Esklabotza

Esklabo hitza skyleúo aditz greziarretik eratorrita dago, hildako etsaiari kendu.^[10] Historialarien artean eztabaida dago askatasunik gabeko langilea edo esklabo bihurtutako pertsona bezalako terminoak, ez ote diren egokiagoak esklabo baino, esklabotzaren biktimei buruz aritzerakoan. Terminologian aldaketa proposatzen dutenen arabera, esklabo hitzak esklabotza delitua betikotzen du; bere biktimak izen ez gizatiarra edukitzera murriztuz, pertsona bezala aurrera eraman beharrean. Beste historialari batzuek esklabo terminoa nahiago dute, ezaguna eta laburragoa delako, edo esklabotzaren gizagabetasun eza zehatz islatzen duelako, pertsona hitza erabiliz gero esklabotzak baimentzen ez duen autonomia maila ematen zaiolako.^[11]

Zorpetutako lana edo zor-fidantza izenaz ere ezagutzen da: pertsona aske baten konpromisoa mailegu baten menpe geratzen denean ematen da.^[12] Egiten den lana zorra amortizatzeko da, eta haren iraupena zehaztu gabe egon liteke. Zorraren fidagarritasuna belaunaldiz belaunaldi pasa daitekeenez, seme-alabaek gurasoen zorra ordaintzeko beharra izan lezakete. Gaur egun esklabotza forma hedatuena da, bereziki hegoaldeko Asian.^[12]

Ondasun esklabotza, edo esklabotza tradizionala ere deitua, jendea jabearen ondasun pertsonal bezala tratatzen zelako ezagutzen da, eta merkantzia gisa erosi eta saldu ahal zelako. Eskuarki, ondasun esklabotzaren sistemaren arabera, haurrek amaren bidez heredatzen zuten esklabo egoera (partus sequitur ventrem).^[13] Gizartearen historian zehar, hainbat lurraldetan nagusi izan bazen ere, esklabotza modu hau formalki indargabetuta dago, eta oso arraroa da gaur egun. Bizirik dagoela esan daitekeen arren, nazioartean aitortutako gobernurik ez dago ordenamendu juridikoan onartzen duenik.^[14]

"Esklabotza" beste norbaiten menpekotasun egoera juridikoa aipatzeko ere erabili izan da.^[15][16] Baina adibidez, Pertsian, horrelako esklaboen egoera eta bizitza herritar arruntenak baino hobeak izan litezke.^[17]

Lan behartua, edo askatasunik gabeko lana, batzuetan bere borondatearen aurka lan egitera behartuta dagoen pertsona deskribatzeko erabiltzen da, indarkeriaren edo beste zigor batzuen mehatxupean. Baina askatasunik gabeko lana izen generikoa ondasun esklabotza deskribatzeko ere erabiltzen da, eta baita pertsona batek bere borondatearen aurka lan egin behar duenean edozein egoeratan, edo pertsona batek modu produktiboan lan egiteko duen gaitasuna beste pertsona baten erabateko kontrolpean dagoenean.^[3] Kasu horietan esklabotza bezala sailkatzen ez diren erakundeak ere izan daitezke, hala nola, baserritar maizterrak, soldadutzarako errekrutatuak, edo espetxean daudenak. Askatasunik gabeko langile batzuk, esaterako zerbitzariak, eskubide substantzialak, juridikoak edo tradizionalak dituzten arren, ez dute gaitasunik egiten duten lana amaitzeko, eta maiz, beren lanpostutik kanpo, hertsapen, indarkeria eta jardueren zein mugimenduen murrizketen menpe daude.

Pertsonen trafikoa nagusiki prostituziora behartuta dauden emakumeak eta haurrak dira, eta behartutako lanaren hazkunde azkarrena du. Tailandia, Kanbodia, India, Brasil eta Mexiko, haurren sexu-ustiapen komertzialen gune garrantzitsu bezala identifikatu dira.^[3][18] Sexu esklabotzaren adibideak, sarritan testuinguru militarrean, "bortxaketa kanpalekuetako" atxiloketak adierazten dute, edo "erosotasun geltokiak", "kontsolamendurako emakumeak", behartutako "ezkontzak" soldaduekin, edo beste jarduera batzuk non emakumeak edo gizonak ondasun esklabo bezala tratatzen dituzte. Eta, ondorioz, esklabotza debekatzen duten arau iraunkorren urraketa gauzatuz.^{[19][20][21][22]}

Bestalde, 2007an Giza Eskubideen Behatokiak kalkulatu zuen 200.000 eta 300.000 haurrek soldadu bezala zerbitzatzen zutela egungo gatazketan.^[23] Eta 16 urtetik beherako neska gehiagok lan egiten zutela etxeetako zerbitzari bezala, beste edozein kategoriatan baino, sarritan nekazaritza herri pobreetatik hiriburuetara bidalita, Haitin bezala.^[24]

Ezkontza behartuak, edo ezkontza goiztiarrak, esklabotza motatzat hartzen dira maiz. Ezkontza behartuak munduko zenbait lekutan jarraitzen dute, hala nola Asiako eta Afrikako eremu batzuetan, eta baita mendebaldeko etorkin komunitateetan ere.^[25][26][27] Prostituzio sakratua berriz, neskak eta emakumeak apaizekin edo goi mailako kastekin konprometitzen direnean ematen da, esaterako, Asia hegoaldeko devadasiko jardunbidean, edo Afrika mendebaldeko esklabo fetitxisten artean. Ezkontza bahiketaren bidez berriz, munduko leku askotan gertatzen da gaur egun ere, eta Etiopian batez beste % 69 dira era horretan ezkontzen direnak.^[28]

Ekonomialariak saiatu dira aztertzen esklabotza (eta morrontza bezalako aldaerak) zein egoeratan sortzen edo desagertzen den. Behaketa bat da esklabotza desiragarriago bihurtzen dela lurrak ugaltzen direnean baina ez eskulana, eta horrela, lurraren alokairua apala izaten da eta aldiz langileen soldatak altuak. Alderantzizkoa gertatzen bada, gero eta garestiagoa da jabeentzat esklaboen zaindariak ordaintzea, eta lehia handia dagoenez langileen artean enplegua lortzeko, soldata baxuak ordainduko dizkie. Egoera horren ondorioz, Europan lehenik esklabotza eta gero morrontza pixkanaka murriztu egin ziren populazioa hazi ahala, baina Ameriketan eta Errusian berriro hedatu ziren, jende gutxi zegoelako lur eremu berri eta zabalak lantzeko.^[29]

Esklabotza ohikoagoa zen lana arruntetan, eta beraz gainbegiratzeko errazagoa. Esate baterako, ekoizkin bakarreko laborantza eremu handietan, esaterako azukrea eta kotoia, produkzioa eskalako ekonomietan oinarrituta zegoelako. Horrelako lan-sistemak, hala nola Estatu Batuetako kuadrilen sistema, landaketa handietan eskulana fabriketako doitasunen antzera kontrolatzen zen. Adibidez, lan kuadrila bakoitza lanaren barne banaketan oinarritzen zen, kuadrilako kideak zeregin zehatz batera esleitzen zuena eta, aldi berean, bere errendimendua besteen ekintzen menpe geratzen zena. Esklabo batzuk aitzurrekin kotoizko landareak inguratzen zituzten belarrak mozten zituzten, eta baita gehiegizko kimuak. Ondorengo kuadrilek atzetik jarraitzen zuten goldeekin, lurra kotoizko landareen errenkadetatik gertu irauliz, geroago landareen inguruan botatzeko. Horrela, kuadrilen sistemak fabriketako muntaketa-kate bat bezala funtzionatzen zuen.^[30]

XVIII. mendeaz geroztik, kritikoek argudiatzen zuten esklabotza aurrerapen teknologikoaren atzerapena izan ohi zela, esklaboen lana zeregin sinpleak egitera mugatzen zelako, lanaren eraginkortasuna hobetzera baino. Adibidez, noizbait argudiatu zen, ikuspegi estu horren ondorioz ezagutza teorikoa Grezian, eta gero Erromatar Inperioan, ez zela aplikatu lan fisikoa arintzeko edo ekoizpena hobetzeko.^[31]

Adam Smith Eskoziako ekonomialari ospetsuak adierazi zuen ekonomikoki lan librea esklaboen lana baino hobea zela. Baina, esklabotzarekin amaitzea ia ezinezkoa zela gobernu aske, demokratiko edo errepublikar batean, legegile eta figura politiko asko esklaboen jabeak zirelako, eta ez zutelako bere burua kaltetuko. Gainera, uste zuen esklaboek askatasuna lortzeko gai izango liratekeela gobernu zentralizatu baten, edo errege eta eliza bezalako agintari zentrala zegoen lurraldeetan.^[32][33] Antzeko argudioak agertzen dira geroago Auguste Comteren idazlanetan, batez ere Smithek botereen banaketan sinesten zuenean, edo Comtek Erdi Aroko esklabotzaren amaiera eta Smithen "espiritualtasunaren eta denboraren bereizketa" azpimarratu zuenean. Smithek “Jurisprudentziari buruzko Hitzaldiak” liburuan zioen bezala, "Kleroaren botere handia, bat etorri zenean erregearenarekin, esklaboek askatasuna lortu zuten. Baina guztiz beharrezkoa zen bai erregearen eta bai kleroaren agintea. Bietako bat zalantzan izanez gero, esklabotzak oraindik ere jarraitu egiten zuen...”

Mundu osoan esklabotza delitua da, baina esklaboen jabeek oso irabazi handiak lor ditzakete arriskuagatik. Siddharth Kara ikerlariaren arabera, 2007an esklabotza mota guztiek sortutako irabaziak 91.2 bilioi dolar izan ziren. Hori bigarren dago negozio kriminalen artean, soilik droga trafikoaren atzetik. Gaur egun, esklabo baten salmentaren batez besteko prezioa 340 dolarrekoa da, altuena sexu esklabo batena izanik, 1.895 dolar, eta baxuena Asiako eta Afrikako eremu batzuetako zorpetutako lanen esklaboak, 40 eta 50 dolar inguru.^[34] 2007an esklabo batek sortutako urteko batez besteko etekina 3.175 dolar izan ziren, eta baxuena 950 dolarrekoa. Sexu trafikoko esklabo batzuk, 29.210 dolarretara ailegatzen ziren. Sexu esklabo hauek irabazi guztien % 40 lortzen zuten, nahiz eta munduko 29 milioi esklaboen artean % 4 baino ez izan.^[34]

Historian zehar, esklaboak modu bereizgarrian izan ziren jantziak, eta maiz oinutsik joaten ziren. Oinetakorik gabe ibiltzea arrazoi ekonomikoengatik izan zen neurri batean, merkeago zelako jabearentzat, baina bereizgarri gisa ere balio zuen, batez ere Hegoafrikan eta Hego Amerikan. Adibidez, Hegoafrikako Lurmutur Hiriko esklaboen kodeak adierazten zuen Esklaboek oinutsik joan behar dute, eta paseak eraman behar dituzte.^[35] Gainera, esklaboak desabantaila fisikoan zeuden oinutsik joanda, ingurumenaren aurkako babesik ez zutelako, eta bestalde liskarrak sor zitezkeen egoeretan zailagoa zitzaielako jabeen aurka matxinatzea.

Historian beranduago, esklabotza bertan behera utzi zuten estatu gehienak, izan ere, dagokien garai historikoko irudi ia denek esklaboak oinutsik zirela iradokitzen baitute.^[36] Brother Riemer 1779 adierazi zuenez: "esklaboek, beren jantzirik ederrenean ere, oinutsik joatera behartuta daude. Esklaboei oinetakoak eramatea debekatu zitzaien. Hori, libreen eta esklaboen arteko bereizketa nabarmena zen, eta ez ziren salbuespenik baimentzen.”^[37]

Bibliaren arabera, oinetakoak askatasunaren adierazgarri hartu izan dira antzinatik: Aitak esan zien bere morroiei: ekarri jantzi onena eta jarri gainean, eta jarri eraztun bat eskuan eta zapatak bere oinetan. (Lukas 15:22). Alderdi hori lege informal gisa ikus daiteke esklabotza existitzen zen edozein eremutan, publikoki oinutsik ikusten zen edozein pertsona esklabotzat har baitzitekeen.

Zenbait gizartetan gaur egun ere indarrean dagoen araua da. Tuaregekin gertatzen den bezala, esklabotza ofizialki praktikatzen ez bada ere, haien esklaboek behartu egiten dituzte oinutsik ibiltzea, bere mailaren aitorpen gisa. Oin biluzien bidez, haien egoera soziala eta jabeena, jendaurrean modu nabarmenean erakusten dira.^[38]

Beste praktika hedatu bat esklaboak betiko markatzea izaten zen, sarri aurpegian, oro har jabetza bezala baina baita ihes egiten zutenei zigor moduan ezarriz.

Esklabotzaren ebidentziak erregistro idatziak ditu, eta jakina da kultura askotan egon zela.^[4] Baina esklabotza leku batzuetan gutxi eman zen, adibidez ehiztari-biltzaileen populazioen artean, populazio-dentsitate txikia zegoelako. Dena den, baliabide aberatsak zituzten ehiztari-biltzaileen artean egon ziren esklaboak, esaterako, Pazifikoko ipar-mendebaldeko ibai ertzetan bizi ziren amerikar indigenen artean. Hala ere, esklabotza bereziki nekazaritzaren asmakizunaren ondoren hedatu zen, duela 11.000 urteko Iraultza Neolitikoan.^[39]

Ezagutzen diren lehen erregistroetan, esklabotza ezarritako ohiko egitura gisa tratatzen da. Hammurabiren Kodeak (K.a. 1760 ingurukoa), esaterako, heriotza ezartzen zuen esklabo bati ihes egiten laguntzen zionari, edo iheslari bat babesten zuen edonori.^[40] Biblian esklabotza ezarritako egitura moduan aipatzen da. Izan ere, esklabotza antzinako zibilizazio eta gizarte guztietan ezagutu zen.^[4] Egitura horiek hainbat esklabotza mota hartzen zituzten, hala nola, zorpetutako lana, zigorra hiltzaileentzat, gerrako presoen esklabotza, haur abandonatuak, eta esklaboen seme-alabak.^[41]

Jakina da esklabotza faraoien Egipton zegoela, baina zehatz aztertzea konplexua da, historian zehar egiptoarrek erabilitako terminologian hainbat morrontza mota zeudelako.^[42][43] Hala ere, badirudi hiru esklabotza mota zeudela: ondasun esklabotza, zorpetutako lana eta behartutako lana.^[44][45][46]

Esklabotza Txinan antzinatik zegoen, eta jadanik Shang dinastian ezagutzen zen.^[47] Gobernuek esklabotza lan publikoari eusteko erabili zuten neurri handi batean.^[48][49]

Europa

Antzinako Greziako esklabotza erregistroak Mycenaean Greziakoak dira. Ziurra da Atenas Klasikoak esklabo populazio handiena zuela, eta K. a. VI eta V. mendeetan 80.000 inguru izan zirela. Hau da, biztanleriaren % 40tik 80ra esklaboak ziren.^[50][51] Bestalde, Erromatar Errepublika atzerrira hedatu zen heinean, populazio osoak esklabo bihurtu zituen, ondorioz Europa osotik eta Mediterraneotik jende hornidura zabala sortuz. Esklaboak lanerako erabiltzen ziren, eta baita dibertsiorako ere (adibidez, gladiadoreak eta sexu esklaboak). Elite gutxiengo batek kontrolatzen zuen zapalkuntza honek, esklaboen matxinadak ekarri zituen. Eta hainbat filmetan jasoak izan dira, ospetsuenak izanik Erromatar morroien gerra, edo Espartakok (gladiatore traziarra) gidatutako Hirugarren morroien gerra.

Errepublikaren amaieran, esklabotza Erromako aberastasunean funtsezko zutabe bihurtu zen, eta baita erromatar gizartearen zati garrantzitsua ere.^[52] Kalkulatzen da Antzinako Erromako biztanleriaren % 25 edo gehiago esklabo zegoela, nahiz eta adituek eskualde batetik bestera ehunekoaren aldaketak eztabaidatu.^[53][54] Esklaboek Italia osoko biztanleriaren % 15-25 ordezkatzen zuten, gehienak gerretako gatibuak izanik, batez ere Galia eta Epirusekoak.^[55] Beraz, esklabo gehienak Italiatik kanpoko probintzietan sakabanatuta zeuden.^[56] Orokorrean, Italia bertako esklaboak italiarrak ziren, atzerritar gutxiengo batekin. Soilik % 5ean estimatzen zen hiriburuan, kopururik handiena zen tokia izan arren. Europar esklaboak greziarrak ziren batez ere. Bestalde, juduak ez ziren inoiz erromatarren gizartean erabat sartu, identifikatutako gutxiengoa izaten jarraitu zutela. Esklaboek (batez ere atzerritarrak) heriotza tasa altuak eta jaiotza tasa baxuagoak zituzten bertako pertsona libreak baino, eta batzuetan kanporatze masiboak ere jasan zituzten.^[57]

Esklabotza oso hedatua zegoen Afrikan, bai barneko bai kanpoko esklaboen merkataritzarekin.^[58] Senegambia lurraldean, 1300 eta 1900 urteen artean, biztanleriaren herena esklaboak ziren. Mendebaldeko Sahel islamiar estatuen artean ere, Ghana, Mali, Segou eta Songhai barne, biztanleriaren ia erdia esklabotzan bizi zen.^[59]

Arabiar esklaboen merkataritza, Saharako basamortutik eta Indiako ozeanotik zehar hasi zen IX. mendean, arabiar musulmanek eta Swahili merkatariek kostako eta itsasoko ibilbideak kontrolatu zituztenean. Merkatari hauek Bantuko jendea (Zanj) harrapatu zituzten barnealdeko eremuetan, gaur egungo Kenian, Mozambiken eta Tanzanian, eta kostara eraman zituzten.^[60][61] Han, esklaboak pixkanaka landa inguruneetan kokatzen zituzten, bereziki Unguja eta Pemba uharteetan.^[62]

Mexikoko esklabotzaren lehen aztarnak aztekekin aurki daitezke.^[63] Beste amerindiar batzuk ere esklaboak zituzten, hala nola Andeetako Inkak, Brasilgo Tupinambak, Georgiako Creek indioak edo Texasko komantxeak.^[4]

Barnealdeko Han txinatar asko esklabo hartuak izan ziren mongoliarrengandik, beraien lurraldeak inbaditu zituztenean.^[64] Dena den, ez dago frogarik Yuango gizartearen behealdean zeuden Han txinatarrok gehiegikeria latzik jasan zituztenik. Beste aldetik, Japoniako Sugiyama Masaaki eta Funada Yoshiyuki historialarien arabera, Yuan dinastia txinatarren garaian, beraiek zituzten mongoliar esklaboak.^[64]

