Brodnica

Brodnica

miasto i gmina
Widok na Duży Rynek
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	brodnicki
Prawa miejskie	1298
Burmistrz	Jarosław Radacz
Powierzchnia	23,15 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość	28 190[1] 1228 os./km²
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-300 do 87-302
Tablice rejestracyjne	CBR
Położenie na mapie Polski Brodnica
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brodnica
Położenie na mapie powiatu brodnickiego Brodnica
53°15′35″N 19°23′44″E/53,259722 19,395556
TERC (TERYT)	0402011
SIMC	0982954
Urząd miejski ul. Kamionka 23 87-300 Brodnica
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Brodnica (wymowa^ⓘ; niem. Strasburg in Westpreußen, Strasburg an der Drewenz) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu brodnickiego. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 roku Brodnica liczyła 28 190 mieszkańców^[1].

Brodnica położona jest po obu stronach rzeki Drwęcy. Historyczne centrum miasta leży na prawym (wschodnim) brzegu rzeki, w ziemi chełmińskiej, natomiast obszar miasta na lewym brzegu rzeki położony jest w ziemi michałowskiej.

Miasto królewskie lokowane w 1238 roku położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim^[2]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego^[3].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy oraz Pojezierza Dobrzyńskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego^[4].

Według danych z roku 2015 Brodnica ma obszar 23,15 km²^[5], w tym:

• użytki rolne: 32.26%
• użytki leśne: 8,5%

Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.

Dane z 31 grudnia 2022 roku^[1]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	28 429	100	14 797	52,05	13 632	47,95
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1228,0		639,2		588,8

W 2008 roku miasto Brodnica liczyło 28 837 mieszkańców^[6], w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27 731 w roku 2010 i do roku 2015 utrzymywała się mniej więcej na podobnym stałym poziomie^[7]. W 2015 roku miasto miało 28 471 mieszkańców^[8].

Piramida wieku mieszkańców Brodnicy w 2014 roku^[9].

Brodnica leży na terenie Pojezierza Brodnickiego. W jego centralnej części w 1985 roku utworzono Brodnicki Park Krajobrazowy. Jest to region wyjątkowo atrakcyjny turystycznie. Obejmuje swymi granicami obszary o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Powierzchnia parku wynosi 16 685 ha. Ponad 60% powierzchni Parku zajmują lasy, a 10% wody. Znajduje się tutaj około 60 jezior, w tym 6 o powierzchni ponad 100 ha. W 2005 roku doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000).

Brodnicki Park Krajobrazowy znajduje się na terenie gmin: Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Kurzętnik i Biskupiec^[10].

O wysokiej randze przyrodniczej obszaru świadczy występowanie 9 rezerwatów przyrody. Bogata jest fauna Pojezierza, a w szczególności awifauna. Największymi osobliwościami są: orlik krzykliwy, bocian czarny i bielik, a także kania rdzawa, żuraw, kormoran czarny, czapla siwa, bąk i zimorodek.

• 
  Rzeka Drwęca w Brodnicy
• 
  Bagienna Dolina Drwęcy
• 
  Jezioro Bachotek w pobliżu Brodnicy
• 
  Jezioro Zbiczno w pobliżu Brodnicy

Pierwotnie tereny te należały do Polski wczesnopiastowskiej. Najstarszą częścią miasta jest leżące na lewym brzegu Drwęcy Michałowo, gdzie już od XII wieku istniała komora celna i kasztelania należąca do książąt mazowieckich i kujawskich w okresie rozbicia dzielnicowego Polski^[11]. Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263 roku. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298 roku. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym, a druga umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta.

Ziemie na lewym brzegu Drwęcy w okolicach Michałowa stały się w 1303 roku własnością zakonu krzyżackiego. Książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowską Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę. Krzyżacy ostatecznie wykupili ją od książąt kujawskich w 1317 roku.

Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta pochodzi z 1298 roku, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317 roku.

Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310 roku. W 1320 roku rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370 roku. Najprawdopodobniej w 1305 roku rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339 roku. Trzy dni przed Małgorzatą [tj. 13 lipca] 1388 roku (...) był tak duży deszcz na obszarze Prus, że na skutek powodzi m.in. w Brodnicy zostały zniszczone młyny^[12]. W 1415 roku budowniczy Nikolaus Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 roku powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej. Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868 roku, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.

Mieszkańcy Brodnicy rozpoczęli bunty przeciwko władzy krzyżackiej i w 1454 roku uznali władzę króla Polski nad miastem (podobnie jak w m.in. Toruniu czy Chełmnie), co rozpoczęło wojnę trzynastoletnią. W 1466 roku, wskutek postanowień pokoju toruńskiego po zakończeniu wojny trzynastoletniej, Brodnica wraz z całą ziemią chełmińską weszła w skład Polski. W 1481 roku starostwo brodnickie od Kazimierza Jagiellończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz, szlachcic małopolski herbu Starykoń.

Jako miasto królewskie stała się siedzibą starostów pochodzących z wybitnych polskich rodów (np. Mikołaj i Rafał Działyńscy oraz Zofia Zamoyska - siostra Jana Zamoyskiego). Od początku XVII wieku starostwo brodnickie nadawane było członkom rodziny królewskiej^[13].

W latach 1553 i 1661 miasto zostało zniszczone podczas pożarów.

Królewna Anna Wazówna objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 roku. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Ponieważ w odróżnieniu od swojego królewskiego brata Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika była oddaną luteranką, powodowało to częste niesnaski na dworze, którego nie cechowała szeroko pojęta tolerancja religijna. Jej wybór co do miejsca przenosin, w którym mogłaby bez przeszkód żyć i głosić swoje poglądy, padł na Brodnicę, w której jeszcze dwa lata wcześniej żył i tworzył znany polski działacz protestancki Erazm Gliczner, pisarz i reformator religijny, pedagog, jeden z twórców zgody sandomierskiej z 1570 roku. Istniał tu zbór luterański pod patronatem królewny Anny Wazówny, po jej śmierci został zamknięty^[14].

Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką^[15].

W dniu 5 października 1628 roku po oblężeniu polski garnizon pod dowództwem kapitana La Montaigne poddał miasto wojskom szwedzkim, za co hetman Koniecpolski skazał kapitana na karę śmierci.

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Brodnica znalazła się pod panowaniem Królestwa Prus (zabór pruski). Później, po wyzwoleniu, w latach 1806–1815 należała do Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie po ustaleniach kongresu wiedeńskiego, w 1815 roku, ponownie znalazła się pod zaborem pruskim. Ograniczyło to częściowo jej rozwój, ponieważ niedaleko Brodnicy biegła granica zaboru pruskiego i rosyjskiego^[16].

Maciej Rybiński ostatni wódz naczelny powstania listopadowego 5 października 1831 roku przekracza z oddziałem 20-tysięcznej armii granicę z Prusami (rosyjsko-pruską) w okolicach Jastrzębia^[17]. Zostaje internowany wraz z armią, władzami powstańczymi i z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim oraz członkami sejmu i licznymi politykami w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy gdzie przebywał do 12 października. Nagła wizyta tak wielkich mas wojska w niewielkim mieście powoduje nagły, niekontrolowany wzrost cen artykułów żywnościowych oraz ich braki. Kolejną konsekwencją przemarszów wojsk i prowadzenia działań wojennych jest epidemia cholery, która wybucha m.in. w okolicach miasta, a którą przywlekli rosyjscy żołnierze tłumiący powstanie listopadowe.

Wybuch I wojny światowej (1914-1918) ożywił dążenia niepodległościowe wśród mieszkańców Brodnicy. Brodnica do Polski powróciła po okresie zaborów w styczniu 1920 na mocy traktatu wersalskiego (1919). Wyzwolona spod zaboru pruskiego została przez wojska generała Hallera^[18].

