγκας, ο ιβηρικός ίβηξ, ο ισπανικός αετός κ.α.

Υπάρχουν επίσης ιδιαίτερα είδη ερπετών, οστράκων, ιχθύων και μεγάλη ποικιλία πεταλούδων (όπως παρατηρείται και στη νήσο Ρόδο, στην Ελλάδα). Επίσης από τα μεγάλα ζώα που υπάρχουν ξεχωρίζει το μακρύμαλλο είδος των προβάτων με το όνομα «μερινό» καθώς και οι εκλεκτές ποικιλίες αλόγων, βουβαλιών αλλά και σκύλων με το όνομα «σπανιέλ».

Το κλίμα της Ισπανίας ποικίλει ανάλογα των περιοχών και του ύψους του εδάφους, παρουσιάζοντας έτσι μεγάλες διαφορές μεταξύ των περιφερειακών διαμερισμάτων. Γενικά είναι εύκρατο και έχει πολλές ομοιότητες εκείνων της Ιταλίας και της Ελλάδος με λιγότερες όμως βροχοπτώσεις αυτών των Χωρών. Η δε ξηρότητα που παρατηρείται σε διάφορες περιοχές είναι τόσο μεγάλη ώστε να χαρακτηρίζει ένα μεγάλο τμήμα των εδαφών της να μοιάζει με την περιοχή του α��ρικάνικού άτλαντος (όρους). Έτσι ενώ στη Μαδρίτη η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι +14 °C, η Σεβίλλη παρουσιάζει +19,2 °C και ενώ στις κορυφές των Κανταβρικών ορέων και Πυρηναίων η βροχή φθάνει τα 1-2 εκατοστά ενώ στο κεντρικό οροπέδιο κυμαίνεται μόλις στα 0,25-0,27 εκ.

Ο συνολικός πληθυσμός του κράτους είναι, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2024, 48.797.875 κάτοικοι.^[3] Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 83,2 χρόνια (80,7 χρόνια οι άνδρες και 85,7 οι γυναίκες).^[9]

• Ισπανική γλώσσα (castellano = καστιλιάνικα ή καστιλιανή). Επίσημη γλώσσα σε όλη την Ισπανία όπως και σε όλη σχεδόν τη Λατινική και Κεντρική Αμερική. Όλες οι άλλες ομιλούμενες γλώσσες παραμένουν επίσημες στην αυτόνομη περιοχή που ομιλούνται.
• Καταλανική γλώσσα: (català) Ομιλούνται στην Καταλωνία, στην περιοχή της Βαλένθιας, στις Βαλεαρίδες νήσους και στην Καταλανόφωνη ζώνη της Αραγωνίας. Εκτός Ισπανίας μιλιούνται επίσης στη γαλλική Βόρεια Καταλωνία, στη νοτιοδυτική Γαλλία (π.χ. Περπινιάν) και στην πόλη Αλγκέρο της Σαρδηνίας.
• Βασκική γλώσσα: (euskara) Στη Χώρα των Βάσκων και στη Ναβάρρα.
• Γαλικιανή γλώσσα (gallego): Στη Γαλικία.
• Αστουριανική γλώσσα (asturianu): Ομιλούνται από περίπου 100.000 άτομα, ωστόσο δεν είναι επίσημη στο πριγκιπάτο των Αστουριών.
• Αραγωνική γλώσσα (aragonesa): Στην Αραγωνία, από 10.000 περίπου άτομα.
• Εξτρεμαδουρική γλώσσα (estremeñu): Στην Εξτρεμαδούρα, ωστόσο μη επίσημη στην περιοχή.
• Οξιτανική γλώσσα (occitan): Στην Κοιλάδα του Αράν στην Καταλωνία, κυρίως όμως στη Γαλλία.
• Ισπανοεβραϊκή γλώσσα (ladino, judeoespañol): Ομιλείται από περίπου 112.000 ομιλητές στην Ισπανία και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Οι Ισπανοί είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος τους χριστιανοί Ρωμαιοκαθολικοί, αν και η δύναμη της Εκκλησίας έχει μειωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια.

