Alice Munro

Alice Munro
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Alice Ann Laidlaw
Jaiotza	Wingham (en) , 1931ko uztailaren 10a
Herrialdea	Kanada
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Port Hope (en) , 2024ko maiatzaren 13a (92 urte)
Familia
Ezkontidea(k)	James Munro (en) (1951 - 1972); Gerald Fremlin (en) (1976 - 2013ko apirilaren 17a)
Hezkuntza
Heziketa	Mendebaldeko Ontarioko Unibertsitatea
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, gidoilaria, eleberrigilea, ipuingilea eta kazetaria
Lantokia(k)	Clinton (en) eta Ontario
Lan nabarmenak	ikusi Too Much Happiness (en) ; Dear Life (en) ; Something I've Been Meaning to Tell You (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (2013) ; Trillium Book Award (1990, 1998, 2013) ; Order of Ontario (1994) ; International Booker Prize (2009) ; Arte eta Letren zalduna (2010) ; National Book Critics Circle Award (1998) ; Marian Engel Award (1986) ; WH Smith Literary Award (1995) ; PEN/Malamud Award (1997) ; Rea Award for the Short Story (2001) ; O. Henry Award (2006) ; Commonwealth Writers' Prize ; Molson Prize (1990) ; Governor General's Award for English-language fiction (1968) : Dance of the Happy Shades And Other Stories (en) ; Governor General's Award for English-language fiction (1986) : The Progress of Love (en) ; Governor General's Award for English-language fiction (1978) : Who Do You Think You Are? (en) ; O. Henry Award (2008) ; Fellow of the Royal Society of Literature (2002) ; Scotiabank Giller Prize (2004) : Runaway (en) ; Scotiabank Giller Prize (1998) : The Love of a Good Woman (en) ; Atwood Gibson Writers' Trust Fiction Prize (2004) : Runaway (en) ; Lorne Pierce Medal (1993) ;
Influentziak	John Updike
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Errege Literatura Elkartea
Genero artistikoa	kontakizun laburra

Alice Ann Munro, jaiotzez Alice Ann Laidlaw (Wingham, Ontario, 1931ko uztailaren 10a - Port Hope, Ontario, 2024ko maiatzaren 13a) Kanadar ipuin-idazlea izan zen, ingelesez idazten zuena. Gaur egungo ingelesezko literaturaren egile nabarmenetako bat da. 2013an Literaturako Nobel Saria jaso zuen.

Biografia

Alice Munro Winghamen jaio zen, 1931an, Ontarioko probintzian, bere aitak, Robert Eric Laidlaw, azeri eta bisoiak hazten zituen etxalde batean. Ama, Anne Clarke Laidlaw (jaiotzez Chamney), eskola irakaslea zuen.

Bi urtez ingelesa ikasi zuen Western Ontarioko Unibertsitatean. Bertan ezagutu zuen James Munro. 1951an ezkondu ziren eta senar-emazteak Vancouverrera joan ziren bizitzera. 1963an, beren hiru alabak jaioak zirela, Victoriara aldatu ziren; bertan liburu-denda bat eduki zuen senarrarekin batera. 1972an dibortziatu egin zen eta Clintonen (Ontario) hartu zuen bizilekua. Ontariora itzulitakoan, bere unibertsitate ohiko idazle-egoiliar bihurtu zen. Kontakizun laburrak idatzi zituen zenbait aldizkaritarako eta irratirako, eta baita telebistarako testuak ere^[1]. 1976an ezkondu egin zen, berriz ere, Gerald Fremlinekin.

Ibilbide literarioa

Munro oso gazte hasi zen idazten, nerabe zelarik, eta 1950ean argitaratu zuen bere lehen kontakizuna, The dimension of a shadow, oraindik ingelesa eta kazetaritza ikasten ari zenean Western Ontario Unibertsitatean.

Argitaratu zuen lehenengo kontakizun-bilduma Dance of the happy shades (1968) izan zen eta Governor General saria irabazi zuen lan honekin. Obra arrakastatsu honen ondoren Lives of girls and women (1971) argitaratu zuen; elkarri lotutako istorioz osatutako liburua. 1974an Something I've been meaning to tell you (1974) istorio sorta argitaratu zuen.

1978an Who do you think you are? (1978) lana argitaratu zuen (Ameriketako Estatu Batuetan The beggar maid: stories of Flo and Rose izenburuarekin kaleratua). Hau ere elkarri lotutako istorioz osatutako obra bat da eta lan honekin, bigarren aldiz, Governor General's Literary Award saria irabazi zuen.

1979 eta 1982 artean Australia, Txina eta Eskandinavian zehar ibili zen, bere lana aurkezten eta irakurketa publikoak egiten. 1980ean Munro idazle-egoiliar izan zen Columbia Britainiarreko Unibertsitatean eta Queensland Unibertsitatean. 1982an The moons of Jupiter (1982) argitaratu zuen.

