Литва

	Литва Республикасы; Lietuvos Respublika
Байрақ	Елтаңба
	Әнұран: «Tautiška giesmė» (тыңдау (ақп.))
	Литваның орналасуы (қою жасыл):; — Еуропада (ашық жасыл және қою сұр); — Еуроодақта (ашық жасыл)
Тарихы
Тәуелсіздік күні	16 ақпан 1918 жыл (де-юре РСФКР-ден); 11 наурыз 1990 жыл (де-факто КСРО-дан); 6 қыркүйек 1991 жыл (де-юре КСРО-дан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	литва тілі
Елорда	Вильнюс
Ірі қалалары	Вильнюс, Каунас, Клайпеда
Үкімет түрі	Аралас республика
Президенті; Премьер-министрі; Сейма төрағасы	Гитанас Науседа; Ингрида Шимоните; Викторас Пранцкетис
Географиясы
Жер аумағы; • Барлығы; • % су беті	Әлем бойынша 121-ші орын; 65 300 км²; 1,35
Жұрты; • Сарап (2019); • Тығыздығы	; 2 793 486 адам (137-ші); 43 адам/км² (173-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ); • Қорытынды (2019) ; • Жан басына шаққанда	; 102 млрд. $ (83-ші); 36,700 $ (38-ші)
ЖІӨ (номинал); • Қорытынды (2019); • Жан басына шаққанда	; 54 млрд. $ (80-ші); 19,266 $ (42-ші)
АДИ (2017)	▲ 0,858 (өте жоғары) (35-ші)
Этнохороним	литвалық, литвалықтар
Валютасы	Еуро
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.lt, .eu
ISO коды	LT
ХОК коды	LTU
Телефон коды	+370
Уақыт белдеулері	UTC+2, жазда UTC+3

Координаттар: 55°20′00″ с. е. 24°06′00″ ш. б. / 55.33333° с. е. 24.10000° ш. б. ^(G) ^(O) ^(Я)

Литва (лит. Lietuva), ресми атауы Литва Республикасы (лит. Lietuvos Respublika) — Еуропаның солтүстік бөлігінде орналасқан мемлекет.

Географиялық орналасуы

Ауданы 65 300 км². Солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы 280 км, ал батыстан шығысқа қарай 370 км.

Тарихы

Литва аумағында ерте кезеңде балтық тайпалары, оның ішінде литвалықтар, курштар, жемайтелер өмір сүрді. Олардың көпшілігі егіншілікпен және аң аулаумен айналысқан.

IX-X ғасырларда феодалдық құрылымдар пайда болып, кішігірім князьдіктер қалыптаса бастады.

XIII ғасырда Герман орденінің шабуылдары басталды. Олар Литва аумағын басып алуға тырысып, жергілікті тұрғындарды міндетті түрде христиан дініне кіруге мәжбүрледі. Бұл қарсылыққа соқтырды.

XIII ғасырдың ортасында Миндовг Литва князьдігін біріктіріп, бірінші Литва королі атанды. Бірақ оның билігі ұзаққа созылмады.

Ұлы Литва княздығы (1386-1569)

1386 жылы Литва князі Ягайло Польша королевасымен үйленді, бұл Польша мен Литваның персоналдық одағын құрды (Кревская одағы). Бұл одақ көптеген жылдарға Литваның тағдырын Польшамен байланыстырды.

Ұлы Литва княздығы огромный аумақты бағындырды – аумағына қазіргі Беларусь, Украинаның батыс бөлігі, Ресейдің кейбір аудандары кірді. Князьдіктің көпұлтты сипаты қалыптасты.

Витовттың билігі кезінде (1392-1430) Литва өзінің ең жоғары гүлдену кезеңін бастан өткізді.

1410 жылы Грюнвальд шайқасы Тевтон орденін жеңіске жеткізді.

Речь Посполитая (1569-1795)

1569 жылы Польша мен Литва Речь Посполитая федеративті мемлекетін құрды. Бұл бірлескен падышалық болды, бірақ Литва өз заңдарын және әкімшілік жүйесін сақтап қалды.

Реформацияның әсері Литвада да байқалды. Протестантизмнің әр түрлі ағымдары тарады.

XVIII ғасырда Речь Посполитая әлсірей бастады, оның ішкі саяси проблемаларға, сыртқы басып алуларға байланысты болды.

Ресей империясының құрамында (1795-1918)

1795 жылы Речь Посполитая Ресей, Пруссия және Австрия арасында бөлініп кетті. Литва Ресей империясының құрамына кірді.

Ресей империясы Литвада орыстандыру саясатын жүргізді. Литва тілі мен мәдениеті басылып, орыс тілі көтерілді.

Ресей империясының құрамында бірнеше ұлт-азаттық көтерілістер болды, бірақ олар сәтсіз аяқталды.

Тәуелсіздік және Кеңес заманы

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Литва өз тәуелсіздігін жариялады.

1940 жылы Литва КСРО-ның құрамына кірді. Бұл кезең репрессиялармен, депортациялармен және ұлттық мәдениеттің басылуымен сипатталады. КСРО-ның құрамында партизан қозғалысы құрылды.

1990 жылы Литва КСРО-дан тәуелсіздігін жариялады.

Халқы

Халық саны 2 795 175 адамды құрайды (қаңтар, 2021 жыл). Халық саны бойынша дүние жүзінде 137-ші, территориясы бойынша 121-ші орында.

Теңізі

Балтық теңізіне шығу мүмкіндігі бар және оның шығыс жағалауында орналасқан. Жағалау сызығы небәрі 99 км (Балтық жағалауы елдерінің ішіндегі ең кішісі). Ауданы мен халқының саны бойынша бұл ең үлкен Балтық мемлекеті.

Көршілес мемлекеттері

Солтүстікте Латвиямен, оңтүстік-шығыста Беларусьпен, оңтүстік-батыста Польшамен және Ресейдің Калининград облысымен шектеседі.

Қосымша ақпараттар

Астанасы — Вильнюс. Ресми тілі — литва тілі. Ақша бірлігі – еуро.

1990 жылы 11 наурызда ел тәуелсіздігін қалпына келтіру жарияланды. 1991 жылы 6 қыркүйекте КСРО Мемлекеттік кеңесі Литваның тәуелсіздігін мойындады.

Литва БҰҰ (1991), ЕҚЫҰ (1991), Еуропа Кеңесінің (1993), ДСҰ (2001), Еуропа Одағы (2004), НАТО (2004) және ЭЫДҰ (2018) мүшесі. Ол Шенген аймағы мен Еуроаймақтың бөлігі болып табылады.

Әкімшілік бөлініс

Толық мақалалары: Литваның әкімшілік бөліністері және Литва аймақтары

Литва территориясы 10 уездге бөлінген. Уездер (апскритис) 9 қала мен 43 ауданның жергілікті өзін-өзі басқару аумақтарын, сондай-ақ жаңадан құрылған 8 жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құрайды. Жергілікті басқару органдары старостволар (сянюния) болып бөлінеді.

Дереккөздер

↑ Pradžia - Oficialiosios statistikos portalas.
↑ ^a ^b ^c ^d Lithuania. International Monetary Fund.
↑ 2017 Human Development Report. United Nations Development Programme (2015). Тексерілді, 24 наурыз 2017.

[1] Pradžia - Oficialiosios statistikos portalas.

[imf2-2] Lithuania. International Monetary Fund.

[HDI-3] 2017 Human Development Report. United Nations Development Programme (2015). Тексерілді, 24 наурыз 2017.

[1]