Koreako esklabotza Hiru Erresumak baino lehenagotik existitzen zen, duela 2.000 urte ingurutik.^[65] Erdi Aroko Korean esklabotza oso garrantzitsua bezala hartua izan da, ziur asko Ekialdeko Asiako beste edozein herrialdetan baino handiagoa zelako. Baina XVI. menderako, biztanleriaren hazkunde nabarmenak alferrikako bihurtu zuen bere premia.^[66] Esklabotzaren gainbehera X. mendean hasi zen, baina Goryeoren bukaeran itzuli zen, esklaboen matxinada ugarien eraginez.^[64]

Joseon garaian, esklabo mailako kideak nobi bezala ezagutzen ziren. Nobiak sozialki ez ziren bereizten klase ertain eta arrunteko pertsona askeengandik, baina bai yangban elitetik. Eta batzuek jabetza eskubideak, erakunde legalak eta eskubide zibilak ere bazituzten.^[67] Hori dela eta, aditu batzuek "esklabo" deitzea ez dela egokia argudiatzen dute, eta egokiagoa dela morroi feudal bezala deskribatzea.^[68][69] Nobiak 1858an Koreako biztanleria osoaren % 1,5 inguru ziren.^[65][70][71]

Esklabotza neurri handi batean Mendebaldeko Europatik Erdi Aroan desagertu zen, baina gehiago iraun zuen Ekialdeko Europan.^[72] Esklaboen salerosketa handiak batez ere Erdi Aroko Europaren hegoaldera eta ekialdera mugatu ziren: Bizantziar Inperioa eta mundu musulmana izan ziren helmugak, eta Erdialdeko eta Ekialdeko Europako paganoak (Kaukaso eta Tartariarekin batera) hornitzaile garrantzitsuenak. Bikingo, arabiar, greziar eta erradanita judu merkatari guztiak, esklaboen salerosketan parte hartu zuten Erdi Aroan.^[73][74][75] Europako esklaboen merkataritzaren gailurra 10. mendean izan zen, Zanj matxinadaren ondoren, horrek arabiar munduan Afrikako esklaboen erabilera murriztu egin zuelako.^[76][77]

Erdi Aroko Europan esklabotza hain ohikoa zenez, Eliza Katolikoa behin eta berriz debekatzera ailegatu zen, edo gutxienez kristau esklaboak kristau ez ziren lurraldeetara esportatzea,^[78] adibidez Koblentzako Kontseilura (922), Londresko Kontseilura (1102) (batez ere, ingeles esklaboak Irlandara saltzea zenean helburu nagusia)  eta Armagh-eko Kontseilura (1171). Morrontza, aitzitik, oso onartua zegoen. 1452an, Nikolas V.a Aita Santuak Dum Diversas bulda eman zuen, Espainiako eta Portugalgo erregeei "Sarrazenoei (musulmanak), paganoei eta beste fedegabeei" betirako esklabotza ezartzeko eskubidea eman zien, gerraren ondorioz esklaboen merkataritza legitimatuz. Baldintza horietako esklabotzaren onarpena 1455eko Romanus Pontifex buldan berretsi zen.^[79]

Britainia Handian, Erromaren erorketaren ondoren ere, esklabotza oraindik iraun zuen, eta Hywel the Gooden legeen atal batzuk Erdi Aroko Galesen esklaboei buruzkoak ziren. Merkataritza bereziki bikingoen inbasioaren ondoren jazo zen, eta Chester^[80] zein Bristolen^[81] merkatu garrantzitsuak garatu ziren, bereziki daniarrek, merkaniarrek eta galestarrek alboko lurraldeetan sartuta harrapatzen zituzten gatibuekin hornituta. Domesday Liburuaren garaian, ingelesen biztanleriaren ia % 10 esklaboak ziren.^[82] William Konkistatzaileak atzerrian esklaboak saltzea eragozten zuen legea ezarri zuen.^[83] Eta John Gillingham historialariaren arabera, 1200ean britainiar uharteetan jadanik ez zen esklabotzarik existitzen.^[84] Esklaboen salerosketa 1807ko Esklaboen Merkataritza Legeak indargabetu zuen, baina esklabotza legezkotzat mantendu zen Europatik kanpoko jabetzetan, 1833ko Esklabotzaren Abolizioaren Legea eta 1843ko Indiako Esklabotza Legea indarrean sartu ziren arte.^[85]

Bizantziar-otomandar gerrek eta otomandar gerrek, esklabo asko eraman zituzten islamiar mundura.^[86] Bere burokrazia pertsonaz hornitzeko, Otomandar Inperioak, milaka kristau mutil harrapatu zituen janissari sistemarekin, devşirmearen bidez. Ongi zainduak izan ziren, baina legez gobernuaren jabetzakoak esklaboak zirelako, ez zuten ezkontzeko baimenik. Hala ere, ez ziren inoiz erosiak edo salduak izan. Inperioak rol administratibo eta militar garrantzitsuak eman zizkien. Sistema 1365 inguruan hasi zen; 1826an amaitu zenean, 135.000 janissari zeuden.^[87]

Lepantoko guduaren ondoren, 12.000 kristau esklabo berreskuratu zituzten otomandar flotatik, askatuak izateko.^[88] Bestalde, Ekialdeko Europak tatar inbasio ugari jasan zituen, esklaboak harrapatzeko helburuarekin gero jasyr-en sartzeko.^[89] Era berean, 1474 eta 1569 artean, hogeita hamabost Krimeako tatar eraso jasan zituzten Polonian eta Lituanian.^[90]

XV. mendean Polonian esklabotza debekatu egin zen. Eta Lituanian, 1588an formalki abolitu zen esklabotza, baina morrontzaz ordezkatu.

1452an, Nikolas V.a Aita Santuak Dum Diversas bulda ezarri zuen, Espainiako eta Portugalgo erregeei Saracens (musulmanak) paganoak eta beste fedegabeak, betirako esklabo bihurtzeko eskubidea emanaz, gerraren ondorioz esklaboen merkataritza legitimatuz.^[91] 1455eko Romanus Pontifex buldak baldintza horietako esklabotzaren onarpena berretsi eta zabaldu zuenː

Lagos itsas hiria izan zen Portugalen (Ameriketako kolonizatzaile zaharrenetarikoa) sortutako lehen Esklaboen Merkatua 1444an, esklaboak Mauritania iparraldetik ekarriz Portugalera.^[93][94] 1552rako, Afrikako esklabo beltzek Lisboako biztanleriaren % 10 osatzen zuten.^[95][96] XVI. mendearen bigarren erdialdean, erregetzak esklaboen salerosketaren monopolioa utzi zuen, eta Afrikako esklaboen merkataritzaren garrantzia Europatik Ameriketara aldatu zen, bertako kolonia tropikaletara zuzenean eramanda, batez ere Brasilera.^[97]

Urte askoan Euskal Herrian esklabotza ez zela eman pentsatzen zen. Odol garbitasuna zela eta, legeek eta instituzioek esklabotzaren aurkako jarrera erakutsi zuten, baina Jose Antonio Azpiazuk erakutsi zuen moduan, nahiz eta kopuru txikiagoetan izan, Euskal Herrian ere esklaboen presentzia XVI. mendearen hasieratik ezaguna da, batez ere musulmanak eta beltzak.^[98] Gehienak hiriburuetan zeuden, Baiona, Bilbo, Donostia, Gasteiz edo Iruñean, baina barnealdeko hogeita hamar herri inguruetako jauregi eta maiorazko etxeetan ere mantentzen zituzten, hasi Donibane Lohizunen edo Ziburun eta Markina edo Lekeitioraino. Prestigio soziala ematen zuen etxean zerbitzari beltzak edo mulatoak izatea, eta kasu asko dokumentatuta daude, esaterako Bergarako Ozaetarrenak, Oñatiko Berganzotarrenak, edo Azkoitiko Oiartzabaldarrenak. Bestalde, hainbat komentu eta abade-etxeetan ere esklaboak mantentzen zituzten. ^[98]

XV, XVI, eta XVII. mendeetan gehienak hiriburuetan zeuden, Baiona, Bilbo, Donostia, Gasteiz edo Iruñean, baina etxean zerbitzari beltzak edo mulatoak izateak prestigio soziala ematen zuenez, barnealdeko hogeita hamar herri ingurutako jauregi eta maiorazko etxeetan ere mantentzen zituzten, esaterako Bergarako Ozaetarrak, Oñatiko Berganzotarrak, edo Azkoitiko Oiarzabaldarrak. Eta baita hainbat komentu eta abade-etxeetan ere.^[98]

Orokorrean, euskal trafikatzaileak esklaboak Andaluziako portuetatik ekartzen zituzten, Sevillatik eta Cádizetik bereziki hegoaldera, eta Arroxelatik iparraldera. Eta garai hartan ohikoa zenez, salerosketako produktu bat gehiago zen, kontzientzia eragozpen handirik gabe.^[98] Bestalde, Ameriketara joandako euskal konkistatzaile, militar edo itsasgizon asko lursail handien jabe egin ziren, eta eskulana bertako indigenak esklabotzara derrigortuz, edo Afrikako beltzen zein txinatarren inportaziotik lortzen zuten.^[98]

Trafikatzaile asko euskaldunak ziren, bereziki Afrikatik eta Txinatik Kariberako bidean, eta nahiz eta esklaboen etorrera Euskal Herrira murriztuz joan, trafikatzaileenak XIX. mendearen amaiera arte iraun zuen. Kasu batzuetan esklabista indibidualak ziren, eta indiano aberats bilakatu ondoren jaioterrian filantropiarako diru asko utzitakoak, hala nola, Julian Zulueta, Jose Matia edo Manuel Calvo.^[99] Eta beste batzuetan, Caracaseko Errege Konpainia edo Konpainia Transatlantikoa bezalako euskal merkataritza elkarteek aritu ziren esklaboen salerosketekin dirutza egiten. Urko Apaolazaren esanetan Orduko fortuna handienek Antilletako irla hartan dute jatorria. Nekez uler dezakegu Euskal Herriko ekonomiaren historia Kuba eta azukre-kanaberak aipatu gabe.^[100]

Kievan Rusen eta Muskovin esklaboak kholops gisan sailkatzen ziren. David P. Forsythen arabera, "1649an Muscoviko nekazari guztien hiru laurdenak, hots, 13-14 milioi pertsona, morroiak izan ziren, haien bizitza materiala ia bereizten ez zela esklabotzatik. Agian beste 1,5 milioi formalki esklaboak ziren, errusiar esklaboak Errusiako jabeei zerbitzatuz.”^[101] Esklabotza erakunde garrantzitsua izan zen 1723 arte, Pedro Handiak etxeetako esklaboak morroi bihurtzeko legea ezarri zuelako. Nekazaritza esklaboak lehenago bilakatu ziren formalki morroi, 1679an.^[102]

Eskandinavian, bikingoen garaiko esklabotza XIV mendearen erdialdean abolitu zen.^[103]

Arabiar esklaboen merkataritzak mila urte baino gehiago iraun zuen.^[104] 1960ko hamarkadaren hasieran bertan, Saudi Arabiako biztanleetatik 300.000 esklaboak zirela uste da.^[105] Yemenekin batera, saudiarrek 1962an esklabotza bertan behera utzi zuten.^[106] Historikoki, mundu arabiarreko esklaboak eskualde askotatik zetozen, besteak beste, Saharaz azpiko Afrikatik (batez ere Zanj),^[107] Kaukasotik (batez ere zirkasiarrak),^[108] Asia erdialdekoak (batez ere tartarrak), eta Erdialdeko eta Ekialdeko Europatik (batez ere Saqaliba).^[109]

Zenbait historialarien esanetan, 17 milioi pertsona esklabo bezala salduak izan ziren Indiako Ozeanoko kostaldean, Ekialde Hurbilean eta Afrika iparraldean. Eta 1500 eta 1900 bitartean, 5 milioi inguru esklabo afrikar merkatari musulmanek erosi zituzten, eta bertatik eraman zituzten Itsaso Gorritik, Indiako Ozeanotik eta Saharako basamortutik.^[110] Gatibuak Ekialde Hurbilean zehar saltzen zituzten. Merkataritza hori azkartu egin zen, itsasontziek handiagoak ziren heinean, eta eskualde haietako plantazioetako eskaria gora joan zelako. Azkenean, urtero milaka gatibu eramaten zituzten.^[62][111] Indiako Ozeanoetako esklaboen merkataritza norabide anitzekoa zen, eta denborarekin  aldatu egin zen.^[112] Langile obedienteen eskaria asetzeko, Afrika hego-ekialdean erositako esklaboak merkatari arabiarrek mendeetan zehar eta kopuru handietan saldu zituzten Egipton, Arabian, Pertsiako Golkoan, Indian, Europako Ekialde Urruneko kolonietan, Indiako Ozeanoko uharteetan, Etiopian eta Somalian.^[113]

"Afrikako Historiako Entziklopedia”ren arabera, 1890eko hamarkadako munduko esklabo populazio handiena, 2 milioi pertsona inguru, Sokoto kalifatoaren lurraldean kontzentratzen zela kalkulatzen da. Esklaboen erabilera zabala zen, batez ere nekazaritzan.^[114][115] Halaber, “Esklabotzaren Aurkako Elkarteak”, 1930eko hamarkadan Etiopian 8 eta 16 milioiren arteko biztanleriatik, 2 milioi esklaboak zirela kalkulatu zuen.^[116]

Ekialdeko Afrikako esklaboak Bantuko kostaldean bizi ziren Zanjengandik lortzen zuten.^[117][118] Zanjeko biztanleak mendetan zehar izan ziren eramanak itsasontzietan, esklabo bezala, merkatari arabiarrengandik Indiako Ozeanoaren inguruko herrialdeetara. Umayyad eta Abbasid kalifek Zanj esklabo asko errekrutatu zituzten soldadu izateko, baina eta 696. urtetik aurrera matxinatu egiten ziren Irakeko esklabista arabiarren aurka. Zanjen altxamendu nagusia, gaur egun Iraken kokatuta dagoen Basora probintzian eman zen 869 eta 883 artean. Uste da, Afrikako Aintzira Handien lurraldean harrapatutako Zanj esklaboak hartu zutela parte.^[119][120] Ekialde Hurbilera esklabo bezala eramandako zanjak nekazaritzako lan gogorrenetan erabiltzen zituzten. Izan ere, landaketa-ekonomia hazten ari zen heinean eta arabiar indigenak aberastu, gero eta gutxiago ziren nekazaritzan eta eskulanetan, eta eskasiaren ondorioz esklaboen merkatua areagotu zen.

Bestalde, Aljeriako hiriburua zen Aljeren, gatibu harrapatutako kristauak eta europarrak esklabotzara behartu zituzten.^[121][122] Baina 1840ko hamarkada baino lehenagoko erregistro koherenterik ez dago.^[123] Hala ere uste da XVI. eta XIX. mendeen artean 35.000 europar esklabo ailegatu zirela Barbariko kostaldera, hots, Tripoli, Tunis eta gehienbat Aljerera, pirata musulmanek Mediterraneoko eta Atlantikoko kostaldeko herrietan eta itsasontzietan harrapatuta.^[124] Honen ondorio bat izan zen 1816an flota anglo-holandarrek Aljer bonbardatzea. ^[125]

Omaniar arabiarren garaian, Zanzibar bilakatu zen Ekialdeko Afrikako esklabo portu nagusia, eta historialari batzuen ustez, 50.000 afrikar esklabo igarotzen ziren bertatik urtero XIX. mendean.^[126][127] Eta uste da Afrikako 11tik 18 milioi arteko esklabok Itsaso Gorria, Indiako Ozeanoa eta Saharako basamortua zeharkatu zituztela 650. urtetik 1900 urte arte.^[4] Eduard Rüppellek Sudaneko esklaboak Egiptora garraiatzearen galerak deskribatu zituen: "1822ko Daftardar Bey kanpainan, Nuba hegoaldeko mendietan, ia 40.000 esklabo harrapatu zituzten. Hala ere, tratu txarren eraginez, gaixotasunengatik eta basamortuko bidaiagatik, soilik 5.000 iritsi ziren Egiptora.^[128] " W.A. Veenhovenek honako hau idatzi zuen: "Gustav Nachtigal sendagile alemaniarraren lekukotzaren arabera, merkatura iritsi zen esklabo bakoitzagatik bidean hiru edo lau hil ziren” Eta John Keltie geografoaren ustez, arabiarrek kostaldera eramandako esklabo bakoitzagatik, gutxienez sei hil ziren bidean edo esklabisten sarekadaren ondorioz. David Livingston esploratzaileak berriz, hamarretik bat izatera jaisten zuen zifra.^[129]

Zerbitzari eta esklabotza sistemak ohikoak ziren Afrikako zenbait lekutan, antzinako munduko beste eremu batzuetan bezalaxe. Afrikan esklabotza moduek lotura estua zuten ahaidetasun egiturekin, eta erkidego askotan, ezin zenez lurraren jabetza aldatu, jabe batek esklabotza erabiltzen zuen eragina areagotzeko eta konexioak zabaltzeko.^[130] Horrek esklaboak jabearen familiarekin lotzen zituen, eta esklaboen seme-alabak familia lotura handiak zituztenez, batzuetan gizartean postu esanguratsuak lortzera ailegatzen ziren.^[131] Hala ere, sarri estigma atxikita zegoen eta ahaidetasun-talde bateko esklaboen eta jabearen familiarekin bereizketa zorrotzak egiten zituzten. Bestalde, esklabotza era desberdinak eman ziren: zorpetutako lana, gerrako gatibuak, esklabotza militarra, eta kriminalen esklabotza.^[132] Halaber, etxeko eta auzitegietako esklabotza Afrika guztian oso zabalduta egon zen.

