oq

OQ ’qor, sut rangidagi’. Bir oʻram oq qogʻoz sotib oldim. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat a:q tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 116; Devon, I, 109), oʻsha davrlardayoq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ДС, 48); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: a:q > aq > âq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

I 1 sft. Qor, sut, paxta rangidagi. ◆ Oq doka. Oq qogʻoz. Oq non. Oq it, qora it — bari bir it. Maqol. ■■ ◆ Salimboy.. yoʻgʻon goʻshtdor koʻllarini qorday oq surp toʻshalgan stolga qoʻydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Kumushning

◆ ..iljayishidan yoqutdek lab-lari ostidagi sadaf kabi oq tishlari bir oz koʻrinib qoʻydilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

2 Oq tusga moyil, tiniq (yuz, badan tusi haqida). ◆ Oq badan. Oq tanli. Oq yuzli. n

Xotin oʻtirmoqchi boʻlgan edi, paranji ichidan uning atlas koʻylaklari va nafis oq qoʻllari koʻrinib ketdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Oq bilak Qoʻlini sovuq suvga urmaydi-gan, faqat oʻziga oro beradigan (ayol haqida).

3 ayn. oqlik. ◆ Bolalarim, oqqa yetamiz, deb koʻzlaringiz oqarayozdi, bu zormondani soʻyib, puliga joy qilamiz, dedilar. N. Aminov, „Qahqaha“ . ◆ Oilaga berilgan ana shunday sogʻlom sigir tufayli necha kishi, ayniqsa, bolalarning ogʻzi oqqa — sut-qatiqqa tegadi. Gazetadan.

4 ot, s. t. Aroq. ◆ Xohi pivo, xohi vino, xohi konyak, xohi oq, Noʻsh etib, uyga kelurman, yerda turmaydur oyoq. Habibiy .

5 sft. koʻchma tar. Chor Rossiyasi pod-shosiga tegishli; uning tarafdori; kontr-re volyutsion. ◆ Oq amaldorlar. Oq gvardiya-chilar. shsh Oq poshshoning kumush nishoni bilan Koʻtarib yurdi u oʻsha xanjarni.. X. Davron, „Qaqnus“ .

Oqlar (faqat koʻpl. sh.) Oq gvardiyachilar. ◆ Chapay askarlari keldilar bosib, Bosib keldi ular oqlar ustiga. A. Oripov, „Yillar armoni“ . ◆ Razzoq qizil armiyaga koʻngilli boʻlib yozilib, oqlarga qarshi kurashaman, deb qolibdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

6 sft. Oxirgi, toza (qoʻldan chiqarish yoki pardozlash uchun qilingan oxirgi ish haqida). ◆ Oqqa koʻchirmoq. yash Javob maktu-bini oqqa koʻchirib ulgurmasidan, hovlini otlarning dupuri qoplab ketdi. X. Toʻxtabo-yev, „Yillar va yoʻllar“ . ◆ Muhammad yengilla-nib oʻrnidan turdi va soʻnggi sheʼrini bir oz tuzatib, oqqa koʻchirish uchun uyiga bormogʻi kerakligini aytdi. Oybek, „Nur qidirib“ .

Oq suvoq Qora suvoq ustidan berila-digan tekis suvoq, pardoz suvoq.

7 ot Gunohsiz, shaʼniga dogʻ tushmagan kishi; toʻgʻri, haqiqat. ◆ Tekshiramiz: oqni oqqa, qorani qoraga ajratamiz. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Bizga oʻqituvchilar ham, Sultonova ham teng: oq boʻlsa — ◆ oq deymiz, qora boʻlsa — qora. S. Zunnunova, „Olov“ .

Oq-qorani tanigan q. tanimoq. Oqdan qorani (yoki oq-qorani) ajratmoq Yomon bilan yaxshini, doʻst bilan dushmanni, foyda bilan ziyonni farqlamoq, tushunmoq. -Bizning maqsadimiz - ◆ kishilarga ong, tu-shuncha bermoq, toki har bir kishi yaxshilik va yomonlikni, oqu qorani oʻzi ajrata ola-digan boʻlsin! — dedi Elmurod. P. Tursun, Oʻqituvchi.

8 ot Oqargan tuk, moʻy; soch va soqolning oqargan qismi. ◆ Sochning oqi. Soqolning oqi. vt "Otni yeding", dedim ichimda. Boshqasi boʻlsa, qamchin bilan solar edim, lekin soqo-lining oqini hurmat qildim. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Sochiga (yoki soqoliga) oq kirgan (yoki tushgan, oralagan) Sochi yoki soqoli oqara boshlagan. ◆ Yoshi ellikdan oʻtgan boʻlsa-da, Boʻri akaning sochiga oq oragamagandi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ . ◆ U, qirq besh yoshlarda, novcha, soqol, moʻylovlariga anchagina oq tushgan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

9 ot Koʻzning qorachiqni oʻragan, tiniq rangli, shaffof qismi. ◆ Koʻzning oqi.

