పంచారామాలు

ఆంధ్రప్రదేశ్లో 5 శివక్షేత్రాలు పంచారామాలుగా పేరుపొందాయి. సుబ్రహ్మణ్యస్వామి తారకాసురుని సంహరించినపుడు ఆ రాక్షసుని గొంతులోని శివలింగము ముక్కలై 5 ప్రదేశాల్లో పడిందని, ఆ 5 క్షేత్రాలే పంచారామాలని కథనం. అవి కోనసీమ జిల్లా లోని ద్రాక్షారామం, కాకినాడ జిల్లాలోని కుమారారామం, పశ్చిమ గోదావరి జిల్లాలోని క్షీరారామం, భీమారామం, పల్నాడు జిల్లా లోని అమరారామం.^[1]^[2]

భౌగోళికం

పంచారామాలు: 1:అమరారామం 2: సోమారామం, 3: క్షీరారామం, 4:ద్రాక్షారామం, 5:కుమారభీమారామం

పంచారామాల పుట్టుక

శ్రీనాధుడు (సా.శ. 14 నుండి 15వ శతాబ్డం) రచించిన భీమేశ్వర పురాణములో ఈ పంచారామాల ఉద్భవం గురించి ఒక కథ ఇలా ఉంది. క్షీరసాగర మథనంలో వెలువడిన అమృతాన్ని మహావిష్ణువు మోహినీ రూపం ధరించి సురాసురులకు పంచుచుండగా, పంపకంలో అన్యాయం జరిగిందని అసంతృప్తి చెందిన రాక్షసులు త్రిపురనుల, నాధుల నేతృత్వములో తీవ్రమైన జపతపాలను ఆచరించగా శివుడు మెచ్చి, వారికి వరములి��్చాడు. కొత్తగా సంపాదించిన శక్తితో రాక్షసులు దేవతలను అనేక బాధలకు గురిచేయడంతో వారు మహాదేవుని శరణువేడుకున్నారు. దేవతల మొర ఆలకించిన శివుడు దేవతల మీద జాలిపడి తన పాశుపతంతో రాక్షసులనూ వారి రాజ్యాన్ని కూడా బూడిద గావించాడు. శివుని ఈ రుద్రరూపమే త్రిపురాంతకుడుగా ప్రసిధ్దికెక్కినది. ఈ దేవాసుర యుద్ధంలో త్రిపురాసురులు పూజ చెసిన ఒక పెద్ద లింగం మాత్రం చెక్కుచెదరలేదు. దీనినే మహదేవుడు ఐదు ముక్కలుగా ఛేదించి ఐదు వేరు వేరు ప్రదేశములందు ప్రతిష్ఠించుటకు పంచిపెట్టడం జరిగింది. లింగ ప్రతిష్ఠ చేసిన ఈ ఐదు ప్రదేశాలే పంచారామాలుగా ప్రసిద్ధికెక్కాయి.

స్కాంద పురాణం

స్కాంద పురాణంలోని తారాకాసుర వధా ఘట్టం ఈ పంచారామాల పుట్టుక గురించి మరొకలా తెలియజేస్తోంది. హిరణ్యకశ్యపుని కుమారుడు నీముచి. నీముచి కొడుకు తారకాసురుడనే రాక్షసుడు. అతడు పరమేశ్వరుడి గురించి ఘోర తపస్సు చెసి ఆయన ఆత్మలింగాన్ని వరంగా పొందుతాడు. అంతే కాకుండా ఒక అర్భకుడి (బాలుడి) చెతిలో తప్ప ఇతరులెవ్వరి వల్లా తనకు మరణం లెకుందా ఉండేలా వరం పొందుతాడు. బాలకులు తననేం చేయగలరని ఆ దానవుడి ధీమా! సహజంగానే వరగర్వితుడైన ఆ రాక్షసుడు దేవతల్ని బాధించడమూ, వారతనిని గెలవలేకపొవటం జరిగిన పరిస్థితిలో అమిత పరాక్రమశీలీ, పరమేశ్వర రక్షితుడూ అయిన తారకుడిని సామాన్య బాలకులేవ్వరూ గెలవడం అసాధ్యమని గుర్తించి దేవతలు పార్వతీ పరమేశరుల్ని తమకొక అపూర్వ శక్తిమంతుడైన బాలుడ్ని ప్రసాదించమని ప్రార్ధిస్తారు. దేవతల కోరిక నెరవేరింది. శివ బాలుడు - కుమారస్వామి ఉదయించాడు. ఆయన దేవతలకు సేనానిగా నిలిచి తారకాసురుని సంహరించాడు.