Afrikatik Ameriketara eramandako esklaboak:^[133]

Atlantikoko esklaboen salerosketa hasi zenean, tokiko esklaboekin hasi ziren Afrikatik kanpoko ondasun esklabotzako merkatuak asetzen. Afrikatik kanporako salerosketa bakarra ez izan arren, Atlantikokoa bolumen eta intentsitate handienak hartzera ailegatu zen. Ondorioz, Afrikako kontinentea ibilbide posible guztietatik odolustu zen: Saharako basamortutik zehar, Indiako Ozeanoko eta Atlantikoko portuetatik, edo azkenik Itsaso Gorriaren bidez. Gutxienez hamar mendetako esklabotza herrialde musulmanen menpe egon zen, IX. mendetik  XIX. menderaino. Historialari desberdinen arabera, 4 milioi esklabo Itsaso Gorria zeharkatuz eraman zituzten, beste 4 milioi Indiako Ozeanoko Swahili portutik, 9 milioi Saharako karabanen ibilbideetatik, eta 11 eta 20  milioi artean (egilearen arabera) Ozeano Atlantikoa zeharkatuz. ^[134]

Atlantikoko esklaboen merkataritzaren gailurra XVIII. mendearen bukaeran eman zen, Afrika mendebaldeko barnealdera egindako espedizioetako harrapaketa handien ondoren. Espedizio hauek normalean Afrikako erresumek burutu zituzten, esate baterako, Oyo Inperioak (yoruba), Ashanti Inperioak,^[135] Dahomey erreinuak^[136] eta Aro Konfederazioak.^[137] Kalkulatzen da esklaboen % 15 inguru bidaian zehar hil zirela, Afrikan bertan hilkortasun tasak nabarmen handienak izanik, indigenak harrapatu eta itsasontzietara garraiatzeko prozesuan. ^[138][139]

Amerikako esklabotzak eztabaida handiko gaia izaten jarraitzen du, eta herrialde batzuen historian eta bilakaeran izugarrizko eragina izan zuen, iraultzak, gerra zibilak eta matxinadak piztuz.^[140]

Afrikako trafikoan zehar garraiatutako bidaien eta esklaboen estimazioa, XVI-XIX. mendeetanː^[133]

Errealitate konplexua zen esklaboen trafikoa; izan ere horretan elementu anitz sartzen zen. Hala nola, Europan produktu tropikalen eskariaren gorakada (kakaoa, kafea, azukrea, ...) eta beraiek ekoizteko landaketak askoz eraginkor eta errentagarriago bihurtzeko beharra, eta, gainera, beltzen ustezko erresistentzia etxalde tropikaletan lan egiteko eta eguraldiaren baldintzei aurre egiteko.^[141]

Europako potentziei aparteko onurak ekarri zizkien sistemaren barruan, hiru faseok bereiz daitezke:

• Lehenengoa, ontziak Europatik Afrika mendebaldeko kostalderako bandan abiatzen ziren eta han ontzietako upategiak esklaboz kargatzen zituzten, kaurien (diruaren funtzioa betetzen zuten hainbat itsaskiren oskolak ziren) edota bestelako produktu batzuen truke (oihalak, pattarra, bolbora, fusilak, bitxiak,...).
• Bigarrenik, esklaboak Ameriketara garraiatu eta bizirik heltzen ziren esklaboak saldu egiten zituzten.
• Hirugarrenik, ontziak kakaoz, azukrez edo kolonietako beste merkantzia batzuez bete eta gero, Europara itzultzen ziren eta bertan merkaturatzen zuten kargamentu preziatua.

Luzeak eta arrisku handiko bidaiak ziren arren, irabaziek ederto justifikatzen zuten enpresa-abentura hura, areago kontuan hartzen bazen nolako etekinak lor zitezkeen.

Afrikan esklaboak lortzea zen, zalantza izpirik gabe, hildako gehien eragiten zuen zeregina. Beltzak garraiatzeko ontziak iristen zirenean, eta behin bertako buruzagiekin behar ziren negozioak burutu ondoren, kostalderako bidean gizonezko eta emakumezko andana bat ikus zitekeen ilara batean sokaz edo zurezko uztarriez loturik. Pertsona haietarik gehienak harrapatzen zituzten tribu arerioen arteko hainbat borrokatan edo arpilaketetan parte hartu zutelako, hiltzaileak zein lapurrak zirelako, edo, lantzean-lantzean bizimodua aurrera atera ezinik zebiltzan familiak zirelako. Kateaz eta girgiluz lotu eta barrakoietan sartu aurretik, esklaboei azterketa anatomikoa egiten zitzaien gaixotasun edo akats fisikoren bat ote zuten ikertzearren. Horren kariaz jakina, giza merkantzia bertan baztertzea erabaki zitekeen edo baita salneurri apalago baten erostea ere. Horrela bada, prezioa adostu ondoren, ontzia kargatu ohi zuten ahalik eta lekurik gehien aprobetxatuz eta, sarri askotan, eraman zezaketen jende baino gehiago hartuta. Azkenik, ontziek Ameriketarako bidea hartzen zuten.^[141]

Atlantikotik zehar burutzen zen bidaiak makina bat heriotza ekarri ohi zuen, zeren eta, ontziaren upategietan jendea hain pilatuta eta aireztapenik gabe egonda, bizkarroiak eta gaixotasunak erruz ugaltzen baitziren. Hori gerta ez zedin emakume eta haurrei egunean ontzi gainera irteten uzten zitzaien; gizonezkoak, berriz, egunean bi edo hiru aldiz ateratzen zituzten kateaturik zerbait jan eta kirol pixka bat egin zezaten. Janaria, funtsean, arroz, arto, manioka edo babez osatu ohi zen; janari-anoak gosea kentzeko bestekoak baziren ere, ez ziren sekula izaten esklaboei indarra emateko bezain ugariak; horretara beltzen tratulariak ez ziren errebolta baten beldur izaten.

Helmugako portura iristean, eta arauzko koarentena igaro eta gero, apaindu ohi zituzten makillaje moduko bat emanez itxura hobea eman, akatsak disimulatu prezio hobean saltzearren. Maiz salmenta multzoka gauzatzen zen; horrela bada, multzo horietan osasuntsuak eta gaixoak nahasten ziren. Salneurria, berriz, bakoitzak zeukan adin, osasun edota indarraren araberakoa izaten zen. Ordainketa truke-letra edota produktu tropikalen bitartez burutzen zen, eta oso gutxitan erabiltzen zen moneta.^[142]

Esklaboa, beraz, nagusiaren jabetza bilakatzen zen eta, behin etxalde batera lekua aldatu ostean, zeregin desberdinak batzen zituen: etxeko zerbitzuak (sukaldari, orgazain, garbitzaile...), laborantzako lanak (kotoia, azukre-kanabera edo kafea biltzen) edota lan berezi batzuk (errota-lanak). Egoerak aldakorrak izan bazitekeen ere, esklaboen bizimodua, oro har, oso antzekoa zen leku guztietan. Kasurik gehienetan oso urria izan ohi zuten jatekoa eta, beste debekuren artean, ez zeukaten elkarrekin biltzerik, ez armak edukitzerik, ez irakurtzen eta idazten ikasterik ez trukea egiterik, ez eta etxaldeaz kanpora irteterik ere. Arau horiek hautsiz gero, hainbat zigor ezartzen zitzaien, hala nola, jatekorik ez ematea, burdinaz markatzea, kateaturik ibiltzeko edota lepokoa erabiltzeko beharra, eta zartailuz zigortzea; zigor guztietarik latzena edo ankerrena azken hori izaten zen.^[142]

Enkomienda erromatarren garaitik zetorren erakunde sozioekonomikoa zen, eta horren bidez, pertsona batek beste bati ordaintzeko behartutako lana egin behar zuen, ustez jasotako babesa edo onura lortzeko. Ameriketako eta Filipinetako kolonizazioak gauzatzeko, espainiar erregeak konkistatzaile kolonoen alde lege bat ezarri zuen, enkomienda eskumen hori ezarriz.^[143]

Kristobal Kolon Hispaniolara iritsi zenean, urrezko meategiak aur aurkitu zituen. Bere erauzketarako, indigenen zerga sortu zuen, eta horren arabera, 14 urtetik gorakoek urrez betetako saski bat eman behar zioten hiru hilabetean behin. Baina Francisco de Bobadilla epaile instruktorea 1500. urtean iritsi zenean, Kolon atxilotu egin zuen, eta espainiar kolonizatzaileei lurrak eta indigenak eman zizkien enkomiendan, berari laguntza ziurtatzearen truke. Horrela, enkomienden bidez, konkistatutako lurraldeen dominazioa finkatzeko aukera ematen zen, indigenak lan behartura antolatuz, eta europar kultura eta ebanjelizazioa inposatzeko aukera handituz. Kolonoak saritzeko, eta aurkitutako eta konkistatutako lurraldeetan Espainiako biztanleria ezartzea bermatzeko modua zen.^[144]

Baina espainiarrek eramandako gaixotasun berriek eraginda indigenak jasandako epidemiak zirela eta, langile beharra sortu zen, eta 1501ean iritsi ziren lehen esklabo afrikarrak Kuba eta Hispaniola uharteetara, Espainiako kolonia horiek izanik europar lehenak esklabo afrikarraz baliatzen.^[145]

Bartolomé de las Casas, XVI. mendeko fraide dominikarra eta historialari espainiarra, Kubako (Bayamo eta Camagüeyn) kanpainetan parte hartu zuen, eta Hatueyko sarraskian egon zen.^[140] Sarraski hura ikusteak, indigenak esklabo bezala ez erabiltzeko mugimendu sozial baten alde borrokatzera bultzatu zuen. Gainera, bertako biztanleen beherakada kezkagarriak indigenak babestuko zituen lehen errege legea ezartzea ekarri zuen. Hispaniola uhartera 1501ean iritsi ziren lehen esklabo afrikarrak.^[146] Bestalde, Ingalaterrak ere garrantzi handia izan zuen Atlantikoko esklaboen salerosketan. Francis Drake eta bere kideek aitzindariak izan ziren "Esklaboen triangelua" garatzen.

1789an Espainiako Koroak esklabotza erreformatzeko ahalegina egin zuen, esklaboen eskaria gero eta handiagoa zelako. Koroak dekretu bat eman zuen, Espainiar Kode Beltza, janari eta arropa xedapenak zehazten zituena, lan ordu kopurua murriztu, zigorrak mugatu, erlijio instrukzioa eskatu, eta ezkontzak babestu, haur txikiak amarengandik urrun saltzea debekatuz. Britainiarrek ere beste aldaketa batzuk egin zituzten Kubako esklabotzaren instituzioan. Baina plantazioetako jabeek askotan legeak bazter uzten zituzten haien aurka protestatuz, beren agintaritzarako mehatxagarriak izateaz gain, profesionaltasunean bidegabe sartzen zirela argudiatuz.^[147]

Ameriketako esklaboen lanbideak:^[133]

Dena den, esklaboen jabeek ez zuten kodearen neurri guztien aurka protesta egin, eta horietako asko jada praktika arruntak zirela esan zuten. Zigor fisikoa aplikatzeko zuten gaitasunari mugak ezartzeko ahaleginaz kexatu ziren. Adibidez, Kode Beltzak zigorradak 25era mugatu zituen, eta "hematomak edo odoljario larriak ez eragitea" eskatzen zuen. Jabeek pentsatu zuten esklaboek ahultasun bezala ulertuko zituztela muga horiek, eta azken batean erresistentzia ekarriko zutela. Kontra agertu ziren beste gai bat lanorduena izan zen, "egunsentitik ilunabarrera" mugatzen zelako. Plantazioetako jabeek erantzun zuten uzta denboraldian egunean 20 ordu behar zirela mozteko eta prozesatzeko.

Azukre landaketetan eta azukre lantegietan aritzen ziren esklaboek baldintza gogorrenak izaten zituzten maiz. Landa inguruneko lana oso zorrotza zen, eta esklaboak gazterik hasten ziren bertan. Eta lanegunak 20 ordu inguru irauten zuten uzta eta prozesatzeko garaian, besteak beste, laboreak landatu eta mozten, bagoiak garraiatzen eta azukre-kanala prozesatzen makineria arriskutsuekin aritzen zirelako. Esklaboek barrakoitan bizitzera behartzen zituzten, gauean pilatuta eta giltzaperatuta, lo egiteko hiruzpalau ordu inguru zituztela. Barrakoietako baldintzak gogorrak ziren; osasungaitzak oso eta izugarri beroak. Normalean ez zen aireztapenik egoten, eta leiho bakarra horman zegoen trangatutako zulo txikia zen.^[147]

Kubako esklabotza sistema bereizita zegoen lanen arabera. Batzuk gizakumeak bakarrik burutzen zituzten, eta beste batzuk emakumezko esklaboek soilik. XVI. mendetik, Habanako emakumezko esklaboek lan hauek egiten zituzten: herriko tabernak, jatetxeak eta ostatuak ustiatu, eta etxeetako lanak, hala garbitu nola zerbitzatu. Halaber, hiriko prostitutak emakume esklaboak izaten ziren.^[147]

Kubako emakume batzuk askatasuna lor zezaketen gizon zuriekin seme-alabak izanda. Latindar gainerako kulturetan bezala, muga  baxuagoan zeuden mulato edo arraza mistoko biztanleak. Batzuetan, emazteak edo konkubinak hartzen zituzten gizonezkoek, aske uzten zituzten beraiek eta beren seme-alabak. New Orleansen eta Santo Domingon bezala, mulatoak hirugarren talde gisa sailkatuak izan ziren, Europako kolonoen eta Afrikako esklaboen artean. Askatutako esklaboak, orokorrean arraza mistokoak, Kubako biztanleria osoaren % 20 dira, eta zuria ez den biztanleriaren % 41.^[147]

Plantazioetako ugazabek esklabo afro-kubatarrei haurrak ekartzea animatzen zizkieten, beren indarra erreproduzitzeko. Esklaboen jabeek gizon beltz sendo eta handiak emakume beltz osasuntsuekin lotu nahi zituzten. Barrakoitan kokatzen zituzten eta sexua izatera behartu, "arrazako stock" haurrak sor zitzaten, ondoren bakoitza 500 pesotan saltzeko. Era berean, plantazioetako ugazabek haurrak jaiotzeko premia zuten, baldintza gogorren ondorioz hiltzen ziren esklaboak ordezkatzeko. Batzuetan, arduradunek haurren kalitatea gustuko ez bazuten, gurasoak bereizi egiten zituzten, ama berriro soroetan lan egitera itzuliz.^[148]

Emakumeak zein gizonezkoak indarkeria eta tratu txarreko zigor umiliagarri asko jasaten zituzten. Beren jabeak gaizki hartu edo desobedituz gero, esklaboak sarritan galdara-etxeetako sotoetan giltzaperatzen zituzten, eta bertan baztertuta utzi egun batzuk, eta inoiz baita bizpahiru hilabetez. Sotoetan bi eratako egurrezko kutxetan sartzen zituzten, etzanda edo zutik egotekoetan. Bestalde, emakumeak ere zigortuak izaten ziren, baita haurdun egonda ere. Orokorra zen zigorkadak jasotzea, eta emakumeak zirenean "etzanda behera begira jartzen zituzten, lurrean egindako zuloaren parean, sabelak babesteko". Jabe batzuk haurdun zeuden emakumeak sabelean ere jipoitzen zituzten, sarri abortuak eraginez. Zauriak "tabako hostoekin, txizarekin eta gatzarekin egindako konpresekin" tratatzen zituzten.^[148]

Mendeak joan ahala, gero eta esklabo afro-kubatar gehiagok askatasuna lortzen zutelako, 1846an Garapen eta kolonizazio errege batzordea-k langile txinatarrak ekartzea erabaki zuen. Horrrela, esklabo beltzen ordez lan egitera Kanton, Hong Kong eta Makaoko kuli langileak ekartzen hasi ziren zortzi urteko kontratuekin, baina baldintza oso txarretan. Habanara ailegatu zen lehen ontzia Okendo izan zen 1874ko ekainean; 206 kuli heldu ziren, sei hil ondoren ehun eta hogeita hamaika eguneko nabigazioan. 1847-1873 urteen bitartean, 342 ontzi heldu omen ziren Habanara; kalkulatzen da 130.000tik gora kuli eraman zituztela.^[149] Julian Zuluetaren klana zegoen tartean negozioaren adar guztietan. Zuluetaren ustez, kolonizazioa ez da epaitu behar gehiegikeria bakan batzuengatik. Bere usez, kolonizatzea eta bortizkeria zurituta daude onurengatik, eta milaka "ezjakin" jaso dira, lanaren bidez, "moralaren mailara." Egia zen txinatar asko suizidatzen zirela batez ere lehenengo urteetan, baina "Arazo hori egokitu artekoa da bakarrik. Lehenengo bi urteak pasatu eta gero, pozik aurkitzen dira beraien zoriaz eta lana betetzen saiatzen dira. Oso arraroa da orduan beren buruaz beste egitea edo ihes egiten saiatzea".^[149]

Ameriketako espainiar kolonizazioaren garapenean, 1542an Hego Amerika ia osoa, Panama eta Ozeaniako uharte batzuk barne, hartzen zuen Peruko erregeordetza sortu zuen Madrileko gorteak, politika bateratuak inposatzeko. Kanpoan geratzen zen egungo Venezuela, eta baita Portugaleko inperiokoa zen gaurko Brasilgo lurraldea. Peruko esklabotzaren eraketa, Kubaren eta Hispaniolaren paretsua izan zen, bertako indigenekin hasi eta ondoren Afrikako beltzekin jarraitzeko.^[150]

Dena den, bazituen bereizgarri batzuk, esate baterako indigenei ezarritako mita, eta esklabo beltzen alokairua:

- Mita edo indigenen behartutako lana, bereziki Potosiko zilar meategietan eman zen, orduko Peruko iparraldean, gaur egungo Bolivian. 1545ean antzeman zituzten zilarraren beta ugari, eta ustiapena hazten joan zen heinean, indigena gehiagoren premia zegoen. Frantzisko Alvarez Toledo erregeordeak 13.500 indigena behartu zituen lanera mita sistemarekin. Aurretik lurraldean jadanik erabiltzen zen lan sistema hori, Inka erregeek doako zerbitzu bezala hartzen zituztelako indioak, herri bakoitzetik ehuneko hainbat, epe jakin baterako.^[151]

Baina Toledok muturreraino eraman zuen zerbitzu hori meategietan, gizapetiko baldintzak ezarriz indioei. 4.500 mitaiok (horrela deitzen zitzaien) hiru hilabete jarraian jarduten zuten meategian, egunean 15 orduz lan eginaz tunelak zulatzen, metala eskuz edo pikotxarekin ateratzen, etab. Bitartean beste 9.000ak atseden hartzen zuten, ondoren txandatzeko. Lan baldintzak oso txarrak izateaz gain, luiziak eta bestelako istripuak ohikoak ziren, ehunka langile barnean harrapatuta geratzen zirela. Litekeena da 1545 eta 1625 artean, 15.000 mitaiotik gora hiltzea zilarraren ustiapenean.^[152]

- Alokairuaː afrikar beltzen esklabotza Kubakoen parekoa zen. Indigenekin gertatzen zen bezala, kristautu gabe zeudenez ontzat ematen zen arimarik ez zutela, eta ondorioz salerosketako kontratuetan esklaboa objektu bat zen. Frederick Bowser historialariak aipatzen du: "Afrikako esklaboak ez zuela zaldi batek baino duintasun gehiago". Izan ere, erosterakoan bere egoera fisikoa aldez aurretik berrikusten zen, edozein lesio posible kontuan hartuz, hortzak zein egoeratan zeuden ikusiz, eta zein jatorrikoa zen, prezioa ezarri aurretik. Beltz bakoitza markatzen zuten, bere jabea nor zen ziurtatzeko, duela gutxi arte behiekin egiten zen bezala. Bizkarrean edo aurpegian zeinu bereizgarria jartzen zitzaien, burdina goriekin. Egintza horri "Karinba" deitzen zitzaion, eta burdina goria esklaboa zigortzeko ere erabiltzen zuten.^[153]

Baina artisau edo merkatari espainiarrak edo indigenak esklabo beltz bat erosteko baliabiderik ez zuenean, errentaren bidez eskuratzeko aukera izaten zuen, bere janari, jantzi eta osasunaren erantzukizuna hartuz. Eta betetzen ez bazuen, hitzarmenean itzulera aurreikusita zegoen, alokairuan eman zitzaion moduan. Adibide garbia Cánepa Pachas historialariak azaldu du: "Vallehumbrosoko markesak, azukre-kanabera helduak biltzeko, mozteko edo ehotzeko, Carrillo de Albornoz ugazabari esklabo gizakume eta emakume beltz gazteak alokatu zizkion, bizpahiru hilabetetan bere lurretan lan egiteko. Askotan emakumeak haurdun itzultzen ziren, izan ere esklabo beltza errentagarria eta produktiboa izateaz gain, errentariak nahierara erabiltzeko eskubidea zuen, sexu-abusuak barne.^[154]

Brasilgo esklabotza 1532an Portugalgo lehen asentamendua ezarri baino askoz lehenago hasi zen, tribu bateko kideek beste batekoak harrapatuz gero, esklabo bihurtzen baitzituzten.^[155]

Geroago, portugaldar kolonizatzaileek lan indigenen menpe egon ziren asentamenduen hasierako faseetan, iraunkortasun ekonomikoa mantentzeko, eta bandeiras izeneko espedizioetan bertakoa indigenak harrapatzen zituzten maiz. Afrikako esklaboen inportazioa XVI. mendearen erdialdean hasi zen, baina indigenen esklabotzak XVII eta XVIII. mendeetan jarraitu zuen.

