Kondor operatsiyasi

Kondor operatsiyasi (ispancha: Operación Cóndor) — 1970-1980-yillarda Janubiy Amerikaning bir qator mamlakatlarida siyosiy muxolifatni (asosan kommunistlar va sotsialistlar) taʼqib qilish va yoʻq qilish kampaniyasi. Kampaniya Chili, Argentina, Urugvay, Braziliya, Paragvay, Boliviyaning diktator rejimlari tomonidan AQSh razvedka idoralari koʻmagida amalga oshirilgan.

Ushbu davlatlarning maxfiy xizmatlari kelishilgan holda harakat qilib, muxolifat vakillarini oʻgʻirlash, qiynoqqa solish va qisqa muddatda qatl qilishni (xususan, mashhur „oʻlim parvozlari“) uyushtirdilar. Taniqli siyosatchilar, diplomatlar va jamoat arboblari qurbon boʻlishdi. Umuman olganda, turli maʼlumotlarga koʻra, oʻsha yillarda 40 mingdan 60 minggacha odam terror qurboni boʻlgan: 30 ming argentinalik, 3 ming perulik, 3 mingdan ortiq chililik, 160 paragvaylik, 150 boliviyalik, 140 urugvaylik va 6 ekvadorlik^[1]^[2]^[3]^[4].

1992-yilda paragvaylik huquq himoyachisi Martin Almada diktatura rejimining dissidentlari va muxoliflarini yoʻq qilish bilan bogʻliq dosyelar, hisobotlar va boshqa maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan terror arxivlarini topdi.

2001-yilda bir qator inson huquqlari tashkilotlari AQShning sobiq davlat kotibi Genri Kissingerni Kondor operatsiyasiga aloqadorlikda ayblab, sudga bergan edi. Jinoiy tergovni boshqaradigan argentinalik sudya Kissinger potensial gumondor va hatto ayblanuvchi ekanligini aytdi. Kissinger tergovchi tomonidan soʻroqqa chaqirilgandan soʻng darhol Fransiyani tark etdi va Braziliyaga borishdan bosh tortdi.

Mashhur qurbonlar

* Orlando Letelier

Mahkumlar

2016-yil 27-may kuni Buenos-Ayres apellyatsiya sudi Kondor operatsiyasi bo‘yicha 15 nafar sobiq harbiyni qotillik va qiynoqlarga aloqadorliklari uchun 8 yildan 25 yilgacha qamoq jazosiga hukm qildi. Argentinaning oxirgi harbiy diktatori, 88 yoshli Reynaldo Bignone 20 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Argentinalik general Santyago Riveros va urugvaylik polkovnik Manuel Kordero Piatentini ham25 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi^[5].

2019-yil 8-iyul kuni Rimdagi apellyatsiya sudi Boliviya, Chili, Urugvay va Perudan bo‘lgan yana 24 nafar sobiq harbiyni umrbod qamoq jazosiga hukm qildi: ularning barchasi Italiya fuqarolarini o‘g‘irlash va o‘ldirishda aybdor deb topildi. 24 kishidan 14 nafari Urugvay fuqarolari, jumladan Xorxe Nestor Trokkoli Italiyada suddan yashiringan. Qolgan mahkumlarning koʻpchiligi Kondor operatsiyasi paytida sodir etgan jinoyatlari uchun boshqa mamlakatlar sudlari tomonidan allaqachon hukm qilinganligi sababli, Rimda faqat Trokkoli ayblanuvchilarni himoya qildi^[6].

Manbalar

↑ „Операция «Кондор»: госзаказ на убийства“. 2008-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 11-aprel.
↑ Victor Flores Olea. „Editoriales – Operacion Condor“ (es). El Universal (2006-yil 10-aprel). 2013-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 24-mart.
↑ „Centro de Documentación y Archivo para la Defensa de los Derechos Humanos“. 2007-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 25-iyun.
↑ „2006: el ocaso de los "cóndores mayores"“. La Nación (2007-yil 13-dekabr). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 25-iyun.
↑ „Суд Аргентины признал сотрудничество хунт Южной Америки преступным сговором“. 2016-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-may.
↑ „Суд Рима приговорил к пожизненному 24 экс-военных за участие в операции «Кондор»“. 2019-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-iyul.

Havolalar

Operation Condor: Suiqasdlar uchun hukumat buyrugʻi Arxivnaya kopiya
Kondorning yirtqich tirnoqlari da Arxivnaya kopiya
1970-yillarda Lotin Amerikasi: Operation Condor, xalqaro odam oʻgʻirlash tashkiloti
Plan Condor: Lotin Amerikasidagi Chegara bilmas jinoyatlar Arxivnaya kopiya

[1] „Операция «Кондор»: госзаказ на убийства“. 2008-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 11-aprel.

[2] Victor Flores Olea. „Editoriales – Operacion Condor“ (es). El Universal (2006-yil 10-aprel). 2013-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 24-mart.

[3] „Centro de Documentación y Archivo para la Defensa de los Derechos Humanos“. 2007-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 25-iyun.

[4] „2006: el ocaso de los "cóndores mayores"“. La Nación (2007-yil 13-dekabr). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 25-iyun.

[5] „Суд Аргентины признал сотрудничество хунт Южной Америки преступным сговором“. 2016-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-may.

[6] „Суд Рима приговорил к пожизненному 24 экс-военных за участие в операции «Кондор»“. 2019-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-iyul.

[1]