بوزقورد دستانی
| تۆرک میفوْلوْژیسی |
|---|
 |
بوْزقورد – تۆرک، مغول و آلتای میفوْلوْژیسینده مقدس حئیوان و میلّی سیمبول. بوْزقورد (بوْسقورد/ Boskord، پۇسگورت Pusgurt) کیمی ده اوْخونور. بوْزکاسکیر، چالقورد سؤزلری یئنه عئینی معنایا گلیر. مغوللار بؤرتئچینه (بؤرتئشینا، بؤرتؤشونو) دئییرلر. گؤک قورت و یا "گؤک بؤرو / کؤک بؤرو" تعبیرلری ده تعیین ائدیجی کیمی ایستیفاده ائدیلیر.
تۆرک میفوْلوْژیسینده یئری و اؤنمی
[دَییشدیر]یوْل گؤستریجی، مبارک جاناوار (قۇتلو قۇرد)، بۆتون تۆرک و مغول طایفالارینین اوْرتاق اوْنقونودور / توْتئمیدیر. بعضی تۆرک و مغول طایفالاری، نسیللرینین بۇ مقدس وارلیقدان تؤرهمهسینه اینانیرلار. چوْخ واخت سوْیونون بیر قوْلو گؤک قۇرددان، دیگر قوْلو ایسه گؤک مارالدان گلمکدهدیر. قۇرد سۆرولرینین باشیندا اوْلوب ایداره ائدن قۇردلارا دا گؤک قۇرد دئییلیر. کاسکیر و بؤرو سؤزلری ده مۆختلیف لهجه و شیوهلرده جاناوار(جنوار) دئمکدیر. بوْزقورد گؤیو تمثیل ائدیر. آلامارال ایسه یئر اۆزونون رمزیدیر. گؤیتورک گؤی (ماوی) بایراقلاریندا قۇردباشی رسمی وار. جنگآورلیگی و دؤیوش رۇحونو، آزادلیغی، سۆرعتی، طبیعتی تمثیل ائدیر. تۆرک میللتینین باشینا بیر ایش گلنده، بیر تهدید مئیدانا چیخاندا اوْرتایا چیخیر و یوْل گؤستریر. چادیرلارین اؤنونه تپهسینده آلتیندان قۇردباشی اوْلان دیرکلر اۇجالدیلیر. ساواشروحو (تانریسی) جاناوار جیلدینه گیریر. آلتینجی عصره عایید بیر داش آبیدهده قۇرددان سۆت اَمَن اۇشاق ایشی یئرینه یئتیریر. ارنلر، اوْلیالار بعضاً جاناوار جیلدینه گیریرلر. بوْزقورد "گؤی اوْغلو" دا دئییلیر. خالق مدنیتینده بوْزقورد دیشینین جیبده کؤچمهسینین نظردن قوْرویاجاغینا اینانیلیر. یاقوت متنلرینده بوْسکو اوْلاراق بحث ائدیلیر. قیرغیزلاردا، چؤلده گزرکن جاناوار گؤرمک اۇغوردور. یۇخودا قۇرد گؤرمک ده یئنه خئییره یۆزولور. بوْیلو قادینین نظردن قوْرونماسی اۆچون یاستیغینین آلتینا قۇرد دیشی و یا دریسی قوْیولور. جاناوارین قوْیون سۆروسونه ویرماسی و یا پیهیه گیرمهسی برکت ساییلیردی. باشقورد روایتلرینه گؤره جاناوار اوْنلارین آتالارینین اؤنونه دۆشهرک یوْل گؤسترمیشدیر. بۇ سببدن اؤزلرینه اوّللرینده جاناوار اوْلان معناسینا گلن باشقورد دئمیشدیر. آیپارا تاکتیکاسی (و یا تۇران / تۆرک تاکتیکی) آدی وئریلن یاریم چئوره (هلال شکلی) ایله دۆشمنی اوْرتایا آلیب چئوره باغلاما استراتژیسینین جاناوارلاردان گؤرولهرک ایلک دفعه تۆرکلر طرفیندن تطبیق اوْلونموشدور. بوْزقورد، تۆرکلرین میلّی سمبولودور. تاریخ اؤنجهسی دؤورلردن بری تۆرکلرله مقدس ساییلمیشدیر. بوْزقورد مقدس ساییلماسینین و تۆرکلرین میلّی سمبولو اوْلماسینین ان اهمیتلی سببی، تۆرکلرین بیر بوْزقورد سوْیوندان گلدیکلرینه اینانماسیدیر. بوْزقورد، بۇ گۆن تۆرک میلتچیلیگینین سمبولودور. آتاتورک طرفیندن ده میلّی سمبول اعلان ائدیلمیش و بیر چوْخ یئرده ایستیفاده ائدیلمیشدیر. جمهوریتین ایلک ایللرینده تۆرک پۇلو ایله بوْزقورد شکیللری چاپ ائدیلدی.
