Stawiszyn

Stawiszyn
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Ratusz w Stawiszynie (listopad 2009)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kaliski
Gmina	Stawiszyn
Aglomeracja	kalisko-ostrowska
Prawa miejskie	1291–1870, od 1919
Burmistrz	Grzegorz Kaczmarek
Powierzchnia	0,99 km²
Populacja (30.06.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 1352; 1365,7 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 62
Kod pocztowy	62-820
Tablice rejestracyjne	PKA
	Położenie na mapie gminy Stawiszyn Stawiszyn
	Położenie na mapie Polski Stawiszyn
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Stawiszyn
	Położenie na mapie powiatu kaliskiego Stawiszyn
	51°55′06″N 18°06′41″E/51,918333 18,111389
TERC (TERYT)	3007094
SIMC	0937327
	Urząd miejskiul. Szosa Pleszewska 3; 62-820 Stawiszyn
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Stawiszyn – miasto w Polsce położone w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, w Kaliskiem, na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Bawołem (Czarną Strugą), w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, siedziba gminy Stawiszyn. Stawiszyn uzyskał lokację miejską w 1291, zdegradowany w 1870, ponowne nadanie w 1919 roku.

Miasto królewskie należało do starostwa stawiszyńskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kaliskim województwa kaliskiego^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Według danych z 31 grudnia 2019 miasto liczyło 1494 mieszkańców^[5].

Dane ogólne

Stawiszyn jest najmniejszym pod względem powierzchni miastem w Polsce^[6] (0,99 km²). Ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł odzieżowy i spożywczy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 25 Konin–Kalisz.

Działalność duszpasterską prowadzą: kościół rzymskokatolicki i Kościół Ewangelicko-Augsburski.

Historia

Nazwa miasta wzmiankowana jest od końca XIII wieku jako Stavissin 1291 (nadanie praw miejskich) lub Stavischin 1294. Zniszczony w 1306 roku przez Litwinów, a w 1331 roku spalony przez Krzyżaków. Na wyprawę malborską w 1458 roku posłał 15 zbrojnych. Król Kazimierz III Wielki wybudował tu w XIV wieku zamek królewski, zniszczony w połowie XVII wieku podczas najazdu szwedzkiego, a na jego fundamentach wzniesiono w latach 1785–88 kościół ewangelicki^[7].

W końcu XIII w. miasto posiadało obwarowania drewniano-ziemne, w połowie XIV wieku Stawiszyn otrzymał mury obronne, których budowę przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Zakończyło to proces ukształtowania przestrzennego miasta. Był to przypadek tzw. śląskiego schematu rozplanowania, polegającego na rozwidleniu szlaku na dwie równoległe do siebie ulice, zbiegające się przy przeprawach. Nadało to miastu charakterystyczny plan z owalnicowym jądrem. To owalne jądro stanowi najstarszy element przestrzenny Stawiszyna, wokół którego zostały wytyczone ulice. W jego centrum ulokowano czteroboczny rynek, a z jego narożników przeprowadzono 8 ulic. Natomiast przy murach miejskich biegły ulice obwodowe. Sieć uliczną miasta dopełniły ulice boczne, które podzieliły obszar miasta na bloki różnej wielkości i kształtów^[8].

Po roku 1331 do 1793 r. miasto było siedzibą starostwa niegrodowego. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji^[9]. Od XV wieku do połowy XVII wieku był jednym ze znaczniejszych miast w Wielkopolsce, jednak poważne zniszczenia w 1656 roku podczas najazdu szwedzkiego zakończyły okres prosperity. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[10]. Na początku XVIII wieku w ostatnim okresie swojego życia, w nieistniejącym już kościele kanoników Ducha Świętego działał Bolesław Gwidon Jaśniewicz – tamże pochowany.

12 lutego 1813, dzień przed bitwą pod Kaliszem, pod Stawiszynem doszło do starcia kilkusetosobowego oddziału pułkownika Gabriela Józefa Biernackiego z przednimi oddziałami rosyjskimi dowodzonymi przez gen. Wintzingerode; Polacy ponieśli klęskę, a ich ranny dowódca dostał się do niewoli^[11].