15 sierpnia 1920 roku w wyniku kontrofensywy wojsk bolszewickich Brodnica zostaje zdobyta. Przez trzy sierpniowe dni miasto pozostaje pod ich okupacją. 18 sierpnia dochodzi do bitwy pod Brodnicą, w wyniku której dzięki poświęceniu żołnierzy wielkopolskich i pomorskich dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i rtm. Ignacego Mielżyńskiego miasto zostaje wyzwolone, a wojska 12 Dywizji Strzeleckiej okupujących miasto pokonane.

We wrześniu 1921 roku miasto liczyło 11 903 mieszkańców^[19]. W XX-leciu międzywojennym Brodnica zostaje miastem garnizonowym, na terenie którego stacjonuje 67 Pułk Piechoty. Z powodu bliskości granicy z Niemcami staje się także miastem pogranicza.

W pierwszych dniach września 1939 roku Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką. Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostało wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Lucyna Langer szacuje, iż w latach 1939–1945 Niemcy zamordowali ok. 650 mieszkańców powiatu brodnickiego, przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy. Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok. 1000^[20]. Najwięcej ofiar pochłonęła tzw. akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939 roku. Niemcy aresztowali wówczas ok. 450–500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości. Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek (Brzezinki) w gminie Zbiczno^[21].

Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej, której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945. Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń. W pierwszych miesiącach 1945 roku miasto stało się siedzibą sztabu 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstantego Rokossowskiego^[22]. Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano, a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób – w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji^[23].

W epoce Polski Ludowej miasto stało się ośrodkiem przemysłowym, powstała fabryka żelatyny, zakłady mięsne, mleczarnia, młyn, tartak, cegielnia i zakłady przemysłu drzewnego^[24].

• gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285 roku, budowa prezbiterium ukończona w 1320 roku, do ok. 1370 roku budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)
• ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w., rozbudowywanego w 4 ćw. XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 roku; zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
• fragment ratusza z końca XIV w.
• na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.
• fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
• spichlerze barokowe z XVII w.
• barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752–1761 i klasztor
• dawny kościół ewangelicki Matki Bożej Królowej Polski z ok. 1850 roku, według projektu Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)
• kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący
• rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
• wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 roku częściowo rozebrana
• zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy. Od 1989 roku nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy. Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów: archeologii, historii, etnografii i przyrody, obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki^[25].

Oddziały brodnickiego muzeum:

• Spichlerz, ul. św. Jakuba 1
• Piwnice zamkowe, ul. Zamkowa 1
• Brama Chełmińska (galeria „Brama”), ul. Mały Rynek 4

• Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego, ul. Kamionka^[26]

Jednym z największych zakładów przemysłowych na terenie Brodnicy jest Wasiak S.A., produkujący tłumiki i filtry do samochodów. Przemysł spożywczy reprezentuje Vobro - producent wyrobów czekoladowych, Brodnickie Zakłady Żelatyny Sp. z o.o. - hegemon w produkcji żelatyny w Polsce, mleczarnia BROMILK Sp. z o.o. Mleczarskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe. Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego – działają tu takie firmy jak Henri Lloyd, którego współtwórcą był Henryk Strzelecki czy VITO, rozwija się przemysł drzewny, meblarski (Sits, Stolkar, Vidox) oraz opakowaniowy i poligraficzny (WOK - Wytwórnia Opakowań Kartonowych, Samindruk Sp. z o.o., Drescher, Multi). Znajdują się tu także Vorwerk Autotec Polska sp. z o.o., Seni SA, Cofresco Poland Sp. z o.o. Manufacturing Sp.k., Saminex Sp. z o.o. - producent elementów z elastomerów.

Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:

• droga krajowa nr 15 (Olsztyn)-Ostróda-Brodnica-Toruń-Gniezno-Krotoszyn-Trzebnica-(Wrocław).

Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem (droga wojewódzka nr 560), Jabłonowem Pomorskim (droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem (droga wojewódzka nr 544).

Większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 omijając ścisłe centrum miasta za pomocą otwartej 25 czerwca 2016 roku tzw. dużej obwodnicy Brodnicy. Nowy odcinek drogowy ma 1,5 km długości i znacznie skraca czas przejazdu z Torunia w kierunku Olsztyna. W ramach realizowanej inwestycji wybudowano m.in. nową jezdnię drogi nr 15, estakadę nad ul. Wiejską, torami PKP i terenami zalewowymi rzeczki Brodniczki^[27].

Nowa obwodnica Brodnicy łączy się za pomocą ronda Toruńskiego z tzw. małą obwodnicą otwartą we wrześniu 2010 roku. W ramach, której wybudowano przeprawę mostową na Drwęcy, łączącą drogę krajową nr 15 (ul. Sądowa) z drogą wojewódzką nr 560 (ul. Podgórna)^[28].

Szeroka rzeka Drwęca, nad którą leży Brodnica, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen. Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta. Obecnie w Brodnicy jest pięć mostów drogowych w tym jeden w obrębie jednostki wojskowej niedostępny dla ruchu kołowego, dwa kolejowe oraz cztery kładki dla pieszych. Jeden most drogowy jest częścią tzw. małej obwodnicy miasta (Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa)^[28]. 25 czerwca 2016 roku otwarta została estakada w ciągu drogi krajowej nr 15 o długości 560 metrów. Dzięki tej inwestycji wyeliminowano ruch tranzytowy z centrum Brodnicy.

Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnego mostu w Michałowie oraz remont obecnie istniejących mostów^[29].

Z Brodnicy kursują bezpośrednie pociągi Arriva jako osobowy do Torunia Głównego, Grudziądza, Bydgoszczy Głównej, Laskowic Pomorskich, natomiast pociągi PKP Intercity jako TLK do Gdyni Głównej i Katowic.

Komunikacja autobusowa w Brodnicy składa się z 5 linii (1, 2, 3, 4, 5). Obsługuje je PGK sp. z o.o. W wyniku decyzji Rady Miejskiej od 1 marca 2016 roku jest ona bezpłatna dla pasażerów. Likwidacja odpłatności (przejazd kosztował 2,50 zł) zmniejszyła dochody miasta o 300 tys. zł^[30].

Na terenie miasta znajduje się nowoczesny dworzec autobusowy mający swoją siedzibę przy ul. Sądowej. Ponownie otwarty został po kompleksowej przebudowie w 2014 roku. Jest on elementem Centrum handlowo-komunikacyjnego Dekada. Dworzec obsługuje połączenia krajowe^[31].

W Brodnicy w 2017 roku było kilkanaście km ścieżek rowerowych; obejmują one tylko pięć ulic miasta: Podgórną, Aleję Leśną, Aleję Józefa Piłsudskiego (Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową) oraz Niskie Brodno i Wczasową.

Na początku grudnia 2015 roku nastąpiło uroczyste otwarcie najdłuższej ścieżki rowerowej łączącej Brodnicę ze Zbicznem (ścieżka ma swój początek przy ul. Niskie Brodno). Trasa ta ma ponad 8 km długości (2,5 m szerokości). Powstały wzdłuż niej trzy przystanki autobusowe z zatoczkami oraz miejsca postojowe dla rowerzystów, gdzie można postawić rower i odpocząć przy stołach z ławeczkami. Budowa kosztowała ponad 4 mln 630 tys. złotych. Z tego równe dwa miliony złotych pozyskano z urzędu marszałkowskiego. Powiat, miasto Brodnica i gmina Zbiczno dołożyły po ponad 746 tys. złotych, a gmina wiejska Brodnica – ponad 394 tys. złotych^[32].