10 ot Baʼzi kasalliklar natijasida koʻz qorachigʻida paydo boʻladigan oqish dogʻ, parda. ◆ Uning koʻziga oq tushibdi. n ◆ Bechoraning jindek aybi bor ekan: yuzi choʻtir, oʻng koʻzida noʻxatdakkina oqi bor ekan. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Zarchavaning shirasi koʻzni oʻtkir-lashtirishga, qorachigʻidagi katarakta va oqni ketkazishga juda foyda qiladi. K. Mahmudov, „Qiziqarli pazandalik“ .

11 ot Tuxumning oqsil modsasi.

Koʻzining oqu qorasi q. koʻz. Manglayi oq

boʻlsin Yaxshilik niyatida tilangan olqish, duo. ◆ Toleing toabad boʻlmasin qora, Mang-laying oq boʻlsin, yarqiroq boʻlsin. A. Oripov, „Yillar armoni“ . Oq ichmoq (yoki urmoq) Qa-dahsa yoki idishda qoldirmay, hammasini ichmoq, sipqarmoq. ◆ Mana shu qimizni bir oq urib bering. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ [Sharif:] Dar-haqiqat, oʻrtoq Kamolov, paxtakorlarning mehnati yengillashsin, deb yangi ixtiro yaratgan ekan, keling, doʻstlar, oq ichaylik! N. Safarov, „Kimga toʻy, kimga aza“ . Oq yoʻl! q. yoʻl. Oq kiymoq etn. Motam libosini kiymoq, baʼzi joylarda, aksincha, taʼziya muddati tugagach, qora kiyimni oq kiyim bilan almashtirmoq, motam libosini tash-lamoq. ◆ Roʻzimurodning onasi aza ochdi. Qa-rindoshlar oq kiyib, ovoz chiqardilar. Sh. Ashurova, „Yanga“ . Oq koʻngil q. koʻngil 1. Oq oltin Paxta. Oq sutini oqqa, koʻk sutini koʻkka sogʻmoq Bergan sutiga, boqqaniga no-rozi boʻlmoq, farzandidan norozi boʻlib, undan yuz oʻgirmoq. ◆ [Oʻzbek oyim:] Endi menga mundoq oʻgʻil kerak emas.. oq sutimni oqqa, koʻk sutimni koʻkka sogʻdim.. Endi Toshkentga kelmasin. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Oq fotiha q. fotiha 3. ◆ Oqsoqol ularni yoʻldan qaytarishga ojiz ekanligini sezib jim qoldi. -Ioʻl oldidan bizga oq fotiha ber-sangiz, - deyishdi oʻspirinlar. "Yoshlik" . Oq choy 1) sut qoʻshilgan choy. ◆ Usta Ahmad Mur-tazoga xaltani koʻrsatib: - Ertalab oq choyni senikida ichamiz, — dedi. Sh. Boʻtayev, Koʻrgʻonlangan oy; 2) shv. koʻk choy. Oq yuvib, oq taramoq Avaylamoq, asramoq. ◆ Rohila xola Shohruxni oʻz farzandiday oq yuvib, oq taraboʻstirdi. "Yoshlik" . Oq oʻramoq etn. Qiz bilan yigitni unashtirishga rozilik bel-gisi, marosimi. ◆ Eshitmadingizmi? Kecha Xayrinisonikiga borib, oq oʻrab keldik. "Yoshlik" . Tishiniig oqini koʻrsatmoq q. tish. ◆ -Chatoq ekan, — ◆ dedi karvonboshi, soʻng ilk bor tishining oqini koʻrsatdi. M. M . Doʻst, Lolazor.

oq

II a. jit - boʻysunmas, itoatsiz, soʻzga kirmaydigan, hurmat qilishni bilmay-digan (oʻgʻil)

oq qilmoq Oʻz farzandini laʼnatlamoq, nafrat oʻqib undan yuz oʻgir-moq, voz kechmoq. ◆ Agar qizim yuzimni yerga qaratgan boʻlsa, juvonmarg boʻlsin, oq qildim. S. Zunnunova, „Olov“ . ◆ Gʻiyosiddin Buxoroning Devonbegi madrasasida tahsil koʻrib, oʻqib yurgan paytlarida otasi uni oq qiladi. S. Ahmad, „Hukm“ .

=oq 1 kuch. yukl. (unlilardan keyin — =yoq) Payt bildiruvchi soʻzlarga qoʻshilib, ish-harakatning darhol bajarilishini ifodalaydi. ◆ Musobaqaga hozirdanoq tayyorlan-moq kerak.

2 =(i)b affiksli ravishdoshlarga qoʻ-shilib, keyingi ish-harakatning bevosita shu ravishdosh ifodalagan ish-harakatdan keyin bajarilishini bildiradi. ◆ U uyga keliboq oʻgʻlini yoʻqladi.

ОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

oq

"https://uz.wiktionary.org/w/index.php?title=oq&oldid=615236" dan olindi