GAL

GAL
Datuak
Izen laburra	GAL eta GAL
Mota	erakunde terrorista eta death squad (en)
Herrialdea	Espainia
Historia
Sorrera	1983
Aurrekoak	Terrorismo neofaxista Espainian
Desagerpena	1986

GAL (Grupos Antiterroristas de Liberaciónen siglak, euskaraz: «Askapenerako Terrorismoaren aurkako Taldeak») Espainiako erakunde paramilitar bat izan zen 1980ko hamarkadan, eta etakideen zein beste euskal herritar batzuen aurkako atentatuak egin zituen Espainian, Espainiako Gobernuko garaiko presidente Felipe Gonzálezen (PSOE) onespenarekin, CIAko agiriek gehiago argitu dutenez.^[1][2][3]

Espainiako Gobernuko aparatu politiko eta polizialetatik zegoen bideratua. Siglen atzean talde armatu independente baten itxura hartzen bazuen ere, estatu terrorismoko sarea izan zen, nagusiki Espainiako Barne Arazoetarako Ministeriotik osatu eta antolatua, maiz mertzenarioen bitartez. Hilketak, bahiketak, torturak eta beste hainbat ekintza burutu zituzten, gehienbat Ipar Euskal Herrian bildutako errefuxiatu eta iheslarien aurka.

Lehendabiziko erailak Joxean Lasa eta Joxi Zabala izan ziren, 1983ko urrian, haiek Baionan bahitu, Espainiara ekarri eta torturatu ondoren. Guztira, 1986 arte 27 pertsonen hilketa eta hainbat zauritu leporatzen zaizkio.^[4] Ekintza horiengatik, PSOEko kargu batzuk espetxeratuak izan ziren arren, egun oraindik ez da garbi geratu nortzuk izan ziren Espainiako Gobernuko arduradun nagusiak. Ekintza horiengatik espetxeratutako asko indultaturik atera ziren kalera^[5].

Abertzale eta ezkertiarren aurkako lehen ekintza parapolizialak frankismoaren azken garaietan abiarazi baziren ere, talde parapolizialen atentatu eta eraso gehienak Espainiar Trantsizioaren lehenengo garai nahasietan izan ziren. Talde horietan eskuin muturreko pertsonek nahiz espainiar segurtasun indarretako kideek hartzen zuten parte eta hainbat sigla erabili zituzten bere ekintzak bere gain hartzeko, hala nola hilketa gehien bere gain hartu zituen Batallón Vasco Español (BVE) delakoa, Anti Terrorismo Eta (ATE), Alianza Apostólica Anticomunista (AAA edo Triple A), Guerrilleros de Cristo Rey, Acción Nacional Española (ANE) eta Grupos Armados Españoles (GAE). Beste atentatu asko ez zituen inork bere gain hartu; kasu horietan egileak inkontrolatuak zirela esaten zen hedabideetan. Iturriaren arabera, 1975-1982 bitartean talde horiek egindako hilketa kopurua 27-65 bitartekoa da, 60 ingurukoa izanik kopuru fidagarriena; horietaz gainera, hainbat zauritu, jipoitu eta mehatxatu izan ziren erasoetan, jabegoaren aurkako hainbat atentaturekin batera. ETAren jarduna zen talde horiek bere ekintzak justifikatzeko arrazoi nagusia, baina biktima guztietan gutxi izan ziren etakideak; kasu askotan, etakideen familiarrak, ekintzaile politiko abertzaleak, abertzaletasunaren jarraitzaile hutsak eta atxikimendu politikorik gabeko herritar arruntak ziren. Talde eta ekintza horietan espainiar polizia eta militarren presentzia nabarmena izan arren, eskuin muturreko gizabanako eta mertzenarioekin batera, eta eraso horiek une batzuetan tentsio handia eragin bazuten ere, horien atzean ez zen planifikazio estrategiko bat izan espainiar estatuaren aldetik eta antolakuntza sendo eta sakonik gabeko talde eta pertsonen eskutik izan zela baiezta daiteke^[6]. Batzuetan, inpunitate osoz ere jokatu zuten.^{[ohar 1][7]} Batallón Vasco Español taldeak 1982. urtean desegin zen, otsailaren 23ko estatu kolpeak CESID Espainiako inteligentzia-zerbitzuen barruan sortutako iskanbilen haritik. Une horretatik aurrera gutxitzen joan ziren eraso mota horiek, besteak beste eskuin muturreko talde horien sostengu eta eragin politikoa gutxitzean.

