Opatówek

Opatówek
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Widok znad stawu (2017)
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kaliski
Gmina	Opatówek
Aglomeracja	kalisko-ostrowska
Prawa miejskie	1338–1870; 1 stycznia 2017
Burmistrz	Sebastian Wardęcki
Powierzchnia	8,68 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 3629; 418,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	62-860
Tablice rejestracyjne	PKA
	Położenie na mapie Polski Opatówek
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Opatówek
	Położenie na mapie powiatu kaliskiego Opatówek
	Położenie na mapie gminy Opatówek Opatówek
	51°44′24″N 18°12′52″E/51,740000 18,214444
TERC (TERYT)	3007084
SIMC	0205386
	Urząd miejskipl. Wolności 14; 62-860 Opatówek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Opatówek (łac. Opatovecum, Opatovia) – miasto w Polsce położone w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, siedziba gminy Opatówek.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Miasto duchowne, własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kaliskim województwa kaliskiego^[3]. Opatówek był miastem do 30 maja 1870^[4], ponownie uzyskał prawa miejskie 1 stycznia 2017.

Według danych z 31 grudnia 2017 miasto liczyło 3723 mieszkańców^[2].

Opatówek jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym w Kaliskim Okręgu Przemysłowym, siedzibą grupy kapitałowej Colian; w mieście znajduje się jeden z zakładów produkcyjnych tej grupy.

W Opatówku znajduje się Muzeum Historii Przemysłu oraz wydział zamiejscowy Wyższej Szkoły Informatyki i Umiejętności w Łodzi. Miasto jest siedzibą dekanatu Opatówek (diecezja kaliska).

W 1826 w miejscowym kościele św. Doroty i Najświętszego Serca Pana Jezusa został pochowany pierwszy namiestnik Królestwa Polskiego książę Józef Zajączek.

Położenie

Opatówek leży na Nizinie Południowowielkopolskiej, na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Trojanówką (hist. Cienia, Pokrzywnica, Stawka)^[5], w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, w zespole miejskim Kalisza, około 9 km na wschód od Kalisza; przez miasto przebiega linia kolejowa nr 14, droga krajowa nr 12 i droga wojewódzka nr 471 (Opatówek–Dąbrowa). Opatówek położony jest we wschodniej części historycznej Wielkopolski, w Kaliskiem; do II rozbioru Polski (1793) leżał w województwie kaliskim^[6], po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) leżał w województwie kaliskim, w powiecie kaliskim i był siedzibą gminy Opatówek^[7]; w dobie Królestwa Polskiego Opatówek był znacznym ośrodkiem przemysłowym w kalisko-mazowieckim okręgu przemysłowym, przez miasto przebiegał trakt fabryczny (Łowicz–Łódź–Kalisz), w 1914 uruchomiono wąskotorową linię kolejową Opatówek–Zbiersk w sieci Kaliskiej Kolei Dojazdowej^[8].

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Opatówka pochodzą z epoki brązu^[a]. W okresie ożywionego handlu z Rzymem w pobliżu dzisiejszego Opatówka przebiegał szlak handlowy, nie wiadomo jednak czy już wówczas istniała w tym miejscu osada.

Początki Opatówka związane są z chrystianizacją Wielkopolski w okresie kształtowania się państwa polskiego. Sprowadzane wówczas zakony otrzymywały kilka lub nawet kilkanaście wsi jako uposażenie. Prawdopodobnie Opatówek wymieniany jest wówczas jako Opatovia, Opatów, lub Opatowo. W 1246 roku jest już własnością archidiecezji gnieźnieńskiej^[b]. Na przełomie XIII i XIV wieku Opatówek był kilkakrotnie niszczony. Najpierw podczas najazdów szlachty na dobra arcybiskupie, a następnie przez Litwinów (1304) i Krzyżaków (1331).

W drugiej połowie XIV wieku dzięki staraniom arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Skotnickiego Opatówek uzyskał potwierdzenie praw miejskich, nabytych prawdopodobnie w 1 połowie tegoż stulecia. Mimo ich uzyskania, przez długi okres należał do miast bardzo małych. W 1579 roku miasto opłacało podatek „od dwu rzemieślników i ośmiu komorników”. Od XIV wieku istniał w Opatówku niewielki zamek arcybiskupów gnieźnieńskich zbudowany z inicjatywy Jarosława Bogorii Skotnickiego^[9]. W XVI wieku był otoczony fosą i zaopatrzony w broń palną^[10]^[11]. Warownia ta spełniała przede wszystkim rolę gospodarczo-administracyjną dla dóbr arcybiskupich^[9]. W 1775 roku Opatówek liczył 80 „dymów”^[c].