శివాత్మజో యదా దేవాః భవిష్యతి మహాద్యుతిః
యుధ్ధే పునస్తారకంచ వధిష్యతి మహబలః

- స్కాందం

తారకాసురుడు నేలకూలడంతో అతని యందున్న ఆత్మలింగం ఐదు ఖండాలుగా మారింది. దేవతలు ఆ ఐదు లింగ శకలాలను ఐదు చోట్ల ప్రతిష్ఠించారు. అవే పంచారామ క్షేత్రాలు. అవి:

భీమేశ్వరుడు- దక్షారామం (ద్రాక్షారామం, కోనసీమ జిల్లా)
భీమేశ్వరుడు- కుమారారామం (సామర్లకోట, కాకినాడ జిల్లా)
రామలింగేశ్వరుడు- క్షీరారామం (పాలకొల్లు, పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా)
సోమేశ్వరుడు- భీమారామం (భీమవరం, పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా)
అమరేశ్వరుడు- అమరారామం (అమరావతి, పల్నాడు జిల్లా)

అమరారామం

అమరావతిక్షేత్రం లోని అమరేశ్వరస్వామి దేవాలయం గుంటూరుకు 35 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇక్కడ నెలకొన్న శివలింగాన్ని ఇంద్రుడు నెలకొల్పడని ప్రసిద్ధి. ఇక్కడ శివుడు అమరేశ్వరుడిగా పూజలందుకుంటున్నాడు.

ద్రాక్షారామం

కోనసీమ జిల్లాలో, కాకినాడకు ముఫ్పై కిలోమీటర్ల దూరంలో దక్షారామ క్షేత్రం ఉంది. ఈ ఆలయం తూర్పు చాళుక్యుల కాలంలో సా.శ. 892-922 మధ్య నిర్మితమైంది. ఆలయ స్తంభాలపై, గోడలపై 800 పైగా శాసనాలు ఉన్నాయి. ఇచ్చట స్వామివారు భీమేశ్వరుడు, అమ్మ వారు మాణిక్యాంబ, క్షేత్రపాలకులు లక్ష్మీనారాయణులు. శివాలయంతో పాటు విష్ణ్వాలయం, శక్తి పీఠం ఉన్న దివ్య క్షేత్రం దక్షారామము. దక్షప్రజాపతి ఇచ్చట యజ్ఞం చేసాడని ప్రసిధ్ది . తారకుని సంహారానంతరం శివలింగ భాగం ఇక్కడ పడి ఉందని తెలుసుకున్న సప్తర్షులు సప్తగోదావరి తీర్థంలో సుప్రభాత సమయంలో భీమేశ్వరునికి అభిషేకం చేయాలకున్నారు. మార్గమధ్యమంలో తుల్యఋషి యజ్ఞం చేస్తున్నాడు. ఋుషులు తెస్తున్న గోదావరులు తన యజ్ఞాన్ని ముంచేస్తాయని ఋుషులను గోదావరులను వారించాడు. వాదోపవాదాల మధ్య తెల్లవారిపోయింది. సూర్యభగవానుడు శివలింగానికి ప్రథమ సుప్రభాత అభిషేకం చేశాడు. నిరాశ చెందిన ఋుషులను వేదవ్యాసుడు ఓదార్చి తాను సప్తగోదావరులను పుష్కరిణితో చేర్చానాని అది సప్తగోదావరిగా పిలువబడుతుందని, ఈ తీర్థంలోనే స్వామికి నిత్యాభిషేకం జరుగుతుందని చెప్పాడు.

నాలుగు ప్రవేశ ద్వారాలతో ఆలయ బాహ్యప్రాకారం ఎత్తైన రాజగోపురాలతో నిర్మితమైంది. బాహ్యప్రాకారంలో కాలభైరవాలయం, త్రికూటాలయం ఉన్నాయి. ధ్వజ స్ధంభం ముందు రావి వేప వృక్షాలు ఉన్నాయి. ఆ చెట్లనీడలో శివలింగం, విష్ణు విగ్రహం ఉన్నాయి. రెంటినీ శంకరనారాయణ స్వాములని పిలుస్తారు.

భీమేశ్వర లింగం 2.5 మీటర్ల ఎత్తులో నలుపు తెలుపు రంగులో ఉంటుంది. ఆలయం రెండో అంతస్తులో ఉందు. అభిషేకాదులు పై అంతస్తులో లింగ భాగానికి చేస్తారు.