GALek 1983tik 1987ra arte jardun zuen. Tribunaletan hainbat kontu argitu dira: GALen ekintza, bahiketa eta hilketa gehienak espainiako poliziek kontratatutako mertzenarioek burutu zituzten; GALen jarduera fondo erretserbatuez finantzatu zen; Espainiako Barne ministeriotik bertatik antolatu zen, Euskal Autonomia Erkidegoko terrorismoaren aurkako borrokaren arduradunen bidez. Bestela ere, Jose Amedok eta Bilbon finkatutako polizia taldeak zeregin garrantzitsua jokatu zuen antolaketan, baina Intxaurrondoko Guardia Zibilek ere parte hartu zuten GALen ekintzetan, batzuek "GAL berdea" izendatu dutena.

GAL auzia ikertu zuten Xabier Muntz eta Bruno Fay kazetarien arabera 1984ko udarako Parisko gobernuaren eskuetan zeuden GALen gibelean Madrilgo gobernu sozialista zegoela erakusten zuten frogak, baina Frantziako gobernuak ixilik egotea erabaki zuen, estatuaren arrazoien izenean ^[8]. Charles Pasqua Frantziako barne ministro izandakoak aitortu zuenez, GAL amaitzearen truke euskal errefuxiatuak espainaratzea onartu zuen Parisek ^[9]

• 1983ko urriaren 16a: Joxean Lasa eta Joxeina Zabalaren bahiketa, Baionan (Lapurdi). Beraien gorpuak 1985ean agertu ziren Busoten (Alacant) mendian lurperatuta. Mutilazioak, tortura aztarnak eta tiro bana buruan zituzten. Baina gorpuok ez ziren identifikatu 1995era arte^[10].

• 1983ko urriaren 18a: Espainiako lau polizia Jose Mari Larretxea Goñi bahitzen saiatu ziren Baionan (Lapurdi). Frantziako jendarme batzuk bertatik pasatu eta lau poliziak atxilotu zituzten.

• 1983ko abenduaren 4a: Segundo Marey bahitu zuten Hendaian (Lapurdi). Espainiako polizien agindupean ziharduten mertzenario frantsesek haren lankide bat bahitu nahi zuten baina erratu egin ziren. Urrian atxilotutako Espainiako poliziak askatzea eskatu zuten. Poliziak abenduaren 8an askatu zituzten, eta Segundo Marey abenduaren 13an.

• 1983ko abenduaren 19a: Ramón Oñaederra tiroz hil zuten Baionan (Lapurdi), tabernan lanean ari zela ^[11].

• 1983ko abenduaren 28a: Frankotiratzaile batek Mikel Goikoetxea zauritu zuen Donibane Lohitzunen(Lapurdi), bere etxe aurrean autotik irtetera zihoanean. 1984ko urtarrilaren 1ean hil zen.

• 1984ko otsailaren 8a: Bixente Perurena eta Angel Gurmindo Hendaian (Lapurdi) tirokatu eta hil zituzten.

• 1984ko otsailaren 25a: Frankotiratzaile batek Eugenio Gutierrez Salazar Tigre hil zuen Mendin (Zuberoa).

• 1984ko martxoaren 1a: Trenbideko langile Jean Pierre Leiba hil zuten Hendaian (Lapurdi).

• 1984ko martxoaren 19a: Jean-Pierre Cherid hil zen Biarritzen, ekintza bat prestatzean bonba nahi gabe lehertu zitzaionean.

• 1984ko martxoaren 23a: Xabier Perez de Arenaza tiroz hil zuten gasolindegi batean Biarritzen (Lapurdi).

• 1984ko maiatzaren 3a: Rafael Goikoetxea tiroz hil eta Jesus Zugarramurdi zauritu zituzten Baigorrin (Behe Nafarroa).

• 1984ko ekainaren 15a: Tomas Perez Revilla hil eta Ramon Orbe zauritu zituzten moto batean jarritako bonba batez Biarritzen (Lapurdi).

