Ισπανική γλώσσα

Οι Ισπανοί αποκαλούν τη γλώσσα τους εσπανιόλ (español) όταν τη συγκρίνουν ή την ταξινομούν μαζί με γλώσσες άλλων χωρών, αλλά την αποκαλούν καστεγιάνο (castellano) από την περιοχή της Καστίλης όταν τη συγκρίνουν με άλλες γλώσσες της Ισπανίας όπως η γαλικιανή, η Βασκική και η καταλανική/βαλενθιανή. Το ισπανικό σύνταγμα του 1978 χρησιμοποιεί τον όρο castellano ως ορισμό της επίσημης γλώσσας του κράτους, διακρίνοντάς τη από τις las demás lenguas españolas («τις άλλες ισπανικές γλώσσες»). Στο άρθρο 3 του συντάγματος αναφέρονται τα παρακάτω:

El castellano es la lengua española oficial del Estado. (...) Las demás lenguas españolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas...

Τα Καστιλιάνικα είναι η επίσημη ισπανική γλώσσα του Κράτους. (...) Άλλες ισπανικές γλώσσες θα είναι επίσημες στις αντίστοιχες Αυτόνομες Κοινότητες...

Η ισπανική είναι μέλος του κλάδου των ρομανικών γλωσσών της οικογένειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, καταγόμενη κυρίως από τη λατινική γλώσσα και διατηρεί πολλά κοινά στοιχεία με τις γλώσσες των όμορων ευρωπαϊκών κρατών.

Ως γλώσσα σχετίζεται με αρκετές άλλες σε ό,τι αφορά στη φωνολογία, τη γραμματική και την ορθογραφία. Πλησιέστερη όλων των μείζονων γλωσσών είναι η πορτογαλική γλώσσα. Ωστόσο, η ισπανική συνδέεται στενά με την καταλανική, την αστουριανή, τη γαλικιανή και αρκετές άλλες ρομανικές γλώσσες. Η ιταλική γλώσσα μοιάζει αρκετά με την ισπανική γεγονός που κάνει δυνατή τη σχετική επικοινωνία ανάμεσα στους δύο λαούς. Λιγότερες είναι οι ομοιότητες με τη γαλλική και τη ρουμανική. Η πορτογαλική στο πεδίο της ορθογραφίας είναι όμοια με την ισπανική από πολλές απόψεις αλλά έχει διακριτή φωνολογία.

Η ισπανική γλώσσα αναπτύχθηκε από τη δημώδη λατινική, με επιδράσεις από την κελτιβηρική, τη βασκική και την αραβική, στον βορρά της ιβηρικής χερσονήσου. Κατά τη διάρκεια της Επανακατάκτησης, τούτη η βόρεια διάλεκτος μεταφέρθηκε νότια και σήμερα παραμένει μειονοτική γλώσσα στο Μαρόκο.

Η πρώτη γραμματική για την ισπανική γλώσσα (Gramática de la Lengua Castellana) γράφτηκε στη Σαλαμάνκα, της Ισπανίας, το 1492 από τον Έλιο Αντόνιο ντε Νεμπρίχα. Όταν παρουσιάστηκε το έργο στην Ισαβέλλα της Καστίλης εκείνη φέρεται ότι ρώτησε, Τι χρειάζομαι ένα τέτοιο έργο, αν ήδη γνωρίζω τη γλώσσα;. Η απάντηση που έλαβε ήταν, Κυρία, η γλώσσα είναι το εργαλείο της αυτοκρατορίας. Με την Gramática και –αργότερα- την Ortografía του 1517 ο Νεμπρίχα επιβράδυνε την ακατάσχετη εισροή λατινικών λέξεων στα ισπανικά που χαρακτήριζε τα προηγούμενα χρόνια.

Από τον 16ο αιώνα και μετά η γλώσσα πέρασε στην Αμερική, στην Ομοσπονδία της Μικρονησίας, το Γκουάμ, τις νήσους Μαριάνες, το Παλάου και τις Φιλιππίνες μέσω του ισπανικού αποικισμού. Ιδιαίτερα στην αμερικανική ήπειρο γνώρισε ιδιαίτερη εξέλιξη με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί πληθώρα διαλέκτων με διαφοροποιήσεις, κυρίως στη φωνολογία αλλά και στο λεξιλόγιο και τον τομέα της γραμματικής και του συντακτικού.

