Бор (элемэнт)

	Бэрыль ← Бор → Вуглярод
Выгляд
	; ; Крышталічны бор; ; Сумесь розных алятропных формаў бору
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Бор, B, 5
Катэгорыя элемэнту	Паўмэталы
Група, пэрыяд, блёк	13, 2, p
Адносная атамная маса	10,81(1) г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[He]2s22p1
Электронаў у абалонцы	2 3;
Фізычныя ўласьцівасьці
Колер	чорны
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	2,34 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	2,46 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	2349 K, 2076 °C, 3769 °F
Тэмпэратура кіпеньня	4200 K, 3927 °C, 7101 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	50 кДж·моль−1
Структура крышталічнай краты	rhombohedral
Магнэтызм	diamagnetic
Электрычны супор	(0 °C) 104Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 27 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	(25 °C) β форма: 5–7 мкм·м−1·K−1
Хуткасьць гуку (лінейная)	(п.т.) 16200 м·с−1
Цьвёрдасьць Моаса	9,3
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	+3, 2, 1
Электраадмоўнасьць	2,04
Кавалентны радыюс	84±3 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7440-42-8
Энэргія забароненай зоны пры 300 K	1,50 эВ
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы бору
	п; а; р;

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Бор.

Бор (па-лацінску: Borum) B — хімічны элемэнт 13 (III) групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 5. Чысты крышталічны бор — чорны бліскучы паўправаднік (немэтал). Таксама адносіцца да катэгорыі паўмэталаў. Мэталёід^[1]. Пры высокіх тэмпэратурах ён праяўляе ўласьцівасьці правадніка, пры пакаёвай і ніжэйшых тэмпэратурах — ізалятара. Вядома чатыры алятропныя мадыфікацыі бору — чырвоны α-рамбічны бор, чорны β-рамбічны бор, γ-бор ды чорны β-чатырохвугольны бор^[2]. Крышталічны бор — адзін з самых цьвёрдых мінэралаў. Нітрыд бору — самы цьвёрды мінэрал пасьля алмазу^[3]. Найбольш распаўсюджаная форма — аморфны бор. Гэта карычневы парашок. Аморфны бор не ўзаемадзейнічае з тленам, вадой, кісьлямі і лугамі. Утварае барыды з большасьцю мэталаў^[1].

Хімічныя злучэньні бору былі вядомыя чалавеку напрацягу тысячагодзьдзяў. Элемэнтарны бор вынайдзены ў 1808 францускімі хімікамі Жазэфам Люі Гей-Люсакам і Люі-Жакам Тэнарам (Louis-Jaques Thénard) і незалежна ад іх ангельскім хімікам Сэрам Гэмфры Дэві. Назва паходзіць ад араб. бура‎, якое абазначае мінэрал з утрыманьнем гэтага элемэнту.

Шырока распаўсюджаны ў прыродзе (прыкладна 10 мг на кг зямной кары — 0,001%)^[4]. Сустракаецца толькі ў выглядзе злучэньняў з тленам. Вядома каля 160 мінэралаў бора^[5]. Борная кісьля — мінэрал сасалін. Найбольшае значэньне мае бура (тынкал ці буракс^[6]), пэнтагідрат Na₂B₄O₇•5H₂O, які выкарыстоўваецца ў вытворчасьці ізаляцыйнага шклоплястыка і адбельвальніка. Радовішчы ў Італіі, Нямеччыне, Казахстане, ЗША (пустэльня Махавэ, Каліфорнія), Турэччыне, Расеі (Прыморскі край^[7]), Аргентыне ды Кітаі^[8].

