Wyspa kanałowa w Bydgoszczy

Wyspa Kanałowa

Nowa zabudowa nad Starym Kanałem Bydgoskim
Państwo	Polska
Położenie na mapie Bydgoszczy Wyspa Kanałowa
Położenie na mapie Polski Wyspa Kanałowa
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Wyspa Kanałowa
53°07′51″N 17°58′13″E/53,130833 17,970278
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz galerię związaną z tematem: Węzeł wodny i waterfront Bydgoszczy

Wyspa Kanałowa – obszar w strefie śródmiejskiej Bydgoszczy o powierzchni 190 ha, oddzielony od zwartego terytorium miasta rzeką Brdą oraz dwoma odcinkami Kanału Bydgoskiego. Jako wyspa istnieje od 1912 r. W 1971 r. wskutek zasypania odcinka starego Kanału Bydgoskiego jest częściowo połączona z terytorium miasta Bydgoszczy. W tej sytuacji nazwa „wyspa” przedstawia pojęcie historyczne i zwyczajowe, w mniejszym stopniu odnosi się natomiast do obecnego układu przestrzennego.

Wyspa położona jest w zachodniej części strefy śródmiejskiej Bydgoszczy. Na jej obszarze znajduje się dzielnica Okole o powierzchni 130 ha, wyodrębniona w XIX wieku.

Kształt Wyspy jest wydłużony na kierunku wschód-zachód. Jej długość wynosi ok. 3 km i szerokość maksymalnie 0,9 km. Północną granicę stanowi rzeka Brda, wschodnią rzeka Młynówka, północno-zachodnią 1,6– kilometrowy odcinek Kanału Bydgoskiego przekopany w 1912 r., zaś południową stary odcinek Kanału Bydgoskiego zbudowany w 1774 r. Połączeniem ze zwartym terytorium miejskim jest zasypany odcinek starego Kanału w części południowo-wschodniej na długości ok. 750 m (od mostów Solidarności do Ronda Grunwaldzkiego). Łączna długość cieków otaczających Wyspę wynosi 7,5 km.

Wyspa Kanałowa jest częściowo utożsamiana z dzielnicą Okole, która w całości się na niej mieści. Wschodnia część wyspy jest zabudowana kamienicami pochodzącymi w większości z II połowy XIX wieku i początku XX. Znajduje się tu również najstarszy zachowany cmentarz bydgoski – Starofarny. Głównymi osiami komunikacyjnymi są ulice: Grunwaldzka i Królowej Jadwigi. Przez północną i zachodnią część obszaru prowadzą linie kolejowe: nr 18 Bydgoszcz-Piła i nr 131 Bydgoszcz-Inowrocław.

Na ciekach wodnych otaczających wyspę zbudowano liczne mosty:

• Most Królowej Jadwigi,
• Mosty kolejowe (dworcowe),
• Most św. Antoniego,
• Most kolejowy nad Kanałem Bydgoskim,
• Most kolejowy nad starym Kanałem Bydgoskim,
• Most w ciągu ul. Bronikowskiego,
• Most w ciągu ul. Wrocławskiej.

Południowa część Wyspy Kanałowej przylegająca do starego Kanału jest integralną częścią parku pod nazwą: Planty nad Kanałem Bydgoskim. Znajdują się tam trzy zabytkowe, dostępne do zwiedzania śluzy, których konstrukcja pochodzi z lat 1800–1810:

• Śluza IV Wrocławska,
• Śluza V Czarna Droga,
• Śluza VI Bronikowskiego.

Pierwszym etapem, który umożliwił powstanie Wyspy Kanałowej w Bydgoszczy była budowa Kanału Bydgoskiego w latach 1773–1774. Na 3-kilometrowym odcinku Kanału od połączenia z Brdą zbudowano 6 śluz wodnych, a od 1805 r. rozpoczęto zadrzewianie tego obszaru, który po kilkudziesięciu latach stał się największym miejskim parkiem, od II połowy XIX w. miejskim centrum wypoczynkowo-rozrywkowym.

Obszar w widłach Brdy i Kanału Bydgoskiego został nazwany Colonie Wilczak, a następnie Schleusenau. Początkowo znajdowały się na tym obszarze 4 folwarki, w tym 2 dzierżawione, a w I połowie XIX wieku nabyte na własność przez rodzinę Petersonów. W 1850 r. część terenu została sprzedana pod budowę Pruskiej Kolei Wschodniej wiodącej z Berlina przez Bydgoszcz do Królewca. W II połowie XIX wieku wschodnią część obszaru rozparcelowano tworząc sieć ulic. Wzdłuż nich budowano kamienice czynszowe oraz domy otoczone ogrodami. O ile w 1818 r. na Wilczaku i Okolu znajdowało się 28 budynków, to w 1860 r. tylko na Okolu stało 56 budynków mieszkalnych, a w 1880 r. 160, w tym kilkanaście wielopiętrowych^[1]. Z uwagi na sąsiedztwo dworca i warsztatów kolejowych, mieszkało tu wielu urzędników i pracowników kolejowych, a także kilkdziesięciu rzemieślników i kupców. Z uwagi na to, że przez teren wiodły arterie komunikacyjne: wodne (droga Wisła-Odra) i kolejowe (Pruska Kolej Wschodnia), sprzyjające warunki do rozwoju znalazł przemysł. Powstały m.in. duże fabryki: sygnałów kolejowych Fiebrandta i garbarnia Buchholza.

