اوغوز خاقان دستانی
| تۆرک میفوْلوْژیسی |
|---|
 |
اوْغوز خاقان دستانی تورک دستانلاریندان، هۇن-اوْغوز دستانلاری گروهونداندیر. اوغوز خاقان دستانینین دؤرد آیری یازماسی واردیر. چاغاتایجا، فارس و اویغور یازیلاریندا اوْغوز خاقان دستانی؛ اوغوز بوْیلاری، تورک دیلی، ادبیاتی، فوْلکلورو، تاریخی و مدنیتی حاقیندا معلومات وئریر. دستان تۆرکلرین اجدادی اوْلدوغو فرض ائدیلن اوْغوز خاقانین حیاتینی ایضاح ائدیر.
پاریس ال‌یازماسی
[دَییشدیر]اوْغوز خاقان دستانینین اۇیغور یازماسی، پاریس میلّی کیتابخاناسیندا یئرلشیر. اۇیغور اوْغوز خاقان دستانی 17-15 عصرلره عاییددیر. 201 - 126 ایللری آراسیندا بؤیوک بیر کؤچری دوْلتی قۇران هیونگ-نولارلا باغلیدیر. اوْغوز خاقانین بو دوْلتی قۇران مته اولدوغو ایره‌لی سورولور. ذکی ولیدی توغانا گؤره ایسه، اوغوز خاقان دستانینین منشایی داها قدیم دؤورلر، م. اؤ. یئددی. عصرده اوْرتا آسیادا اوْلان ساکالار ایله بیر نئچه عصر سوْنراکی ایسکیت لردیر.
پاریس ال‌یازمانین کؤچورولمه‌سی 1891-جی ایلده واسیلی رادلوف طرفیندن قوتادگو بیلیگ نشرینین ایچینده درج اولونوب.
ریضا نورون اوغوزنامه‌سی
[دَییشدیر]ریضا نور، اوْغوز خاقان دستانینی باشقا دستانلاردان پارچالارلا زنگینلشدیره‌رک اوْغوزنامه آدلی تخمیناً 6100 میصراعلیق بیر منظوم اثر مئیدانا گتیردی. ریضا نورون اوْغوزنامه‌سی 1928-جی ایلده قاهیره‌ده درج اولونوب. "اوْغوز قاآنین دۇعاسی" کیمی معلوم اوْلان متن باشدا اوْلماق اۆزره داها سونرالار اوْغوز خاقان دستانینین بیر حیصه‌سی کیمی تانینماغا باشلانان بعضی متنلر، ریضا نورون قلمه آلدیغی و 1928-جی ایل تاریخلی اوْغوزنامه ده نشر اوْلونان متنلردیر.
وانگ-آرات چاپی
[دَییشدیر]پاریسده ساخلانیلان اۇیغور متنین یئنی کۇچورمه‌سی ویللی بانگ کاوف و رشید رحمتی (آرات) طرفیندن حاضیرلانمیش و 1932-جی ایلده آلماندا چاپ اوْلونموشدور. متن داها سونرا رشید رحمتی طرفیندن گۆنوموز تۆرکجه‌سینه چئوریله‌رک، 1936دا ایستانبولدا چاپ اوْلونموشدور. 1970-جی ایلده میلّی تحصیل ناظیرلیگی‌نین 100 اساس اثر سیراسینا محرم ارگین ایضاح ائدیجی مقدمه ایله، اۇیغور متن ده علاوه اوْلوناراق یئنی‌دن نشر اوْلونموشدور. ارگین، متنی حاضیرلایارکن و.بانگ و رشید رحمتی آراتین اوْغوز خاقان دستانینی اساس گؤتورموشدور.
ذکی ولیدی طوغان وئرسیاسی
[دَییشدیر]ذکی ولیدی طوغان، رشیدالدین همدانی نین جامع التواریخ آدلی کیتابینین ایکینجی جیلدینده یئر آلان تاریخ اوْغوزان و ترکان آدلی حیصه یه اساسلاناراق 1972-جی ایلده یئنی بیر "اوْغوز خاقان دستانی" چاپ اوْلونموشدور. طوْغان، رشیدالدین‌ین "جامع التواریخ" آدلی اثرینده اوْلان یازیلی و شفاهی منبعلردن آلینان شایعه‌لرین تاریخی رئاللیقلارا اۇیغونلوغونو دستاندا یئرلشن یاشاییش طرزی و حیاتا باخیش طرزینه گؤره دَیَرلندیریر.
- تاریخ اوغوزان و ترکان"دا کؤچری و آخینجی اوْغوزون معین بیر یئره باغلانماسی و شهر قۇرماسی چوخ گؤزه گلیمدیر.
- تاریخ اوغوزان و ترکان"دا اوْغوز خان و آتاسی آراسیندا دینی بیر مناقشه‌دن سؤز آچیلیر.
- تاریخ اوغوزان و ترکان"دا اۇیغور اوْغوز خاقان و دده قورقود کیتابی نداکی کیمی قهرمانین شخصیت قازانماق اۆچون وحشی و یا آزغین حئیوانی اؤلدورمک غریزه‌سینه تۇش گلمز.
- تاریخ اوغوزان و ترکان"دا اؤزوندن اۇزون بحث ائدیلن تۇمان خان حئیوانلارین دانیشیقلاریندان آنلاییر. اوْنونلا قول ائرلیک خان آراسیندا شایعه‌لر تاریخی اوْلماقدان داها چوْخ بیر ناغیل کاراکتری داشیییر.
- تاریخ اوغوزان و ترکان"دا خانلاردان چوْخو دۆنیا فتحی قوْشاجاق یئرده، حاکیمیته کئچمک اۆچون بیر-بیری ایله وۇروشورلار.
تاریخ اوغوزان و ترکان"داکی شکیلده اوْغوز خاقان دستانی ایله باغلی مقاله یازانلاردان بیری عبدالقادیر اینان دیر. اینان، "اوغوز دستانینداکی "ایرکیل آتا" آدلی مقاله‌سینده اوْغوزنامه‌نین رشیدالدین طرفیندن فارس دیلینده یازیلان حیصه سینده کئچن بیلگه ایرکیل خوْجا اؤیره‌نیر. بۇرادا ایرکیل خوجا تۆرک عادت و آیینلرینی ایلک چیخاران مۆدریک آدامدیر. ابوالغازی باهادر خان ین شجره تراکمه آدلی اثرینده ایرکیل آتا تۆرک بیلگه اۆلاراق کئچر. یاقوت تۆرکلرینده و بۇریاتلاردا ایرکیل کۆلتو بۇ گۆنه کیمی یاشاماقدادیر. یاقوت اینانجلارینا گؤره ایلک قامین آدی "آن آرگیل"دیر.[۱]
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, 1998, Ankara, sayfa 196-197; Sakaoğlu, Saim-Ali Duymaz; Oğuz Destanında Irkıl Ata, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, 2002, İstanbul, sayfa 113-114.
- آنادولو تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Oğuz Kağan Destanı»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۷ نوْوامبر ۲۰۱۷ میلادی تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).