Stawiszyn utracił prawa miejskie w 1870 r. decyzją administracji rosyjskiej. Ponownie posiada prawa miejskie od 1919 roku^[1].

Osobne artykuły: Kraj Warty, Heim ins Reich i Wysiedlenia Polaków z rejencji kaliskiej i łódzkiej.

Przed II wojną światową mieszkało tu wielu Żydów. Autorzy wydanego w 1883 roku Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich we wpisie dotyczącym Stawiszyna oprócz istnienia drewnianej synagogi wzmiankowali: „140 domów, 1924 mieszkańców (w tej liczbie 238 protestantów, 4 prawosławnych, 609 żydów). 1857 r. 169 domów (4 murowane), 1550 mieszkańców (364 żydów i 201 Niemców)”^[12]. W 1884 roku w miejscowości żyło 656 wyznawców judaizmu, co stanowiło 31% wszystkich mieszkańców. Podczas spisu powszechnego z 1921 roku 672 mieszkańców (26%) zadeklarowało pochodzenie żydowskie. W 1940 roku część z nich niemieccy narodowi socjaliści deportowali do Kalisza, pozostałych wywieziono do getta w niedalekim Koźminku. Większość stawiszyńskich Żydów zginęła w lipcu 1942 roku w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem^[13].

Demografia

Populacja mieszkańców Stawiszyna
Źródło: Op. cit. [dostęp 25.03.2010],^[14]

Piramida wieku mieszkańców Stawiszyna w 2014 roku^[15].

Stowarzyszenia

Na terenie Gminy i Miasta działa od 15 października 2012 r. Stowarzyszenie „Stawiszyn Moje Miasto Moja Gmina”, które jako jeden z celów stawia sobie pomnażanie dorobku artystycznego i kulturalnego gminy i miasta. Stowarzyszenie organizuje festyny, zawody sportowe, zbiórki i loterie oraz spotkania przyczyniające się do prezentacji i popularyzacji lokalnych zespołów artystycznych oraz do kulturalnej integracji mieszkańców.

Zabytki

gotycki kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła z XIV wieku,
ratusz (XIX w.),
neogotycki kościół ewangelicko-augsburski z 1844 (nieczynny),
cmentarz ewangelicki z licznymi nagrobkami.

Współpraca

Drebach
Sireţi^[4]

Ludzie związani ze Stawiszynem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani ze Stawiszynem‎.

Zobacz też

Parafia św. Bartłomieja Apostoła w Stawiszynie

Linki zewnętrzne

Stawiszyn (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 300 .

Przypisy

↑ ^a ^b 100-lecie odzyskania przez Stawiszyn praw miejskich [online] [dostęp 2021-04-07] .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
↑ ^a ^b Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.
↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019). stat.gov.pl, 2020-04-30. [dostęp 2020-05-03].
↑ Miasta najmniejsze pod względem powierzchni. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-11)].
↑ Miasta Polski: 1 154. Stawiszyn
↑ Prezentacja gminy. Rys historyczny
↑ Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
↑ Wojsko Księstwa Warszawskiego – krakusi. napoleon.org.pl. [dostęp 2019-10-15]. (pol.).
↑ Stawiszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 300 .
↑ Wirtualny Sztetl, K. Bielawski, Stawiszyn – Historia
↑ Najmniejsze gminy w Wielkopolsce. Nie uwierzycie, ile mają mieszkańców!
↑ Stawiszyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[prawa_m-1] 100-lecie odzyskania przez Stawiszyn praw miejskich [online] [dostęp 2021-04-07] .

[PopulacjaPowierzchnia-2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[Populacja2024-3] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).

[:0-4] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.

[gus-5] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019). stat.gov.pl, 2020-04-30. [dostęp 2020-05-03].

[6] Miasta najmniejsze pod względem powierzchni. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-11)].

[7] Miasta Polski: 1 154. Stawiszyn

[8] Prezentacja gminy. Rys historyczny

[9] Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58.

[10] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.