Κατά τον 20ο αιώνα η ισπανική εισήχθη στην Ισημερινή Γουινέα και τη Δυτική Σαχάρα και τμήματα των Η.Π.Α., όπως το Ισπανικό Χάρλεμ στην πόλη της Νέας Υόρκης, που δεν ανήκαν στην Ισπανική αυτοκρατορία.

Τα ισπανικά είναι μια από τις επίσημες γλώσσες των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πλειοψηφία των ομιλητών της γλώσσας βρίσκονται στο Δυτικό Ημισφαίριο και την Ισπανία.

Το Μεξικό έχει το μεγαλύτερο πληθυσμό ισπανόφωνων (126 εκατομμύρια ομιλητές), ενώ ακολουθούν η Κολομβία (51 εκ.), η Ισπανία (47 εκ.), η Αργεντινή (45 εκ.) κι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (47 εκ.) [1].

Τα ισπανικά αποτελούν επίσημη και πιο σημαντική γλώσσα σε 20 χώρες: Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βολιβία, Γουινέα Ισημερινού, Γουατεμάλα, Δυτική Σαχάρα, Δομινικανή Δημοκρατία, Ελ Σαλβαδόρ, Ισημερινός, Ισπανία, Κολομβία, Κόστα Ρίκα, Κούβα, Μεξικό, Νικαράγουα, Ονδούρα, Ουρουγουάη, Παναμάς, Παραγουάη, Περού, Πουέρτο Ρίκο, και Χιλή.

Στο Μπελίζ, τα ισπανικά δεν έχουν αναγνωριστεί επίσημα, αλλά είναι η μητρική γλώσσα περίπου του μισού πληθυσμού, ενώ από το 20% των κατοίκων ομιλείται ως δεύτερη γλώσσα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα ισπανικά μιλιούνται από το 75% του ισπανόφωνου πληθυσμού, καθώς κι από έναν μικρό, αλλά συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ομιλητών, οι οποίοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα στο εμπόριο, στον επαγγελματικό τομέα, καθώς και στην πολιτική. Παράλληλα στις Ηνωμένες Πολιτείες ζουν περίπου 50 εκατομμύρια ισπανόφωνοι λόγω μιας συνεχιζόμενης και υψηλής μετανάστευσης (υπάρχουν 36 εκατομμύρια άτομα μεξικανικής καταγωγής μάλιστα) και έχει πάνω από 10 εκατομμύρια ομιλητές στη Καλιφόρνια και πάνω από 5 εκατομμύρια ομιλητές στο Τέξας. Παράλληλα είναι η δημοφιλέστερη ξένη γλώσσα στις ΗΠΑ τόσο στα σχολεία όσο και τα πανεπιστήμια, καθώς ένα αυξανόμενο τμήμα των αμερικανών επιλέγει να μάθει μια δεύτερη γλώσσα, λόγω και της μείωσης της πρωτοκαθεδρίας των Ηνωμένων Πολιτειών.