సోమారామం

పశ్చిమ గోదావరి భీమవరం గునుపూడిలో సోమారామం క్షేత్రం ఉంది. ఇచ్చట స్వామివారు సోమేశ్వరుడు అమ్మవారు ఉమాదేవి. ఈ దేవాలయాన్ని సోమేశ్వర జనార్ధనస్వామి ఆలయంఅంటారు. తూర్పుచాళుక్య రాజైన చాళుక్య భీముడు ఈ ఆలయాన్ని మూడోశతాబ్దంలో నిర్మించాడు. మామూలురోజుల్లో తెలుపు నలుపు రంగులో ఉండే శివలింగం అమావాస్య రోజున గోధుమ వర్ణంలో మారుతుంది. తిరిగి పౌర్ణమి నాటికి యధారూపంలోకి వచ్చేస్తుంది. అందుకే దీనికి సోమారామం అనే పేరు వచ్చింది. ఈ ఆలయం రెండు అంతస్తులుగా ఉంటుంది. సోమేశ్వరుడు కింది అంతస్తులోను అన్నపూర్ణా దేవి అమ్మవారు పైఅంతస్తులోనూ ఉంటారు. ఈ ఆలయానికి క్షేత్రపాలకుడు జనార్ధన స్వామి.

కుమారభీమారామం

కాకినాడ జిల్లా సామర్లకోట సమీపంలో కుమారభీమారామం క్షేత్రం ఉంది. ఇచ్చట స్వామివారు భీమేశ్వరుడు తల్లి బాలా త్రిపుర సుందరి. ఈ క్షేత్రం ప్రశాంతంగా చుట్టూ పచ్చని పంటచేలతో ఉంటుంది. ఇక్కడ లింగం కూడా 14 అడుగుల ఎత్తున రెండస్తుల మండపంగా ఉంటుంది. దీనిని చాళుక్య రాజయిన భీముడు నిర్మించాడని క్షేత్ర కథనంలో వివరించబడింది. ఇది పూర్వం చాళుక్య భీమవరంగా ప్రసిధ్ధి చెందినట్టు భీమేశ్వరాలయంలోని శిలాశాసనాలనుబట్టి తెలుస్తోంది. ఈయనే దాక్షారామ దేవాలయాన్నీ నిర్మించింది. అందుకే ఈ రెండు గుళ్ళు ఒకే రీతిగా వుండటమేగాక, రెంటి నిర్మాణానికి ఉపయోగించిన రాయి కూడా ఒకటేరకంగా, నిర్మాణ శైలికూడా ఒకే విధంగా వుంటుంది. ఈ మందిరం నిర్మాణం సా.శ.892లో ప్రారంభమై సుమారు సా.శ.922 వరకు సాగింది.

క్షీరారామం

ప్రధాన వ్యాసం: క్షీరారామం

పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా పాలకొల్లు పట్టణంలో క్షీరారామం క్షేత్రం ఉంది. ఇచ్చట స్వామి వారు రామలింగేశ్వర స్వామి, అమ్మ వారు పార్వతి. ఈ క్షేత్రంలో లింగాన్ని త్రేతా యుగంలో శ్రీరాముడు ప్రతిష్ఠించాడని ప్రతీతి. ఈ ఆలయ క్షేత్రపాలకుడు జనార్ధనుడు. ఆలయ విశేషం తొమ్మిది అంతస్తులతో 20 అడుగుల ఎత్తులో విరాజిల్లే రాజగోపురం. చివర అంతస్తు దాకా వెళ్లడానికి లోనికి మెట్లు ఉన్నాయి. తెల్లగా ఉండే ఇక్కడి శివలింగం రెండున్నర అడుగుల ఎత్తు ఉంటుంది. ఏటా ఉత్తరాయణ దక్షిణాయన ప్రారంభంలో సూర్యోదయ సమయంలో కిరణాలు పెద్దగోపురం నుండి శివలింగంపై పడతాయి.

రవాణా సదుపాయం

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర రోడ్ రవాణా సంస్థ, తెలంగాణ రాష్ట్ర పర్యాటక అభివృద్ధి సంస్థ యాత్రికులకు రవాణా సౌకర్యాన్ని కల్పిస్తున్నాయి.

చిత్రమాలిక

పంచారామాలు
అమరేశ్వరాలయం, అమరావతి
భీమేశ్వరాలయం, ద్రాక్షారామం
భీమారామం, భీమవరం
క్షీరారామం, పాలకొల్లు
కుమారభీమారామం,సామర్లకోట

మూలాలు

↑ గబ్బిట, దుర్గాప్రసాద్ (2015). "పంచారామక్షేత్ర దర్శనం". దర్శనీయ దైవక్షేత్రాలు. సరసభారతి. pp. 25–34.
↑ ABN (2023-02-16). "Panchamukha : పంచముఖుని పంచారామాలు". Andhrajyothy Telugu News. Retrieved 2023-02-18.