Amerika osora eta Europara eramandako esklaboak:^[133]

Atlantikoko esklaboen merkataritzaren garaian, Brasilek beste edozein herrialdek baino gehiago inportatu zituen Afrikako esklaboak. Gutxi gorabehera 5 milioi esklabo ekarri zituzten 1501-1866 aldian.^[156] 1850eko hamarkadaren hasiera arte, Brasilgo itsasertzera iritsi ziren afrikar gehienak mendebaldeko Afrikako erdialdeko portuetan izan ziren ontziratuak, batez ere Luandan (oraingo Angola). Gaur egun, Nigeria kenduta, Afrikako jatorriko biztanleen populazioa handiena Brasilen dago.^[157]

Esklaboen eskulana Brasilen azukrearen ekonomiaren hazkundearen motorra izan zen, azukrea koloniaren esportazio nagusia bilakatuz 1600 eta 1650 bitartean. Bestalde, 1690. urtean urrezko eta diamantezko meategiak aurkitu zituzten, eta horrek areagotu egin zuen afrikar esklaboen inportazioa, errentagarria zen merkatu hau indartzeko. Garraio-sistemak garatu ziren meatze azpiegituretarako, eta biztanlegoak gora egin zuen urre eta diamante meatzaritzan parte hartu nahi zuten etorkinekin. Afrikako esklaboen eskaera goian mantendu zen XVIII. mendearen bigarren erdian, meatze industriaren gainbehera gertatu arte. Abeltzaintza-etxaldeak eta elikagaien ekoizpena ugaritu egin ziren biztanleriaren hazkundearen ondoren, eta biak esklaboen lanaren menpe zeuden. 1700etik 1800era 1,7 milioi esklabo inportatu ziren Afrikatik, eta 1830eko kafearen gorakadak esklaboen salerosketaren hedapena areagotu zuen.^[157]

Brasil mendebaldeko azken herrialdea izan zen esklabotza indargabetzen. Ameriketara eramandako esklabo guztien ehuneko berrogei Brasilera bidali ziren. Erreferentzia gisa, Estatu Batuek ehuneko 10 jaso zuten. Indargabetuta egon arren, oraindik ere XXI. mendean badaude Brasilen esklabotza moduan lan egiten duten pertsonak.

XVII eta XVIII. mendeetan zehar Ipar Amerikara iritsitako afrikar asko zerbitzari bezala lan egiteko kontratuekin iritsi ziren.^[158][159] Zerbitzari lanetik esklabotzara aldatzea pixkanaka eman zen prozesua izan zen, Virginian hasita.^[160] Aldaketa horren lehen dokumentazio legala 1640an egin zen, John Punch beltzak ihes egiten saiatzeagatik bizitza osorako esklabotza zigorra jaso zuenean, Hugh Gwyn zerbitzatzera behartuz.^[161] Kasu hau esanguratsua izan zen, zigorra gizon beltza zelako ezarri ziotelako. Izan ere, berarekin ihes egin zuten bi zerbitzari zuriei bestelako zigor bat ezarri zitzaien (bata herbeheretar jatorrikoa eta bestea eskoziarra).^[162] Bizitzako morrontzara kondenatutako gizon beltz baten lehen kasua dokumentatua da, eta halaber beltz eta zurien arteko arraza bereizketa egiten zuen lehen legezko kasua.^[163][164]

1640. urtearen ondoren, plantazioetako jabeek kontratuen iraungitzeari jaramonik ez zizkieten egin, eta kontratudun zerbitzariak bizitza osorako esklabo bezala mantentzen hasi ziren. Hala frogatu zen 1655. Johnson v. Parker epaian. Kasu zibil baten ondorioz, auzitegiak erabaki zuen gizon beltz bati, Anthony Johnson Virginiakoari, aurrerantzean beste gizon beltz baten jabetza izango zuela, John Casorena.^{[165][166][167]} Lehen instantzia izan zen Hamahiru Kolonietako erabaki judizialen artean ezartzen zuena, hilketarik gauzatu ez zuen pertsona bat, beste batentzat bizitza osorako morrontzan egon behar zela.^{[168][169][170]}

Estatu Batuetan erakunde legala zen pertsonen ondasun esklabotza, hasieran afrikarrena eta ondoren afro-amerikarrena. XVIII eta XIX. mendeetan eman zen esklabotza mota hau, Britainia Handitik independentzia lortu ondoren, eta gerra zibila amaitu arte. Esklabotza Ameriketako britainiar garai kolonialen hasieratik praktikatu zen, eta legala zen Hamahiru Kolonietan 1776an Independentzia Adierazpena egin zen unean.

Amerikako Iraultzaren garaian, esklabo egoera Afrikako arbasoekin lotutako arraza kasta bezala instituzionalizatu zen.^[171] Ameriketako Estatu Batuak polarizatu egin ziren esklabotzaren gaiaren inguruan, Mason-Dixon lerroak banantzen zituela Pennsylvania bezalako estatu askeak, Maryland eta Delaware esklabotzaren aldekoekin.

Kongresuak, Jeffersonen administrazioaren garaian, esklaboak inportatzea debekatu zuen 1808an, nahiz eta kontrabandoa (legez kanpoko inportazioa) ezohikoa ez izan.^[172] Estatu barruko esklaboen salerosketa trafikoak, ordea, erritmo bizian jarraitu zuen, Hegoalde Sakoneko kotoizko plantazioak garatzeko eskariak eraginda. Estatu horiek mendebaldeko lurralde berrietara esklabotza zabaltzen saiatu ziren, nazioan zuten botere politikoaren zatia mantentzeko.

Estatu Batuetako esklaboen tratamendua askotarikoa izan zen, baldintza, garai eta tokien arabera. Esklabotzaren botere harremanak, esklaboen agintea zuten zurien portaerak aldatu zituzten, haurrek ere esklaboekiko sarri krudeltasuna erakusten zuten bezala. Ugazabek eta gainbegiratzaileek zigor fisikoetara jotzen zuten, beren aginduak inposatzeko. Esklaboak zigorkadaka, kolpeka, zintzilikatuta, jipoituta, erreta, mutilatuta, markatuta, eta espetxeratuta zigortzen zituzten. Zigorra gehienetan desobedientziari edo hautemandako arau-hausteei erantzunez egiten zen. Baina zenbaitetan, tratu txarrak burutzen ziren ugazabaren edo gainbegiralearen nagusitasuna berresteko.^[173] Tratamendua normalean gogorragoa zen plantazio handietan, maiz kanpoko kontrolatzaileek kudeatzen zituztelako eta esklaboen jabeek aurrean ez zeudelako.

William Wells Brownek, ihes eginda askatasuna lortu zuen esklaboak, jakinarazi zuen plantazio baten gizonezko esklaboek egunean 80 libra kotoi batu behar zituztela, eta emakumeek 70 libra. Esklaboren batek bere kuotan huts egiten bazuen, azotea jasotzen zuen batu gabeko libra bakoitzeko. Azoterako zutoina, kotoia gordetzeko biltegiaren alboan begibistan egoten zen. XIX. mendearen erdialdean esklaboen salerosketa baten parte hartu zuen New Yorkeko gizon batek salatu zuen, ikusi zituen gizonezko esklaboen hiru laurdenak gutxienez zauriak zeramatzatela bizkarrean.^[174] Aldiz, familia txikietako esklaboen jabe zirenek, harreman estuagoa zuten ugazaben eta esklaboen artean.^[175] Horrek batzuetan giro gizatiarragoa sortzen zuen, baina ez zen ohikoa.

Milioi bat esklabo baino gehiago saldu ziren Goi Hegoaldetik, langile soberakina zeukatelako. Gehienak Hegoalde Sakonera eraman zituzten behartutako migrazioan, familia asko zatituz. Hegoalde Sakonean afro-amerikar kultura komunitate berriak garatu ziren, eta esklaboen biztanleria osoa askatu aurretik 4 milioi izatera iritsi zen.^[176][177] XIX. mendean, esklabotzaren defendatzaileek instituzioa "beharrezko gaitza" zela zioten. Garai hartako jende zuri asko beldur zen esklabo beltzak emantzipatuz gero, esklabotzaren jarraipena baino ondorio sozial eta ekonomiko kaltegarriagoak aurreikusten zituztelako. Alexis de Tocqueville idazle eta bidaiari frantziarra, Demokrazia Amerikan liburuan (1835), esklabotzaren aurka agertu zen, Ameriketako gizartean zuen eragina behatzen zuen bitartean. Esklabotzarik gabeko gizarte anitza pentsaezina zela uste zuen, beltzen aurkako aurreiritziak areagotuko egingo zirelako, eskubide gehiago lortzen zituzten unetik. Beste batzuk ordea, James Henry Hammondek bezala, esklabotza "zerbait positiboa” zela esaten zuten: "Horrelako klase bat beharko da egon, bestela ezingo dugu aurrerapen, zibilizazio eta hobekuntza daraman beste klase jasoago bat izan."

Hegoaldeko estatuko gobernuek esklaboen eta estatu askeen arteko oreka mantendu nahi zuten Kongresuan, botere oreka politikoa mantentzeko. Britainia Handitik, Frantziatik eta Mexikotik eskuratutako lurralde berriek, konpromiso politiko handiak hartu zituzten. 1850. urterako, kotoiari esker aberats bilakatu zen Hegoaldea, Batasunetik ateratzeko mehatxua botatzeraino, eta tentsioa igotzen jarraitu zuen. Hegoaldeko kristau zuri ugari, elizako ministroak barne, esklabotza justifikatzen saiatu ziren paternalismoz.^[178] Hedatuen zeuden elizak, hala nola Bataiatzaileak, Metodistak eta Presbiterianoak, esklabotzaren gaiaren inguruan banatu egin ziren, batzuk Iparraldeko erakundeei jarraituz eta beste batzuk Hegoaldekoei.

Abraham Lincolnek 1860ko hauteskundeak irabazi zituenean esklabotzaren hedapena gelditzeko plataforman, 1860ko AEBetako erroldaren arabera, 400.000 pertsona inguruk, familia guztien % 8 ordezkatzen zutenak, ia 4.000.000 esklaboren jabe ziren.^[179] Hegoaldeko familien herena, esklaboen jabe ziren.^[180] Hori zela eta, Lincolnen hauteskundeetan zazpi estatuk Batasunetik alde egin zuten, Amerikako Estatu Konfederatuak osatzeko. Aldetako lehen sei estatu, Hegoaldean esklabo gehien zituztenak ziren. Handik gutxira, esklabotzaren gaiaren ondorioz, AEB guztian gerra zibila lehertu zen. Amaitutakoan, 1865eko abenduan esklabotza legez debekatua izan zen.

2018an, Orlando Sentinel egunkariak Floridako kristau-eskola pribatu batzuen berri eman zuen, ikasleei curriculum sorkuntzailea irakasten zietelako honelako esaldiekinː "Hegoaldeko zuri eta beltz gehienek elkarrekin bizi izan ziren giro onean", eta "Botere gosez zeuden pertsonek suspertu zuten esklaboak."^[181]

XVII mendearen hasieran, Barbadosen lan gehienak Europako zerbitzari kontratatuek egiten zuten, ingelesek, irlandarrek eta eskoziarrek batez ere, esklabo afrikar eta esklabo amerindiarrekin batera. 1640an, Brasilgo azukre-kanabera mota landatzen hasteak, gizartea eta ekonomia guztiz eraldatu zituen. Izan ere, denborarekin Barbados munduko azukre industria handienetako bat izatera ailegatu zen.^[182]

Laborantza berriaren efektuak handitzen joan ziren heinean, Barbadoseko eta inguruko uharteetako konposizio etnikoak ere aldaketak izan zituen. Azukre plantazioak inbertsio eta eskulan handiak eskatzen zituen. Hasieran, herbeheretar merkatariek ekipoak, finantzaketa eta Afrikako esklaboak hornitzen zituzten, azukre gehiena Europara garraiatzeaz gain. 1644an Barbadoseko biztanleria 30.000 pertsonakoa zela kalkulatzen zen, eta horietatik 800 inguru Afrikako jatorrikoak ziren, gainerakoak batez ere ingeles jatorria izanik. Ingeles baserritar txiki horiei azkenean lurrak erosi zizkieten, eta uhartea Afrikako esklaboek landutako azukre plantazio handiz bete zen. 1660. urtean, parekidetasuna zegoen 27.000 beltzekin eta 26.000 zuriekin. Baina 1666. urterako, gutxienez 12.000 baserritar txiki zuriei lurrak erosi zizkieten, edo hil egin ziren, edo uhartea utzi zuten. Gainerako zuriak berriz, gero eta txiroagoak ziren. Horrela, 1680. urterako 17 esklabo beltz zeuden zerbitzari kontratudun bakoizteko. 1700. urtean, 15.000 zuri aske zeuden, eta 50.000 afrikar esklabo.

Esklaboen kodeak ezartzearen ondorioz, afrikarren eta langile zurien arteko tratamendu diferentziala sortu zenez, uharteak gero eta erakargarritasun gutxiago zuen zuri txiroentzat. Esklabo beltzen kodeak 1661, 1676, 1682 eta 1688an ezarri ziren. Kode hauei erantzunez, denbora horretan zehar esklaboen matxinada batzuk egon edo planifikatu ziren, baina ez zuten inongo arrakastarik lortu. Nolanahi ere, zuriak emigratu egin ziren, eta landaketen jabeek Afrikako esklaboen inportazioa handitu zuten azukrearen kanaberak lantzeko.

Esklabotza Haitin, Kristobal Kolon uhartera 1492. urtean iritsi zenean hasi zen. Praktika hori, bertako biztanleentzat suntsitzailea izan zen.^[183] Taíno arrazako indigenak sarraskitu ondoren behartutako lanarengatik, gaixotasunengatik eta gerren eraginez, espainiarrak, Bartolome de las Casas apaiz katolikoaren aholkularitzarekin eta eliza katolikoaren bedeinkapenarekin, Afrikan bahitutako esklaboak ekarri eta behartutako lanetan ezarri zituzten. 1625. urtean Frantziako kolonien garaia hasi zen, eta Haitiko ekonomia (orduan Santo Domingo izenaz ezagutzen zena) esklabotzan oinarritzen zen. Bestalde, han zegoen esklabotza praktika, munduko basatiena zela jotzen zen.

1697ko Ryswick Itunaren ondoren, Hispaniola irla Frantzia eta Espainiaren artean banatua izan zen. Frantziak mendebaldeko herena jaso zuen, eta ondoren Santo Domingo gisa izendatu zuen. Azukre-kanabera plantazioak garatzeko, frantsesek milaka esklabo inportatu zituzten Afrikatik. Azukrea irabazi onenen laborantza izan zen XVIII. mendean zehar. 1789 aldera, 40.000 kolono zuri inguru bizi ziren Santo Domingon. Zuriak baino askoz gehiago ziren inportatu zituzten milaka esklabo afrikarrek, beren plantazioak lantzeko. Uhartearen iparraldean, esklaboek Afrikako kulturekin, erlijioekin eta hizkuntzekin lotura ugari atxiki ahal izan zuten. Eta lotura horiek etengabe ari ziren berritzen, inportatutako afrikar berriekin. Beltzekin alderatuz, zuriak hamarretik bat ziren.

Frantzian egindako Kode Beltzak, Jean-Baptiste Colbertek prestatua eta Luis XIV.ak berretsitakoa, esklaboen tratamenduari eta askatasun baimenduei buruzko arauak ezarri zituen. Santo Domingo esklaboen kolonia basatienetako bat zela aipatu izan da; eta inportatu berri ziren afrikarren herena urte gutxiren buruan hiltzen ziren.^[184] Halaber, esklabo asko gaixotasunez hiltzen ziren, esaterako birusaren eta sukarraren tifoideagatik.^[185] Jaiotza tasak ehuneko 3 ingurukoak izan ziren, eta badaude frogak batzuetan fetuak abortatu edo infantizidioak egiten zituztela, ez zutelako nahi beren seme-alabak esklabotzaren loturekin bizitzea.^[186][187]

Louisianako kolonian gertatu zen bezala, Frantziako gobernu kolonialak beltz batzuk askatzeko eskubideak ahalbidetu zituen: adibidez gizonezko kolono zurien eta emakume esklabo beltzen ondorengoak, eta geroago, arraza mistoko emakumeak. Denborarekin, asko esklabotzatik askatu zituzten, eta gizarte klase bereizia ezarri zuten. Frantziar guraso zuriek maiz bidaltzen zituzten beren arraza mistoko kreole seme-alabak hezitzera Frantziara. Horrela, kreole gizonezko batzuk militar ere sartu ziren. Kreole askeak orokorrean uhartearen hegoaldean bizi ziren, Port-au-Princeren ondoan, eta asko ezkondu ziren komunitatearen barnean. Artisau eta merkatari lanetan aritu ziren maiz, eta jabetzak izaten hasi ziren. Batzuk, esklabo beltzen jabe ere bilakatu ziren. Denborarekin, kreoleak gobernu koloniala eskatu zuen bere eskubideak zabaltzeko.