Στη Βραζιλία, η ισπανική γλώσσα έχει αποκτήσει σημαντικότατο κύρος ως δεύτερη γλώσσα μεταξύ νεαρών σπουδαστών και πολλών επαγγελματιών. Τα τελευταία χρόνια, με τη Βραζιλία να μειώνει τις εμπορικές της δραστηριότητες με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη και με το να αυξάνει τις εμπορικές της δραστηριότητες και τους δεσμούς της με τους ισπανόφωνους γείτονές της (ιδιαίτερα και ως μέλος του εμπορικού μπλοκ της Mercosur ), μεγάλος ζήλος έχει υπάρξει για τη διγλωσσία και την άψογη γνώση των ισπανικών στη χώρα (το ίδιο επιζητούν και οι Πορτογάλοι με τις γειτονικές τους χώρες). Στις 7 Ιουλίου του 2005, το Εθνικό Κογκρέσο της Βραζιλίας ενέκρινε οριστικά το κονδύλι που κάνει την ισπανική υποχρεωτική ξένη γλώσσα στα δημόσια και ιδιωτικά δημοτικά σχολεία. [2]. Η στενή γενετική σχέση μεταξύ των δύο γλωσσών, όπως και το γεγονός ότι τα ισπανικά είναι η κυρίαρχη αλλά και επίσημη γλώσσα σχεδόν όλων των χωρών που συνορεύουν με τη Βραζιλία συμβάλλουν στη διάδοσή της. Πρότυπα ισπανικά και λαντίνο (εβραιοϊσπανικά που ομιλούνται από Εβραίους Σεφαρδίτες) μπορεί επίσης να ομιλούνται ως κύρια γλώσσα από Βραζιλιάνους ισπανικής καταγωγής, οικονομικούς μετανάστες από τις γειτονικές ισπανόφωνες χώρες από Σεφαρδίτες Βραζιλιάνους αντίστοιχα, που την έχουν διατηρήσει ως πατροπαράδοτη γλώσσα. Επιπλέον, στις συνοριακές περιοχές της Βραζιλίας που έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα, τα ισπανικά διδάσκονται εδώ και χρόνια. Σε άλλες πάλι πόλεις και χωριά της συνοριακής γραμμής (ιδιαίτερα κατά μήκος των συνόρων Ουρουγουάης - Βραζιλίας) ομιλείται συχνά μία μεικτή γλώσσα γνωστή ως πορτουνιόλ (Πορτογαλοϊσπανικά).

Στην Ευρώπη και σε χώρες εκτός της Ισπανίας, τα ισπανικά ομιλούνται σε ισπανόφωνες κοινότητες μεταναστών, κυρίως στην Ανδόρα (όπου ομιλούνται, παρά το ότι δεν αποτελούν επίσημη γλώσσα), στην Ολλανδία, Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου υπάρχει μία ισχυρή κοινότητα στο Λονδίνο. Υπάρχει κατακόρυφη άνοδος στη δημοτικότητα των ισπανικών στην Αγγλία τα τελευταία χρόνια. Τα Ισπανικά ομιλούνται πολύ από τον πληθυσμό του Γιβραλτάρ, παρά το ότι τα Αγγλικά παραμένουν η επίσημη γλώσσα του κρατιδίου. Επίσης ομιλείται η γιανίτο (ή llanito), μία ισπανοαγγλική μεικτή γλώσσα.

Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια η ισπανική έχει γνωρίσει μεγάλη διάδοση. Διδάσκεται μάλιστα πιλοτικά και στη δημόσια εκπαίδευση, ενώ από το 1999 λειτουργεί τμήμα Ισπανικής Γλώσσας και Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς και τμήμα Ισπανικής Γλώσσας και Πολιτισμού στο ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο).

Στην ευρύτερη περιοχή της Ωκεανίας, τα Ισπανικά είναι η έβδομη γλώσσα που ομιλείται περισσότερο στην Αυστραλία, καθώς εκεί υπάρχει ισχυρή ισπανόφωνη κοινότητα (Σύδνεϋ). Ομιλείται επίσης από τους περίπου 3.000 κατοίκους της Νήσου του Πάσχα, που ανήκει στη Χιλή. Οι εθνότητες των νησιών Γκουάμ, Παλάου, και Βόρειες Μαριάνες, Νησιά Μάρσαλ και Ομόσπονδες Πολιτείες της Μικρονησίας κάποτε αποτελούνταν από ισπανόφωνους, αλλά τώρα πια τα Ισπανικά έχουν ξεχαστεί, αν και έχει παραμείνει η επιρροή της Ισπανικής γλώσσας στις τοπικές γλώσσες των ιθαγενών.