Miasto Brodnica oraz okoliczne gminy planują budowę kolejnych odcinków ścieżek rowerowych, m.in. planowana jest ścieżka na trasie Brodnica-Osiek. Wykonanie ww. planów zależeć jednak będzie od ilości pozyskanych środków zewnętrznych i własnych możliwości budżetowych gmin.

Brodnica jest członkiem: Związku Gmin Północnego Mazowsza, Stowarzyszenia Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego, Związku Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności, Stowarzyszenia wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego, Związku Powiatów Polskich, Zielonych Płuc Polski^[33]

Osiedla Brodnicy^[34]:

1. Michałowo
2. Stare Miasto
3. Chrobrego
4. Gdynia
5. Grażyny
6. Grunwald Pierwszy
7. Grunwald Drugi
8. Grunwald Trzeci
9. Karbowskie
10. Matejki
11. Mieszka I
12. Morskie Oko
13. Niskie Brodno
14. Nowa Kolonia
15. Ustronie
16. Wyspiańskiego

• 
  Stare Miasto
• 
  Stare Miasto
• 
  Duży Rynek
• 
  Mały Rynek w Brodnicy

• Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego (Szpital Powiatowy) w Brodnicy położony jest przy ul. Wiejskiej 9^[35]. W maju 2016 roku zakończyła się pełnym powodzeniem jego całościowa przebudowa i rozbudowa (30 maja 2016 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi)^[36]. Obiekt powiększył się prawie dwukrotnie oraz wzbogacił o nowy sprzęt medyczny, którego fundatorami zostały także gminy wchodzące w skład powiatu. Cała inwestycja kosztowała 43,5 mln zł. Blisko połowa tych pieniędzy pochodziła z Regionalnego Programu Operacyjnego, ponad jedną czwartą kosztów poniósł sam szpital, a niewiele mniej zapewnił powiat brodnicki, który od początku do końca prowadził tę inwestycję^[37]. Warto także wspomnieć, że ww. przebudowa i rozbudowa trwała tylko półtora roku przy stale działającym i przyjmującym pacjentów szpitalu co stanowi ewenement na skalę światową. Obecnie szpital w Brodnicy jest jednym z najnowocześniejszych w Polsce, zapewniając pacjentom komfortowe warunki leczenia.

• Szpital Powiatowy w Brodnicy na zozbrodnica.pl

Szpital posiada następujące oddziały:

• • Szpitalny Oddział Ratunkowy
  • Oddział Wewnętrzny
  • Oddział Chirurgii Ogólnej
  • Oddział Urazowo-Ortopedyczny
  • Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
  • Oddział Położniczo-Ginekologiczny
  • Oddział Dziecięcy
  • Oddział Neonatologii
  • Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy

• Poradnie Specjalistyczne:
  • Poradnia Chirurgii Ogólnej
  • Poradnia Urazowo-Ortopedyczna
  • Poradnia Położniczo-Ginekologiczna
  • Poradnia Preluksacyjna
  • Poradnia Patologii Noworodka
  • Poradnia Profilaktyki Onkologicznej z Gabinetem USG
  • Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy
  • Poradnia Diabetologiczna
  • Poradnia Zdrowia Psychicznego
  • Poradnia Psychologiczna
  • Poradnia Rehabilitacji Medycznej
  • Zakład Fizykoterapii

• Pracownie:
  • Pracownia Endoskopowa
  • Pracownia RTG
  • Pracownia TK
  • Pracownia USG
  • Pracownia Mammograficzna
  • Pracownia Rehabilitacji

• Laboratorium:
  • Laboratorium Analityczne

• Ratownictwo Medyczne:
  • Zespół Ratownictwa Specjalistycznego
  • Zespoły Ratownictwa Podstawowego

• Inne oddziały:
  • Nocna i Świąteczna Opieka Zdrowotna (POZN)
  • Blok Operacyjny
  • Apteka Szpitalna

• Lądowisko sanitarne dla śmigłowców

• Dom Pomocy Społecznej przy ulicy Wiejskiej 1

Na terenie miasta zlokalizowanych jest także wiele aptek i przychodni zdrowia.

