Casa de moeda

A fabricación de moeda nos seus inicios foi un proceso artesán, a golpe de martelo sobre discos metálicos recortados á man con tesoiras.^[4] En épocas grega e romana as técnicas avanzaron en certa medida, aínda que eran substancialmente as mesmas, e non foi ata o século XVI, coa instalación nas casas de moeda da primeira maquinaria, cando o proceso de cuñaxe coñeceu un verdadeiro avance.^[5]

A cuñaxe de moeda foi habitualmente un privilexio dos monarcas. As casas reais posuían as súas propias cecas, que inicialmente consistían en pequenos obradoiros de gravadores e ferreiros, en ocasións de carácter itinerante, que viaxaban coa corte.^[6]

Na Península Ibérica, os musulmáns utilizaban nas súas casas de moeda técnicas máis avanzadas durante a Idade Media, sobre todo nas súas cecas principais de Córdoba e Medina Azahra, e influíron moi notablemente no desenvolvemento da actividade, particularmente cando os reis cristiáns retomaron o poder.^[7]

O rei castelán-leonés Afonso VI deu un paso importante na modernización do proceso de cuñaxe, coa creación de dúas casas de moeda estables, en Toledo e en León, onde cuñou ao seu nome moedas con valor dun diñeiro nunha aliaxe popuco común ata a época, denominada billón, á base de prata e cobre, que foi moi utilizada nas emisións de moeda miúda dos reinos cristiáns.^[8]

As cecas eran adoito estables á fin do período medieval, mais, así e todo, seguían a semellar máis obradoiros artesanais que importantes fábricas de diñeiro. En 1553, o calcógrafo francés Antoine Brucher inventou o laminador, unha máquina accionada por un muíño que fabricaba láminas de metal dun grosor constante facendo pasar lingotes varias veces entre dous cilindros ou rolos de metal duro. Esta innovación, xunto coa da chamada prensa de volante, coa que se lograba inicialmente o recorte de discos uniformes e, nun segundo momento, a cuñaxe dos discos grazas á inercia provocada por un gran volante, supuxeron o abandono da cuñaxe a martelo nas casas de moeda e o inicio do proceso industrial de produción de moeda.^[9] Esas primeiras máquinas, de considerables dimensións, tiñan que ser instaladas en instalacións máis grandes que os tradicionais obradoiros.^[10][11]

A partir destas invencións e, particularmente, cos avances achegados pola Revolución Industrial, comezaron a sucederse a melloras no proceso. Cara a 1790, os industriais ingleses Matthew Boulton e James Watt inventaron unha nova prensa movida por vapor na súa fábrica de Soho, en Birmingham, que daba un rendemento de 50 pezas por minuto.^[12] Probada inicialmente polos comerciantes franceses irmáns Monneron, o uso da nova prensa xeneralizouse na Royal Mint de Inglaterra, a partir de 1805.^[13] En 1817, o alemán Uhlhorn perfeccionou o modelo ata chegar a lograr un rendemento de 100 moedas cuñadas por minuto.^[14] E un novo paso deuno en 1830 o enxeñeiro suízo Jean Pierre Droz, quen introduciu no sistema a posibilidade de cuñar tamén o canto da moeda, de xeito simultáneo ao do anverso e o reverso.^[15][16]

O avance máis recente na evolución dos métodos utilizados nas casas de moeda produciuse no inicio do século XX, cando a electricidade substituíu o vapor como sistema para mover as prensas. Ademais, os avances da electrónica e da informática, o deseño asistido por computador e o control numérico computerizado aplicado á elaboración dos cuños, así como a incorporación de novos materiais, fixeron que a produtividade chegase a cantidades como as 800 pezas por minuto nas factorías máis modernas, como a fábrica da Monnaie de Paris en Pessac ou a Fábrica Nacional de Moneda y Timbre de España.^[17][18][19]

O primeiro obradoiro monetario que funcionou en territorio galego tivo carácter itinerante na contorna da cidade de Lugo, e nel cuñáronse ases, dupondios e outros valores de bronce do sistema monetario romano durante as Guerras Cántabras, a nome de Octavio Augusto, en torno ao ano 25 a. de C.^[20][21][22]

Xa en época da dominación visigoda, establecéronse en Galicia pequenos establecementos monetarios de carácter artesanal onde se cuñaron moedas de ouro chamadas tremissis. Algúns dos coñecidos estaban situados en localidades como Arros (Arón, Cedeira), Aurense (Ourense), Aviono (Avión), Bergancia (Betanzos), Catora (Catoira), Giorres (Valdeorras), Inceio (O Incio), Iria (Santiago de Compostela), Lucu (Lugo), Pincia (Pinza), Tornio (Torroña), Tude (Tui), Fraucello e outras de atribución incerta.^[23][24]