• 1984ko uztailaren 11: Donibane Lohitzuneko (Lapurdi) "La Consolation" taberna barrura lehergailu bat bota eta Jose Luis Oliva Gallastegi, Bonifacio Garcia eta Juan Jauregi Aurria zauritu zituzten.

• 1984ko abuztuaren 5a: Denek Kooperatiba lehergailuz eraitsi zuten Hendaian.

• 1984ko abuztuaren 23a: Baionako "Etxabe" taberna tirokatu eta bertan ziren lau pertsona zauritu dituzte.

• 1984ko azaroaren 18a: Christian Olaskoaga dantzaria tiroz hil dute Biriatun (Lapurdi).

• 1984ko azaroaren 20a: HASIko buruzagi eta sendagile Santi Brouard Bilboko (Bizkaia) Rekalde alamedako kontsultan tiroz hil dute. Rafael López Ocañari 30 urteko espetxe zigorra ezarri zioten ekintza burutzeagatik. Bere deklarazioen arabera, Luis Morcillok ere parte hartu zuen berarekin, Rafael Masa Guardia Zibileko teniente koronelak agindu eta ordaindu zien eta honi dirua Estatuko Segurtasuneko Zuzendari Julian San Cristobalek eman zion ekintza burutzeko.

• 1984eko abenduaren 11a: Juan Jose Iradiren aurkako ekintza. Lehergailu bat aurkitu zuen Lopez de Abetxukoren autoan Hendaian (Lapurdi).

• 1985eko otsailaren 1a: Herri Taldeetako kide Xabier Manterola tiroz zauritu zuten.

• 1985eko otsailaren 5a: Auton jarritako lehergailuaren eztandaz Christian Casteigts zauritu zuten Baionan (Lapurdi).

• 1985eko martxoaren 4a: Baionako "Lagunekin" taberna tirokatu eta Josu Amantes eta Gotzon Zabaleta zauritu zituzten.

• 1985eko martxoaren 13a: Getariko "Briketenia" jatetxearen barrura esku bonbak bota eta Michel, Martin eta Jean Philippe Ibarboure jatetxearen jabeak zauritu zituzten.

• 1985eko martxoaren 26a: Ziburuko "Bittor" taberna postaz tirokatu eta esku bonba bota zuten. Jose Luis Calderon eta Ramon Basañez zauritu zituzten.

• 1985eko martxoaren 28a: Baionako (Lapurdi) "Les Pyreneés" taberna tirokatu zuten: Benoit Pecasteing hil eta Jean Marie Mutio, Jean Jacques Hum eta Kepa Pikabea zauritu zituzten.

• 1985eko martxoaren 30a: Egin egunkariko kazetari Xabier Galdeano hil zuten Donibane Lohitzunen (Lapurdi). Guy Cantavenera, Alain Parmentier, Jacky Pinard eta Bernard Foucher mertzenarioak atxilotu eta 20na urteko espetxe zigorra ezarri zizkieten ekintza honengatik. Cantavenerak deklaratu zuen Eduardo Mari Chica Doudouk kontratatu zituela Marbellan (Espainia). Honek Carlos Gastón gaizkilearen agindupean ziharduen. Carlos Gaston Ricardo Ruiz Coll poliziaren konfidente eta kolaboratzailea zen. Ruiz Coll polizia Amedoren burua izan zen Bilboko komisarian, Malagara joan aurretik^[12].

• 1985eko ekainaren 14a: Ziburuko (Lapurdi) "Trinkete" taberna tirokatu zuten. Emile Weiss eta Claude Doer hil zituzten.

• 1985eko ekainaren 27a : Santos Blanco Gonzalez tiroz hil zuten Baionan (Lapurdi).

• 1985eko uztailaren 8a: Ziburuko "Bittor" taberna tirokatu eta Juan Karlos Lezertua larri zauritu zuten.

• 1985eko uztailaren 16a: Fernando Egileorren autoan lehergailu bat jarri zuten Angleten (Lapurdi)

• 1985eko abuztuaren 2a: Juan Manuel Otegi hil zuten Donibane Garazin (Behe Nafarroa).