Στην Ασία η ισπανική γλώσσα ακολουθεί μάλλον καθοδική πορεία. Τα Ισπανικά σταμάτησαν να αποτελούν την επίσημη γλώσσα των Φιλιππίνων το 1987, και τώρα ομιλούνται μόνο από λιγότερους από 0,01% των κατοίκων 2.658 ισπανόφωνοι (μέτρηση του 1990). Ωστόσο, μία μοναδική και ιδιαίτερη γλώσσα, η ισπανοασιατική κρεολική γλώσσα, η τσαμπακάνο, ομιλείται επίσης από το 0,4% του πληθυσμού των Φιλιππίνων, ήτοι 292.630 κάτοικοι (απογραφή 1990). Άλλες πάλι γλώσσες και διάλεκτοι των Φιλιππίνων περιέχουν μεγάλες ποσότητες ισπανικών λέξεων. Ανάμεσα στα υπόλοιπα ασιατικά κράτη, τα ισπανικά ομιλούνται ακόμη από παλιούς μετανάστες, όπως εκείνοι που γεννήθηκαν στο Μεξικό κινεζικής καταγωγής και επέστρεψαν στην Κίνα στην τρίτη ή στην τέταρτη γενιά και ιαπωνικής εθνικότητας Περουβιανοί που επέστρεψαν στην πατρίδα των προγόνων τους, στην Ιαπωνία.

Στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, υπάρχουν μικρές ισπανόφωνες κοινότητες στο Ισραήλ, λόγω της συνεχούς μετανάστευσης Αργεντινών και άλλων λατινοαμερικάνων Εβραίων (όπου ομιλούνται και τα κλασικά ισπανικά και τα λαντίνο), στο βόρειο Μαρόκο (επίσημα ισπανικά και λαντίνο), σ��ην Τουρκία (λαντίνο), και στις ισπανικές Θέουτα και Μελίγια.

Στη Βόρεια Αμερική και στην Καραϊβική, τα ισπανικά ομιλούνται επίσης από πληθυσμιακές ομάδες στην Αρούμπα, στον Καναδά (κυρίως στο Τορόντο και στο Μόντρεαλ), στις Ολλανδικές Αντίλλες (κυρίως στα Μποναίρ, Κουρασάο και Άγιος Μαρτίνος (Ολλανδία)), Τρινιντάντ και Τομπάγκο, και στις Αμερικανικές Παρθένους Νήσους (Παρθένους Νήσους και κυρίως στο Σαιντ Κρουά).

Στην Ανταρκτική, οι εδαφικές ιδιαιτερότητες και οι σταθερές βάσεις της Αργεντινής, της Χιλής, του Περού, της Ουρουγουάης και της Ισπανίας σηματοδοτούν την Ισπανική ως επίσημη γλώσσα της περιοχής και των περίκλειστων εδαφών.

Η ισπανική γλώσσα αποτέλεσε αρχικά μια από τις πολυάριθμες ρομανικές διαλέκτους που ομιλούνταν στην Ιβηρική χερσόνησο, έχοντας ως επίκεντρο τη σημερινή επαρχία του Μπούργος και την Κανταβρία. Η σταδιακή επέκταση της αρχικά Κομητείας κι έπειτα Βασιλείου της Καστίλης προς τα μουσουλμανικά εδάφη του νότου και προς τα γειτονικά της χριστιανικά κράτη οριοθέτησε σε μεγάλο βαθμό και τη διαλεκτολογική της εξέλιξη. Γενικότερα επομένως ακολούθησε την τάση της διαλεκτολογικής γεωγραφίας να ακολουθεί την πορεία της χριστιανικής ανακατάκτησης της χερσονήσου σε έναν άξονα βορρά-νότου και τη φυσική εξέλιξη των ρομανικών γλωσσών στον άξονα δύση-ανατολή. Η πρώτη γεωγραφική διάσταση χωρίζει τα ισπανικά σε δύο μεγάλες διαλεκτολογικές ομάδες: βόρειες και νότιες ενώ η δεύτερη σε δυτικά και ανατολικά.^[3]

Στις βόρειες δυτικές διαλέκτους εντάσσονται οι διάλεκτοι της Αστούριας, της Κανταβρίας και της Καστίλης που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες στις άτονες προσωπικές αντωνυμίες, και τη χρήση του υποκοριστικού επιθύματος [-ino] και του επαυξητικού [-on], σε αντίθεση με τις βόρεις ανατολικές (Αραγονία) που παρουσιάζουν κλίση των απαρεμφάτων.^[4] Αντίθετα στις κεντρικές βόρειες διαλέκτους (Μπούργος, Χώρα των Βάσκων, Λα Ριόχα, Ναβάρα), εντοπίζεται η αντικατάσταση της υποτακτικής του αορίστου από τη δυνητική που, στα πλαίσια μιας ευρύτερης υποχώρησης της υποτακτικής, δεν εμφανίζει υποτακτική στις δευτερεύουσες προτάσεις.^[5] Επίσης υφίστανται διάλεκτοι των ισπανικών στις παραδοσιακά δίγλωσσες περιοχές της Ισπανίας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έκαστη.^[6]

