Forum Romanum

Ten artykuł od 2024-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Forum Romanum

Foro Romano

Oddział Parco Archeologico del Colosseo
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym
Adres	Clivo Argentario
Zakres zbiorów	architektura
Kustosz	Alfonsina Russo
Położenie na mapie Włoch Forum Romanum
Położenie na mapie Lacjum Forum Romanum
Położenie na mapie Rzymu Forum Romanum
41°53′32″N 12°29′07″E/41,892200 12,485200
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Forum Romanum (Forum Magnum) – najstarszy plac miejski w Rzymie, otoczony sześcioma z siedmiu wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem, Wiminałem i Kwirynałem. Główny polityczny, religijny i towarzyski ośrodek starożytnego Rzymu, miejsce najważniejszych uroczystości publicznych.

Tzw. teoria Gjerstada wypracowana w 1968 zakładała, że pierwotnie (w VII w. p.n.e.) na tym terenie znajdowała się osada składająca się z domów na palach. Po wybudowaniu kanału odwadniającego Cloaca Maxima, osuszeniu terenu, utwardzeniu powierzchni, obszar ten stał się miejscem zgromadzeń obywateli. Inicjatorem wybudowania forum miał być Tarkwiniusz Pyszny. Przy powstałym w VI w. p.n.e. placu miano potem wznieść szereg ważnych budynków: Kurię, mównicę (Rostra), świątynię Westy i dom westalek, świątynie Saturna, Dioskurów, Zgody i siedzibę najwyższego kapłana – budynek Regii, archiwum (Tabularium).

Ostatnie badania archeologiczne terenu forum przeprowadzone w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku zaprzeczyły teorii Gjerstada. Wykazano, że do trzeciej ćwierci VIII w. p.n.e. na terenie Forum Romanum znajdowało się zwykłe bagno zasilane potokiem płynącym wzdłuż późniejszej Via Sacra. Stanowiło ono naturalną granicę pomiędzy znajdującymi się na wzgórzach osadami, tzw. palatyńsko-eskwilińską i kapitolińsko-kwirynalską. Bagno osuszono, a powierzchnię utwardzono w latach dwudziestych VIII wieku p.n.e. (729-720 p.n.e.), co zasadniczo zgodne jest z przekazanym przez rzymskich historyków czasem zjednoczenia Rzymu Romulusa z okoliczną osadą sabińską Tytusa Tacjusza. Przyjmuje się, że w tym właśnie okresie nastąpiło połączenie osady palatyńskiej z kwirynalską w jeden organizm polityczny, którego centrum stanowiło właśnie nowo osuszone Forum Romanum. Nigdy natomiast nie było tam domów na palach, jak twierdził Gjerstad.

W okresie cesarstwa Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o Świątynię Boskiego Juliusza (Templum Divii Iulii), Wenus i Romy, Wespazjana, Antonina i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta. W tym też czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny. Najbliżej Forum Romanum usytuowano Forum Cezara. Oprócz niego powstały Forum Trajana (największe), Forum Augusta, Forum Wespazjana, Forum Nerwy. Inicjatorem tej rozbudowy był Juliusz Cezar. Forum Romanum było centrum życia obywatelskiego i ekonomicznego szczególnie w okresie republikańskim. W okresie cesarstwa fora pełniły raczej funkcje handlowe, rozrywkowe i reprezentacyjne.

Choć Forum zostało zdewastowane w czasie zdobycia Rzymu przez Wizygotów w 410, to jeszcze w 768 zebrał tam się lud rzymski i obwołał papieżem Stefana III(IV). Do zniszczenia mogło też przyczynić się trzęsienie ziemi w 851 roku. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo stopniowemu zniszczeniu. Prawdopodobnie w okresie IX-X wieku Forum, podobnie jak inne pozostałości rzymskie, stanowiło kamieniołom – miejsce łatwego pozyskiwania budulca dla nowych inicjatyw architektonicznych. Do XVIII wieku służyło ono także dla wypasu, a później jako targ bydła. W tym czasie nazywano je Campo Vaccino (dosł. Krowie Pole)^[1], co poświadcza zwiedzający to miejsce w 1858 Józef Ignacy Kraszewski^[2].

Prace wykopaliskowe zapoczątkowano w 1803, a od 1898 prace są prowadzone systematycznie. Restauracja zabytków została przerwana przez I wojnę światową^[3][4]. W 1980 zlikwidowano ruchliwą ulicę via della Consolazione stwarzającą poprzez ruch samochodowy zanieczyszczenie środowiska pomiędzy zboczami Kapitolu a Świątynią Saturna, co umożliwiło także kontynuowanie prac wykopaliskowych oraz konserwację zabytków^[5].

• Świątynie
  • Świątynia Kastora i Polluksa
  • Świątynia Romulusa
  • Świątynia Saturna
  • Świątynia Westy
  • Świątynia Wenus i Romy
  • Świątynia Antonina i Faustyny
  • Świątynia Cezara
  • Świątynia Wespazjana
  • Świątynia Zgody
• Bazyliki
  • Bazylika Emiliusza
  • Bazylika Julia
  • Bazylika Maksencjusza
• Łuki triumfalne
  • Łuk Septymiusza Sewera
  • Łuk Tytusa
  • Łuk Tyberiusza
  • Łuk Augusta
• Inne
  • Regia
  • Rostra
  • Kuria
  • Tabularium
  • Kolumna Fokasa

• Lapis Niger (czarny kamień)
• Umbilicus Urbis Romae (Mundus) (pępek świata)
• Lacus Curtius
• Milliarium Aureum (złoty kamień milowy)
• Decennalia
• Via Sacra

• architektura starożytnego Rzymu
• fora cesarskie
• Forum Boarium

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 50. ISBN 83-85001-89-1.

• Oficjalna strona (ang. • hiszp. • wł.)