• 1985eko abuztuaren 31: Dominique Labeyrie tiroz hil zuten Donibane Lohitzunen (Lapurdi).

• 1985eko irailaren 25a: Jose Mari Etxaniz, Iñaki Asteasuinzarra, Agustin Irazustabarrena eta Sabin Etxaide Ibarguren tiroz hil zituzten Baionako "Monbar" tabernan.

• 1985eko abenduaren 4a: Fernando Biurrunen etxean lehergailu bat jarri zuten Heletan.

• 1985eko abenduaren 6a: Argilo elkartearen aurkako ekintza egin zuten Hendaian.

• 1985eko abenduaren 24a: Biarritzen Robert Caplanne zauritu eta urtarrilaren 6an hilgo zen.

• 1986ko otsailaren 9a: Baionako "Batxoki" taberna tirokatu zuten. Karmele Martinez, Federick Haramboure, hiru urteko Nagore Otegi haurra eta beste zazpi lagun zauritu zituzten.

• 1986ko otsailaren 13a: Donibane Lohitzuneko "La Consolation" taberna tirokatu eta Ramon Basañez Jauregi larri zauritu zuten.

• 1986ko otsailaren 17a: Autoan zihoazenean tirokatu eta Christophe Matxikote eta Catherine Brion hil zituzten Bidarrain.

• 1987ko uztailaren 24a: Juan Carlos Garcia Goena hil zuten Hendaian bere autoan jarritako lehergailuaren bidez.

Espainiako Auzitegi Nazionalak 1991eko uztailean emandado sententzian:

• José Amedo, Bilboko poliziako subkomisarioa, 108 urteko espetxe zigorra.
• Michel Domínguez, Bilboko polizia, 108 urteko espetxe zigorra.

Espainiako Auzitegi Gorenak 1998ko uztailaren 29an Segundo Marey-ren bahiketaren auzian eman zuen ebazpenean Espainiako hainbat agintari politiko eta polizia zigortu zituen ^[13]:

• José Barrionuevo Peña, Espainiako Barne Ministroa, 10 urteko espetxe zigorra eta 12 urteko erabateko inhabilitazioa.
• Rafael Vera, Segurtasuneko Estatuko Idazkaria, 10 urteko espetxe zigorra eta 12 urteko erabateko inhabilitazioa.
• Ricardo García Damborenea, PSOEren Bizkaiko Idazkari Nagusia, 7 urteko espetxe zigorra eta 7 urteko inhabilitazioa.
• Francisco Álvarez, Borroka Antiterroristaren Burua, 9 urte eta 6 hilabeteko espetxe zigorra eta 11 hilabeteko inhabilitazioa.
• Miguel Planchuelo, Bilboko Informazioko Brigadaren Burua, 9 urte eta 6 hilabeteko espetxe zigorra.
• José Amedo, Bilboko poliziako azpikomisarioa, 9 urte eta 6 hilabeteko espetxe zigorra.
• Julián Sancristóbal, Bizkaiko Gobernadore Zibila 10 urteko espetxe zigorra eta 12 urteko erabateko inhabilitazioa.
• Michel Domínguez, Bilboko polizia, 2 urte, 4 hilabete eta egun bateko espetxe zigorra eta denbora bereko inhabilitazioa.
• Julio Hierro Moset, Bilboko Informazioko Brigadaren talde bateko burua, 5 urte eta 6 hilabeteko espetxe zigorra eta 9 urteko inhabilitazioa.
• Francisco Saiz Oceja, Bilboko Polizia Nazionalaren inspektorea, Informazio Brigada baten burua, 5 urte eta 6 hilabeteko espetxe zigorra eta 9 urteko inhabilitazioa.
• Luis Hens Serena, Bilboko Polizia Nazionalaren 3. mailako inspektorea, Hierroren taldean ziharduelarik, 5 urteko espetxe zigorra eta 8 urteko inhabilitazioa.
• Juan Ramón Corujo Rodríguez, Bilboko Polizia Nazionalaren 3. mailako inspektorea, Hierroren taldean ziharduelarik, 5 urteko espetxe zigorra eta 8 urteko inhabilitazioa.