Η πρότυπη ισπανική γλώσσα βασίζεται σε μια γενική μορφή της διαλέκτου της παλαιάς Καστίλης, που εντάσσεται επομένως στις βόρειες κεντρικές διαλέκτους των ισπανικών.^[7] Η ιστορία του προτύπου σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε ομαλή. Ο Αλφόνσος Ι' προώθησε την πρώτη κανονικοποίηση της καστιλιανικής γλώσσας βασισμένος στη γλώσσα των ευγενών του Τολέδο, η πλειοψηφία των οποίων προέρχονταν από την περιοχή του Μπούργος, προωθώντας με αυτόν τον τρόπο μια ξεκάθαρα βορειοκαστιλιανική διάλεκτο ως επίσημη γλώσσα του στέμματος της Καστίλης.^[8] Με τη σειρά του, ο κρατικός συγκεντρωτισμός με κέντρο τη νέα πρωτεύουσα του Φίλιππου Β΄, Μαδρίτη, και ο επικοισμός της από άτομα προερχόμενα από την παλαιά Καστίλη, εδραίωσε το κύρος των βόρειων ισπανικών διαλέκτων έναντι των νοτίων παρά την προφανέστατη πληθυσμιακή τους υστέρηση. Σήμερα τα ιδιώματα του Μπούργος και του Βαγιαδολίδ μαζί με την ομιλία των ανώτερων τάξεων της Μαδρίτης αποτελούν τα κύρια πρότυπα.^[9] Χαρακτηριστικά τους όπως η διατήρηση του πλάγιου ουρανικού φωνήματος έναντι του ουρανικού προσεγγιστικού βρίσκονται σε μαζική υποχώρηση, διατηρώντας ωστόσο έτερα όπως τη χρήση της αδύναμης αντωνυμίας le εκεί όπου άλλοι χρησιμοποιούν lo, χαρακτηριστικό αποδεκτό και από τη Βασιλική Ακαδημία ως έγκυρο.^[10]

Η Σεβίλλη, χάρη στην οικονομική της ισχύ, μετά την κατάκτησή της το 1248 από τον Φερδινάνδο Γ', ανεδείχθη σε ανταγωνιστικό κέντρο του Τολέδο και της Μαδρίτης. Αυτό το γεγονός είχε αποφασιστικές συνέπειες για την εξέλιξη των νοτίων διαλέκτων, μιας και το ιδίωμα κύρους των οποίων πήγαζε από τη Σεβίλλη, και της διαλεκτολογικής ποιότητας των ισπανικών της Αμερικής που βασίστηκαν σε αυτό.^[11] Κύρια χαρακτηριστικά των νοτίων διαλέκτων που σε μεγάλο βαθμό μεταφέρθηκαν στην Αμερική όπου ισχύουν μέχρι σήμερα υπήρξαν η σύγχυση των μεσαιωνικών φωνημάτων /dz/, /ts/, /s/ και /z/ σε ένα οδοντικό /s/ (που παρήγαγε δύο εναλλακτικές: την προφορά ενός χειλοδοντικού αλλόφωνου γνωστό ως θεθέο και την προφορά ενός φατνιακού αλλόφωνου, γνωστό ως σεσέο), η σύγχυση πλαγίου και προσεγγιστικού ουρανικού, η απώλεια του ενδοφωνηεντικού /d/ και των κορωνικών συμφώνων στη συλλαβική έξοδο.^[12] Στα ανδαλουσιανικά ιδιώματα το σύγχρονο φώνημα της σύγχυσης των συριστικών είναι το οδοντικό /θ^s/, που παρουσιάζει και το, επίσης λατινοαμερικανικό, σεσέο, αλλά και το, αποκλειστικά ανδαλουσιανικό, θεθέο.