ఆధారాలు

టెంపుల్ నెట్ వెబ్ సైటు
జ్యోతిర్లింగాలు వెబ్ సైటు
ఈనాడు ఆదివారం అనుబంధం తేది 19.2.2012 లో వ్యాసం

[1] గబ్బిట, దుర్గాప్రసాద్ (2015). "పంచారామక్షేత్ర దర్శనం". దర్శనీయ దైవక్షేత్రాలు. సరసభారతి. pp. 25–34.

[2] ABN (2023-02-16). "Panchamukha : పంచముఖుని పంచారామాలు". Andhrajyothy Telugu News. Retrieved 2023-02-18.

[1]

v t e పంచారామాలు
పంచారామ క్షేత్రాలు	అమరారామం ◊ ద్రాక్షారాం ◊ భీమారామం ◊ కుమారభీమారామం ◊ క్షీరారామం
శైవ, శక్తి క్షేత్రాలు	ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలు ◊ శక్తిపీఠాలు ◊ మహానంది ◊ లేపాక్షి ◊ కాణిపాకం
ఇతర వ్యాసాలు	◊ వినాయకుడు ◊ కుమారస్వామి ◊ పార్వతి ◊ శివుడు ◊ మహాశివరాత్రి ◊ దసరా ◊ బతుకమ్మ