W latach 1910–1915 dokonano modernizacji Kanału Bydgoskiego poprzez budowę nowego cieku wodnego (z dwoma śluzami) o długości 1,63 km, od Brdy powyżej mostów kolejowych do Kanału Bydgoskiego poniżej VI śluzy. W ten sposób powstała Wyspa Kanałowa otoczona ze wszystkich stron wodami, która mieściła na swoim obszarze gminę podmiejską Okole (Schleusenau).

W 1920 r. gmina została włączona do terytorium administracyjnego Bydgoszczy. W latach 1970–1972 r. w ramach budowy drogowej trasy przelotowej, zasypano część starego odcinka Kanału Bydgoskiego (od Śluzy Miejskiej do śluzy III włącznie) wraz z mostem i śluzami. Ciek wodny poprowadzono podziemnym kolektorem, zaś dawna Wyspa Kanałowa zyskała stałe połączenie z przedmieściem Poznańskim.

Na terenie Wyspy Kanałowej znajduje się stylowa zabudowa czynszowa z końca XIX wieku, a także zabytkowe budynki administracyjne i sakralne. Kluczowym zabytkiem jest Kanał Bydgoski (stary, jak i nowy odcinek) z systemem śluz.

Wśród pozostałych zabytków można wymienić:

• cmentarz Starofarny założony w 1809 r.
• kościół św. Wojciecha z 1913 r. – neobarokowy,
• stylowe kamienice nr 2 i 4 przy ul. Królowej Jadwigi, zbudowane w latach 1900–1906
• stylowa kamienica przy ul. Garbary 20, zbud. w latach 1903–1904
• „willa Buchholza” przy ul. Garbary 2, zbud. w 1863 r., przebudowana w 1914 r.

Warte obejrzenia są również:

• mosty kolejowe – wśród nich, najstarszy zachowany w oryginalnej postaci obiekt mostowy w Bydgoszczy (1851 r.),
• most Królowej Jadwigi – najstarszy zachowany w oryginalnej postaci most drogowy w Bydgoszczy (1913 r.),
• kamienice wielkomiejskie przy ul. Grunwaldzkiej 1-9, 53 oraz róg z Jasną, zbudowane w latach 1900–1910,
• kamienica przy ul. Grunwaldzkiej 37 z apteką „Pod Lwem” przy ul. Grunwaldzkiej,
• stylowe kamienice przy ul. Staroszkolnej 8 (1913), Jackowskiego 18 (1908), narożna Graniczna-Śląska (1906), narożna Śląska-Jackowskiego (1910), narożna Królowej Jadwigi-Garbary (1901, Paul Böhm), narożna Garbary-Naruszewicza (1905, Paul Böhm),
• pałacyk przy ul. Grunwaldzkiej 50 – wzniesiony w 1958 r., dawny dom kultury Zakładów Elektromechanicznych „Belma”, obecnie mieści się w nim III Urząd Skarbowy; jest to drugi po Filharmonii Pomorskiej bydgoski obiekt o dużej skali architektonicznej pochodzący z lat 50 XX w.
• dawna szkoła ludowa, obecnie III LO im. Adama Mickiewicza, gmach zbudowano w 1897 r.
• „Dwór Szwajcarski” (dawna mleczarnia i piekarnia), ul. Jackowskiego 26-28 (1912).

• Kanał Bydgoski
• Bydgoski Węzeł Wodny
• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Okole (Bydgoszcz)

• Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
• Biskup Marian red:. Historia Bydgoszczy. Tom II 1920-1939. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1999
• Bydgoszcz w stronę Okola, DariaD. Bręczewska-Kulesza, Bydgoszcz: Zakład Poligraficzny Kordruk – Bogdan Koronka, 2004, ISBN 83-921725-0-7, OCLC 69371545 . Brak numerów stron w książce
• Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Derenda Jerzy. Bydgoszcz w blasku symboli – tom II z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
• Kuczma Rajmund. Zieleń w dawnej Bydgoszczy. Instytut Wydawniczy „Świadectwo”. Bydgoszcz 1995
• Umiński Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996

• Wyspa Kanałowa na zdjęciu satelitarnym
• Wyspa Kanałowa w folderze projektu REURIS