Rozbiory Polski

Po II rozbiorze Polski Opatówek znalazł się w departamencie kaliskim Prus Południowych, a następnie w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego. W 1807 roku stał się własnością gen. Józefa Zajączka. Dochód z nadanego Zajączkowi klucza opatóweckiego w samym tylko 1807 roku wyniósł 81 081 złp^[12]. W 1810 roku Zajączek przebudował dawny pałac prymasowski na styl renesansowy oraz odnowił otaczający go park. W latach 1806–1813 dzierżawcą Opatówka był Kacper Miaskowski^[13], oficer wojsk polskich, w czasie inwazji na Rosję (1812) dowódca 15. Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego.

Królestwo Polskie

W 1815 roku utworzono Królestwo Polskie, od 1816 roku Opatówek leżał w województwie kaliskim, w powiecie kaliskim, był siedzibą gminy; w 1837 roku województwo kaliskie przemianowano na gubernię kaliską, w 1844 roku włączoną do guberni warszawskiej, utworzoną ponownie w 1867 roku.

Początek XIX wieku to okres rozwoju Opatówka. Miasto zyskało nowe grunty przy trakcie fabrycznym z Łowicza do Kalisza. Skuszeni przywilejami osiedlali się w Opatówku mieszczanie, kupcy i przemysłowcy. Położono bruk i zbudowano nowe kamienice. W 1824 roku powstała w Opatówku fabryka sukna. Rozwój Opatówka opisał w swych pamiętnikach polski pisarz i dramaturg, Julian Ursyn Niemcewicz: „z miejsca, położonego w piaszczystej i nieprzyjemnej krainie, uczynili dzisiejsi właściciele okolicę najprzyjemniejszą. (...) nie wieś, jak przedtem, lecz porządne miasteczko, z rzemieślniczych domów złożone, wskazują wszędy ruch czynny i życie, miłym Opatówek czynią pobytem”.

W 1831 roku urodził się w Opatówku Agaton Giller, dziennikarz i publicysta, członek Rządu narodowego w powstaniu styczniowym, a w 1833 roku jego brat Stefan Giller, poeta, znany jako „Stefan z Opatówka”. W 1850 roku miasto liczyło już 1200 mieszkańców. W 1862 roku zezwolono na osiedlanie się w Opatówku Żydom. Podczas powstania styczniowego operował w rejonie Opatówka oddział Franciszka Parczewskiego. W 1869 roku Opatówek, liczący wówczas 1623 mieszkańców, utracił prawa miejskie stając się osadą miejską. W 1878 roku spłonęło archiwum akt dawnych, uratowano jedynie jeden przywilej namiestnika oraz pięć ksiąg grodzkich z XVII i XVIII wieku.

Pałac popadł w ruinę, w 1910 roku zamknięto fabrykę sukna. W tym okresie jednakże szansą dla Opatówka stało się uzyskanie w 1902 roku połączenia kolejowego z Kaliszem i Łodzią (Kolej Warszawsko-Kaliska).

W 1914 roku wybudowano linię kolei wąskotorowej do Zbierska (Kaliska Kolej Dojazdowa). 15 sierpnia 1914 roku wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Od 1917 roku działał na terenie Opatówka oddział Polskiej Organizacji Wojskowej.

II Rzeczpospolita

W 1918 roku Opatówek powrócił do Polski. W okresie międzywojennym społeczeństwo Opatówka było zróżnicowane narodowościowo, zamieszkiwali tu Polacy, Niemcy i Żydzi. Działały organizacje polskie, w tym harcerstwo. 14 czerwca 1919 roku w Opatówku złożył wizytę nuncjusz papieski w Polsce Achille Ratti, przyszły papież Pius XI. W 1931 roku Opatówek zamieszkiwało 3000 mieszkańców. 22 listopada 1931 roku odsłonięto Pomnik Wolności z płaskorzeźbą przedstawiającą popiersie Józefa Piłsudskiego. W 1938 roku dokonano elektryfikacji i podłączenia do elektrowni w Kaliszu.

4 września 1939 roku nastąpiło wkroczenie wojsk niemieckich do miasta i masowa ucieczka ludności w kierunku wschodnim.