v t e సంఖ్యానుగుణ వ్యాసాలు
ఏక	ఏకః · ఏకఛత్రాధిపత్యం · ఏకచక్రరధారూఢుడు · ఏకఓషది · ఏకకుడు · ఏకతానుడు · ఏకదంతుడు · ఏకదృక్కు · ఏకదృష్టి · ఏకపత్నీవ్రతుడు · ఏకమాత్ర · ఏకరసం · ఏకరాత్రము · ఏకర్షి · ఏకాంగి · ఏకాక్షర మంత్రము · ఏకాక్షి · ఏకాహము · ఏకీభావము · ఏకీశ్వరోపాసన · ఏకోనారాయణ · ఏకసంథాగ్రాహి
ద్వి	ద్వితీయ · ద్వైతం · ద్వివేది · ద్విపాత్రాభినయం
త్రి	త్రితీయ · త్రికరణాలు · త్రి అవస్థలు · త్రిగుణములు · త్రిదండాలు · త్రిపథగ · త్రిఫల చూర్ణం · త్రిపాఠి · త్రిపురాసురులు · త్రిమతాలు · త్రిమదాలు · త్రిమూర్తులు · త్రిలింగాలు · త్రిలోకాలు · త్రివర్గాలు · త్రివిధ శబ్దశక్తులు · త్ర్యంగాలు · త్రేతాగ్నులు · త్రయం · త్రివిధ కర్మలు · త్రివిధనాయికలు · త్రిషవనం · త్రివేణి · త్రిపుండ్రాలు · త్రివృత్తు · త్రిభుజం · త్రికోణమితి · త్రివేది · త్రివర్ణ పతాకం
చతుర్	చతుర్థి · చతుర్వ్యూహములు · చతుర్వేదాలు · చతురంగబలాలు · చతుర్భుజి · చతుర్ముఖుడు · చతుర్వర్ణాలు · పురుషార్థాలు · చతుర్వేది · చతుర్యుగాలు · చతుర్ధామాలు
పంచ	పంచమి · పంచక్షేత్రాలు · పంచగవ్యం · పంచతంత్రాలు · పంచతన్మాత్రలు · పంచపాండవులు · పంచలోహాలు · పంచపాతకాలు · పంచమహాపాపాలు · పంచాయుధములు · మన్మథుని పంచబాణాలు · పంచభక్ష్యాలు · ఈశ్వరుని పంచముఖాలు · పంచారామాలు · పంచభూతలింగక్షేత్రములు · పంచామృతాలు · పంచభూతాలు · పంచేంద్రియాలు · పంచభుజి · ఘనరాగ పంచరత్నాలు · పంచసూక్తాలు · పంచాక్షరి · పంచమకారాలు · పంచలింగాలు · పంచపర్వాలు · పంచాగ్నులు · పంచయజ్ఞాలు · పంచమాతలు · పంచకర్మలు · మాచానధ్యయనాలు · పంచప్రాణాలు · పంచాంగాలు · ఐదు కలిమాలు
షట్	షష్ఠి · షట్కర్మలు · షడ్భావవికారాలు · షడ్రసాలు లేక షడ్రుచులు · షడ్వర్గం · అరిషడ్వర్గం · షడ్భుజి · షట్చక్రాలు · షణ్ముఖుడు · షడ్గుణాలు · షట్కాలాలు · షణ్మతాలు · షట్చక్రవర్తులు · షడ్విద్యలు · షట్ఛాస్త్రాలు · షడ్భాషలు · షడ్విధ స్త్రీధనం · షట్‌పుత్రులు · షడ్ స్తంభనాలు · షడంగాలు · షడ్దర్శనాలు
సప్త	సప్తమి · సప్త సముద్రాలు · సప్త ద్వీపాలు · సప్తాశ్వాలు · సప్తజిహ్వలు · సప్తమాతృకలు · సప్త చిరంజీవులు · సప్తస్వరాలు · సప్తవ్యసనాలు · సప్తర్షులు · సప్తచక్రాలు · సప్తకులపర్వతాలు · సప్తదోషాలు · సప్తపుణ్యక్షేత్రాలు · సప్తబ్రహ్మలు · సప్తవర్షాలు · సప్తసంతానాలు · సప్తాంగాలు · సప్తోపాయాలు · సభాసప్తాంగాలు · సప్తజలమాతృకలు · సప్తవాయువులు · సప్తగిరులు (ఏడుకొండలు) · ఏడు వారాలు · సప్తసరస్వతులు · సప్తనదులు
అష్ట	అష్టమి · అష్ట అర్ఘ్యాలు · అష్టకష్టాలు · అష్టగంధాలు · అష్టగురువులు · అష్టతీర్థాలు · అష్టదిక్కులు - దిక్పాలకులు - పట్టణాలు · అష్టదిగ్గజాలు‎ · అష్టధాతువులు · అష్టనాగములు (పాములు) · అష్టపాశములు · అష్టభాగ్యాలు‎ · అష్టభూతులు · అష్టభోగాలు · అష్టమదములు · అష్టమహిషులు · అష్టమూర్తులు · అష్టమంగళాలు · అష్టలక్ష్ములు · అష్టలోహాలు · అష్టవసువులు · అష్టవిధనాయికలు · అష్టవిధభక్తి · అష్టవిధవివాహాలు · అష్టసిద్ధులు · అష్టస్వామ్యాలు · అష్టావధానం · అష్టాంగాలు · అష్టైశ్వర్యాలు · అష్టసూర్యులు · అష్టవిధ ప్రమాణాలు
నవ	నవమి · నవగ్రహాలు · నవద్రవ్యాలు · నవధాన్యాలు · నవదుర్గలు · నవవిధభక్తులు · నవనిధులు · నవరాత్రులు · నవరత్నాలు · నవఖండాలు · నవధాతువులు · నవధాన్యాలు · నవరంధ్రాలు · నవరసాలు · నవరాత్రాలు · నవలక్షణాలు · నవవ్యాకరణాలు · నవారణ్యాలు · నవవర్షాలు · నవనారసింహులు · నవగ్రహా హోమ సమిధలు
దశ	దశమి · దశావతారములు · దశదానాలు · దశశాంతులు · దశదిశలు · దశోపనిషత్తులు · దశ-అవస్థలు · దశ-అంగములు
ఏకాదశ (పదకొండు)	ఏకాదశి · ఏకాదశరుద్రులు · ఏకాదశపితరులు · ఏకాదశమంత్రములు
ద్వాదశ	ద్వాదశి · ద్వాదశాదిత్యులు · ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలు ·
త్రయోదశ (పదమూడు)	త్రయోదశి
చతుర్దశ (పధ్నాలుగు)	చతుర్దశి · చతుర్దశభువనాలు · 14 మన్వంతరాలు
పంచదశ (పదిహేను)	పంచదశ కళా స్థానములు
షోడశ (పదహారు)	షోడశదానాలు · షోడశోపచారాలు · షోడశకర్మలు · షోడశ సంస్కారాలు · షోడశ మహారాజులు · షోడశయాజకులు
సప్తదశ (పదిహేడు)	సప్తదశ శుభకార్యములు
అష్టాదశ (పద్ధెనిమిది)	అష్టాదశపురాణాలు · అష్టాదశవర్ణనలు · అష్టాదశవిద్యలు · అష్టాదశ ఉపపురాణాలు · అష్టాదశ శక్తిపీఠాలు · అష్టాదశసిద్ధులు
ఏకోనవింశతి	ఏకోనవింశతి దేవతాగణములు
వింశతి (ఇరువది)	వింశతి కణాది గణమ��లు
ఏకవింశతి (ఇరవైఒకటి)	ఏకవింశతి స్మృతులు · ఏకవింశతి రాజచిహ్నములు · ఏకవింశతి పత్రములు