کاوْ-چئن ین یارادیلیش دستانی
[دَییشدیر]تۆرهنیش دستانی آدی ایله تانینان حکایه اصلینده کاوْ-چئن ین یارادیلیش دستانیدیر. چین منبعلریندن وئی کیتابی [۱] و قوزئی خاندانلار تاریخی[۲] ایشتیراک ائدیر. بۇ دستاندا ائرکک جاناوار روْل اوْیناییر. هیونگ-نو تانیوسوْنون گؤزل ایکی قیزی وارمیش. تانیو اوْنلاری آللاها تقدیم ائتمهیه قرار وئریب. اؤلکه سرحدی اۆزرینده یۆکسک بیر زیروه تیکدیرمیش و تانری دان قیزلارینی اؤزونه آرواد اوْلاراق آلماسی اۆچون یالوارمیشدیر. اوْنلاری گؤتوروب زیروهیه بۇراخمیش. یاشلی بیر قۇرد زیروهنین دیبیندهکی ماغارایا یئرلشمیش. قیزلاردان بیری قۇردون تانری اوْلدوغونو گمان ائتمیش. باجیسینین مخالفتینه باخمایاراق، زیروهدن (قله دن) ائنمیش. قۇردون آروادی اوْلوب اوشاغینی دوْغموشدو.
آشینانین یارادیلیش دستانی
[دَییشدیر]بوْزقورد دستانی آدی ایله تانینان حیکایه اصلینده آشینانین یارادیلیش دستانیدیر. چین قایناقلاریندان چوْاۇ کیتابی[۳]، شمالی خاندانلار تاریخی و سۇ-ای کیتابی[۴] اوزون یئر آییر. بۇ دستانلاردا دیشی جاناوار روْل اوْیناییر.
دستان 1
[دَییشدیر]اؤلکه، قوْنشو اؤلکه طرفیندن یوْخ ائدیلیر. بۇ قیرغیندان یالنیز 10 یاشلاریندا بیر اوْغلان اۇشاغی ساغ قالیر. عسگرلر کیچیک اوْلدوغوندان اوْنو اؤلدورمگه قییماییب و آیاقلارینی (سۇ-ای کیتابیندا قوللارینی دا) کسرک باتاقلیق بیر یئره بۇراخیرلار. اوْرادا بیر دیشی قۇرد اؤشاغی اتله قیدالاندیریر. اۇشاق یئتکینلیک چاغیندا (13-14 یاشیندا) جاناوارلا بیرلیکده اوْلور و کیچیک اۇشاق جاناواری حامیله بۇراخیر. قوْنشو اؤلکه یئنیدن آداملاری گؤندرهرک اوْنو اؤلدورمک ایستهییرلر. آداملار جاناواری دا اؤلدورمک ایستهییرلر. جاناوار کاراهوجا اؤلکهسینده کیشیمال داغینا (سۇ-ای کیتابی اۇزون کاراهوجانین شیمال-غربینه) قاچیر. داغدا بیر ماغارانین ایچینده اوْتلارلا اؤرتولو و یۆزلرله میل ائنینده دؤرد طرفی داغلارلا ایحاطه اوْلونان بیر دۆز وار. جاناوار ماغارانین ایچینه ساخلانیلیر و اوْن ائرکک اۇشاق دوْغور. اوْن کیشی بؤیویور. کناردان قیز آلیب ائولهنیرلر و حیات یوْلداشلارینی حامیله بۇراخیرلار. بۇندان سوْنرا هر بیری بیر اوْلاد صاحیبی اوْلور. بۇنلاردان بیری ده آشینادیر. بۇنلارین اوْغوللاری و نوهلری چوْخالیر. بیر نئچه نسیل کئچندن سوْنرا ماغارادان چیخیرلار. داها سوْنرا جۆجنلره دمیرچی اولورلار.
دستان 2
[دَییشدیر]تۆرکلر اوّل هیونگونون شیمالینداکی شۇ اؤلکهسیندن چێخمیشدیر. قبیلهنین بؤیوکلریندن آبانگبو اوْن یئددی قارداشینین بیرییدی. بۇنلاردان بیری ییزهینیسهیدوْو قۇرددان دوْغولموشدور. بانگبوگیللر پیس خاصیتلی اوْلدوقلاری اۆچون اؤلکهسی یوْخ ائدیلدی. نیسهیدوْو کۆلکلری و یاغیشلاری چاغیرا بیلردی. یاز تانریسینین قێزی و قێش تانریسینین قێزی اوْلماق اۆزره ایکی یوْلداشلا ائولندی. دؤردوک اوْغلانی دوْغولدو. بۇنلارین بیری بایهوْنگ (بؤیوک آغ قۇش) اوْلدو. باشقا بیری ایسه آفوسهوی (چای) ایله ژیانسهوی (چای) آراسیندا قیگو آدینی آلدی. باشقا بیری ایسه جهوزهئسهوی (نئهیر)دا. دیگری ژیانسیجهوزهئسهیسهان (داغ)دا اقامت ائتدی و بۇ آدام دائردیر. داغین تپهسیندهکی آبانگبونون قبیلهسینده سوْیوق شئه واردی....