Η Εκκλησία της Ισπανίας περιλαμβάνει 11 Ιερές Μητροπόλεις και 52 Επισκοπικές θέσεις μετά βοηθών Επισκόπων που ιστορικά υπάγονται στην Αρχιεπισκοπή του Τολέδου, με 20.000 περίπου ιερείς σε ισάριθμους Ναούς εκ των οποίων 66 είναι Καθεδρικοί, 17.200 παρεκκλήσια, 970 περίπου μοναστήρια ανδρών με 17.000 μοναχούς και 3730 γυναικεία μοναστήρια με 50.000 περίπου μοναχές*. Οι δε Αρχιερείς της Μαδρίτης - Αλκαλά και της Βαρκελώνης υπάγονται (εξαρτώνται) απ΄ ευθείας από το Βατικανό.

Σήμερα το Ισπανικό Σύνταγμα (άρθρο 16) παρέχει και προστατεύει πλήρως την ανεξιθρησκία, που είχε ξεκινήσει από το 1868. Έτσι από τις 29 Δεκεμβρίου 1978 δεν υφίσταται ο όρος «επίσημη θρησκεία» στην Ισπανία. Από ένα «ρεπόρτο» (αναφορά) της Επισκοπικής Συνόδου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας του 1982 αναφέρεται ότι το 82,76% των παιδιών που γεννήθηκαν το 1981 στην Ισπανία βαπτίσθηκαν κατά το αυτό δόγμα. Στην έρευνα εκείνη διαφάνηκε επίσης ότι υφίστανται 250.000 άλλοι Χριστιανοί, κυρίως Προτεστάντες. Επίσης υπάρχουν 110.940 Μάρτυρες του Ιεχωβά^[10] και 51.192 Μορμόνοι^[11].

Η πρώτη Συναγωγή από την έξωση των Ιουδαίων το 1492 άνοιξε στη Μαδρίτη στις 2 Οκτωβρίου 1959. Ο αριθμός των Ιουδαίων της Ισπανίας υπολογίζεται στις 13.000.

(*) Οι αριθμοί ιερέων, μοναστηριών και μοναχών ανάγονται κατά το 1955.

• Δείτε σχετικά Εκκλησία της Ισπανίας

• Ανδαλουσία
• Αραγωνία
• Αστούριες
• Βαλεαρίδες Νήσοι
• Βαλένθια
• Γαλικία
• Εξτρεμαδούρα
• Θέουτα
• Κανάριες Νήσοι
• Κανταβρία
• Καστίλλη και Λεόν
• Καστίλλη-Λα Μάντσα
• Καταλωνία
• Μαδρίτη
• Μελίγια
• Περιοχή της Μούρθια
• Ναβάρρα
• Λα Ριόχα
• Χώρα των Βάσκων

1. Μαδρίτη* 6.055.116
2. Βαρκελώνη 5.079.243
3. Βαλένθια 1.545.342
4. Σεβίλλη 1.305.538
5. Μάλαγα 967.250
6. Μπιλμπάο 900.523
7. Αστούριας (Αστική περιοχή) 807.802
8. Σαραγόσα 742.363

Πολιτισμικά η Ισπανία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη διάφορων πολιτισμικών παραδόσεων που προέκυψαν λόγω της διαφορετικής ιστορικής εξέλιξης των εδαφών της. Η Ισπανία είναι κατεξοχήν πολύγλωσσο κράτος, που περιλαμβάνει τέσσερις ευρέως διαδεδομένες και κανονικοποιημένες γλώσσες (τα ισπανικά, τα καταλανικά, τα βασκικά και τα γαλικιανά) και τρεις λοιπές μειοψηφικές γλώσσες (τα αραγωνικά, τα αρανικά και τα λεονικά).^[13] Οι λογοτεχνικές παραδόσεις των τεσσάρων κυρίαρχων γλωσσών συνθέτουν μια πλούσια λογοτεχνική κληρονομιά που εκτείνεται από τον μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας.