1980ko hamarkadaz geroztik Alice Munrok, gutxienez, ipuin-bilduma bat argitaratu du lau urtetik behin; azkenekoak 2001, 2006, 2009 eta 2012an. Munroren istorioen lehen bertsioak aldizkarietan agertu izan dira sarritan, hala nola, The Atlantic Monthly, Grand Street, Harper's Magazine, Mademoiselle, The New Yorker, Narrative Magazine eta The Paris Review.

2013ko urriaren 10ean Literaturako Nobel Saria jaso zuen, eta orduan "ipuin modernoaren arloko haren maisutasuna" azpimarratu zen^[2]. Kanadako lehen emakumea da Literaturako Nobel Saria jasotzen duena, eta munduko hamahirugarrena.

Alice Munroren ibilbide profesionalean nabarmentzekoa da Douglas Gibson editorearekin izan duen harreman luzea. Gibsonek Macmillan Kanada argitaletxea utzi zuenean bere editorial propioa sortzeko (Douglas Gibson Books), Munrok, Gibsonekin lanean jarraitzeko, utzi egin zuen bere ordura arteko argitaletxea. Orduz geroztik bien arteko harreman profesionala mantendu egin da. 2011ean, Gibsonek bere memoriak argitaratu zituenean, Munrok idatzi zion sarrera eta, gaur egun ere, maiz azaltzen da Gibson Munroren ordez, azken honek, osasun arazoak direla-eta, ezin duenean agerraldi publikoetara joan.

Munroren ipuin-bildumak hamahiru hizkuntzatara itzuli dira, tartean euskarara. 2012an Nagore Tolosak Meettok argitaletxearen eskutik Munroren Too much happiness (2009) itzuli zuen euskarara, Zorion handiegia izenburuarekin. 2018an Isabel Etxeberriak Erein eta Igela argitaletxeen eskutik Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage (2001) itzuli zuen euskarara Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak izenburuarekin.

Estiloa

Bere lanen ezaugarri nabarmenetako bat xehetasun eta ñabardurei eskaintzen dien atentzioa da^[3]. Bere pertsonaiak objektibotasun eta zehaztasun handiarekin erakusten ditu, sentimendu sakon eta konplexuak azalduz eta beren psikologian sakonduz; maiz idazle errealistatzat hartu izan da^[4]. Teknika errealista hau James Agee eta Eudora Welty estatubatuar idazleek eragina da. Izan ere, Munrok berak onartu du hainbat emakume idazleen hasierako eragina: Katherine Anne Porter, Flannery O’Connor, Carson McCullers edo lehen aipatutako Eudora Welty. Eta bi gizonezko narratzaileena: James Agee eta bereiziki William Maxwell.

Munroren istorioetako asko Hurongo konderrian, Ontarion, kokatzen dira^[5]. Eskualdeari lotutako ikuspuntua bere fikzioaren ezaugarrietako bat da. Herri txikiei buruzko bere istorioak Estatu Batuetako landa-hegoaldeko idazleen kontakizunekin alderatzen dira. William Faulkner eta Flannery O’Connorren istorioetan gertatzen den moduan, Munroren pertsonaiek, maiz, ohitura eta tradizio errotuei aurre egin behar diete, baina haien erreakzioa lasaiagoa izaten da, Estatu Batuetako hegoaldeko idazleek sortutako pertsonaiekin alderatuz gero. Bere pertsonaia maskulinoek gizon arruntaren funtsa jasotzen dute; aldiz, emakumezko pertsonaiak konplexuagoak dira.

Munroren lanak maiz kontakizun laburren idazle handienekin konparatu ohi dira. Bere istorioetan, Txekhovenetan bezala, tramak ez bide du garrantzi handirik eta “ez da askorik gertatzen”; izan ere, bere literatur mundua eguneroko bizitzan kokatzen da^[6]. Bere idatzietan, bereiziki lehen istorioetan, maiz azaltzen den gaia da heldutasunera iristen den neskatilarena, familiarekin eta haurtzaroko hiri txikiarekin bakeak egiten dituena. Lan berriagoetan, Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak (2001) eta Runaway (2004) kasu, aldatu egin du bere ikuspuntua, helduaroan bakarrik dauden emakumeez eta zaharren nahigabe eta bizipenez aritzen da^[7]. Bere estiloaren ezaugarria da pertsonaiek gertaera bat argitzen duen eta hari zentzua ematen dion errebelazio bat bizitzea^[8].

Sariak

Hiru aldiz irabazi du Governor General’s Award Saria (1968, 1978, 1986).

1998an Estatu Batuetako National Book Critics Circle Award saria irabazi zuen The love of a good woman lanagatik.