Τα ισπανικά ομιλούνται επίσης από περιορισμένο αριθμό ατόμων στην Αφρική (Ισημερινή Γουινέα) και τις Φιλιππίνες.

1. ^Όπως τα αγγλικά "cherry".

2. ^Σχεδόν παντού προφέρεται γι, σε λίγες περιοχές της Ισπανίας και Αμερικής προφέρεται λι

3. ^Προφέρεται θ της Βόρειας Ισπανίας και της Ισημερινής Γουινέας

Τα ισπανικά σχετίζονται στενά με τις άλλες γλώσσες της Ιβηρικής χερσονήσου, όπου τα Αστουριανά, Αραγονέζικα, Γαλικιανά, Λαντίνο, Λεονές, Μιραντές, και την πορτογαλική γλώσσα οι ομιλητές της οποίας είναι ικανοί να καταλάβουν τα ισπανικά σε ικανό βαθμό.^{[13][14][15][16]}

Στο επίπεδο της γλωσσικής οικογένειας των Ρομανικών γλωσσών (λατινογενείς γλώσσες), μέλος της οποίας είναι και η ισπανική, υπάρχει στενή συγγένεια με την ιταλική γλώσσα ως προς το λεξιλόγιο και τη φωνολογία, καθώς και με τη γαλλική ως προς το λεξιλόγιο.^[17]

1. Επίσης nós outros στα νεότερα πορτογαλικά (π.χ. Λουσιάδες), και nosoutros στα Γαλικιανά
2. Εναλλακτικά και nous autres στα γαλλικά.
3. Επίσης noialtri στις νότιες ιταλικές διαλέκτους.
4. Μεσαιωνικά καταλανικά (π.χ. Llibre dels fets).
5. Κατά τη συνήθη γραφή
6. Από το βασκικό esku, χέριd" + erdi, μισόf ανολοκλήρωτοe".Το ίδιο αρνητικό νόημα ισχύει και για το λατινικό sinistra(m) (σκοτεινό, ατυχέςe").
7.Το ρουμάνικοn caș από το λατινικό cāsevs σημαίνει τύπος τυριού. Ο γενικός όρος για το τυρί στα ρουμάνικα είναι brânză (άγνωστης ετυμολογίας).^[18]

Η ισπανική είναι μία σχετικώς κλιτή γλώσσα, με ένα διγενές γραμματικό σύστημα και περίπου 50 ρηματικά κλιτικά παραδείγματα, αλλά περιορισμένη κλίση στα ουσιαστικά και στις αντωνυμίες.

Όσον αφορά στη σύνταξη, η κύρια σειρά των όρων της πρότασης είναι Υποκείμενο - Ρήμα - Αντικείμενο, αν και δε λείπουν και παραλλαγές του μοντέλου αυτού. Τα ισπανικά είναι μια γλώσσα όπου ο προσδιορισμός έπεται του προσδιοριζόμενου. Έτσι, τα επίθετα μπαίνουν ως επί το πλείστον μετά τα ουσιαστικά και χρησιμοποιούνται προθέσεις.

Τα ισπανικά είναι επίσης γλώσσα pro-drop, δηλαδή, όπως και στα ελληνικά, η δήλωση του υποκειμένου και με προσωπική αντωνυμία δεν είναι γραμματικά υποχρεωτική. Η κατεύθυνση της κίνησης κωδικοποιείται λεξικά, μέσα στο ρήμα, και όχι συντακτικά, με ξεχωριστό επίρρημα που συνοδεύει στο ρήμα, όπως συμβαίνει στα αγγλικά.

• Fernández Ordoñez, I. (2016): «Dialectos del español peninsular» στο Gutiérrez-Rexach: Enciclopedia de lingüística hispánica. Routledge.
• Gutiérrez-Rexach (2016): Enciclopedia de lingüística hispánica. Routledge.
• Keith Brown (2009) (επιμ.), Concise Encyclopedia of Languages of the World. Οξφόρδη, Elsevier.
• Penny, R. (2002²[1991]: A History of the Spanish Language. Cambridge University Press.
• Pountain, C. (2017): Exploring the Spanish Language: An Introduction to Its Structures and Varieties. Routledge.