Atlantikotik zehar Haitira itsasontzietan eraman zutenak eta bertan jaiotako esklaboak, Haitiko artxiboetan dokumentatu ziren eta horiek Frantziako Defentsa Ministeriora eta Kanpo Arazoetarako Ministeriora eraman zituzten. 2015. urteaz geroztik, erregistro horiek Frantziako Artxibo Nazionaletan daude. 1788ko erroldaren arabera, Haitiko biztanleria honakoa zen; 40.000 zuriak, 30.000 kreoleak eta 450.000 esklaboak.^[188]

1804ko Haitiko iraultzak, gizakiaren historiako esklaboen matxinada arrakastatsu bakarrak, esklabotzaren amaiera eraman zuen Frantziako kolonia guztietara.

Jamaika Taino tribuek kolonizatu zuten, 1494an Kristobal Kolon iritsi aurretik. Espainiarrek Taino asko esklabotu zituzten, eta batzuk ihes egitea lortu arren, gehienak hil egin ziren Europako gaixotasunengatik eta behartutako lanagatik. Ordezkatzeko, espainiarrek lehen esklabo afrikarrak eraman zituzten bertara.^[189]

Kolono espainiarrek ez zuten emakumerik eraman lehen espedizioetan, eta Taíno emakumeak hartu zituzten beren ohiko emazte gisa. Ondorioz, ume mestizoak ekarri zituzten.^[190] Espainiarren sexu indarkeria Taino emakumeekin ere ohikoa izan zen. 1670 eta 1680 hamarkadetan, Afrikako esklaboen populazioak inoiz ez bazuen 10.000ko muga gainditu, 1800. urterako 300.000tik gora izatera igaro zen.^[189]

1519an, Hernan Cortesek lehen esklaboak eraman zituen Mexikora.^[191] XVI. mendearen erdialdean, Luis de Velasco bigarren erregeordeak, aztekak esklabo hartzea debekatu zuen. Baina aztekak gudutan hiltzeaz gain, Europatik eramandako gaixotasunengatik hiltzen ziren, langile eskasia sortuz. Ondorioz, Afrikako esklaboak inportatzen hasi ziren, ez baitzuten baztangaren gaixotasuna hartzen. Lanaren truke, afrikarrei askatasuna erosteko aukera ematen zitzaien, eta beste kasu batzuetan jabeek beraiek aske uzten zituzten.^[191]

Ponce de León konkistatzaile espainiarra Puerto Rico uhartera iritsi zenean, Taíno tribuak esklabo hartu zituen, urrezko meategietan eta gotorlekuen eraikuntzan lan egitera behartuz. Taíno asko hil ziren, batez ere baztangaren gaixotasunagatik, ez zutelako inolako immunitaterik. Halaber, Taíno batzuk bere buruaz beste egin zuten, edo uhartea utzi zuten 1511ko Taínoen matxinadaren porrotaren ondoren.^[192] Kolono espainiarrek, auzitegietan salatu zuten eskulangileak behar zituztela. Alternatiba bezala, Bartolome de las Casas apaizak esklabo afrikarrak inportatzea eta erabiltzea proposatu zuen. 1517an, Espainiako Koroak baimena eman zien, kolono bakoitzak hamabi esklabo inportatzeko.^[193]

Esklabo afrikarrak legalki markatzen zituzten, gori-gori zegoen burdina batekin. Helburuak, "lapurreta" galaraztea eta auzien aurrean errekonozitzea ziren.^[194] Kolonoek, 250 urte baino gehiago jarraitu zuten marka praktika horrekin.^[195] Urrezko meategietara, edo uharteko jengibre eta azukre soroetara lan egitera bidaltzen zituzten. Ugazabaren lurretan zeuden etxoletan familiekin bizitzea baimentzen zitzaien, eta lur zati bat uzten zieten baratze bezala erabiltzeko. Baina, bestela, oso tratu gogorrak jasaten zituzten, sexu gehiegikeriak barne, kolonizatzaile gehienak emakumerik gabe iristen zirelako. Eta horietako asko afrikarrekin edo Taínoekin ezkontzen ziren. Bere arraza mistoko ondorengoek, Puerto Ricoko biztanleriaren lehen belaunaldiak osatu zituzten.^[194]

Espainiarrentzat, afrikarrak Taínoen gainetik zeuden, hauek ez zutelako integratu nahi. Esklabo asko kristau bihurtu ziren halabeharrez, eta ondoren jabeen abizenak ematen zitzaizkien.^[194]

1570. urte aldera, kolonoek urrezko meategiak agortu zirela ikusi zuten, eta uhartea igarotzen zuten itsasontziak hornitzen hasi ziren. merkataritza indartuz. Tabakoa, kotoia, kakaoa eta jengibrea bezalako laboreak ekonomiaren ardatz bilakatu ziren.^[196] Nazioarteko merkatuan azukrearen eskaera gero eta handiagoa zenez, plantazio garrantzitsuek azukre-kanaberaren laborantzara eta prozesura bideratu ziren. Azukre plantazioak Puerto Ricoko industria nagusi bezala ustiatu zuten, Afrikako esklabotzaren premia goian mantenduz.^[196]

Espainiako Koroak "1789ko Grazia Errege Dekretua" eman zuen, esklaboen merkataritzari lotutako arau berriak ezartzen zituena, murriztapenak gehituz. Dekretuak, merkatariei esklaboak erosteko eta Karibeko merkataritzaren loratzean parte hartzeko eskubidea ematen zien. Urte hartan, esklaboen kode berria aurkeztu zen, Kode Beltza izenarekin ere ezaguna zena.^[197]

Kodearen ondorioz, esklabo batek bere askatasuna eros zezakeen, beti ere jabea saltzeko prest bazegoen, eskatutako prezioa ordainduta. Esklaboei denbora librean dirua irabazteko baimena eman zitzaien, zapatari lanetan, arropak garbitzen, edo beraien baratzetan hazten zituzten produktuak salduz. Haur jaioberriaren askatasuna zela eta, oraindik bataiatu gabe zeudenean bataiatutako haurren prezioaren erdia ordaintzen zuten. Askatutako askok Cangrejos, Carolina, Canóvanas, Loíza eta Luquillo bezala ezagutzen ziren lurraldeetan kokatu ziren, eta batzuk, esklaboen jabe izatera ailegatu ziren.^[197] Hala ere, askatasunerako bide horiek gorabehera, 1790etik aurrera Puerto Ricon esklaboen kopurua bikoiztu egin zen, uharteko azukrearen industriaren hedapen ikaragarriaren ondorioz.^[196]

1873ko martxoan, esklabotza legez debekatua izan zen. Baina esklaboak ez ziren emantzipatu, baizik eta beren askatasuna erosi behar zuten, jabeek ezarritako prezioan. Era berean, beste hiru urtez lan egin behar izan zuten lehengo jabearentzat, edo beren zerbitzuetan interesa zuten beste kolonoentzat, edo estatuarentzat, nolabaiteko kalte-ordain bezala.^[198] Bestalde, 1527 eta 1873 artean, Puerto Ricoko esklaboek hogei matxinada baino gehiago burutu zituzten.^[199][200]

Herbeheretako kolono holandar askok Surinamen bereziki Afrikako esklaboak erabili zituzten kafearen, kakaoaren, azukre-kanaberaren eta kotoizko plantazioetan produktuak landatzeko, uzta batzeko eta prozesatzeko. Kolonoek esklaboekin oro tratamendua txarra izaten zuten.^[201] C. R. Boxer historialariak idatzi zuen "gizakiak gizakiengandik jaso duen ankerkeria, Surinamen bere mugetara iritsi da."^[202]

Esklabo askok ihes egiten zuten plantazioetatik. Hango basoetan bizi ziren bertako hegoamerikarren laguntzarekin, eta esklabo iheskor hauek bere barnean zimarroien kultura berri eta bakarra ezarri zuten, arrakasta handiz. Pixkanaka hainbat tribu independente garatu zituzten etnogenesi prozesu baten bidez, Afrikako etnia desberdinetako esklaboek osatzen zituztenak, hala nola Saramakak, Paramakak, Ndyukak edo Aukanak, Kwintiak, Alukuak edo Boniak eta Matawaiak.

Zimarroiak maiz joaten ziren plantazioetara esklaboen artetik kide berriak biltzeko eta emakumeak harrapatzeko. Baita armak, janariak eta hornigaiak eskuratzeko ere. Inoiz, plantazioetako ugazabak eta haien familiak ere hil zituzten erasoetan.^[203] Ondorioz, kolonoek aurkako kanpaina armatuak antolatzen zituzten, baina normalean zimarroiak basoetatik ihes egitea lortzen zuten, kolonoek baino asko hobeto ezagutzen zituztelako. Liskarrak amaitzeko, XVIII. mendean Europako agintari kolonialek hainbat bake itun sinatu zituzten tribu ezberdinekin. Zimarroiei subiranotasun egoera eta merkataritza eskubideak eman zizkieten barnealdeko lurraldeetan, autonomia aitortuz.^[204]

Herbeheretarrek 1863an Surinameko esklabotza indargabetu zuten, esklaboek 10 trantsizio urtetan plantazioetan soldata apalekin lan egiteko baldintzarekin, jabeen kalte-ordain partzial bezala. 1873, urtearen ondoren, askatasuna lortutako gehienek Paramaribo hiriburura alde egin zuten, hainbat belaunalditan plantazioetan lan egin ondoren.

Esklabotza Asia osoan egon da, eta gaur egun ere badira esklabotza mota desberdinak.

Esklabotzak Txinako historian zehar hainbat forma hartu ditu.^[205] Legez aitortutako instituzio bezala indargabetu egin zuten 1910ean,^[206] erabat onartutako lege batean barne, nahiz eta praktikan gutxienez 1949. urte arte iraun zuen.^[207][208]

Tang dinastiak mendebaldeko esklaboak erosi zizkien judu erradanitei.^[209] Halaber, Tang dinastiako soldadu eta piratek Koreako, Turkiako, Persiako, Indonesiako, barne Mongoliako, Asia erdialdeko eta India iparraldeko biztanleak, bahitu eta esklabo bihurtu zituzten.^{[210][211][212]} Bertako esklaboen iturririk handiena hegoaldeko tribuetatik etorri zen, besteak beste Fujian, Guangdong, Guangxi eta Guizhou hegoaldeko probintzietatik. Tang dinastiak leku gehiagotan ere erosi zituen esklaboak, hala nola Malaysiarrak, Khmersak, Indiarrak eta "larru beltzeko" herritarrak (Asia hego-ekialdeko eta Ozeano Bareko austronesiar Negritoak, Afrikarrak, edo biek).^[213]

XVII. mendean Qing dinastian, Mantxu zerbitzari hereditarioak zeuden, hau da, literalki "etxeko pertsonak".^[214] Mantxuek jabeen eta esklaboen arteko harreman pertsonal eta paternalista estua zuten, eta Nurhachi historialariak esan zuen bezala: "Jabeek maitatu egiten zituzten esklaboak, eta beraiek bezala jaten zuten".^[208]

Xiejiao erlijio heterodoxoa praktikatzea egotzi zieten musulman txinatarrei, eta ondorioz Xinjianera erbesteratu zituzten, beste musulman batzuentzat esklabo gisa salduz, hala nola Sufiei.^[215] Halaber, opioarekin zerikusia zuten delituak egindako txinatarrek ere, esklabo bihurtu zituzten.^[216] Praktika hau Qing legeak ematen zuen.^[217]

Indiako esklabotza K.a.ko VI. mendean hedatuta zegoen eta, agian, antzinako vedikoen garaitik zetorren. Indiako iparraldea musulmanek menderatu zutenean XI. mendean esklabotza areagotu egin zen.^[218] Bestalde, Portugalek bazituen esklabo indioak XVI. mendearen ondoren. Herbeheretarrak ere abisiar esklaboak inportatu zituzten 1660ko hamarkadara arte, neurri handi batean behartutako lanerako.^[219]

1626 eta 1662 artean, herbeheretarrek batez beste 150-400 esklabo esportatu zituzten urtero Arakan-Bengaleko kostaldetik. Bataviaren lehen 30 urteetan, Indiako eta Arakaneko esklaboak herbeheretarren konpainian lan-indar nagusia izan ziren. Gosete garaian, Koromandelgo esklaboak areagotu egin ziren, Nayakako agintariek Bijapurreko jaunaren aurka egindako matxinadaren ondoren (1645). Eta Bijapurreko armadak Thanjavur lurraldea suntsitu zuenean, 150.000 pertsona baino gehiago eraman zituzten.

Tanjavuren 1659 eta 1661. urteen artean, beste esklabotza harrapaketa batzuk gertatu ziren, Bijapuritarren hainbat erasoren ondorioz. Nagapatnamen, Pulicat trafikatzaile konpainiak 8.000-10.000 esklabo erosi zituen, gehienak Zeilanera bidaliz.^[220] Azkenik, Madurai eta Coromandel hegoaldeko 1673ko lehorte luzearen ondoren,Thanjavurreko milaka pertsona, gehienak haurrak, esklabo bezala saldu zizkieten Asiako merkatariei, Nagapattinam, Aceh, Johor eta beste merkatu batzuetara eramateko.^[221]

1687ko irailean, 665 esklabo esportatu zituzten ingelesek Madraseko Fort St Georgetik. Eta, 1694-96an, gerrak berriro Indiako hegoaldea suntsitu zuenean, merkatariek 3.859 esklabo esportatu zituzten Coromandeletik Zeilanera. Herbehereetako Indiako Ozeanoetako esklaboen salerosketen bolumena Atlantikoko esklaboen salerosketaren % 15-30 ingurukoa izan zela kalkulatu da, Saharaz gaindiko esklaboen salerosketa baino zertxobait txikiagoa. Sir Henry Bartle Frereren arabera (erregeordetzaren kontseiluan zegoen), Indian 1841. urtean gutxi gorabehera 8tik 9ra milioi esklabo zeuden. Adibidez, Malabarreko biztanleen % 15 esklaboak ziren. Esklabotza 1843. urtean indargabetu zen, Indiako Esklabotza Legearekin .

Indotxinako mendi leinuetako jendea "etengabe ehizatzen zuten, esklabo bezala eramateko Siamesek (tailandiarrak), Anamitarrek (vietnamdarrak) eta Kanbodiarrek".^[222] Siamesek 1876an Laosen egindako kanpaina militar baten, britainiar behatzaile militar baten esanetan "eskala handiko esklaboen ehiza saiakuntzara mugatu da dena". 1879an hartutako erroldak erakutsi zuen, Malaysiako Perakeko sultanerriko biztanleen % 6 esklaboak zirela.^[223] Eta 1880ko hamarkadan, Ipar Borneoko biztanleen bi heren inguru esklaboek osatzen zuten.

Portugaldarrek 1543an Japoniarekin harremanetan jarri ondoren, eskala handiko esklaboen merkataritza garatu zuten, eta japoniarrak erosten zituzten, hainbat merkatutan esklabo bezala saltzeko, Portugal barne, XVI eta XVII. mendeetan zehar.^[224] Dokumentuak daude esklaboen salerosketa handia aipatzen dutenak, japoniar esklaboen aurkako protestekin batera. Europan bukatu zuten lehen esklaboak zirela uste da, eta portugaldarrek sexu esklabotzarako emakume japoniar asko erosi zituzten, Elizak 1555ean adierazi zuen bezala.^[225] Japoniako esklabo emakumeak amorante bezala ere salduak izaten ziren Indiako laskar marinelei zein tripulazioetako kide afrikarrei. Eta baita portugaldar merkataritza itsasontzietako europar marinelei, Luis Cerqueira portugaldar jesuitak 1598ko agirian aipatu zuenez.^[226] Bestalde, portugaldarrek japoniar esklaboak Macaora ere eramaten zituzten, eta bertan, portugaldarren esklabo bilakatzen ziren edo beste esklabo batzuen esklabo.^[227]

Portugaldarrek korear esklaboak ere erosten zituzten Japonian, hain zuzen, Japoniak Koreako inbasio desberdinetan (1592-98) gatibu hartutako hamarnaka milaka presoetako batzuk.^[228] Historialariek adierazi dutenez, Hideyoshi erregeordeak haserrea adierazi zuenean japoniar esklaboen merkataritzagatik, aldi berean gerrako preso korearrak esklabo bezala saltzen ari zen.^[229] Fillippo Sassettik 1578an Lisboan txinatar eta japoniar esklabo asko ikusi zituela adierazi zuen, esklabo komunitate handiak sortuz, nahiz eta gehienak beltzak ziren. Afrikako Sahara azpiko esklaboekin alderatuta, portugaldarrek "oso estiman" zituzten Txinako eta Japoniako esklaboak, beraien inteligentzia eta lanerako grina onetsiz.^[230]

Portugalgo Sebastian erregeak, beldurra zuen esklabotzak proselitismo katolikoan eragin negatiboa izango zuela eta, 1571an debekatzea agindu zuen.^[231] Hideyoshi erregeordea lotsatuta zegoen japoniar jendea Kyushun esklabo gisa masiboki saltzen zelako, eta gutun bat idatzi zion Gaspar Coelho probintziako Jesuitari 1587ko uztailean. Bertan esaten zion debekatu egiten ziela portugesei, thailandiarrei eta kanbodiarrei japoniarrak erostea esklabo egiteko. Eta eskatzen zion Indiaraino eramandako esklabo japoniarrak itzularazteko.^[232][233] Hideyoshik portugesei eta jesuitei leporatu zien esklaboen salerosketa, eta ondorioz kristauen proselitismoa debekatu zuen.^[234] 1595ean, Portugalek lege bat onartu zuen Txinako eta Japoniako esklaboak saltzea eta erostea debekatuz.^[235]

Joseon dinastiaren garaian, esklaboak (nobi) biztanleriaren herena izan zitezkeen, baina orokorrean esklaboak Koreako biztanleria osoaren % 10 inguru osatzen zuten.^[208] Nobi sistemak behera egin zuen XVIII. mendean.^[236] Joseon dinastia sortu zenetik kritika gogorrak izan ziren pentsalari ospetsuen artean, esklabotza mota horren inguruan.^[237] Yeongjo erregeak pixkanaka emantzipatzeko politika ezarri zuen 1775. urtean,^[66] eta berak eta bere ondorengo Jeongjo erregeak proposamen eta garapen ugari egin zituzten nobien gaineko zama gutxitzeko, 1801ean gehiengoaren emantzipazioa ekarri arte. Gainera, biztanleriaren hazkundeagatik, esklabo ugarik ihes egin zutelako, eta nekazaritzaren komertzializazioak nekazari klase independente txikien gorakada ekarri zuelako, 1858rako nobi kopurua biztanleria osoaren % 1,5era gutxitu zen.^[238] Nobi sistema hereditarioa, ofizialki 1886-87an abolitu zen. Hala ere, esklabotza ez zen erabat desagertu Korean 1930 arte, Japoniar Inperioaren garaian abian egon zelako.^[239]

Bigarren Mundu Gerraren aurretik, Japoniako inperioak Korea okupatu zuenean, korear asko lan behartuetan erabili zituzten, esklabotzarekin alderatu zitezkeen baldintzetan. Horien barnean, Japoniako Armada Inperialak, gerraren aurretik eta ondoren, sexu esklabotzara behartutako emakumeak zituen, "konfort emakumeak" bezala ezagutzen zirenak.^[240]

Australian, ondasun esklabotza ez zen inoiz inplementatu eta ondorioz esklabotza ez zen legez zigortu. Baina lau motatako behartutako langileak egon ziren, esklabotzat har zitezkeenak: kondenatuak,Txinako eta Indiako kooli langileak, australiar aborigen indigenak, eta Pazifikoko uharteetako kanaka langileak.