Okres powojenny

W dniach 21–22 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. W kwietniu 1945 roku powstała „Samopomoc Chłopska”. W grudniu 1951 roku oddano do użytku nowy gmach szkoły podstawowej przy ul. Szkolnej 3. W 1972 roku powstał Zespół Szkół Rolniczych. W czerwcu 1987 roku świętowano 850-lecie Opatówka. Od 1990 roku istnieje Towarzystwo Przyjaciół Opatówka, które wydaje biuletyn „Opatowianin”. W 1997 roku odnaleziono na strychu domu Gillerów zbiór dokumentów, listów, rękopisów i książek należących do tej rodziny. W 1999 roku Gminnej Bibliotece Publicznej nadano status biblioteki powiatowej. W 2001 roku Opatówek rozpoczął współpracę z włoską gminą Peccioli. W latach 2005–2006 odnowiono drogę krajową nr 12 przebiegającą przez miejscowość. W 2005 roku oddano do użytku halę widowiskowo-sportową.

19 lipca 2016 roku premier Beata Szydło podpisała rozporządzenie Rady Ministrów, przywracające Opatówkowi prawa miejskie od 1 stycznia 2017 roku.

Zabytki

fabryka Adolfa Fiedlera w Opatówku
most żelazny w Opatówku, wzniesiony w 1824, najstarszy most żeliwny w Polsce
neogotycki kościół par. pw. Najśw. Serca Pana Jezusa i św. Doroty przebudowany w latach 1906–1912
pozostałości po dawnym folwarku: oficyna, mur ogrodzeniowy i brama, „cukiernia”, brama do parku, spichlerz, 2 stodoły, ośmiorak i dwanaściorak (domy robotników folwarcznych)

Ludzie związani z Opatówkiem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Opatówkiem‎.

Zobacz też

Uwagi

↑ Według badającego te okolice archeologa, Janusza Tomali.
↑ Figuruje w księdze uposażeń tejże Jana Łaskiego jako Opathowko.
↑ Ówczesny podatek, tzw. podymne, opłacany był od ilości kominów w miejscowości.

Przypisy

↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany nazwy gminy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1134).
↑ ^a ^b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019). stat.gov.pl, 2020-04-30. [dostęp 2020-05-03].
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 245.
↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67).
↑ Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 180–181. ISBN 83-01-10630-1.
↑ Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 7. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 550–551.
↑ Paweł Anders: Województwo kaliskie. Szkic monograficzny. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 276–278. ISBN 83-01-04549-3.
↑ ^a ^b MichałM. Słomski MichałM., Zamki arcybiskupów gnieźnieńskich w Łowiczu, Uniejowie i Opatówku w świetle opisów inwentarzowych z 1591-1592 r. [Castles of Archibishops of Gniezno in Łowicz, Uniejów and Opatówek in Light of Inventory from 1591-1592] [online] [dostęp 2024-04-15] .
↑ J. Tomala, Budownictwo obronne powiatu kaliskiego w XIV – XVIII wieku, Poznań 1995, s. 33–34, 123–127
↑ L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001, s.353.
↑ Józef Raciborski. Opatówek. „Ziemia: miesięcznik krajoznawczy ilustrowany”. 4, s. 120, kwiecień 1922. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.
↑ Stanisław Małyszko: Majątki Wielkopolski. Powiat kaliski. T. VI. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2000, seria: Dawne budownictwo folwarczne. ISBN 83-86624-01-9.

Linki zewnętrzne

Opatówek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 550 .
Wygnanka 2.) os. powiat kaliski, gm. Opatówek, 1 dm., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 83 .

[9] Według badającego te okolice archeologa, Janusza Tomali.

[10] Figuruje w księdze uposażeń tejże Jana Łaskiego jako Opathowko.

[14] Ówczesny podatek, tzw. podymne, opłacany był od ilości kominów w miejscowości.

[1] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany nazwy gminy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1134).

[ludność-2] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019). stat.gov.pl, 2020-04-30. [dostęp 2020-05-03].

[3] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 245.

[4] Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67).

[5] Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 180–181. ISBN 83-01-10630-1.

[6] Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.

[7] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 7. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 550–551.

[8] Paweł Anders: Województwo kaliskie. Szkic monograficzny. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 276–278. ISBN 83-01-04549-3.

[:0-11] MichałM. Słomski MichałM., Zamki arcybiskupów gnieźnieńskich w Łowiczu, Uniejowie i Opatówku w świetle opisów inwentarzowych z 1591-1592 r. [Castles of Archibishops of Gniezno in Łowicz, Uniejów and Opatówek in Light of Inventory from 1591-1592] [online] [dostęp 2024-04-15] .