Espainian, 2005ean Javier Marías idazleak Premio Reino de Redonda saria eman zion, eta 2011an Premio Tormenta saria irabazi zuen Zorion handiegia liburuagatik.

2013an Literaturako Nobel Saria jaso zuen.

Gainera, beste sari hauek ere irabazi ditu: Giller Prize (1998, 2004), Rea Award, Lannan Literary Award, W. H. Smith Library Award, Man Booker International Prize, Marian Engel Award eta Premio Ennio Flaiano.

Munroren lanek egokitzapen diferenteak izan dituzte zineman: Martha, Ruth and Edie (1988), Edge of Madness (2002), Away from Her (2006), Hateship, Loveship (2013) and Julieta (2016).

Lanak

Istorio laburrak

Dance of the Happy Shades (1968)
Lives of Girls and Women (1971)
Something I've Been Meaning to Tell You (1974)
Who Do You Think You Are? (1978)
The Moons of Jupiter (1982)
The Progress of Love (1986)
Friend of My Youth (1990)
Open Secrets (1994)
The Love of a Good Woman (1998)
Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak (Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage) (2001)
Runaway (2004)
The View from Castle Rock (2006)
Zorion handiegia (Too Much Happiness) (2009)
Dear Life (2012)

Istorio laburren bildumak

Selected Stories (1996)
No Love Lost (2003)
Vintage Munro (2004)
Alice Munro's Best: A Selection of Stories – (Toronto 2006) Carried Away: A Selection of Stories – (New York 2006)
New Selected Stories (2011)
Lying Under the Apple Tree. New Selected Stories (2011)
Family Furnishings: Selected Stories 1995-2014 (2014)

Euskaratuak

Zorion handiegia (Too much happiness) Meettok, 2012. Itzultzailea: Nagore Tolosa.
Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak (Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage) Erein, Igela, 2018. Itzultzailea: Isabel Etxeberria (2019. urteko Itzulpengintza arloko Euskadi Saria)^[9].

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ «Nola hasi zen Alice Munro istorioak asmatzen | Boligrafo gorria» www.argia.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-25).
↑ Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 7 or. ISBN 978-84-9109-054-0..
↑ Hernáez Lerena, María Jesús. (1998). Exploración de un género literario, los relatos breves de Alice Munro. Universidad de La Rioja, 347 or. ISBN 978-84-694-0183-5..
↑ «Mónica Carbajosa: Alice Munro. El dominio del cuento- nº 46 Espéculo (UCM)» webs.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).
↑ (Ingelesez) Doughty, Louise. (2012-11-25). «Dear Life by Alice Munro – review» The Observer ISSN 0029-7712. (Noiz kontsultatua: 2019-09-23).
↑ Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 9 or. ISBN 978-84-9109-054-0..
↑ Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 10-11 or. ISBN 978-84-9109-054-0..
↑ Lerena, María Jesús Hernáez. (2013). «Nobel de literatura para una escritora canadiense: Alice Munro» Fabula: revista Literaria (35): 60–62. ISSN 1698-2800. (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).
↑ Astiz, Iñigo. «Juan Carlos Etxegoien 'Xamar' eta Isabel Etxeberria dira saiakerako eta itzulpengintzako Euskadi saridunak» Berria (Noiz kontsultatua: 2019-10-18).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q234819
Multimedia: Alice Munro / Q234819

[1] «Nola hasi zen Alice Munro istorioak asmatzen | Boligrafo gorria» www.argia.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-25).

[2] Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 7 or. ISBN 978-84-9109-054-0..

[3] Hernáez Lerena, María Jesús. (1998). Exploración de un género literario, los relatos breves de Alice Munro. Universidad de La Rioja, 347 or. ISBN 978-84-694-0183-5..

[:0-4] «Mónica Carbajosa: Alice Munro. El dominio del cuento- nº 46 Espéculo (UCM)» webs.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).

[5] (Ingelesez) Doughty, Louise. (2012-11-25). «Dear Life by Alice Munro – review» The Observer ISSN 0029-7712. (Noiz kontsultatua: 2019-09-23).

[6] Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 9 or. ISBN 978-84-9109-054-0..

[7] Munro, Alice. (2018). Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak. Erein, Igela, 10-11 or. ISBN 978-84-9109-054-0..

[8] Lerena, María Jesús Hernáez. (2013). «Nobel de literatura para una escritora canadiense: Alice Munro» Fabula: revista Literaria (35): 60–62. ISSN 1698-2800. (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).

[9] Astiz, Iñigo. «Juan Carlos Etxegoien 'Xamar' eta Isabel Etxeberria dira saiakerako eta itzulpengintzako Euskadi saridunak» Berria (Noiz kontsultatua: 2019-10-18).

[1]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman