Kürii

Kürii (Cm — curium latinan kelel) om 96nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, aktinoidoiden gruppaspäi (koumanz' grupp, seičemenz' period), vanhtunuden klassifikacijan mödhe sijazihe koumanden gruppan laptalagruppas (IIIB).

Ei ole kürijad londuses, se om ratud transplutonine element. Amerikaine Glenn Siborg-himik da hänen kollegad Berklin tedoiduzkeskusespäi saiba kürijad ezmäižen kerdan vl 1944. Element om nimitadud Pjer i Marija Küri-tedomehiden muštoks.

Kürijan toksižuz om vähemb, mi neptunijal vai americijal.

Kürii om radioaktivine hobedakaz metall. Kristalline segluz om kaksitadud geksagonaline.

Atommass — 247,0703. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 13,51 g/sm³. Suladandlämuz — 1613 K (1340 C°). Kehundlämuz — 3383 K (3110 C°).

Tetas 19 ratud radioaktivišt izotopad 233..251 atommassanke i niiden kümne izomärad, sidä kesken kahesa izotopad (243..250) elädas enamba üht vot. Kaikiš hätkembad oma ²⁴⁷Cm 15,6 mln vozid pol'čihodamižen pordonke, ²⁴⁸Cm (T_½=348 tuhad vozid), ²⁴⁵Cm (8500 vozid), ²⁵⁰Cm (8300 vozid) i ²⁴⁶Cm (4760 vozid). Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^246mCm (T_½=1,12 sekundad). Izotopad hajetas α- i β-čihodamižen kal't (izotopad 233, 235..239, 241), izotopad 234, 240, 243 i 250 — α-, β-čihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, kürii-242 — α-, kaksitadud β-čihodamižen, harvoin klasterčihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, izotopad 244..246 — α-čihodamižen i erasti südäitukun spontanižen jagamižen kal't, kürii-247 — α-čihodamižen kal't, kürii-248 — α-čihodamižen, südäitukun spontanižen jagamižen i erasti kaksitadud β-čihodamižen kal't, izotopad 249 i 251 — β-čihodamižen kal't. Izotopad 233, 235..239 i 241 kändasoiš americijaks i plutonijaks, izotopad 234, 240 i 243 — americijaks, plutonijaks i erazvuiččikš elementoikš, kürii-242 — plutonijan kahteks izotopaks i erasti erazvuiččikš elementoikš, izotopad 244..246 — plutonijaks i erasti erazvuiččikš elementoikš, kürii-247 — plutonijaks, kürii-248 — plutonijaks, erazvuiččikš elementoikš i harvoin kalifornijaks, kürii-250 — erazvuiččikš elementoikš, plutonijaks i berklijaks, izotopad 249 i 251 — berklijaks.

Himižed reakcijad oma lantanoidoiden i americijan pojavad. Muigotandmärad: +2..+6, tobjimalaz +3.

Kürijan potencialine leved kävutand om radioizotopižiš energijanpurtkiš, kompaktižes südäitukuižes reaktoras (likutimes). Hätken eläjad izotopad oma α-čihodamiženke tobjimalaz, sikš elementan toksižuz om vähemb.

Kaik kürii sädase atomreaktoriš lujas penikaižin verdoin. Saihe kaikes aigas vaiše severt-se kilogrammid (izotopad 242 i 244), grammid i milligrammid (toižed izotopad). Om tehnologijoiden sädamižen programid ližadamha kürijan samišt.

• Kürii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz kürijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (venäkelel)

Kürii Vikiaitas