[12] J. Tomala, Budownictwo obronne powiatu kaliskiego w XIV – XVIII wieku, Poznań 1995, s. 33–34, 123–127

[13] L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001, s.353.

[15] Józef Raciborski. Opatówek. „Ziemia: miesięcznik krajoznawczy ilustrowany”. 4, s. 120, kwiecień 1922. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.

[16] Stanisław Małyszko: Majątki Wielkopolski. Powiat kaliski. T. VI. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2000, seria: Dawne budownictwo folwarczne. ISBN 83-86624-01-9.

[1]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Miasto	Opatówek
Wsie	Borów Chełmce Cienia-Folwark Cienia Pierwsza Cienia Druga Cienia Trzecia Dębe-Kolonia Janików Józefów Kobierno Michałów Czwarty Michałów Drugi Michałów Trzeci Modła Nędzerzew Porwity Rajsko Rożdżały Sierzchów Słoneczna Szałe Szulec Tłokinia Kościelna Tłokinia Mała Tłokinia Nowa Tłokinia Wielka Trojanów Warszew Zawady Zmyślanka Zduny
Części wsi	Bogumiłów Michałów Pierwszy Frankowizna

Miasta	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy miejsko-wiejskie	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy wiejskie	Blizanów Brzeziny Ceków-Kolonia Godziesze Wielkie Lisków Mycielin Szczytniki Żelazków

Przynależność wojewódzka	woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Błaszki Chocz (do 1870) Iwanowice (do 1870) Kalisz (do 1947 →) Koźminek (do 1870) Opatówek (do 1870) Staw (do 1870) Stawiszyn (do 1870 i od 1915)
Gminy wiejskie (do 1954 i 1973–75)	Blizanów (od 1973) Błaszki Brudzew (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ceków (do 1954) Ceków-Kolonia (od 1973) Chocz (1870–1954) Dobrzec (od 1973) Godziesze (Wielkie) Iwanowice (do 1954) Kalinowa (do 1870) Kalisz (do 1935) Kamień (do 1954) Kościelec (do 1954) Koźminek Lisków (od 1973) Marchwacz (do 1954) Mycielin (od 1973) Olesiec (do 1870) Opatówek Ostrów Kaliski (do 1954) Pamięcin (do 1954) Podgrodzie Kaliskie (1936–54) Staw (1870–1954) Stawiszyn (1870–1915/19) Stawiszyn (od 1973) Strzałków (← 1922–54) Szczytniki (od 1973) Tyniec (do 1935) Zbiersk (do 1954) Zborów (do 1954) Żelazków (od 1973) Żydów (do 1935)
Gromady (1954–72)	Blizanów (1954–72) Borysławice (1954–72) Brończyn (1954–58) Brudzew (1954–59) Brzeziny (1954–72) Ceków Kolonia (1954–72) Chełmce (1954–61) Chocz (1954–55 →) Cienia II (1954–58) Czempisz (1954–58) Dębe (1954–59) Długa Wieś (1954–72) Dobrzec (1954–72) Dzierzbin (1954–72) Gać (1954–59) Giżyce Wieś (1954–58 →) Godziesze Wielkie (1954–72) Goliszew (1954–59) Iwanowice (1954–72) Jarantów Wieś (1954–59) Jastrzębniki (1954–72) Kakawa Kolonia (1954–59) Kalinowa (1954–72) Kamień (1954–72) Kokanin (1954–72) Korzeniew (1954–59) Kościelec (1954–59) Kościelna Wieś (1954–59) Koźminek (1954–72) Kuźnia (1954–55 →) Kwasków (1954–59) Kwileń (1954–55 →) Lipe (1960–68) Lisków (1954–72) Morawin (1954–59) Nakwasin Nowy (1954–59) Nosków (1954–61) Opatówek (1954–72) Ostrów Kaliski (1954–61) Pawłówek (1954–61) Piwonice (1954–72) Pólko (1954–61) Przespolew Kościelny (1954–59) Radliczyce (1954–59) Rajsko (1954–72) Rychnów (1954–59) Sędzimirowice (1954–59) Słuszków (1960–72) Sobiesęki ABC (1954–61) Staw (1954–72) Stobno Wieś (1954–59) Strzałków (1954–59) Szczytniki (1954–72) Szulec (1954–58) Tykadłów (1954–68) Winiary (1954–72) Wola Droszewska (1954–71) Zakrzyn (1954–59) Zbiersk (1954–72) Żelazków (1954–72)