- Kondenatuak: Britainia Handiak kondenatuak Ameriketako kolonietara bidaltzen zituen atzerriratuta, baina AEBko iraultza amaitu zenean, destino alternatibo bat behar zen, eta Australia aukeratu zuen zigor kolonia gune moduan.^[241] 1787an, lehenengo hamaika kondenatu bidali zituzten, eta ondoren Sydney hiria sortu zen, kontinenteko lehen finkapen europarra. 1788 eta 1868 artean, 162.000 kondenatu inguru Britainia Handitik eta Irlandatik Australiako hainbat zigor kolonia penaletara eraman zituzten. Kondenatu asko esklabo gisa tratatu zituzten.^[242] Hasieran "esleitutako zerbitzu" sistemaren menpe jarri zituzten, herritar pribatuei errentamenduan utziaz. Baina, erabateko kontrolpean egoten ziren, eta askotan kate gangetan lan egitera behartuta. Lur jabe aberatsek lan iturri merke horri uko ez egiteagatik, kondenatuak Australiara bidaltzen jarraitu zuten denbora luzez, 1850eko hamarkadara arte.^[243]

- Kooli langileak: 1830eko hamarkadan kondenatuen etorrera jaitsi zenean, koloniek lan modu merkea ordezkatu behar zuten. 1837an, irtenbidea Indiako eta Txinako kooli langileak inportatzea zela erabaki zuten. Kontratuek 5 edo 6 urteko iraupenekoak ziren, bertan janaria, arropak, soldata eta aterpea sartzen zirela.^[244] Kontratua ez betetzearen aurka protesta egin zutenak espetxean sartu zituzten sarritan, eta askok ihes egin zuten.^[245] Bestalde, kooliak denetik jasaten zituzten, hala nola, erasoak, esklabotza eta bahiketa. Asko hil ziren erasoengatik. Halaber, Txinatik eta Indiatik egindako bidaia luzetan gaixotu edo hil egiten ziren, itsasontzietan ez zutelako ontzirik, oherik, komunik edo osasun baliabiderik.^[246]

- Aborigen indigenen esklabo lana: Australiako kolonizazioaren hastapenetatik eta 1960ko hamarkadara arte, aborigenak ordaindu gabeko eskulangile bezala erabili zituzten hainbat sektoretan, hala nola plantazioetan, arrantzan, perlak biltzen, seboa egiten, martsupialak ehizatzen, eta prostituzioan.^[247] Sarri, etxeko zerbitzari gisa ere hartzen zituzten. Lan horien truke, indigenei opari merkeak ematen zitzaizkien, hala nola tabakoa, rona, jantziak, irina eta erraiak. Ume eta nerabe aborigenen merkataritza ere askotan ematen zen.^[248] Zigor espedizioen ondoren, maiz haurrak bahitu eta aborigenen kanpalekuetatik eramaten zituzten, kolonizatzaileek beraien zerbitzari pertsonal edo langile moduan erabiltzeko. Halaber, australiar indigenak, Malaysiarrak, Timorekoak eta Mikronesiarrak bahitu eta esklabo gisa saltzen zituzten ipar mendebaldeko plantazioetan.^[249]

- Pazifikoko uharteetako kanaka langileak: Kanakak (Txori beltzak) engainuaren edo bahiketaren bidez bere jaioterritik urrun zegoen Australiara eramandako langile beltzak ziren. Ordaindu gabe edo gaizki ordainduta egiten zuten lan, estimatuenak nerabe gizonezkoak izanik.^[250] XIX eta XX. mendeetan, Ozeano Bareko uharte ugaritan hartutako biztanleak ziren, hala nola, Salomon uharteak, Vanuatu, Niue, Pazko uhartea, Gilbert uharteak, Tuvalu eta Bismarck uharteditik.^[251] Txori beltzen trafikoa bereziki XIX. mendean eman zen, eta zenbait kasutan trafikatzaileek (ikaragarrizko irabaziak lortzen zituztenak) herri osoak eramaten zituzten ontzi barrura, merkataritzako edo erlijioko zerbitzu bat zela esanda, ondoren ohartarazi gabe itsasoratzeko. Behin Australian, asko plantazioetan hil ziren, lan gogorra zela eta. Kalkulatzen da guztira 55.000tik 62.500era izan zirela Australiara eramandakoak.^[252]

Zeelanda Berrian bestalde, esklaboek onetsitako eginkizun soziala zuten Maori tradizionaleko gizartean.^[253]

Konstantinoplan, biztanleriaren bostena inguru esklaboek osatzen zuten, eta XV. eta ondorengo mendeetan esklaboen salerosketaren gune garrantzitsua izan zen. Esklaboek Tartaroen erasoen bidez lortzen zituzten, bereziki herrixka eslaviarretan. Baina baita konkisten eta matxinaden bidez. Hauen ondoren, matxinatutako biztanleria osoa esklabo bihurtzen zuten, eta Inperio guztian sakabanatuta saldu, etorkizuneko matxinaden arriskua murriztuz. Otomandarrek, merkatariei Europako eta Afrikako esklaboak ere erosten zizkieten.^[223] 1800 eta 1909. urteen artean, Otomandar Inperiora 200.000 esklabo inguru, batez ere zirkasiarrak, inportatu zirela kalkulatzen da. Bestalde, oraindik 1908an, emakume esklaboak salduak izan ziren Inperioan.^[254][255]

XVIII. mendearen amaierara arte, Krimeako Khanatek (Tartariako estatu musulman bat) esklaboen salerosketa izugarria mantendu zuen Otomandar Inperioarekin eta Ekialde Hurbilarekin. Esklaboak Errusia hegoaldean, Polonia-Lituania, Moldavia, Wallachia eta Zirkasian harrapatzen zituzten zaldunek, Krimeako Kaffa portuan saltzeko.^[256] Bi milioi inguru kristau esklabo esportatu zituzten, Errusiako Inperioak 1783an Khanatea suntsitu zuen arte.^[257]

Errusiako eta persiar esklaboen merkatua Asiako Erdialdeko Khivan zegoen. 1840ko hamarkadaren hasieran, Uzbekistango Bukhara eta Khiva estatuen artean, 900.000 esklabo inguru biltzen zituzten.^[258]

XX. mendean mundu osoan esklabotza debekatuta egon arren, ilegalki 40 milioitik gora zeuden kontinente guztien artean, XIX. mendeko egituraketa berdinekin. Berezitasunik aipatzekotan, aurkari politikoak eta Mundu gerran zein gerra zibiletan atxilotutako etsaiak, adibidez Errusian, Alemanian, Espainian zein Euskal Herrian, behartutako lana egitera derrigortu zituzten. Milioika pertsonak jasan zuten egoera hori.

Gulag sarea Vladimir Leninen aginduz sortutako behartuko lanerako kanpamentuen gobernu agentzia izan zen, 1930eko hamarkadatik 1950eko hamarkadaren hasiera arte. Solovki espetxe eremua, iraultzaren ondoren, lanez zintzotzeko asmoz, egindako lehen espetxea izan zen 1918an, eta 1919ko apirilean "Behartutako lan-kanpamentuak sortzeari buruz" dekretu bidez legalizatu zen.^[259]

Joseph Stalinen agintean gailurra lortu zuen.^[260] 1930. eta 1953. urteen artean, Gulagera 18 milioi pertsona bidali zituzten, eta 1,6 milioi inguru hil ziren bertan edo espetxealdiaren ondorioz. Hala ere, historialari batzuek estimazio handiagoak dituzte. Sobietar Batasuneko errepresio politikoaren tresna garrantzitsu bezala aitortzen da Gulag. 1940ko martxoan, 53 Gulag kanpamentu-zuzendaritza zeuden eta 423 lan-kolonia.^[261] Errusia iparraldeko eta ekialdeko meatzari eta industrial hiriak, hala nola Karagandy, Norilskek, Vorkuta eta Magadanek, jatorriz presoek eraikitako kanpaleku blokeak izan ziren. Bestalde, kondenatuek, gaizkile txikietatik preso politikoetaraino, prozedura sinplifikatuen bidez, judizialak izan ordez, kondenatzen zituzten.^[262]

Aleksandr Solzhenitsynek, 1970eko Literaturako Nobel Sariaren irabazleak, zortzi urte iraun zuen Gulag baten, eta nazioarteko ospea eman zion Gulag Uhartedia liburua argitaratu zuen 1973an. Begiratze lekuko gisa, Gulaga jendea heriotzaraino lan egiten zuen sistema zela zioen.^[263] Bestalde, John H. Noble estatubatuarra zortzi urtez egon zen atxilotuta Siberiako Vorkuta gulagean, 1946tik 1955ra, eta ondoren Errusian esklaboa nintzen liburua argitaratu zuen 1961an.^[264][265]

Bigarren Mundu Gerran, Alemania naziak 12 milioi pertsona inguru esklabotzara bultzatu zituen, bai nahigabekotzat jotzen zirenak eta bai konkistatutako lurraldeetako herritarrak. Lan kanpamenduetan elkarturik, hainbat kategoriatan desberdin zituzten. Behartutako lanean gehienek poloniar eta judu zibilak ziren, eta helmugak alemaniar gerraren industrian, bonbardatutako trenbideak eta zubiak konpontzen, edo baserrietako ustiategietan.^[266] 1944. urtera arte, langile guztien % 20 atzerritarrak ziren, zibilak edo gerrako presoak.^[267] Sub-gizakitzat hartzen zituzten (untermenschen), eta esklabo moduan tratatu, lan egitera behartuz hil arteraino. Ez zuten eskubiderik edo legezko estatusik, ariar arrazakoak ez zirelako.^[268]

Baina Alemaniak gerra galdu zuenean, alderantzizko egoera suertatu zen, botere aliatuek Jaltako batzarrean adostu zuten bezala, alemaniarrak behartutako lanean erabiliak izan ziren ordain gisa. 1947. urtera arte kalkulatzen da 400.000 alemaniar (zibilak eta militarrak) AEBek, Frantziak, Erresuma Batuak eta Sobietar Batasunak lan behartu gisa erabili zituztela. Adibidez Frantzian eta Behe Herrialdeetan, soroetako minak garbitzera behartuak izan ziren preso alemaniarrak. 1945eko abendura arte, Frantziako agintarien arabera 2.000 preso aleman hil edo zauritu ziren hilero istripuetan.^[269] Norvegian, 1945eko abuztuaren 29an izandako hildakoen azken erregistroak erakusten duenez, ordurako 275 soldadu alemaniar hil ziren soroak garbitzen ari ziren bitartean, eta 392 zauritu.^[270] Sobietar Batasunean behartuta lan egiten zuten alemaniar zibilen heriotza tasak % 19 eta % 39 artean zeuden, kategorien arabera.

Espainiako gerra zibilaren ondoren, historialarien arabera 300 kontzentrazio-esparru jarri zituzten 1936 eta 1947 bitartean, frankismo garaian, eta kalkulatu zuten 700.000 eta milioi preso errepublikano inguru igaroko zirela horietatik.^[271] Kanpalekuak kartzela zerbitzu militarrak koordinatu zituen, Gestapoko funtzionario naziek entrenatu ondoren, besteak beste Paul Winzer ofizialak, Espainiako Gestapoko burua. Beste kontzentrazio esparru batzuk Italia faxistako batailoiak gaitu eta kudeatu zituzten. Presoei ez zieten deliturik egotzi, eta ez zieten inolako epaiketarik egin. Espainia osoan "erregimenaren aurkakoak" gisa sailkatu zituzten, behartutako lanetara derrigortuz.^[272] Errepideak, aireportuak, trenbideak, urtegiak eta ubideak eraiki zituzten, estatuarentzako gaurko 780 milioi euroko etekinarekin. Obra adierazgarrienen artean, milaka preso erabili zituzten Erorien Harana, Madrileko Garaipenaren arkua, Toledoko Infanteria  Akademia, eta Karabantxeleko espetxea eraikitzeko lanetan.^[273]

Euskal Herrian, frankismoaren garaian 15.000 preso errepublikar behartutako lanean aritu ziren errepideak egiten. Hala nola Jaizkibelgo errepidea, inoiz erabili ez den Guadalupeko gotorlekuraino. Edo Oiartzunetik Lesakaraino doana, portuaren goiko aldean dagoen Aritxulegiko tunelaren bidez, egiterakoan sufrimendu lazgarri asko pasatu ondoren. Presoek orduak ematen zituzten granitoa eskuz apurtzeko, ondoren dinamita kartutxo batzuk jarri eta leherketak egiten jarraitzeko. Egunero hirurogei zentimetro aurreratu behar zituzten tunela zulatzerakoan, beti gosez eta zigorren mehatxupean. Erronkariko Pirinioetako haranean berdin aritu ziren, izozteari aurre egiteko arropa minimoz jantzita, oinak trapuekin bilduta, espartinarik ere ez zituztelako. Besterik ezean presoek sugandilak ehizatzen zituzten gordinik jateko. Asko gosearen, pneumoniaren eta nekearen eraginez hil ziren.^[274]

Nahiz eta esklabotza legez kanpokoa izan herrialde guztietan, gaur egungo esklabo kopurua 12 eta 29,8 milioi artekoa dela uste da.^[275] 2005ean, Lanaren Nazioarteko Erakundeak 12,3 milioi behartutako langileren kopurua eman zuen.^[276] Eta Human Rights Watchek egindako 2003ko txostenaren arabera, Indian zorpetutako lanean 15 milioi haurrek esklabotza moduko baldintzetan lan egiten zuten, beren familien zorrak ordaintzeko.^[277][278] Bestalde Siddharth Kara ikerlariak, 2006ko amaieran 28,4 milioi esklaboren estimazioa eman zuen, hiru kategoriatan banatuta: zorpetutako lanean 18,1 milioi, lan behartuan 7,6 milioi, eta ondasun esklaboak 2,7 milioi.^[279] Karakek eredu dinamikoa eskaintzen du urtero munduko esklabo kopurua kalkulatzeko, eta 29,2 milioi izan zirela zioen 2009ko amaieran.^[280] Halaber, Lanaren Nazioarteko Erakundeak (BIT) 2012an argitaratutako ikerketan, 20,9 milioi inguru kalkulatzen zuen, hau da, munduko 1000 pertsonatik 3 behartutako lanaren biktimak zirela.^[281] Esklabotza mantentzen eta babesten duen estatu bakarra Mauritania da, haren gobernuaren aurka hainbat ahots altxatu badira ere.^[282]

Era berean, munduko toki askotan oraindik ere antzinako garaietako antzeko esklabotza erregimenean bizi den jende ugari dago. Batez ere, administrazioak ia existitzen ez diren eremuetan, iristen ez direlako, edo ez dutelako aurka egiten funtzionarioen ustelkeria dela, esate baterako, Amazonasko oihanean.^[283]

AEBetako Estatu Departamentuaren arabera, gaur egun 90.000 eta 300.000 esklabo artean daude Sudanen. Esklabo hauek, merkatu modernoetan erosi eta saltzen dira. 1989an, Dinka tribuko emakume edo haur bat 90 dolar inguru kostatzen zen. Handik hilabete batzuetara, prezioa 15 dolarretara jaitsi zen, eskaintza askoz ere handiagoa zelako eskaria baino. Beraien erlijioa aldatu eta islamera pasatzera behartuta zeuden, izen arabiarrak jartzen zitzaien, eta ezagutzen ez zuten hizkuntza baten hitz egitera derrigortzen. Nazioarteko Kristau Elkarte erakunde humanitarioak, 1995etik esklaboak erosten ditu, ondoren askatzeko, bakoitzagatik 50 dolar ordainduta. Bestalde, sexu esplotazioarekin lotutako esklabotza, gaur egun oraindik munduko leku askotan ematen da.^[284] 

Walk Free Foundationek 2013an egindako txosten baten arabera,^[285] India zen esklabo kopuru handiena zuena, ia 14 milioi, eta ondoren Txina 2,9 milioi, Pakistan 2,1 milioi, Nigeria, Etiopia, Errusia, Tailandia, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Myanmar eta Bangladesh. Esklabo proportzio handiena dituzten herrialdeak berriz, Mauritania, Haiti, Pakistan, India eta Nepal ziren.^[286]

2013ko ekainean, AEBetako Estatu Departamentuak esklabotzaren inguruko txostena kaleratu zuen. Errusia, Txina eta Uzbekistan delitu okerrenen kategorian kokatu zituen. Kuba, Iran, Ipar Korea, Sudan, Siria eta Zimbabwe maila baxuenean zeuden. 21 herrialdetako zerrenda hori, Aljeria, Libia, Saudi Arabia eta Kuwaitek ere osatzen zuten.^[287][288]