ووسون ایله باغلی دستان
[دَییشدیر]چین قایناقلاریندان شی-چی[۵] و هان کیتابی[۶] ـندا یئر آلان وۇسون ایله باغلی دستاندا قارغا و دیشی قۇردون بیر اۇشاغی بسلهدیگی بیلدیریلیر. وۇسون پادشاهی کۇن-مۇ (昆莫)نون آتاسی هیونگ-نو طرفیندن تجاوزه معروض قالمیش و اؤلدورولموش. کۇن-مۇ بوراخیلمیش. قارغا ات ایله و قورد ایسه سۆت ایله بسلهمیش. هیونگ-اونو تانیو-سو کۇن-مونون تانری اوْلدوغونو ظن ائدهرک یانینا آلیب بؤیودوب.
ارگنه قون دستانی
[دَییشدیر]ارگنه قون دستانی آدی ایله تانینان حیکایه گؤی تۆرک دستانیدیر. قوْنشولاری طرفیندن پۆسقو قۇرولاراق یوْخ ائدیلن تۆرکلردن گئری قالان بیر نئچه نفرین گیزلنمک اۆچون داغلیق بیر ساحه ده یوْل آختارماسی ایله باشلاییر. داغلارین آراسیندا گیزلنمیش بیر دۆزنلیک تاپان بۇ تۆرکلر، اوْرادا یئرلشیر و چوْخالیر. عصرلر سوْنرا اوْرایا سیغماز وضعیته گلینجه، چیخماق ایستهییرلر. آنجاق چیخیشی تاپابیلمیرلر. بۇنون اۆزرینه اطرافداکی داغلارین دمیر فلزیندن ائدیلدیگینی حیس ائدیرلر و دمیری اریدهرک چیخارلار. چیخیشدا اؤزلرینه بؤرته چنه آدیندا بیر ارکک قۇرد رهبرلیک ائدیر.
تۆرک جامعهلرینده بؤرو (بوْزقورد)
[دَییشدیر]تۇوا تۆرکلرینده
[دَییشدیر]قام آلقیشلاری (شامان دۇعالاری) ایچینده "کؤک بؤرو" و "کۇغو بؤرو" شکلینده قۇرد تانیتماسی اوْلور. تانرینین خبرچیسی اوْلاراق قدیم تۇوا شیفاهی عنعنه سینده بوْزقورد وار.[۷]
قیرغیز تۆرکلرینده
[دَییشدیر]قدیم قیرغیز تۆرکلری بؤیوک قهرمانلاردان، بهادرلاردان، "بؤرو" و یا "کؤک بؤرو" آدلاندیراردیلار. قازاخ، قیرغیز و قۇرد قارداش اولماسی باره ده خالق آراسیندا سؤز واردی. قۇرد، بؤیوکلوک ایگیدلیک معنالاریندا. دستانلاردا بهادرلار اۆچون "گؤی یاللی قۇرد" سؤزو استفاده ائدیلمیشدیر. ماناس دستانیندا ماناس خان، جاناوار گؤزلو، قیر بیغلی (بؤرو کؤزدوو، قۇ مۇروت) اوْلاراق تعریف ائدیلیر. ماناس اجدادیمیزین اوْخلاری اۆچون ده "بؤرو تیلدو، چال ییبا" (قۇرد دیللی قیر اوْخ) دئییلیر. ماناسین اوْغوللارینا کؤک بؤرو سۇلطانیم دئیه خطاب ائدیلیردی.[۷]
قیپچاق تۆرکلرینده
[دَییشدیر]قیپچاق تۆرکلری و یا کوْمانلاردا بوْزقوردون رهبرلیک نقشی ایکینجی. عصر اوْرتالارینا قدر گئدیر. قۇرددان یاردیم طلب اوْلوندوغونا دایر قئیدلر موْجوددور.[۸]
قایناقلار
[دَییشدیر]- آنادولو تۆرکجهسی ویکیپدیاسینین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Bozkurt (mitoloji)»، مقالهسیندن گؤتورولوبدور. (۱۰ نوْوامبر ۲۰۱۷ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).