[11] Wojsko Księstwa Warszawskiego – krakusi. napoleon.org.pl. [dostęp 2019-10-15]. (pol.).

[12] Stawiszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 300 .

[13] Wirtualny Sztetl, K. Bielawski, Stawiszyn – Historia

[14] Najmniejsze gminy w Wielkopolsce. Nie uwierzycie, ile mają mieszkańców!

[15] Stawiszyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Wsie	Długa Wieś Pierwsza Długa Wieś Druga Długa Wieś Trzecia Łyczyn Nowy Kiączyn Petryki Piątek Mały Piątek Mały-Kolonia Piątek Wielki Pólko Ostrówek Stary Kiączyn Werginki Wyrów Zbiersk Zbiersk-Cukrownia Zbiersk-Kolonia Złotniki Małe-Kolonia
Integralne części wsi	Brzezina Miedza

Miasta	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy miejsko-wiejskie	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy wiejskie	Blizanów Brzeziny Ceków-Kolonia Godziesze Wielkie Lisków Mycielin Szczytniki Żelazków

Przynależność wojewódzka	woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Błaszki Chocz (do 1870) Iwanowice (do 1870) Kalisz (do 1947 →) Koźminek (do 1870) Opatówek (do 1870) Staw (do 1870) Stawiszyn (do 1870 i od 1915)
Gminy wiejskie (do 1954 i 1973–75)	Blizanów (od 1973) Błaszki Brudzew (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ceków (do 1954) Ceków-Kolonia (od 1973) Chocz (1870–1954) Dobrzec (od 1973) Godziesze (Wielkie) Iwanowice (do 1954) Kalinowa (do 1870) Kalisz (do 1935) Kamień (do 1954) Kościelec (do 1954) Koźminek Lisków (od 1973) Marchwacz (do 1954) Mycielin (od 1973) Olesiec (do 1870) Opatówek Ostrów Kaliski (do 1954) Pamięcin (do 1954) Podgrodzie Kaliskie (1936–54) Staw (1870–1954) Stawiszyn (1870–1915/19) Stawiszyn (od 1973) Strzałków (← 1922–54) Szczytniki (od 1973) Tyniec (do 1935) Zbiersk (do 1954) Zborów (do 1954) Żelazków (od 1973) Żydów (do 1935)
Gromady (1954–72)	Blizanów (1954–72) Borysławice (1954–72) Brończyn (1954–58) Brudzew (1954–59) Brzeziny (1954–72) Ceków Kolonia (1954–72) Chełmce (1954–61) Chocz (1954–55 →) Cienia II (1954–58) Czempisz (1954–58) Dębe (1954–59) Długa Wieś (1954–72) Dobrzec (1954–72) Dzierzbin (1954–72) Gać (1954–59) Giżyce Wieś (1954–58 →) Godziesze Wielkie (1954–72) Goliszew (1954–59) Iwanowice (1954–72) Jarantów Wieś (1954–59) Jastrzębniki (1954–72) Kakawa Kolonia (1954–59) Kalinowa (1954–72) Kamień (1954–72) Kokanin (1954–72) Korzeniew (1954–59) Kościelec (1954–59) Kościelna Wieś (1954–59) Koźminek (1954–72) Kuźnia (1954–55 →) Kwasków (1954–59) Kwileń (1954–55 →) Lipe (1960–68) Lisków (1954–72) Morawin (1954–59) Nakwasin Nowy (1954–59) Nosków (1954–61) Opatówek (1954–72) Ostrów Kaliski (1954–61) Pawłówek (1954–61) Piwonice (1954–72) Pólko (1954–61) Przespolew Kościelny (1954–59) Radliczyce (1954–59) Rajsko (1954–72) Rychnów (1954–59) Sędzimirowice (1954–59) Słuszków (1960–72) Sobiesęki ABC (1954–61) Staw (1954–72) Stobno Wieś (1954–59) Strzałków (1954–59) Szczytniki (1954–72) Szulec (1954–58) Tykadłów (1954–68) Winiary (1954–72) Wola Droszewska (1954–71) Zakrzyn (1954–59) Zbiersk (1954–72) Żelazków (1954–72)