У злучэньнях з мэталамі ўтварае звышцьвёрдыя, гарачатрывалыя сплавы. Выкарыстоўваецца ў піратэхнічных вырабах для атрыманьня ўспышак зялёнага колеру. Бор выкарыстоўваецца ў некаторых ракетах для запальваньня. Сынтэтычныя алмазы. Рэгуляцыйныя стрыжні для ядзерных рэактараў (ізатоп ¹⁰B паглынае нэўтроны, якія выклікаюць ланцуговую рэакцыю дзяленьня ўрану). Борная кісьля (H₃BO₃) выкарыстоўваецца ў тэкстыльнай прамысловасьці. Злучэньні бора з вадародам (бараны) выкарыстоўваюцца ў якасьці ракетнага паліва^[1].

Хімічныя злучэньні бору

Борная кісьля (H₃BO₃)
Карбід бору (B₄C)^[9]
Карбаранавая кісьля H(CHB₁₁Cl₁₁)

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Бор // Справочник школьника. Химия / Сост. М. Кременчугская, С. Васильев; Под ред. И. Пышнограевой. — М.: Филолог. об-во «Слово». Компания «Ключ-С», 1996. — С. 74.
^ Allotropes (анг.) Chemistry Encyclopedia
^ Boron (анг.) Chemistry for Kids: Elements
^ Boron / First draft prepared by Ms C. Smallwood. — Geneva: World Health Organization, 1998. — P. 1. — (Environmental Health Criteria ; 204).
^ Юшина Т.И., Лыгач В.Н., Моисеева Р.Н. Современное состояние и перспективы освоения месторождений различных борсодержащих руд // Горный информационно-аналитический бюллетень (научно-технический журнал. — 2014. — № S1. — С. 497-514.
^ Бор // БЭ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 215
^ Калита В. А. ДАЛЬНЕГОРСКОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); https://old.bigenc.ru/geology/text/2628341 Дата обращения: 08.06.2024
^ Авдонин В.В., Ручкин Г.В., Шатагин Н.Н., Лыгина Т.И., Мельников М.Е. Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых: Учебник для вузов. — M.: Фонд «Мир», 2007. — 540 с.
^ Зьвесткі — Нацыянальны інстытут стандартаў ЗША

Вонкавыя спасылкі

Бор (элемэнт) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Boron»the essentials (анг.) [WebElements Periodic Table]
The Element Boron (анг.) It's Elemental. Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education. Праверана 18 сакавіка 2017 г.
boron (B) | chemical element (анг.) Britannica.com
Boron - Element information, properties and uses | Periodic Table (анг.) Royal Society of Chemistry
Boron (B) - Chemical properties, Health and Environmental effects Lenntech B.V.
Wolfram Alpha LLC. 2017. Wolfram|Alpha. http://www.wolframalpha.com/input/?i=Boron (access March 18, 2017). (анг.)
Los Alamos National Laboratory (2016). Periodic Table of Elements: Boron. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Security, LLC.

[Справочник_школьника-1] а ^б ^в Бор // Справочник школьника. Химия / Сост. М. Кременчугская, С. Васильев; Под ред. И. Пышнограевой. — М.: Филолог. об-во «Слово». Компания «Ключ-С», 1996. — С. 74.

[2] Allotropes (анг.) Chemistry Encyclopedia

[3] Boron (анг.) Chemistry for Kids: Elements

[4] Boron / First draft prepared by Ms C. Smallwood. — Geneva: World Health Organization, 1998. — P. 1. — (Environmental Health Criteria ; 204).

[5] Юшина Т.И., Лыгач В.Н., Моисеева Р.Н. Современное состояние и перспективы освоения месторождений различных борсодержащих руд // Горный информационно-аналитический бюллетень (научно-технический журнал. — 2014. — № S1. — С. 497-514.

[6] Бор // БЭ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 215

[7] Калита В. А. ДАЛЬНЕГОРСКОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); https://old.bigenc.ru/geology/text/2628341 Дата обращения: 08.06.2024

[8] Авдонин В.В., Ручкин Г.В., Шатагин Н.Н., Лыгина Т.И., Мельников М.Е. Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых: Учебник для вузов. — M.: Фонд «Мир», 2007. — 540 с.

[9] Зьвесткі — Нацыянальны інстытут стандартаў ЗША

[1]