Όσον αφορά τις λοιπές πολιτισμικές εκφράσεις, η Ισπανία διαθέτει μια απέραντη κληρονομιά που περιλαμβάνει σπουδαία μνημεία και έργα τέχνης. Ως χώρα έχει 44 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.^[14] Από αρχιτεκτονικής άποψης ξεχωρίζουν τα μνημεία του αραβικού παρελθόντος όπως η Αλάμπρα ενώ τα μουσεία της φιλοξενούν έργα των σημαντικότερων ζωγράφων του ισπανικού Μπαρόκ όπως τον Ντιέγο Βελάθκεθ και τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Η φολκλορική της παράδοση παρουσιάζει χορούς όπως το φλαμένκο, τη σαρδάνα και τη χότα και κοινωνικές πρακτικές και γιορτές όπως τους castellers, τις falles ή τις γιορτές στην Ανδαλουσία. Ως αποτέλεσμα είναι μία από τις χώρες που δέχεται τον μεγαλύτερο αριθμό τουριστών^[15] αλλά και φοιτητών του προγράμματος ανταλλαγής «Εράσμους».^[16]

Η Ισπανία διαθέτει μεγάλη λογοτεχνική παράδοση που περιλαμβάνει τις λογοτεχνίες των τεσσάρων κυρίαρχων γλωσσών της.

Γενικότερα, ο όρος «ισπανική λογοτεχνία» δηλώνει μονάχα τα λογοτεχνικά κείμενα που έχουν γραφτεί στα ισπανικά στην Ισπανία από τον 10ο αιώνα μέχρι σήμερα. Έχει όμως μία δυνατή αλληλεπίδραση με τη Λατινική Αμερική. Η ισπανική λογοτεχνία έχει πολύ πλούσια παράδοση. Τα πρώτα δείγματα γραπτής καστιλανικής γλώσσας είναι οι glosas, δηλαδή μικρά καστιλανικά σχόλια που γράφτηκαν σε λατινικά χειρόγράφα του 10ου και του 11ου αιώνα. Το πρώτο όμως λογοτεχνικό έργο είναι το Άσμα του Ελ Σιντ (El Cantar de Mio Cid), ένα από τα πιο γνωστά Ευρωπαϊκά μεσαιωνικά έπη. Το έργο εντοπίζεται στον 12ο αιώνα και έχει ως θέμα τη ζωή του καστιλιανού ιππότη, Ελ Σιντ. Τα κλασσικότερα έργα της ισπανικής λογοτεχνίας ανήκουν στη «χρυσή εποχή» της Ισπανίας (περίπου 1492-1648):

• Η La Celestina, μία τολμηρή, ερωτική ιλαροτραγωδία του Φερνάντο δε Ρόχας (1465-1541).
• Ο Γκαρθιλάσο ντε λα Βέγκα (περίπου 1498-1536), με τον οποίο η ισπανική ποίηση αφομοιώνει την επίδραση της ιταλικης Αναγέννησης.
• Οι μυστικιστικοί ποιητές του 16ου αιώνα, για παράδειγμα, η Τερέζα της Άβιλας (1515-1582) και ο Χουάν ντε λα Κρουζ (1542-1591).
• Το Πικαρέσκο μυθιστόρημα, που είχε μεγάλη επίδραση στην Ευρώπη τον 17ο και 18ο αιώνα.
• Ο Μιγκέλ Θερβάντες (1547-1616), ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς όχι μόνο στην ισπανική γλώσσα, αλλά και στην παγκόσμια λογοτεχνία, χάρη στο Δον Κιχώτης, το πιο μεταφρασμένο βιβλίο σε ολόκληρο τον κόσμο.
• Ο Λόπε δε Βέγα (1562-1635) και ο Πέδρο Καλντερόν δε λα Μπάρκα (1600-1681), τα θεατρικά έργα των οποίων θεωρούνται ως το αποκορύφωμα του θεάτρου του Ισπανικού Μπαρόκ.
• Ο ποιητής Φρανθίσκο δε Κεβέδο (1580-1645), ο οποίος ήταν σε διαρκή διαμάχη με τον επίσης ποιητή Λουίς δε Γκόνγκορα, (1561-1627).

Στη λεγόμενη «Ασημένια Εποχή των Ισπανικών Γραμμάτων» (από το μέσο του 19ου αιώνα έως και την αρχή του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου) αναδεικνύονται οι επόμενοι συγγραφείς:

• Ο Μπενίτο Πέρεθ Γαλδός (1843-1920), ο οποίος θεωρείται από πολλούς ως ο σπουδαιότερος συγγραφέας του Ρεαλισμού στην Ισπανία.
• Η γεννιά του 1898, μέλη της οποίας ήταν ο Μιγέλ ντε Ουναμούνο (1864-1936), ο Πίο Μπαρόχα (1872-1956) και ο Αντόνιο Ματσάδο (1875-1939).
• Η γεννιά του 1914, μέλη της οποίας ήταν ο φιλόσοφος και δοκιμιογράφος Χοσέ Ορτέγα ι Γκασέτ (1883-1955) και ο ποιητής Χουάν Ραμόν Χιμένεθ, Νόμπελ λογοτεχνίας 1956 (1881-1958).
• * Η γεννιά του 1927, με τον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (1898-1936) και τον Βιθέντε Αλεϊσάντρε, Νόμπελ λογοτεχνίας 1977 (1898-1984)
• Ο Καμίλο Χοσέ Θέλα, Νόμπελ λογοτεχνίας 1989 (1916-2002).

Η καταλανική λογοτεχνία περιγράφει το σύνολο των λογοτεχνικών κειμένων που έχουν γραφτεί στα Καταλανικά, ανεξαρτήτως περιοχής ή κράτους. Τα πρώτα λογοτεχνικά έργα εντοπίζονται στον 12ο αιώνα, αν και η μεγάλη ακμή και απεξάρτηση από τη συγγενική οξιτανική λογοτεχνία επετεύχθη μόνο με τον Χρυσό Αιώνα των Καταλανικών Γραμμάτων τον 15ο αι. Μετά από ευρεία παρακμή, τα καταλανικά γράμματα επανήλθαν στη λεγόμενη Καταλανική Αναγέννηση (Renaixença) στα μέσα του 19ου αιώνα. Ο 20ός αιώνας είδε την ανάδειξη σημαντικών λογοτεχνών όπως ο Ζουζέπ Πλα, ο Σαλβαδό Εσπρίου και ο Κιμ Μονζό και τη διεύρυνση, μετά τη δικτατορία του στατηγού Φράνκο, της λογοτεχνικής παραγωγής και ανάγνωσης.

Η γαλικιανική λογοτεχνία άνθησε σε προφορικό κυρίως επίπεδο κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, ως κατεξοχήν γλώσσα των λυρικών ασμάτων των ιβηρικών παλατιών της Λεόν, της Καστίλης και της Πορτογαλίας. Μετά από αιώνες παραγκωνισμού της ως λογοτεχνικής γλώσσας, η γαλικιανική επανήλθε στις αρχές του 19ου αιώνα με τη Γαλικιανική αναγέννηση (rexurdimento) με κύρια εκφραστή τη Ροσαλία δε Κάστρο. Έκτοτε ανέδειξε σπουδαίους λογοτέχνες όπως ο ποιητής Καστελάο, ο πολυγραφότατος Άλβαρο Κουνκέιρο και ο πεζογράφος Μπιθέντε Ρίσκο στα μέσα του 20ού αιώνα.

Η Βασκική λογοτεχνία περιλαμβάνει όλους τους λογοτέχνες που έγραψαν στη βασκική γλώσσα, είτε στη σημερινή αυτόνομη κοινότητα της Χώρας των Βάσκων, είτε στη Ναβάρρα, είτε στη γαλλική Χώρα των Βάσκων. Ο σημαντικότερος βασκόφωνος λογοτέχνης υπήρξε ο Ατσουλάρ, βάσκος κληρικός από τη Ναβάρα που έκδωσε το Gero στα μέσα του 17ου αιώνα. Γενικότερα οι εκδόσεις βασκόφωνων κειμένων περιορίστηκαν στην ποιμαντική και τα δοκίμια περί της βασκικής ταυτότητας.^[17] Σύγχρονοι λογοτέχνες όπως ο Μπερνάρδο Ατσάγα ή ο Γκαβριέλ Αρέστι έχουν δημιουργήσει ένα κοινό που διαβάζει σταθερά βασκική λογοτεχνία.

Η Ισπανία έχει πολύ μακριά παράδοση στη ζωγραφική. Από τους Ισπανούς ζωγράφους του Χρυσού Αιώνα (Siglo de Oro), τον Βελάθκεθ, Ελ Γκρέκο ή τον Μουρίγιο, δια μέσου του πρωτοποριακού Γκόγια, για να φτάσουμε στον 20ο αιώνα και τους Πικάσο (1881-1973), Χουάν Γκρις (1887-1927), Μιρό (1893-1983) και Νταλί (1904-1989).

Η ισπανική μουσική έχει μεγάλη ποικιλία κατά περιοχές, που σχετίζεται με τις διαφορές επιρροές από Βορρά και Νότο. Η παραδοσιακή μουσική της Ισπανίας στηρίζεται στην καθολική εκκλησιαστική παράδοση που είναι κοινή σε όλη τη δυτική Ευρώπη, με πολυφωνικές χορωδίες, ευρεία χρήση του εκκλησιαστικού οργάνου και κλασικούς θρησκευτικούς ψαλμούς (Περγκολέζι, Μπαχ κ.α.). Μέσα από αυτό όμως έχει βγει μια ιδιαίτερη ισπανική παράδοση, με το γνωστό πάσο ντόμπλε (διπλό βήμα) και τις ραντσέρας.

Στη Νότια Ισπανία και ειδικά την Ανδαλουσία υπάρχει η πολύ δυνατή παράδοση του φλαμένκο, μιας έντονης μουσικής με σαφείς τσιγγάνικες και βορειοαφρικάνικες επιρροές.

Η ισπανική μουσική έχει επηρεάσει αποφασιστικά και ολόκληρη τη λατινική Αμερική η οποία με τη σειρά της σήμερα επηρεάζει σημαντικά την ισπανική μουσική, από τις αβανέρας (habaneras) της Καταλονίας στις αρχές του αιώνα, μέχρι την κατοπινή ρούμπα και το σημερινό ρεγκετόν.

Γνωστοί Ισπανοί καλλιτέχνες είναι οι τενόροι Πλάθιδο Ντομίνγκο και Χοσέ Καρρέρας από τη Μαδρίτη και την Καταλονία αντίστοιχα, οι Καταλανές σοπράνο Βικτόρια ντελς Άνχελς και Μονσεράτ Καμπαγιέ, ο ανδαλουσιανός κιθαρίστας Πάκο ντε Λουθία, αλλά και οι πιο σύγχρονοι μουσικοί Χοσέ Παδίγια και Μανού Τσάο.

Η Ισπανία είναι η τρίτη χώρα, μετά την Ιταλία και την Κίνα με περισσότερα ανακηρυγμένα μέρη ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς: 46 μέρη στο σύνολο.

Η Καστίλλη και Λεόν είναι η περιφέρεια με τα περισσότερα ανακηρυγμένα μέρη ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς (8 μέρη), μπροστά από την Τοσκάνη (6 μέρη).

Η Ισπανία θεωρείται από τις περισσότερο γεωργικές χώρες της Ευρώπης. Το έδαφός της είναι πολύ γόνιμο αλλά μέχρι το 1960 ήταν ατελώς καλλιεργούμενο. Στους παλαιότερους χρόνους οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την Ισπανία σιτοβολώνα της αυτοκρατορίας τους. Οι δε Άραβες κατάφεραν ένα πολύ μεγάλο μέρος του αγόνου εδάφους να το καταστήσουν γόνιμο. Παρά ταύτα σήμερα ακόμη περισσότερο από το 1/3 του συνολικού καλλιεργήσιμου εδάφους παραμένει ακαλλιέργητο. Η απουσία της εντατικής καλλιέργειας οφείλεται κυρίως στην έλλειψη εργατικών χεριών και επαρκούς ύδατος. Όμως, στα τελευταία χρόνια έχουν εντατικοποιηθεί οι προσπάθειες προς αύξησή της. Τα κυριότερα προϊόντα της Ισπανίας είναι ο σίτος, το λάδι (πρώτη σε παραγωγή στην Ευρώπη), το κρασί, οι ελιές, το κριθάρι, οι πατάτες, φρούτα και εσπεριδοειδή.

Από άποψης παραγωγής οίνου στην Ευρώπη έρχεται δεύτερη μετά τη Γαλλία. Η ποιότητα των ισπανικών κρασιών θεωρείται καλή, με μικρότερη φήμη όμως από τα γαλλικά κρασιά. Ονομαστά κρασιά με ονομασία προελεύσεως είναι από την περιοχή της Ρι��χα (Rioja), Σομοντάνο, Πενεδές (Penedés), Ριβέρα δελ Ντουέρο (Ribera del Duero) και τα Κρασιά της Μάλαγας, όπως το Μοσκατέλ (παρόμοιο με το ελληνικό μοσχάτο). Η Ισπανία παράγει επίσης άφθονα οινοπνευματώδη πολλά εκ των οποίων είναι ονομαστά και εκτός της χώρας, ιδίως εκείνα των περιοχών της Ταρραγόνας, της Βαρκελώνης και της Ανδαλουσίας (Χερέθ).

Η κτηνοτροφία στην Ισπανία θεωρείται αρκετά προοδευμένη ειδικά μετά την ένωση όλων των Ισπανών κτηνοτρόφων σε Συνομοσπονδία, η οποία και πέτυχε την εισαγωγή των καλύτερων ειδών για τα εδάφη της χώρας που παρέχουν άφθονους βοσκοτόπους. Κατά τις στατιστικές του 1960 η Ισπανία διέθετε 20.100.000 πρόβατα, 5.800.000 χοίρους, 4.800.000 κατσίκες, 3.800.000 αγελάδες, 1.300.000 ημιόνους, 1.100.000 όνους, 700.000 ίππους και στις Καναρίους νήσους 4.300 καμήλες. Τα κτηνοτροφικά προϊόντα της Ισπανίας ως εκ τούτου είναι άφθονα, υπερκαλύπτουν την εσωτερική αγορά και μεγάλες ποσότητες διατηρημένων κρεάτων (όπως το γνωστό χαμόν), μαλλιά, δέρματα, τυροκομικά, συσκευασμένα γαλακτοκομικά εξάγονται.

Η Ισπανία με τα υφιστάμενα εκτεταμένα παράλια τόσο προς τον Ατλαντικό όσο και προς τη Μεσόγειο παρουσιάζει επίσης ανεπτυγμένη αλιεία με ένα μεγάλο αλιευτικό στόλο σκαφών ανοικτής, μέσης και παράλιας αλιείας. Σημαντικά κέντρα αλιευτικής δραστηριότητας είναι οι λιμένες Α Κορούνια, Φερρόλ, Πάλος και Κάδιθ προς τον Ατλαντικό, οι Σανταντέρ, Χιχόν και Μπιλμπάο στον Βισκαϊκό και οι Μάλαγα, Αλμερία, Καρθαγένη και περισσότερο όλων Βαρκελώνη στη Μεσόγειο.

Μεγάλο μέρος των ισπανικών αλιευμάτων εξάγονται στο εξωτερικό. Κυριότερα είδη των ισπανικών αλιευμάτων είναι από τη Μεσόγειο λαυράκια, σκουμπριά, συναγρίδες, γλώσσες και διάφορα μαλάκια και όστρακα, από δε τον Ατλαντικό βακαλάος, σαρδέλες και τόνοι. Επίσης και από τους ισπανικούς ποταμούς, σολομοί.

Η ισπανική βιομηχανία έχει γνωρίσει ιδιαίτερη ανάπτυξη μετά την είσοδο στην ΕΕ το 1986. Ξεκίνησε από προϊόντα εντάσεως εργασίας αλλά σήμερα εξελίσσεται όλο και περισσότερα στη δημιουργία προϊόντων υψηλής αναγνωσιμότητας βασισμένα στο σύγχρονο βιομηχανικό σχέδιο, όπως τα προϊόντα της Inditex (ιδιοκτήτρια των αλυσίδων Ζάρα, Μάσιμο Ντούτι, Pull and Bear, Bershka κ.α.), τα αυτοκίνητα της Σέατ (SEAT, ανήκει στην Volkswagen), τα είδη υγιεινής Ρόκα (Roca).

Λόγω της αύξησης των μισθών όλο και πιο συχνά η παραγωγή μεταφέρεται στο εξωτερικό (Αν. Ευρώπη, Κίνα) και στην Ισπανία μένει η διοίκηση και ο σχεδιασμός προϊόντων.

Η Ισπανία είναι έντονα τουριστική χώρα, κυρίως στα παράλια της Μεσογείου και στις Κανάριες και Βαλεαρίδες νήσους. Η χώρα είναι δεύτερη στον κόσμο σε αφίξεις (μετά τη Γαλλία) και σε εισόδημα (μετά τις ΗΠΑ) και ο τουρισμός προσφέρει περίπου 12% του ισπανικού ΑΕΠ. Κυριότερες χώρες αφίξεων είναι η Γαλλία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία. Οι τουρίστες έρχονται με αεροπλάνα και με πλοία, αλλά και οδικώς ή με τρένο.

Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.

Ο εμπορικός στόλος της Ισπανίας το 1928 αριθμούσε 1711 πλοία (άνω των 50 τόνων) συνολικού εκτοπίσματος 1.200.000 τόνων. Η ναυτική κίνηση των λιμένων της Ισπανίας (1928) παρουσίαζε 18.820 κατάπλους πλοίων συνολικού εκτοπίσματος 24 εκατομμυρίων τόνων, εκ των οποίων τα 9.079 ήταν υπό ισπανική σημαία. Το 1974 ο εμπορικός στόλος της Ισπανίας αριθμούσε 704 πλοία, άνω των 100 τόνων), συνολικής χωρητικότητας 4.519.966 κ.ο.χ. κατέχοντας την 14η θέση παγκοσμίως.

Κυριότεροι λιμένες της Ισπανίας είναι στον μεν Ατλαντικό: το Μπιλμπάο, το Σανταντέρ, το Χιχόν, η Φερρόλ και η Λα Κορούνια, ενώ στη Μεσόγειο: η Βαρκελώνη, η Καρθαγένη, το Αλχεθίρας (κοντά στο Γιβραλτάρ) και η Βαλένθια.