Aske Ibili Fundazioak 2018an jakinarazi zuen, mendebaldeko gizarte aberatsetan esklabotza aurretik ezagutzen ez zena baino askoz ere nagusiagoa dela, bereziki Estatu Batuetan eta Britainia Handian,  403.000 eta 136.000 esklabo dituztelako hurrenez hurren. Andrew Forrest erakundearen sortzaileak esan zuenez, "Estatu Batuak munduko herrialde aurreratuenetakoak izanik, oraindik 400.000 esklabo moderno ditu behartutako lan baldintzetan".^[289] Gutxi gorabehera, 40,3 milioi esklabo dira mundu osoan; Ipar Korea dela 2,6 milioirekin gehien dituena (10 biztanletik bat). Erakundeak esklabotza garaikidea definitzen du "esplotazio egoerari pertsona batek ezin dionean uko egin edo utzi, mehatxu, indarkeria, hertsapen, botere gehiegikeria edo iruzurrengatik.^[290]

1809an Estatu Batuetako esklaboak 40.000 dolar inguruan salduak izan ziren bitartean (inflazioaren doikuntza egin ondoren), gaur egun esklabo bat 90 dolarren truke erosi ahal da, ordezkatzea epe luzeko zaintza eskaintzea baino ekonomikoagoa bihurtuz.^[291] Esklabotza milioika dolarreko industria da, urtero 35 mila milioi dolarretara ailega daitekeena.^[292]

Giza trafikoaren biktimak normalean gezurrekin edo iruzurrekin errekrutatzen dira (esate baterako, lan eskaintza faltsua, migrazio eskaintza faltsua, edo ezkontza eskaintza faltsua), senitartekoek salduta, lehengo esklaboren batek errekrutatuta, edo zuzenean bahituta. Biktimak "zorpetutako lana" egoerara behartuak izaten dira, hertsapenez, iruzurrez, beldurrez, isolamenduz, mehatxuz, indar fisikoz, edo drogak indarrez emanda kontrolatuz.^[293] "Urtero, 2006an AEBetako gobernuaren babesarekin burututako ikerketaren arabera, gutxi gorabehera 800.000 pertsona trafikatzen dira nazioarteko mugetan, eta horrek ez ditu kontutan hartzen milioika pertsona trafikatzen direla herrialdeen barruan. Bestalde, nazioarteko biktimen % 80 emakumeak eta neskak dira, eta horietatik % 50 adingabeak.^[294]

Trafikoko biktimen gehiengoa prostituzioa egitera behartuta dauden emakumeak dira (kasu horretan sexu trafikoa deitzen zaio)- Eta biktimen artean, esku lanetara behartuta dauden gizonak, emakumeak eta haurrak ere badira. Giza trafikoaren izaera ilegala denez, ez da ondo ezagutzen bere hedadura. 2005ean argitaratutako AEBetako gobernuaren txosten batek, mundu osoan urtero mugen artean 700.000 pertsona inguru trafikatzen direla kalkulatzen du.^[295] Kopuru honetan ez dira estatu bakoitzaren barnean trafikatzen direnak kontutan hartzen. Beste ikerketa batek agerian utzi du 1,5 milioi pertsona inguru barnean edo nazioartean trafikatzen direla urtero, horietatik 500.000 sexu trafikoko biktimak izanik.^[280]

Nazioarteko Lan Erakundearen arabera, gaur egun, 40 milioi pertsona baino gehiago daude mundu osoan barreiaturik era bateko edo besteko esklabotzan: 24,9 milioi pertsona daude behartutako lanean, eta horietatik 16 milioi pertsona sektore pribatuan ustiatuta, 4,8 milioi pertsona behartutako sexu esplotazioan, 4 milioi pertsona behartutako lanean estatuetako agintarientzat, eta 15,4 milioi pertsona behartutako ezkontzan.^[296]

Sexu esklabotzarekin batera, esklabo modernoek zenbait lanpostuetan aritzera behartzen dituzte. Lan jarduera ohikoenak hauek dira:

• Eskala txikiko eraikuntzako lanak, esate baterako, pasabideak eta bestelako lanak,^[297]

• Autoak eskuz garbitzea,

• Etxeko zerbitzua edo morrontza, batzuetan sexu esplotazioarekin,

• Kosmetika saloiak. Jende asko trafikatzen da Vietnametik Erresuma Batura lan honetarako.

• Arrantza, batez ere Thailandiako itsas elikagaien industriarekin lotuta.^[298][299]

• Ekoizpena. AEBetako atxilotu asko koltxoiak, betaurrekoak, barruko arropa, errepide seinaleak eta gorputz armadurak bezain askotariko produktuak fabrikatzera behartzen dituzte.

• Nekazaritza eta basogintza. Estatu Batuetan eta Txinan atxilotuek askotan nekazaritza eta basogintza lanak egitera behartuak izaten dira. Ikusi espetxe baserria.^[300]

• Ipar Korean, mutil gazteak sarritan eraikuntzan lan egitera behartzen dituzte, eta emakumeak arropa fabriketan aritzera.^[301]

• 2020ko Beiruteko leherketak nabarmen utzi zuten hala hirian nola Libanon indarrean zen etorkinen erdiesklabotasuneko kafala sistema.

Norbait esklabotzara behartuta egon zitekeen seinaleen artean, besteak beste honakoak daude: nortasun agiririk eza, jabetza pertsonalik eza, egokiak ez diren jantziak edo zaharkituak erabiltzea, bizi baldintza txarrak, begiz begiko harremanak izateko errezeloa, hitz egiteko eta laguntza eskatzeko borondate eza, etab. Erresuma Batuan, jendea esklabotza modernoaren susmoak salatzeko laguntza telefono baten bidez animatzen da.^[297]

Estatu Batuetako Estatu Departamentuaren datuen arabera, "kalkulatzen da nazioarteko mugetan zehar 600.000 eta 820.000 gizon, emakume eta haur trafikatzen direla urtero, gutxi gorabehera % 70 emakumeak eta neskak izanik, eta % 50etik gora adingabeak. Datuak erakusten du baita, biktima transnazionalen gehiengoa sexu esplotazio komertzialetan nahastuta dagoela". Hala ere, "pertsonen lan esplotazio kezkagarria, askotan herrialde propioetan, zaila da urrutitik jarraitzea giza trafiko bezala". Estatu Batuetan bertan, urtero 50.000 pertsona trafikatzen direla kalkulatzen da.^[302]

Hiztegiek esklabista, "esklabotzaren alde" dagoena definitzen dute.^[303] Horrek esan nahi du, esklaboen jabeak baino gehiago, beren interesak defendatzen dituztenentzat aplikatzen dela, mugimendu sozial gisa aktiboa eta gizartearen ikuspegia artikulatzen duen ideologia izanik. Berdin dio arrazakeriaz identifikatu edo bereizten den ere, definizioan sartzeko.

Antzinatik, pentsamendu politiko eta sozialaren historiak naturaltasunez onartu zuen esklabotza, gizarte-sistemaren alderdietako bat bihurtuz. Besteak beste, Aristotelesen eta John Lockeren esklabotza testuak daude. Alabaina, Aristotelesen garaikideak ere baziren, kontrako iritziekin, berak biltzen baititu:

"Batetik, mantentzen da badagoela jaunaren ezaugarri zientifikoa, familiako aitarenarekin, magistratuarekin eta erregearenarekin nahasten dena (...) Beste batzuk, aldiz, jaunaren botere hori naturaren aurka dagoela aldarrikatzen dute, pertsonak aske edo esklabo bihurtzen dituena legea delako, naturak ez duela inolako desberdintasunik aitortzen. Eta azkenik, diote esklabotza gaiztoa dela, indarkeriaren ondorioa delako.^[304]

(...)

Etxeko animalien eta esklaboen erabilgarritasuna genero berekoa da. Biek beren gorputzaren indarren laguntzaz gure existentziaren beharrak asetzen laguntzen dizkigute. Naturak berak horrela nahi du, pertsona askeen gorputzak esklaboengandik bereizten dituelako, hauei lan astunak egiteko beste indar emanez eta, aitzitik, ezin pertsona askeei makurtzeko zailtasunak ezarriz, beren gorputza bizitza zibileko funtzioetara soilik dedikatzeko, gerraren eta bakearen artean okupatuz (...) Bistakoa da naturalki batzuk pertsona askeak direla eta besteak naturalki esklaboak, eta azken hauentzat esklabotza erabilgarria bezain zuzena dela.

Bestalde, nekez ukatu liteke kontrako iritziak egiarik duenik. Esklabotzaren ideia bi eratara uler daiteke. Ezin daiteke inor esklabotzara lotu eta legez bertan mantendu, lege hau konbentzio bat delako gerran konkistatua garailearen jabetza gisa aitortzen duena. Legegizon askok legez kanpo jotzen duten eskubidea da, eta hori askotan esan dute hizlari politikoek. Izan ere horien arabera, izugarria da indartsuena, indarkeria erabil dezakeelako soilik, biktima bere menpeko eta esklabo bihurtzea.

Bi iritzi kontrajarri horiek, jakintsuek berdin eusten dituzte.

Aristóteles, “Politika”, I. liburua, II. kapitulua.^[305]

Egia esan, hobe da gizakiarentzat esklabo izatea grinatsua baino, izan ere, grinak pertsonaren bihotza nola menderatzen duen ikustea besterik ez dago. Baina bake-ordena honetan, gizon batzuk beste batzuen menpe uzten duenean, umiltasuna esklaboarentzat abantaila da harrotasuna menderatzaileentzat kaltegarria den bezala. Hala ere, naturaz, Jainkoak gizakia hasieran sortu zuen bezala, inor ez da pertsona baten edo bekatuaren esklabo. Dena den, esklabotza penala ordena naturala zaintzea eta traba egitea debekatzen duen lege horren bidez arautzen da.

Lege honen aurka ezer egin ezean, esklabotza horrekin zigortzeko premiarik ez zen egongo. Horregatik, Apostoluak aholku ematen die morroiei menpean egon daitezen eta bihotzetik eta borondatez zerbitzatzeko. Beraz, jabeek askatasunik ematen ez badiete, nolabait, bere morrontzatik askatuko dira, beldur faltsuz ez zerbitzatzerakoan, baizik eta maitasun leialarekin, egoera iragan arte eta gizakiaren boterea suntsitu eta Jainkoa gauza guztietan egon arte.

Agustin Hiponakoa, “Jainkoaren hiria” XV. kapitulua.^[306]

Patristikak eta Erdi Aroko pentsamendu kristauak esklabotza bekatuaren ondorio gisa ikusten zuten, eta bidezkoa zela pentsatzen. Halaber, norbaiti heriotzaren alternatiba moduan, merezitako esklabotzara bideratzea bazela, hots, heriotza zigorrera kondenatutako errudun baten kasuan. Bestalde, gerra justu batean preso hartutako fedegabeen esklabotza ere justifikatzen zuten.

Tomas Akinokoaren esklabotzaren gaineko argudio nagusiak, Aristotelesen eta Sevillako Isidororen testuetan oinarritzen dira, eta ondorengo “objekziotik” garatzen du: "Pertsonen arteko zerbitzua naturala da, batzuk naturaz zerbitzariak direlako, Aristotelesek bere Politikaren lehen liburuan azaltzen duen bezala. Gainera, zerbitzuaren inguruko erlazioak pertsonen arteko legeei dagozkie, Isidorok dioen bezala. Ondorioz, pertsonen arteko legea naturala da.” Hortik, honela ondorioztatzen du:

Pertsona jakin bat zerbitzaria dela [servum, “esklabo” gisa ere itzul daiteke] beste bat baino lehenago, era absolutuan hartuz, ezin da esan naturala denik, egoera horretatik lortzen den onuragatik baizik. Hau da, gizon honi onuragarria zaionean beste gizon jakintsuago batek gobernatzen badu, eta jakintsuari ongi datorkionean besteak laguntzea, Politikaren lehen liburuan esaten den bezala. Beraz, zerbitzaria [servitus, “esklabotza” sia ere itzul daiteke], pertsonen arteko legeari dagokio, eta bigarren moduan da naturala, inoiz ez lehen moduan.

Tomas Akinokoa, Summa Theologiae II II 57, 3 ad 2.^[307]

XVI. eta XVII. mendeko espainiar neotomistak, horietatik asko jesuitak, antzerako argudioak erabiltzen zituzten, esklaboen trafikoa eta jabetza justifikatzeko (adibidez Antonio Diana, Tomás Sánchez de Ávila, Luis de Molina, Fernando Robello eta Diego Avendaño). Luis de Molinaren iritzia zehaztuagoa zen, esklabotzara behartutako gehienak injustiziaren ondorioz izaten zirelako, esklabotzaren aldeko argumentu tradizionalak onartu arren. Hala ere, jabeen kontzientziak lasaitzen zituen, injustizien probarik ez bazeuden.

XVII. mendearen amaierako Ingalaterran, John Locke arrazionalista liberalak, ohiko justifikazioa erreproduzitzen du, konkistatzaileari dagokion heriotza zigorra gauzatzearen ordezko modukoa delako esklabotza.

Zalantza barik, bada heriotza merezi duenak ekimenen bategatik, galera horren onuragarriak ahal izango du, bere esku duenean, heriotzaren exekuzioa atzeratu eta bere zerbitzura erabili, kalterik ez diolako sortzen horrekin. Eta esklabotzaren zakarkeriak bizitzaren balioa baino handiagoak direla uste badu, bere esku egongo da, jabearen nahiaren aurka, bere buruaz beste egitea.^[308]

Hau esklabotzaren baldintza ezin hobea da, ez baita konkistatzaile legal baten eta gatibu baten arteko gerra-egoera etengabea soilik, bere artean akordio bat ezarri delako, botere mugatukoa alde batetik eta obedientzia bestetik. Gerra eta esklabotza egoerak eten egingo ziren itunaren iraupen osoan, zeren eta, esan bezala, inork ezin du hitzarmenik beste bati utzi, bere bizitzaren gaineko boterea ez badu.

John Locke, Gobernu zibilari buruzko saiakera, kap. IV Esklabotzarena, 22. eta 23. paragrafoak.^[309]

Esklabotzaren aldeko ideologia Estatu Batuetan bereziki garrantzitsua izan zen 1789 eta 1849 artean, Gerra Zibilaren aurreko garaian; non "hegoaldeko bizimodua" (Dixie) defendatzeko interesatuak, esklabotzaren aurkako mugimenduaren aurrean erreakzionatu behar izan zuten. Aurretik, ez zegoen defentsaren beharrik, XVIII. mendearen erdialdera arte mundu osoan oposizio nabarmenik gabe zegoen jarduera zelako (Ilustrazioa eta zenbait mugimendu erlijioso kuakero ez ezik). Mendearen hasieran bakarrik izan zen mugimendu abolizionista esklabisten interesen kezka, Erresuma Batua eta beste herrialde batzuk nazioarteko esklaboen salerosketa mugatzen eta legedia abolizionista ezartzen hasi zirelako.^[310]

Estatu Batuen independentziaz geroztik, esklabotza eztabaida-gai bilakatu zen: XIX. mendearen lehen hamarkadan, iparraldeko estatuek segidan eman zuten legedi emantzipatzailea, hegoaldeko estatuetan baztertzen ziren bitartean.^[310] 1810 aldera, iparraldeko esklaboen % 75 askatuak izan ziren, eta ia guztiak hurrengo belaunaldian. Esklabotzaren aurkako argudioak, filosofikoak eta moralak izateaz gain, ekonomikoak eta sozialak izan ziren, haien eraginkortasuna eza nabarmentzen zutelako (batez ere, nagusi ziren arloetan). Virginia bezalako hegoaldeko estatu esklabistetan, 1783tik 1812ra bitarteko egoeran, partzialki tabakoaren laborantza uztea ekarri zuena bestea produktu batzuekin ordezkatuz, esklaboen askapen mailak berriro ez ziren gertatuko 1865 arte. Horren arrazoi ekonomikoak mendearen erdiko hamarkadetan desagertu ziren, azukrearen eta kotoiaren nazioarteko eskaria handitu zenean, eta Louisiana erostean lurralde handi ugari zabaldu zirelako plantazio-ekonomiarako. Esklaboen kopuruak eta nazioarteko agertokiak gero eta berezitasun handiagoa izateak, kritikak areagotu zituzten Hegoaldeko esklabotzaren aurrean, eta ondorioz, esklabotzaren aldeko erantzun gero eta artikulatuagoak ematen hasi ziren.^[311]

James Henry Hammonden Lokatzaren diskurtso ospetsuak (1858), eta John C. Calhounek 1837an Estatu Batuetako Senatuan egindakoak, esklabotzaren aldeko argumentu politikoa artikulatu zuten esklabotza mugimenduaren heldutasun fasean (1830eko hamarkadaren amaieratik 1860ko hasierara). Teoriko hauek hegoaldeko gizartearen zati garrantzitsu baten ikuspegiak eta klase sentsibilitatea gorpuztu zituzten.^[312] Gizarte historiko gehienen oinarria lurrik gabeko klase baten existentzia zela esaten zuten, berez iragankorra eta erraz manipulatzeko modukoa zena. Eta horrek ekonomiaren, gizartearen, gobernuaren, eta legeen garapen baketsu eta harmonikoaren indar suntsitzaile bihurtzen zuela: demokraziarentzako mehatxu handiena.^[313]

Giza desberdintasuna konstante nabaria zela ikusten zen, Hammonden (hegoaldeko jabe aberats bat) teoriaren adierazpenean: lokatzak, zimendu gisa, eraikina eusten zuen. Zuriak ez zirenei, lanpostu baxuenetarako zuten xedapen naturala ontzat emanaz (garaiko gaia zen baina ez zentrala, izan ere, osagai arrazista argumentu honen zati bat baino ez zen, funtsean soziopolitikoa zelako), ez zitzaizkien utzi behar gizarte demokratikoan parte hartzen, baizik eta zuriei soilik.^[314] Hauek, goi kategoriarainoko "herritar" gisa jasota, zibilizazioa aurreratzen zuten zeregin handiagoetara dedikatu zitezkeen. Arrazak edo klaseak berdintzeko ahalegin oro, beraz, zibilizazioaren beraren eta gizartearen ondasun komunaren aurka joango litzateke, desberdintasun soziala eta, zehazki, esklabotza, beharrezkotzat jotzen zirelako guztientzat: bai esklaboentzat zein jabeentzat.^[315] Argudio horiek Calhoun bezalako Alderdi Demokratako politikarien erretorikan egon ziren.^[316]

Esklabo trafikatzaileen interesak (legez kanpo geratu arren, jarduera modu klandestinoan mantendu zen) eta Espainiako Antilletako esklaboen jabeenak, XIX. mendean zehar eraginkortasun handiz defendatu zituzten "beltz-tratularien alderdia" deitu izan zen mugimenduagatik. Historiografikoki esklabo beltzen alderdi politiko gisa agertu arren, soilik presio talde moduan lan egiten zuen. Bertan pertsonalitate esanguratsuak nabarmendu ziren, hala nola Antonio López y López (Comillasko markesaren izenarekin nobletua), Francisco Romero Robledo edo Cánovas del Castillo anaiak (José Cánovas del Castillo eta Antonio Cánovas del Castillo kontserbadoreen liderra). Gehienak "indianoak" ziren, hots, Ameriketan aberastu ondoren penintsulara itzuli zirenak.^[317]

Esklabotza, era batean edo bestean, ezagutzen den giza historian zehar beti existitu da. Eta aldi berean, hainbat garaitan esklabo talde handiak edo bereiziak askatzeko mugimenduak ere egon dira.

Asokak (Maurya Inperioaren buru zuena K.a. 269tik 232ra) esklaboen salerosketa debekatu zuen, baina ez esklabotza bera.^[318] Qin dinastiak, Txina K.a. 221etik 206ra agindu zuenak, esklabotza abolitu zuen eta morrontza baztertu. Hala ere, lege asko bertan behera geratu ziren, dinastia boteretik kendu zutenean.^[319] Txinako esklabotza Wang Mangek bertan behera utzi zuen berriro Ka.17an, baina bere erailketaren ondoren berriro ezarri zen.^[320]

Espainiak Amerika kolonizatzeak bertako indigenak esklabotzeko eskubidearen inguruko eztabaida piztu zuen. Kritiko entzutetsuenetako bat Bartolomé de las Casas apaiza izan zen, bertako amerikarren esklabotzaren aurka eginaz, eta baita afrikarrak Ameriketara eramatearena ere.

Esklabotzaren aurkako lehen protestetako bat 1688an Pennsylvaniako alemaniar eta holandar Quakersen eskutik iritsi zen. Eta 1777an, Vermont nazio independentea zen garaian, gerora Estatu Batuetako parte izango zen lehen lurraldea bihurtu zen esklabotza bertan behera uzten.^[321]

Ameriketako Estatu Batuetan, iparraldeko estatu guztiek esklabotza bertan behera utzi zuten 1804. urteaz geroztik, New Jersey izanik azkena.^[322] Presio abolizionistak emantzipaziorako pauso txiki ugari eman zituen. Esklaboak inportatzea debekatzen zuen Legea 1808ko urtarrilaren 1ean indarrean jarri zen. Esklaboak inportatzea debekatuta zegoen, baina ez esklaboen barne merkataritza, ez eta nazioarteko esklaboen salerosketan inplikatzea ere.^[321] Legezko esklabotzak iraun egin zuen, eta AEBetan lehendik zeuden esklabo gehienak legez 1863. urtean bakarrik emantzipatu ziren. Amerikako abolizionista askok paper aktiboa hartu zuten esklabotzaren aurka, “lurrazpiko trenbidea"n ezkutuan lan eginez (ibilbide sekretuak esklabotza gabeko estatuetara ihes egiteko). Liskar bortitzak izan ziren esklabotzaren aurkakoen eta aldekoen artean, Kansas Odoltsua izeneko bataila politiko eta armatuak barne, 1854tik 1861era, Kansas Estatu Batuetara esklaboekin edo gabe sartuko zela edo ez erabakitzeko auzian. 1860. urtera arte, esklaboen kopurua ia lau milioi izatera iritsi zen, eta 1861an hasitako Amerikako Gerra Zibilak esklabotza amaitzea ekarri zuen.^[323] 1863an Abraham Lincolnek Emantzipazio Jakinarazpena eman zuen, Estatu Konfederatuetan zeuden esklaboak askatu zituena. Eta AEBetako Konstituzioaren 13. zuzenketak, herrialde osoan esklabotza mota guztiak debekatu zituen.

Askatutako esklabo asko plantazioetako langile eta zerbitzari bihurtu ziren. Modu horretan, batzuk askatasun edo aukera ekonomiko gutxi izan zuten esklabo jaio ziren lurraldetik alde egiteko. Jim Crow legeak diskriminazioa betikotzen, hezkuntza mugatzen eta jazarpena babesten zituelako, pobrezia etengabea ezarriz. Bestalde, errepresalien beldurrak, esaterako, bidegabeko atxiloketak eta lintxamenduak areagotu zituen, mugikortasuna mugatuz.

Mundu osoko esklabotza deuseztatzeko kanpainako mugarri esanguratsuenetako bat Ingalaterran eman zen 1772an, Lord Mansfield epaile britainiarrarekin. Somersetten auzian agertu zuen iritziak, hots, Ingalaterran esklabotza legez kanpokoa zela esanez, eragin handia izan zuen. Epaiketa honek, gainera, printzipio bat ezarri zuen, haon zuzen beste jurisdikzio batzuetan kontratatutako esklabotza Ingalaterrako jurisdizioan ez zela baliogarria.^[324] Frantziak 1794an abolitu zuen esklabotza.

"Africako semeak" XVIII. mende amaierako talde britainiarra izan zen, esklabotzarekin bukatzeko kanpaina egin zuena. Bere kideak Londresen zeuden afrikarrak ziren, horien artean Ottobah Cugoano, Olaudah Equiano eta Londresko komunitate beltzeko punta-puntako kide ziren esklabo askeak. 1787an sortu zen Esklaboen Aboliziorako Elkartearekin lotura handia zuen. William Wilberforce britainiar diputatuak Erresuma Batuko esklabotzaren aurkako mugimendua zuzendu zuen, nahiz eta oinarriak Clarksonen esklabotzaren aurkako saiakera izan.^[325] Wilberforceri bere lagun hurkoa zen William Pitt the Younger lehen ministroak eskatu zion auzia bere egin zezala, eta ondorioz esklaboen merkataritza legea britainiar parlamentuak 1807ko martxoan ilegaltzat eman zuen.

Esklaboen salerosketa bertan behera geratu zen 1807ko aktaren ondoren, eta kanpaina hauek beste herrialde batzuk jarraitzeko balio izan zuten, bereziki Frantzia eta Britainia Handiko koloniek. 1808 eta 1860 artean, Afrika mendebaldeko eskuadroiak 1.600 esklabo itsasontzi bahitu zituen, bertan garraiatzen zituzten 150.000 afrikarrak askatuz.^[326] Dena den, diru iturria zelako hainbat afrikar buruzagi merkataritza legez kanpo uzteko britainiar itunaren aurka zeuden, esaterako, "Lagoseko errege usurpatzailea". Azkenik, 1851. urtean, esklabotzaren aurkako itunak sinatu zituzten Afrikako 50 agintarik.^[327]

1839an, munduko giza eskubideen nazioarteko erakunderik zaharrena, Nazioarteko Esklaboen Aurkako Erakundea, Joseph Sturgek sortu zuen Britainia Handian, beste herrialde batzuetan esklabotza legez kanporatzeko kanpaina eginaz.^[328] 2007an ospakizunak antolatu ziren Erresuma Batuan esklaboen salerosketa bertan behera utzi izanaren 200. urteurrena oroitzeko, Nazioarteko Esklaboen Aurkako Erakundearen lanari esker.

1860ko hamarkadan, David Livingstonek arabiarrek Afrikako esklaboen salerosketaren inguruan egindako ankerkerien berri eman zuenean, britainiar publikoaren interesa piztu zen, apaltzen ari zen mugimendu abolizionista berpiztuz. Ondorioz, errege armada 1870eko hamarkadan "ekialdeko merkataritza gaitz" hau ezabatzen saiatu zen, bereziki Zanzibarren. Bestalde, 1905ean frantziarrek esklabotza indigena abolitu zuten beraien mendebaldeko Afrikako kolonia gehienetan.^[329]

1948ko abenduaren 10ean, Nazio Batuen Batzar Nagusiak Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala onartu zuen, nazioarteko giza eskubidea esklabotzatik  askatuta zegoela deklaratuz. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 4. artikuluak honako hau dio: “Inor ez da esklabotzan edo morrontzan hartu behar; esklabotza eta esklaboen salerosketa debekatuta egongo da bere forma guztietan.”^[330]

2014an, historian lehenengo aldiz, erlijio ugarietako buruzagi nagusiak, budista, anglikano, katoliko, ortodoxo, hindu, judu eta musulmanak, elkartu egin ziren gaur egungo esklabotzaren aurkako konpromiso partekatua sinatzeko. 2020rako esklabotza eta giza trafikoa ezabatzeko deia egin zuten.^[331] Sinatzaileek honako hauek izan ziren: Frantzisko aita santua, Mātā Amṛtānandamayī, Bhikkhuni Thich Nu Chân Không (Thích Nhất Hạnh Zen Maisua ordezkatzen), Datuk K Sri Dhammaratana, Malaysiako apaiz buru nagusia, Abraham Skorka errabinoa, David Rosen errabinoa, Abbas Abdalla Abbas Soliman, Al Azhar Alsharifeko estatuaren zuzendariordea (Mohamed Ahmed El-Tayeb, Al-Azharko Imam handiaren ordezkaria), Mohammad Taqi al-Modarresi aiatola handia, Sheikh Naziyah Razzaq Jaafar, aiatola handiaren aholkulari berezia (Sheikh Basheer Hussain al Najafi aiatolia handiaren ordezkaria), Omar Abboud Sheikh, Justin Welby Canterburyko artzapezpikua, eta Frantziako Emmanuel Metropolitan (Bartolome patriarka ekumenikoa ordezkatuz).^[331]

Beste talde batzuk ere esklabotzaren aurkako kanpainan jarraitzen dute, hala nola Amerikar Esklabotzaren Aurkako Taldea, Nazioarteko Esklabotzaren Aurkako Taldea, Askatu Esklaboak, Esklabotzaren Aurkako Elkartea, eta Norvegiako Esklabotzaren Aurkako Elkartea.

2001eko maiatzean, Frantziako Batzar Nazionalak Taubira legea onartu zuen, esklabotza gizateriaren aurkako krimen gisa aitortuz.

Baina Afrikako nazioen barkamen eskaera, beren herrikideekin esklaboen salerosketan aritzeagatik, arazo irekia izaten jarraitzen du oraindik, esklabotza Afrikan praktikatzen zelako lehen europarrak iritsi aurretik, eta Atlantikoko esklaboen salerosketeta Afrikako hainbat agintarien parte-hartze handiarekin egin zelako. Esklabo beltzen merkatua, Afrikan bertan ondo ezarritako tokiko elkarteek eta norbanakoek kontrolatutako merkataritza-sareen bidez garatu zen.^[332]

Afrikarreen kontrola merkataritzako hainbat segmentuetan frogatuta dago. Herrialde batzuk, hala nola Calabarrek eta Nigeriako hegoaldeko beste lurralde batzuk, ekoonomia soilik esklaboen merkataritzaren menpe zuten. Angolako Imbangala eta Tanzaniako Nyamwezi bezalako herriek, bitartekaritzarako edo borrokan zebiltzan banda afrikarrak europarrentzat harrapatzen zituzten.^[333][334]

1999an, Benineko Mathieu Kerekou presidenteak barkamen nazionala adierazi zuen afrikarrek Atlantikoko esklaboen salerosketan zeregin nagusia izateagatik.^[135] Geroago, Luc Gnacadja Benineko ingurumen eta etxebizitza ministroak esan zuen: "Esklaboen merkataritza lotsagarria da, eta damututa gaude."^[335] Ikerlariek estimatzen dutenez, 3 milioi esklabo esportatu ziren Benineko Bight mugarekin inguratutako “Esklabo kostaldetik”. Ghanako Jerry Rawlings presidenteak ere barkamena eskatu zuen, bere herrialdeak esklaboen salerosketan parte hartu zuelako.

Kontua da barkamena esklabotzaren erreparazioarekin lotuta dagoela, eta oraindik hori eskuratu nahian jarraitzen dutela mundu osoko entitateak. Adibidez, Jamaikako Erreparazio Mugimenduak bere aitorpena eta ekintza plana onartu zituen. Eta 2007an, Tony Blair britainiar lehen ministroak barkamen formala adierazi zuen Britainia Handiak esklabotzan izandako inplikazioagatik.^[336]

2007ko otsailean, Virginiako Mankomunitateak 'sakon damutzea' erabaki zuen, esklabotzaren instituzioan jokatutako eginkizunagatik barkamena eskatuz. AEBetako mota honetako erabaki bakarra eta lehena izan zen, barkamena aho batez onartua izanik bi parlamentuetan, Virgini sortu zenetik 400. urteurrenera hurbildu zenean.^[337]

Era berean, 2007ko abuztuan Londresko Ken Livingstone alkateak barkamena eskatu zuen jendaurrean Britainia Handiko esklaboen salerosketetan izandako parte-hartzeagatik. "Ikusi dezakezu oraindik ere hortik zehar, esklabotzatik lortutako aberastasunaren onura duten erakundeak", esan zuen finantza barrutira begira. Londresek esklabotzaren izugarrikeriek zikinduta jarraitzen zuela, gehitu zuen. Zehazki, Londresek itsasontziak hornitu, finantzatu eta aseguratu egiten zituen, eta horrek lagundu zuen Londresko kaietako eraikinak finantzatzen.^[338] Esklabotzaren merkataritzan portu handia izan zen Liverpooleko agintariek ere, 1999an barkamena eskatu zuten.^[339]

2008ko uztailean, Estatu Batuetako Ordezkarien Ganberak onartu zuen esklabotza amerikarra, eta ondorengo lege diskriminatzaileengatik barkamena eskatzeko ebazpena.^[340] 2009ko ekainean, AEBetako Senatuak afro-amerikarrei barkamena eskatzen ebazpen bat eman zuen "oinarrizko injustizia, krudelkeria, basakeria eta esklabotasunaren gizatasun ezagatik". Herrialdeko lehen afro-amerikar presidente Barack Obamak, albisteari ongi etorria eman zion. Izan ere, Obama presidentearen arbaso batzuk esklaboak izan zitezkeen.^[341][342]

2010ean, Libiako buruzagi Muammar Gaddafik barkamena eskatu zuen esklaboen negozioan arabiarren parte hartzeagatik: "Damu naiz arabiarren jokabideaz ... Afrikako haurrak Afrika iparraldera eraman zituzten, esklabo bihurtu, animalien antzera saldu, eta beraien salerosketetan negoziatu zuten era lotsagarrian."^[343]

Erreparazioari buruz, lehenago esklabo izan zirenak edo haien ondorengoentzat konponketak lortzeko mugimenduak egon dira. Erreklamazioak ia herrialde guztietan, zuzenbide zibileko auziak dira. Arazo larria izaten da esklabo ohien senideetzat, diru falta dutelako prozesu juridiko baten sartzea, garesti eta alferrikakoa izan daitekeelako. Oraindik zehaztu gabe dagoen erreklamazioen talde bati, agintariek "auzitegi zibilen arazoa arintzeko" proposatu diete. Izan ere, ia kasu guztietan ez dago esklaborik bizirik edo esklabo ohien jaberik, mugimendu horiek ez dituztelako izan jarraipenik. Kasu ia guztietan sistema judizialak ebatzi du, erreklamazio posible horien muga aspaldi iraungi zela.

Zinema izan da mundu osoko publiko zabalari esklabotzaren historiaren aurkezpena egiteko bide egokiena.^[344] Amerikar zinema industriak harreman konplexua izan du esklabotzarekin, eta azken hamarkadetara arte askotan saihestu zuen gaia. “Nazio baten jaiotza” (1915)^[345] eta “Haizeak eramana” (1939) bezalako filmak eztabaidagarri bihurtu ziren, esklabotzaren aldeko ikuspegia eman zutelako. 1940an “Santa Fe-ko epaiketak” John Brownen interpretazio liberala baina anbiguoa eman zuen esklabotzaren aurkako erasoei buruz.^[346] “Hegoaldeko abestiak” Estatu Batuetako esklabotzaren inguruko ikuspegi onak eman zituen 1946an.^[347]

1950eko hamarkadan Eskubide Zibilen Mugimenduak esklabo defentsariak heroi bihurtu zituen.^[348] Amerikar memorian esklabotzaren auziak ezinbestean dakar bere irudikapenak film luzeetan.

Hollywoodeko film gehienek estatubatuarren ezarpenak erabili zituzten, nahiz eta “Espartako” (1960) erromatar inperioko benetako matxinada izan. Matxinadak porrot egin zuen eta matxinatu guztiak exekutatu zituzten, baina haien izpiritua filmaren arabera bizi zen.^[349] "Espartako" bereizituta gelditzen da erregistro historikoetatik.

“Azken afaria”, Tomás Gutiérrez Alea kubatarrak zuzendutako 1976ko filma, Kuban esklaboei kristautasuna irakasteko buruz izan zen, eta errituen eta matxinadaren rola azpimarratzen du. “Erre!” Queimadako portugeseko alegiazko irlan gertatzen da, eta Brasilen, Kuban, Santo Domingon, Jamaikan eta beste hainbat lekuetan izandako gertaera historikoak batzen ditu. Historialariak bat datoz filmek oroitzapen historikoak osatu dituztelako, baina zehaztasun, bideragarritasun, moralismo, sentsazionalismo gaiak nola agertu diren eztabaidatzen dituzte. Nola hedatzen diren gertaerak egia zabalagoak bilatzeko, eta ikasgeletarako egokiak izateko.^[350]Argudiatzen dutenez, kritikoek kexatu egiten dira gaiaren tratamenduak basakeria historikoa azpimarratzen edo esklabotzaren gogortasunak eragin emozionala nabarmentzen dituenean.^[351]

• Joputza
• Dred Scott auzia
• Abolizionismoa

• Esklabotzaren historiari buruzko artikulua ARGIA astekarian
• (Ingelesez) Esklabotza Ameriketan
• (Ingelesez) Nazioarteko esklabotzaren Liverpooleko museoa
• (Ingelesez) Esklabotzaren merkataritzarako itsasontziak
• (Gaztelaniaz) Atlantikoko esklaboen merkataritzako datu basea
• (Ingelesez) Esklabotzaren datu-orriak
• (Gaztelaniaz) Wikiquote. Esklabotzari buruzko esaldi ospetsuak
• (Gaztelaniaz) Behartutako lana munduan gaur egun
• (Ingelesez) Esklaboen ibilbideak, UNESCOren mapa didaktikoa
• (Ingelesez) Esklabotzaren aurkako nazioarteko mugimendua
• (Gaztelaniaz) Esklabotza beltza Ameriketako espainiar kolonietan