• Γλωσσική ανταλλαγή - εκμάθηση και πρακτική της Ισπανικής
• Ανεξάρτητη πύλη 550 ισπανικών σχολείων, ασκήσεις και κλίση ρημάτων
• Ισπανικά μαθήματα λεξιλογίου Αρχειοθετήθηκε 2007-01-08 στο Wayback Machine.

• https://web.archive.org/web/20110602181441/http://www.linguanet-worldwide.org/

• Διάφορα άρθρα για την Ισπανική Γλώσσα - (Ελληνικά και Ισπανικά)
• Επίσημη σελίδα της RAE - (Ισπανικά)
• Η αναφορά του Εθνολόγου για την Ισπανική
• PDF: Η ιστορία της Ισπανικής γλώσσας - (pdf)
• Αριθμός ομιλητών ανά χώρα
• Η εξέλιξη της Ισπανικής από τη Λατινική
• Μάθετε Ισπανικά - Ισπανικό forum, με εθελοντές καθηγητές.
• [3]instituto Cervantes
• [4] εκμάθηση Ισπανικών on-line
• Ασκήσεις Ισπανικής γλώσσας για τα διπλώματα DELE
• [5] Ισπανικά online
• [6] Δωρεάν ασκήσεις για την Ισπανική γλώσσα

• Ελληνοϊσπανικό λεξικό
• Online ισπανικό λεξικό με συνύνυμα, αντώνυμα και παραδείγματα
• Ισπανοαγγλικό λεξικό στο Yahoo
• LangToLang Αρχειοθετήθηκε 2021-02-07 στο Wayback Machine. — Πολύγλωσσο λεξικό
• definicion.org Αρχειοθετήθηκε 2006-05-16 στο Wayback Machine.
• DRAE, Λεξικό RAE (Ισπανο-Ισπανικό Λεξικό)
• Ισπανοαγγλικό λεξικό Webster's Rosetta Edition.
• Diccionarios.com
• Αγγλοϊσπανικό λεξικό
• Tododiccionarios.com - Έργα αναφοράς στην Αγγλική ή Ισπανική.
• Spanishdict.com - Ισπανο-Αγγλικό λεξικό.
• Wordreference.com - Ισπανικό-Αγγλικό λεξικό.
• Spanishdictionary.cc
• Tomísimo.org — Ισπανο-Αγγλικό λεξικό.
• Diccionarios en internet - Λεξικά σε Ισπανικά, Αγγλικά κ.λπ.
• [7] de la Lengua Española, de sinónimos, de antónimos, de español a inglés, de inglés a español, de español a francés, de francés a español, de medicina

• Ισπανική γραμματική - Βικιβιβλίο
• Έγχειρίδιο ισπανικής γραμματικής - quiz, test και προφορικές δραστηριότητες Αρχειοθετήθηκε 2006-04-02 στο Wayback Machine.
• Γραμματική ισπανικής γλώσσας με online δραστηριότητες και ασκήσεις
• Η χρήση των σημείων στίξης στην Ισπανική
• FreeTranslation.com - Ελεύθερος Αγγλο-Ισπανικός μεταφραστής.

• Online εκμάθηση ισπανικού λεξιλογίου και κλίσεων
• Babylon Idiomas - Εκμάθηση της Ισπανικής στην Ισπανία
• Online εκμάθηση της Ισπανικής μαθήματα, ασκήσεις, και διαγωνίσματα.
• Free Learno.com online Εγχειρίδιο Ισπανικής

• Online εξάσκηση στην Ισπανική με Audio Stories
• StudySpanish.com Αρχειοθετήθηκε 2006-05-07 στο Wayback Machine. - Δημοφιλής δικτυακός τόπος για αρχάριους.
• Spanish-kit.net Αρχειοθετήθηκε 2020-11-09 στο Wayback Machine. - Ελεύθερες ανακτήσεις (download) εγχειριδίων γραμματικής και εργαλείων εκμάθησης λεξιλογίου.
• Ελεύθερο εγχειρίδιο Ισπανικής στο ielanguages.com
• Quiz με ηχητικά αρχεία από αυτόχθονα ομιλητή