Το πολίτευμα της Ισπανίας είναι βασιλευομένη δημοκρατία, Αρχηγός Κράτους είναι ο εκάστοτε Ισπανός Μονάρχης και αρχηγός της Κυβέρνησης ο Πρωθυπουργός. Το σύστημα είναι πολυκομματικό, με την κυβέρνηση να ασκεί εκτελεστική εξουσία και τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου να ασκούν την κεντρική νομοθετική εξουσία. Η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητη. Η χώρα έχει Σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ στις 29 Δεκεμβρίου του 1978. Η Κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός ασκούν την ουσιαστική εξουσία αν και ο Βασιλιάς της Ισπανίας έχει έναν ιδιαίτερα αυξημένο πολιτικό ρόλο. Ο Βασιλιάς μπορεί να απολύσει τον Πρωθυπουργό και την Κυβέρνηση μόνο σε περίπτωση που παραβιάσουν κάποιο άρθρο του Συντάγματος.

Αρχηγός Κράτους είναι ο Βασιλιάς Φίλιππος ΣΤ΄, από τις 18 Ιουνίου του 2014. Πρωθυπουργός είναι ο Πέδρο Σάντσεθ, που ανέλαβε πρωθυπουργός της χώρας την 1η Ιουνίου 2018.

Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.^[18]

Μετά τον θάνατο του στρατηγού Φράνκο και την επιστροφή στη δημοκρατία το 1975, η πρώτη προτεραιότητα στην εξωτερική πολιτική της Ισπανίας ήταν να βγει από την απομόνωση που βρισκόταν τόσα χρόνια και να διευρύνει τις διπλωματικές σχέσεις της, να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και να καταστήσει τις σχέσεις της με τη Δύση ασφαλείς.

Σαν μέλος του NATO από το 1982, η Ισπανία έχει αναδειχθεί ένα σημαντικό μέλος των διεθνών δραστηριοτήτων ασφαλείας. Η είσοδός της στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό κομμάτι της εξωτερικής της πολιτικής και σήμερα η Ισπανία έχει άριστες σχέσεις με όλα τα ευρωπαϊκά κράτη με στενή συνεργασία σε τομείς αστυνόμευσης, μετανάστευσης, αγροτικής πολιτικής και βέβαια νομισματικής πολιτικής (ιδρυτικό μέλος της ευρωζώνης). Ακόμη και σε πολλά διεθνή ζητήματα πέραν της Δυτικής Ευρώπης, η Ισπανία προτιμά να συντονίζει τις προσπάθειές της μαζί με αυτές των υπόλοιπων μελών της ΕΕ μέσα από τον Ευρωπαϊκό μηχανισμό πολιτικής συνεργασίας.

Το 1986, μόλις κατέστησαν ομαλές οι διπλωματικές σχέσεις της με το Ισραήλ και την Αλβανία, η Ισπανία ουσιαστικά ολοκλήρωσε τη διαδικασία της διεύρυνσης των διπλωματικών της σχέσεων. Η μοναδική χώρα με την οποία δεν έχει σήμερα διπλωματικές σχέσεις είναι η Βόρεια Κορέα.

Οι ένοπλες δυνάμεις της Ισπανίας είναι γνωστές ως Ισπανικές Ένοπλες Δυνάμεις (ισπανικά:Fuerzas Armadas Españolas). Αρχηγοί τους είναι τόσο ο εκάστοτε Βασιλιάς της Ισπανίας, ο οποίος αυτήν την περίοδο είναι ο Φίλιππος ΣΤ΄ της Ισπανίας όσο και ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας που σήμερα είναι ο Πέδρο Σάντσεθ. Οι σημαντικότεροι κλάδοι των Ισπανικών Ενόπλων Δυνάμεων είναι ο Ισπανικός Στρατός Ξηράς, το Ισπανικό Ναυτικό και η Ισπανική Αεροπορία.

• J. Vicens Vives, 1997, Σύντομη ιστορία της Ισπανίας, (μτφρ. Δημήτρης Φιλιππής), Αίολος/Θερβάντες, Αθήνα,

• Spain: The Economist
• Spain: US Library of Congress Country Studies
• Πύλη της Ισπανίας στην Ελλάδα
• πρόγνωση καιρού^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Ισπανία στο Curlie