Lasa eta Zabalaren auzian 2000ko apirilaren 26an zigortutakoak^[14]:

• Jose Julian Elgorriaga Goyeneche, PSOEko buruzagia eta Gipuzkoako Gobernadore Zibila, 71 urteko espetxe zigorra. Auzitegi Gorenak 75 urtera igo zion kondena. 21 hilabete egin zituen espetxean^[15]..
• Enrique Rodriguez Galindo, Intxaurrondoko komandantea (gero Guardia Zibileko generala), 71 urteko espetxe zigorra. Auzitegi Gorenak 75 urtera igo zion kondena. 4 urte eta 4 hilabete egin zituen espetxean. Bihotzeko gaixotasuna zuelako atera zen Galingo giltzapetik, 2004an, Poliziaren zaintzapean, eta 2005ean, hirugarren gradua eman zioten. 2013ko urrian, zigorraren hiru laurdenak bete zituela argudiatuta, baldintzapeko askatasuna eman zion epaileak, Zuerako espetxeak (Zaragoza) hala eskatuta.^[16].
• Angel Vaquero Hernandez, Intxaurrondoko kapitaina (gero Guardia Zibileko teniente koronela), 69 urteko espetxe zigorra.
• Enrique Dorado Villalobos, Intxaurrondoko kuarteleko Guardia Zibileko kaboa (gero sargentoa), 67 urte eta 8 hilabeteko espetxe zigorra.Jokin Olano torturatzeagatik ere kondenatu eta indultatu zuten Dorado^[17].
• Felipe Bayo Leal, Intxaurrondoko kuarteleko Guardia Zibila (gero kaboa), 67 urte eta 8 hilabeteko espetxe zigorra.Bayo ere Jokin Olano torturatzeagatik kondenatu eta indultatu zuten^[17]
• Rafael Vera Fernandez-Hidobro, Estatuko Segurtasuneko Idazkaria, errugabetua
• Jorge Argote Alarcón, abokatua, errugabetua

1993. urtean egindako epaiketan:

• Rafael López Ocaña. Hilketaren egilea izateagatik, 33 urteko espetxe zigorra.
• Juan José Rodríguez Díaz, 'El Francés', erabilitako armak jartzeagatik, 8 urteko espetxe zigorra.

1997. urtean auzia berriro ireki eta egindako bigarren epaiketan, Bizkaiko Auzitegi Probintzialak, ekainaren 25ean eman zuen ebazpena:

• José Luis Morcillo Pinillos, industriala, hilketaren egile izatea leporatu diote. Absolbituta.
• Julián Sancristóbal, Estatuko Segurtasuneko Zuzendari Nagusia. Hilketaren induktore eta ezinbesteko lankidetza. Absolbitua.
• José Amedo, polizia nazionala. Induktorea. Absolbitua.
• Rafael Masa, Guardia Zibileko teniente koronela. Ezinbesteko lankidetza. Absolbitua.
• Francisco Álvarez, Borroka Antiterroristaren Aginte Bakarraren burua. Hilketa estaltzea. Absolbitua.
• Jesús Martínez Torres, Informazioko komisario nagusia. Hilketa estaltzea. Absolbitua.
• Miguel Planchuelo, Bilboko poliziaren buru nagusia. Hilketa estaltzea. Absolbitua.
• Antonio Rosino, Bilboko informazioko brigadaren burua. Hilketa estaltzea. Absolbitua.
• Michel Domínguez, Polizia nazionala. Hilketa estaltzea. Absolbitua.

2007ko azaroaren 16an, Rafael Verari, Espainiako Segurtasunerako Estatu idazkaria izandakoari, eta haren idazkari izandako Juan de Justori urtebete eta sei hilabeteko kartzela zigorra ezarri zien Madrilgo Lurralde Auzitegiak. Auzitegiak frogatutzat jo zuen Barne Ministerioaren diru bereiziak baliatuta Jose Amedo eta Michel Dominguez polizia ohien emazteei ordainketak egin zizkiela. Ordainketen helburua polizia ohien espetxeratzeagatik konpentsatzeaz gain, bi auzipetuen isiltasuna bermatzea zen, GALen inplikatutako beste hainbat pertsonen izenak isilean gorde zitzaten ^[18]. 2009ko martxoan Espainiako Auzitegi Gorenak berretsi egin zuen epaia.^[19]

