Pennsylvania

Pennsylvania
	Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
	Pennsylvania
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-PA
Hiriburua	Harrisburg
Pennsylvaniako Gobernadorea	Josh Shapiro
Zatiketa	ikusi Lebanon konderria, Crawford konderria, Lycoming konderria, Butler konderria, Schuylkill konderria, Northampton konderria, Cambria konderria, Fayette konderria, Allegheny konderria, Mercer konderria, Chester konderria, Beaver konderria, Lackawanna konderria, Erie konderria, Venango konderria, Clearfield konderria, Lawrence konderria, Warren konderria, Armstrong konderria, Luzerne konderria, Westmoreland konderria, Northumberland konderria, Clinton konderria, Philadelphia konderria, Lehigh konderria, Berks konderria, Dauphin konderria, Washington konderria, Lancaster konderria, Delaware konderria, Blair konderria, Elk konderria, McKean konderria, York konderria, Monroe konderria, Snyder konderria, Susquehanna konderria, Tioga konderria, Pike konderria, Wyoming konderria, Montour konderria, Union konderria, Juniata konderria, Perry konderria, Sullivan konderria, Potter konderria, Adams konderria, Montgomery konderria, Bradford konderria, Columbia konderria, Carbon konderria, Somerset konderria, Huntingdon konderria, Greene konderria, Franklin konderria, Cumberland konderria, Cameron konderria, Indiana konderria, Jefferson konderria, Mifflin konderria, Wayne konderria, Bedford konderria, Bucks konderria, Clarion konderria, Fulton konderria, Forest konderria eta Centre konderria;
Geografia
Koordenatuak	41°00′N 77°30′W / 41°N 77.5°W
Azalera	119.283 km²
Mugakideak	New York, New Jersey (mul) , Delaware, Maryland, Mendebaldeko Virginia, Ohio, Ontario, Province of Quebec (en) , Upper Canada (en) eta Kanadako Probintzia Batua
Punturik altuena	Mount Davis (en)
Demografia
Biztanleria	13.002.700 (2020ko apirilaren 1a); 200.197 (2015)
Dentsitatea	109,01 bizt/km²
Etxebizitzak	5.106.601
Hizkuntza ofiziala	baliorik ez
Ordu eremua	Ekialdeko Ordu-eremu, UTC−05:00 eta America/New_York (en)
	pa.gov

Pennsylvania^[1] Ameriketako Estatu Batuetako ipar-ekialdeko estatu bat da. Hiriburua Harrisburg du, baina hiri nagusia Filadelfia da. Guztira, 12,5 milioi biztanle dituenez (2007), Estatu Batuetako estatu jendetsuenen artean seigarrena da. 119.283 km² ditu.

Geografia

Mugak

Mugakide hauek ditu: iparraldean, Erie aintzira eta New Yorkeko estatua; ekialdean, New York eta New Jerseyko estatuak; hegoaldean Delaware, Maryland eta Mendebaldeko Virginia; eta mendebaldean Mendebaldeko Virginia eta Ohio.

Historia

Pennsylvania fundatu zuen William Penn ingelesaren eta Tamanend algonkin buruzagiaren arteko ituna irudikatzen duen margolana, Edward Hicksek 1847an egina.

Pennsylvanian algonkin herriak bizi ziren europarrak hara iritsi zirenean. Suediarrek (1643) eta alemaniarrek (1647) ezarri zituzten lehen kolonia europarrak, baina 1664an ingelesak nagusitu ziren lurralde honetan. 1681ean, William Penn kolonoaren jabego bihurtu zen.

XVIII. mendean borroka latzak izan ziren jatorrizko biztanleen —alegia, indiarren— eta europarren artean (1754-1763, frantses eta indiarren arteko gerra). Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerraren atarirako, Pennsylvania gune nagusia zen ekonomian, politikan eta arlo militarrean, eta han egin ziren Kontinenteko Biltzarraren lehenengo eta bigarren bilkuraldiak (1774 eta 1775-1776). Filadelfian izenpetu zuten, halaber, Estatu Batuen Independentziaren Aldarrikapena eta Konfederazioko hiriburu bihurtu zen (1783-1789).

Sezesio Gerra hasi zenean (1861), gune militar garrantzitsua egin zuten Pennsylvania, eta Gettysburg hirian eskuratu zuten batasunaren aldekoek gerrako garaipen sonatuenetako bat. Gerra amaitutakoan, lehen mailako industria, merkataritza eta finantzagune bilakatu zen Pennsylvaniako estatua.

Ekonomia

Behinola Estatu Batuetako bigarren altzairugile handiena izandako Bethlehem Steel konpainiaren fabrika, Bethlehem hirian. Argazki hau fabrika eraitsi baino lehentxoago hartu zuten, 2009an; Sands BethWorks kasino erraldoia eraikitzeko tokia egin zuten, horrela.

Ekonomia jarduera nagusiak dira nekazaritza (garia, garagarra, barazkiak, artoa, fruitu arbolak, behi eta ardi azienda) eta, batez ere, industria (Pittsburgh da Estatu Batuek izan duten altzairugintzako lehen gunea). Lurpeko aberastasunen ustiakuntza (ikatz, petrolio eta gas hobiak) urritu egin zen Lehen Mundu Gerraz geroztik, baina industria mota asko garatu da hiri nagusien inguruan (Filadelfia, Pittsburgh, Bethlehem, Harrisburg): janari industria, kimika industria, tresneria elektrikoa, altzairugintza, ehungintza, automobilgintza. Filadelfia, Pittsburgh eta Erie dira estatuko portu nagusiak, eta lehen bi hirietan daude, halaber, bi aireportu garrantzitsuenak.

Pennsylvaniar ospetsuak

Andy Warhol (1928-1987), margolaria.
Noam Chomsky (1928-), hizkuntzalaria.
Joe Biden (1942-), politikaria.
Essie Hollis (1955-), saskibaloi jokalaria.
Sharon Stone (1958-), aktorea.
Matthew Fox (1966-), aktorea.

Ikus, gainera

Amerikako Laku Handiak

Kanpo estekak

Estatuko webgune ofiziala

Datuak: Q1400
Multimedia: Pennsylvania / Q1400

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .

[1] Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .

[1]