Durante a Idade Media foi moi salientable a actividade da ceca de Santiago de Compostela, que se establece no reinado de Afonso VI a finais do século XI, e, particularmente, a Real Casa da Moeda da Coruña, que estendeu a súa actividade ata o século XVII, durante o reinado de Carlos II.^[25][26] En tanto que a localización da ceca compstelá se descoñece (aínda que dá algunha pista a existencia da "rúa da Moeda Vella"), o derradeiro edificio ocupado polo establecemento coruñés foi o do posterior Cuartel de San Domingos.^[27][28] Aínda que con carácter máis excepcional, na Idade Media cuñáronse tamén moedas en casas de moeda establecidas en Lugo (séculos XI e XII), en Tui e en Milmanda, a nome do rei portugués Fernando I (século XIV), e tamén probablemente en Ourense (século XII).^[29][30][31]

Xunto co taller coruñés, cuñou tamén moeda en Galicia durante a Idade Moderna a Real Casa da Moeda de Xuvia, situada nunha fábrica de cobrería entre os concellos de Neda e Narón. Nesta casa de moeda, a derradeira das existentes en Galicia, cuñáronse moedas de cobre durante os reinados de Fernando VII e de Isabel II, entre 1811 e 1868.^{[32][33][34][35]}

A palabra "ceca" deu lugar a unha frase feita que, con variantes, se estende por todas as linguas románicas peninsulares: "da ceca para a Meca" ou "de ceca en Meca" (en galego), "de la ceca a la Meca" ou "de ceca en meca" (en castelán), "ir de seca a Meca" (en portugués) e "córrer la seca, la Meca i la vall d'Andorra" (en catalán). En todos os casos, o sentido é o de ir dun sitio para o outro, de aquí para aló.^{[36][37][38][39][40]}

• Ceca de Lucus Augusti
• Ceca de Santiago de Compostela
• Ceca de Soho
• Cecas bizantinas
• Cecas da Antiga Roma
• Cuñaxe
• Marca de ceca
• Moeda cuñada en Galicia
• Real Casa da Moeda da Coruña
• Real Casa da Moeda de Xuvia
• Real Casa da Moeda de Segovia

• Bello Platas, Ana Isabel. A ceca de Xuvia. A derradeira fábrica de moeda de Galicia. Ed. Embora. Ferrol. 2006. ISBN 84-95460-55-6
• Bello Platas, Ana Isabel. "Las monedas de Juvia en el Museo Arqueológico e Histórico de A Coruña". En XV Congreso Nacional de Numismática (Madrid, 28-30 octubre 2014)Arquivado 04 de decembro de 2018 en Wayback Machine.". Páxinas 565-578.
• De Francisco Olmos, J. M. "El nacimiento de la moneda en Castilla. De la moneda prestada a la moneda propia". En I Jornadas Científica sobre Documentación jurídico-administrativa, económico-financiera y judicial del reino castellano-leonés, siglos X-XIII. Madrid. 2002. Páxinas 303-346. ISBN 84-699-9442-5.
• Morrisson, C. La Numismatique. Presses Universitaires de France. 1992. ISBN 978-2130442615
• Muro Carvajal, J. Casa Real de Moneda de La Coruña. Noticias acerca de este antiguo establecimiento y de sus acuñaciones. Madrid. 1888 (hai unha edición facsímile da Libraría Arenas; A Coruña, 1989. ISBN 978-84-404-5238-2).
• Muro Carvajal, J. Monedas de Santiago. Madrid. 1883.
• Paz Bernardo. Jaime. Las monedas acuñadas en Galicia. Filabo. Barcelona. 1991 ISBN 84-4043158-9
• Pita Fernández, Ricardo Luís. A Real Casa da Moeda de Xubia: breve historia e catálogo das súas cuñacións. Tórculo. Santiago. 1996. ISBN 84-89641-37-4
• Pita Fernández, Ricardo Luís. Numismática galega. A moeda en Galicia e Galicia na moeda. Santiago de Compostela, 1999. ISBN 84-605-9958-2.

• Cuñaxe de moeda na Antiga Roma
• Real Casa da Moeda de Segovia
• Real Casa da Moeda de Xubia
• Listaxe de casas de moeda do mundo con enderezos postais