1995ean, Espainiako Senatuan GALen gaia ikertzeko ahalegin bat egin zen, baina aste gutxi batzuetan eman zitzaion bukaera. Urrian, ikerketa batzorde bat eratzea onartu zen boto bakar bateko aldeaz. Abendu hasieran, baina, GALen garaiko arduradun politikoen Parlamentuko agerraldiak bozkatzeko orduan, beste bozketa batek horiek eragotzi zituen, PPren beraren babesaz eta PSOEren lasaitasunerako.^[20]

PPko Ángel Acebesek berak Parlamentuko ikerketa-batzordea eratzea babestu zuen, epaitegien bidearekin bateragarria zelakoan eta José Barrionuevo barne ministro ohiari ere agerraldi batera deitu behar zitzaiolakoan. Bitarte horretan, José Antonio Saenz de Santamaría Guardia Zibileko teniente jeneralak hartu zuen protagonismoa, 70 eta 80eko hamarkadan Polizia Nazional, Guardia Zibil eta, are, Espainiako Armadan eta Espainiako Gobernuaren EAEko ordezkari-lanetan goi-mailako ardurak izan zituen buruzagia.^[20]

Saenz de Santamaría PPko eta UCD zaharreko bi ordezkarirekin bildu zen bitarte horretan, eta haietako ezagunena Rodolfo Martín Villa, Franco hil berritan Gobernazioko ministroa zena. El País egunkariko elkarrizketa batean, GALi buruzko kontu deserosoak eta izenak plazaratuko zituela eman zuen aditzera. Adierazi zuen ere PSOEren gobernuarekin bezalaxe ETAren kontrako gerra zikina aurreko garaietan ere existitu zela. PPk, abendu erdialdera, ikerketa batzordea desegitearen alde egin zuen.^[20]

2020ko ekainaren erdialdera, hainbat informazio argitaratu zituen La Razón egunkariak, CIAren agiriak azaleratuz. Paper horiek adierazten zutenez, "Felipe Gonzalezen adostasunez sortu zen GAL mertzenario taldea, armadak kontrolatua",^[21] eta adierazten zen Espainiako gobernuak beste talde armatu batzuk baliatu zituela lehenago ETAren kontrako borrokan.^[22] CIAren paper horietan bildutako informazio batzuek ezkutatuta jarraitu zuten, hala ere.^[23] Aldiz, ekainaren 23an, Voxek, PPk eta PSOEk beren botoak elkartu zituzten Espainiako Parlamentuan ikerketa batzorde baten bidez Felipe Gonzalez ez ikertu eta agerraldi batera ez deitzeko.^[24]

Eztabaidaren erdian, ekainaren 23an, Maria Jose Montero Espainiako Gobernuko bozeramaileak esan zuen gobernua «harro» zegoela Gonzalezen «lorpenez».^[25] Bi aste geroago, Idoia Mendia EAEko PSEren lehendakaritzarako hautagaiak adierazi zuenez, "GALen biktimek ez dute ikerketa batzordearen beharrik" Felipe Gonzalezen rola argitzeko, eta aditzera ere eman zuen jakina zela CIAren paperetan azaltzen zena eta, aukeran, norbaitek hala nahiko balu, Espainiako "Justiziaren esku utzi" behar zuela gaia.^[26]

• Goenaga, Eider. (2013). Gal 30 urte. Elkar ISBN 978-84-9027-139-1. PMC 871798676.
• (Frantsesez) Guittet, Emmanuel-Pierre,.. (2010). Antiterrorisme clandestin, antiterrorisme officiel chroniques espagnoles de la coopération en Europe. Athéna ISBN 978-2-922865-76-9..
• (Ingelesez) Woodworth, Paddy. (2001).-Dirty war, clean hands : ETA, the Gal and Spanish Democracy. Cork University Press ISBN 1-85918-276-3.

• Baltasar Garzon
• ETA
• Oroimena euskal gatazkan
• Oroit eta Sala

• GAL 30 urte, Berria egunkariaren GALi buruzko webgune berezia.
• 30 urte GALduta, Berria egunkariaren GALi buruzko 16 orrialdeko gehigarri berezia.