Biblos

Byblos
Byblos
Svjetska baština – UNESCO
	Libanon (Arapski svijet)
Registriran:	1984 (8. zasjedanje)
Vrsta:	Cultural
Mjerilo:	iii, iv, vi
Ugroženost:	no
Referenca:	UNESCO

Biblos (Βύβλος, Byblos) je grčko ime za feničanski grad Gebal (ranije Gubla). To je grad na obalama Mediterana u Guvernatoratu Libanonske gore u suvremenom Libanonu gdje se koristi suvremeno arapsko ime Jbeil (جبيل Ǧubayl), a dok se za vrijeme križarskih ratova koristio naziv Gibelet. Vjeruje se da je osnovan oko 5000. pne., a prema fragmentima koji se pripisuju legendarnom feničanskom historičaru Sanhuniatonu (koji je navodno živio prije trojanskog rata), sagradio ga je Kron kao prvi grad u Feniciji.^[1] Danas se vjeruje da je jedan od najstarijih stalno naseljenih gradova na svijetu.

Također se spominje u Bibliji, kao mjesto odakle potiču graditelji Solomonovog hrama, a također u Ezekijelu 27:9, kao referenca na bogatsvo Tira.

Historija

Crkva sv. Ivana Krstitelja s krstionicom

Najstariji arheološki nalazi o stalnom naseljavanju datiraju iz 5. milenijuma pne., kada se tadašnja neolitska naseobina bavila jednostavnom zemljoradnjom, uzgajanjem životinja i ribolovom. U to doba se vjerojatno razvila i trgovina s Anadolijon. U doba halkolitika (4. milenijum pne.) se izrađivala keramika, oružje od bakra s Cipra i Kavkaza, a mrtvi pokapali u glinenim ćupovima. Pred kraj tog perioda su blatne kolibe bile zamjenjivanje s pravokutnim kućama koje su imale drvene krovove, dok je sama naseobina prvi put opasana zidom.

U 3. milenijumu pne. je grad postao važno trgovačko i vjersko središte, s obzirom na razvoj trgovine s Egiptom. Egipćanima se prodavao kedrovina s Libanonskog gorja, smola, vuna i maslinovo ulje, dok se od Egipćana kupovalo zlato, alabaster, papirus, lan, konop i žito. Također su postojale razvijene trgovačke veze s Anadolijom i Mezopotamijom. Egipatski faraoni su velikodušno darovali hram Baalat-Gebal (ženska »varijanta« boga Baala, ekvivalent egipatske boginje Hator).

Pred kraj 3. milenijuma pne. su područje prepravili Amoriti te se pomiješali s prvotnim stanovništvoom. Veze s Egiptom su postupno obnovljene, obnovio se kult Baalat-Gebal, ali iz tog perioda datiraju i tragovi semitskog uticaja na egipatski način pokopa u grobnicama. Godine 1725. pne. su grad s novim voijnim tehnikama (bojne dvokolice s konjskim zapregama) na pola vijeka zauzeli Hiksi, sve dok ih godine 1580. pne. nisu istjerali Egipćani i u Biblosu uspostavili vazalnu državu. Uveden je kult Izide i Ozirisa. Pred kraj 13. vijeka pne. (najstariji zapis je pronađen na sarkofagu kralja Ahirama iz tog perioda) su se u Biblosu pojavili prvi tragovi feničanske abecede, koja je najstarija linearna abeceda na svijetu (ugaritska abeceda je starija, ali se temelji na klinopisu).

Za razliku od ostalih feničanskih gradova se Biblos odupro napadima Hetita te ostao vezan uz oslabljen Egipat, sve dok ga oko godine 1200. pne. nisu zauzeli tzv. Morski narodi te tako okončali egipatsku vlast. U tom periodu se važnost Biblosa smanjila, dok je primat pripao Tiru na jugu i Arvadu na sjeveru. Biblos je otada ostao manje trgovačko središte, koje je uglavnom trgovalo papirusom između Egipta i Grčke. Prema (grčki biblos) je također dobio današnje ime iz koga potječe grčka riječ za knjigu i naziv "Biblija".

Biblos je nakon toga došao pod vlast Asiraca a zatim Novobabilonaca (Kaldejci). Kada je godine 539. pne. Kir II. zauzeo Babilon, pod Perzijancima je započeo novi uspon grada. Godine 332. pne. se bez otpora predao Aleksandru Velikom te je zato u doba helenizma u gradu dugo vremena postojala polu-autonomna kraljevska dinastija.

Pod Pompejem je uključen Rimski imperij (64. pne.) nakon čega počinje ekonomsko slabljenje, uzrokovanom sječom kedrovih šuma na Libanonskom gorje. Kada su Rimljani prestali s opsežnim građevinskim radovima, Biblos opstao važno vjersko središte, gdje se kult Adonisa slavio do 2. vijeka. U periodu Bizantskog Carstva (godine 395.) je kršćanstvo potpuno istisnulo dotadašđnje poganstvo te je Biblos postao sjedište biskupije.

Nakon arapskog osvajanja godine 636, grad je dobio današnje arapsko ime te pod njima ostalo sve do križarskih radova. Križari su ga osvojili godine 1104. te je Raymond de Saint-Gilles dao sagraditi znamenitu tvrđavu. Nakon Raymnodove smrti sljedeće godine je pod vlašću Đenovežana trgovao s Evropom, dok ga godine 1187. nije osvojio Saladin i u njemu naselio Kurde. Godine 1199. su ga križari ponovno osvojili te se zadržali sve do godine 1266, kada ih je prognao emir Nadžibi, poručnik mamelučkog sultana Bejbarsa. Mameluke je slijedilo Otomanski imperij a mjesto nikada nije doselo nekadašnju slavu.