Pax (mitologia)

Pax
	bogini pokoju
	; Typowe rzymskie wyobrażenie Pax na gemmie z I wieku n.e.
Występowanie	mitologia rzymska
Atrybuty	róg obfitości, kłosy zbóż, wieniec z gałęzi oliwki, kaduceusz
Teren kultu	starożytny Rzym
Odpowiednik	Ejrene (grecki)
	Rodzina
Ojciec	Jowisz
Matka	Iustitia

Pax (łac. pāx – pokój, spokój, spoczynek) – w mitologii rzymskiej żeńskie bóstwo uosabiające pokój, uważana za córkę Jowisza i Iustitii. Jej odpowiednikiem w mitologii greckiej jest Ejrene. W sztuce starożytnych przedstawiana zwykle z rogiem obfitości (cornucopiae), kłosami zbóż, gałązką oliwną i kaduceuszem.

W rzymskim mennictwie

Pierwsze pewne wyobrażenie Pax jest kojarzone najczęściej z kwinarem Lucjusza Emiliusza Buca wybitym w 44 r. p.n.e^[1]. Awers monety przedstawiał popiersie kobiety w diademie z legendą PAXS, na rewersie znajdowało się przedstawienie dextrarum iunctio, czyli rytuału przymierza wyrażanego w sztuce poprzez uściśnięcie dłoni. Na monetach Rzymu wyobrażana stale od Augusta aż do czasów Konstantyna Wielkiego jako stojąca, siedząca lub krocząca postać kobieca w długiej szacie z wymienionymi atrybutami, a także z długim berłem albo z wiktoriolą na globie/kuli. W inskrypcjach określana jako Pax Augusta/Augusti, Pax Aeterna, Pax Perpetua, Pax Orbis Terrarum, Pax Populi Romani. Symbolizowana też przez dwie złączone w uścisku ręce (np. na monetach Marka Antoniusza, Augusta, Antonina Piusa), a także pod postacią byka (u Wespazjana).

W trakcie wojny domowej, w tzw. roku czterech cesarzy (69 n.e.) pojawiły się emisje anonimowe związane z Pax. Zawierały legendy takie jak: PAX, BONVS EVENTVS, FELICITAS, a także PAX PR (Pax Populi Romani). Swoje pełne wyobrażenie w ikonografii monetarnej Pax zyskała jednak dopiero za rządów Wespazjana, który z jednej strony chciał tak wyrazić oczekiwany od dawna pokój wewnętrzny po wojnie domowej, a z drugiej – uspokojenie sytuacji zewnętrznej, jaką była jego kampania prewencyjna w Judei.

W architekturze

Na fali nurtu wyrażanego poprzez propagandę pokoju Oktawian August w 9 r. p.n.e. kazał wznieść w Rzymie ołtarz – Ara Pacis Augustae, na Polu Marsowym jako symbol zakończenia okresu wojen. 30 stycznia i 30 marca składano tam ofiary, jakkolwiek nie był to ołtarz poświęcony samej bogini. W programie ideologicznym Augusta miało znaleźć się również miejsce na posąg bogiń kojarzonych z pokojem, takich jak Concordia, Salus i Pax, o czym wspomina Kasjusz Dion (Historia rzymska LIV 35,2).

Do czasu pożaru Rzymu w 64 r., przy Argiletum, trakcie łączącym Forum Romanum z Suburą, znajdowała się Templum Pacis, jednak zagłada, jaka dotknęła w dużej mierze właśnie tę część miasta musiała zniszczyć i świątynię, trudno więc dziś ustalić, czy była ona poświęcona temu bóstwu. Po stłumieniu rebelii w Judei w 73 r. Wespazjan nakazał wzniesienie (prawdopodobnie na ruinach dawnej świątyni) nowej, również zwanej Templum Pacis^[2]^[a].

W czasach późniejszych

W średniowieczu zaznaczana tylko symbolicznie na niektórych monetach, np. na anglosaskich XI-wiecznych denarach z krzyżem – w postaci rozmieszczonych w jego kątach liter P-A-X-S (względnie P-A-C-X) lub też wzdłuż pola rewersu. Na średniowiecznych monetach (pensach) tamtejszych władców występuje od Kanuta do Henryka I.

Figuralnie przedstawiana również na licznych monetach i medalach nowożytnych, zwłaszcza emitowanych na okoliczność zawarcia pokoju – np. polsko-szwedzkiego w Oliwie (1660), gdzie wyobrażono ją wraz z Fides i Iustitią.

Zobacz też

personifikacje rzymskie

Uwagi

↑ Przeprowadzone w 1930 r. wykopaliska nie potwierdziły jednak istnienia na terenie kompleksu portyku, w którym mogłaby znajdować się rzeźba bogini, dlatego częściej przyjmuje się, że wespazjańskie Templum Pacis służyło raczej jako miejsce odpoczynku, spokoju (mimo lokalizacji w ruchliwym centrum) lub biblioteka (James C. Anderson: Domitian, the Argiletum and the Temple of Peace. W "American Journal of Archeology", vol. 86 (1982) no. 1, s. 105-106).

Przypisy

↑ Paweł Madejski: Rozwój ikonografii Pax do początków rządów Flawiuszy w: Haec mihi in animis vestris templa. Studia Classica in Memory of Professor Lesław Morawiecki (red. P. Berdowski, B. Blahaczek). Rzeszów 2007, s. 231-253.
↑ Swetoniusz: Żywoty Cezarów, Boski Wespazjan, IX, 7.

Bibliografia

Andrzej M. Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań: SAWW, 1993, s. 331 ISBN 83-85066-91-8
Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 284 ISBN 978-83-04-04768-6
Helmut Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl, 2005, s. 337-338 ISBN 3-924861-84-6
Seth W. Stevenson, C. Roach Smith, Frederic W. Madden: A Dictionary of Roman Coins, Republican and Imperial. London: G. Bell & Sons, 1889, s. 613-614
C. C. Chamberlain: Guide to Numismatics. London: The English Universities Press, 1965, s. 120-121

[3] Przeprowadzone w 1930 r. wykopaliska nie potwierdziły jednak istnienia na terenie kompleksu portyku, w którym mogłaby znajdować się rzeźba bogini, dlatego częściej przyjmuje się, że wespazjańskie Templum Pacis służyło raczej jako miejsce odpoczynku, spokoju (mimo lokalizacji w ruchliwym centrum) lub biblioteka (James C. Anderson: Domitian, the Argiletum and the Temple of Peace. W "American Journal of Archeology", vol. 86 (1982) no. 1, s. 105-106).

[1] Paweł Madejski: Rozwój ikonografii Pax do początków rządów Flawiuszy w: Haec mihi in animis vestris templa. Studia Classica in Memory of Professor Lesław Morawiecki (red. P. Berdowski, B. Blahaczek). Rzeszów 2007, s. 231-253.

[2] Swetoniusz: Żywoty Cezarów, Boski Wespazjan, IX, 7.

[1]

Główni bogowie	Apollo Ceres Diana Fortuna Janus Junona Jupiter Kwiryn Luna Mars Merkury Minerwa Neptun Pluton Roma Sol Wenus Westa Wulkan
Inni bogowie i pomniejsze bóstwa	Acca Larentia Adranus Angerona Anna Perenna Averruncus Aurora Bachus Bellona Bona Dea Caeculus Clitumnus Cloacina Coelus Consus Dis Pater Edulica Eskulap Fatum Faunus Ferentina Feronia Flora Geniusz Glykon Inuus Juturna Karmenta Kastor i Polluks Kupidyn Lactans Lacturnus Lary Lawerna Liber Libertas Libitina Limentinus Lua Lucina Luperkus Maja Majus Mana Genita Many Mater Matuta Momus Mutunus Tutunus Natio Nox Ops Orkus Pales Pax Penaty Picumnus Picus Pilumnus Pomona Portunus Prozerpina Salus Saturn Salacja Sancus Sator Segetia Silvanus Somnus Soranus Sterquillinus Summanus Sol Invictus Tages Talassius Tellus Terminus Tiberinus Veiovis Volturnus Wertumnus Wiktoria
Personifkacje	Abudantia Aequitas Aeternitas Aius Locutius Alacritas Annona Bonus Eventus Canens Caritas Claritas Clementia Concordia Constantia Copia Discordia Disciplina Fama Fames Fecunditas Felicitas Fides Gloria Hilaritas Honos Indulgentia Iucunditas Iustitia Iuventas Iuventus Laetitia Liberalitas Mens Moneta Mors Necessitas Nobilitas Patientia Perpetuitas Pietas Providentia Pudicitia Religio Roma Aeterna Quies Securitas Spes Tranquilitas Ubertas Veritas Virtus
Legendarni założyciele	Ankus Marcjusz Egeria Eneasz Numa Pompiliusz Romulus i Remus Serwiusz Tuliusz
Kapłani	augur Bractwo Arwalskie epulon flamen haruspik lituus pontifex maximus pontyfik przybory kapłańskie quindecemviri sacris faciundis rex Nemorensis rex sacrorum saliowie sodales Augustales Titii sodales westalka
Wierzenia i praktyki	Agonalia Ambarvalia auspicjum Bachanalia Caristia Carmentalia Carnalia Cerealia Compitalia Concordiae Consualia Decennalia Dies sanguinis Divalia Epulum Iovis Faunalia Feralia Floralia Fornacalia Genius loci hieromancja homo sacer Idy marcowe indigetes Iunonalia Księgi sybillińskie Larentalia Lucaria Ludi Apollinares Ludi Plebeii Ludi Romani Ludi saeculares Ludi Taurei Luperkalia lustrum Matronalia Merkuralia kult cezarów mitologia mit założycielski Nemoralia Neptunalia numen obnuntiatio Ofiary argejskie Paganalia Parilia pomerium Portunalia Quinquatria Robigalia Saturnalia świątynie rzymskie święto Herkulesa święta Terminalia Tubilustrium Vinalia Veneralia Vertumnalia Vestalia Vortumnalia Vulcanalia