• Przedszkole nr 6
• Przedszkole nr 8
• Przedszkole nr 9
• kilka placówek przedszkoli niepublicznych

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Jagiełły
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. 700-lecia Brodnicy
• Szkoła Podstawowa nr 5 (specjalna)
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Społeczna Szkoła Podstawowa (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)

• Państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia im. Fryderyka Chopina (administrowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

W wyniku reformy edukacji z 2017 roku gimnazja w Polsce zostały zlikwidowane. Brodnickie Gimnazjum nr 1 stało się ponownie Szkołą Podstawową nr 3, natomiast Gimnazjum nr 2 zostało zlikwidowane.

• I Liceum Ogólnokształcące im. Filomatów Ziemi Michałowskiej
• III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w skład którego weszły takie szkoły jak: Technikum Ekonomiczne, Technikum Informatyczne, Technikum Budowlane, Technikum Mechatroniczne, Technikum Logistyczne, Technikum Organizacji Reklamy, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych, Technikum Hotelarskie, Technikum Mechanizacji Rolnictwa i Agrotroniki, technikum Architektury Krajobrazu oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na Alei Leśnej^[38].

• Szkoła Policealna na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

• Wydział zamiejscowy Społecznej Akademii Nauk z Łodzi

Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 roku uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa^[39]. Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie, których dziś jest IV:

• Filia nr 1 ul. Wyspiańskiego 10A
• Filia nr 2 ul. Łyskowskiego 4a/1a
• Filia nr 3 ul. Wiejska 9
• Filia nr 4 ul. Kazimierza Wielkiego 8 B

Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.

Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy przy ul. Matejki 5^[40] (W stanie likwidacji)

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• parafia św. Katarzyny,
• parafia Niepokalanego Poczęcia NMP (przy klasztorze franciszkańskim – sanktuarium św. Antoniego),
• parafia MB Fatimskiej,
• parafia Jezusa Miłosiernego.

• filiał Brodnica Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie^[41][42]

• zbór Kościoła Zielonoświątkowego

• Świadkowie Jehowy: zbór Brodnica–Południe; zbór Brodnica–Północ (w tym grupa ukraińskojęzyczna)^[43]

Jednym z najstarszych znanych nam cmentarzy w Brodnicy był cmentarz ewangelicki, którego lokalizacja odpowiada położeniu dzisiejszego Placu Erazma Glicznera (Gliczner został na nim pochowany w 1603 roku). Jego teren został podarowany współwyznawcom w 1599 roku przez starościnę brodnicką Zofię Działyńską. Cmentarz zamknięto w 1798 roku z powodu jego zapełnienia a nowy utworzono na Piaskach (cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej). Trzecią najstarszą nekropolią miasta jest cmentarz parafialny z 1805 roku.

• Cmentarz parafialny (otwarty)
• Cmentarz komunalny (otwarty)
• Cmentarz wojskowy (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki przy ul. Karbowskiej (zamknięty)

W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:

• Brodnicki Klub Sportowy Sparta – piłka nożna
• UKS GOL Brodnica – piłka nożna
• Nauczycielski Klub Sportowy Belfer – futsal
• Międzyszkolny Klub Sportowy Brodnica – piłka ręczna
• Brodnickie Towarzystwo Żeglarskie Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Remus – wioślarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Siódemka Brodnica – pływanie
• Miejski Uczniowski Klub Lekkoatletyczny Brodnica – lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy OSiR – lekkoatletyka, tenis stołowy, tenis ziemny, kręgle, baseball, taniec, fitness
• Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Karate Shotokan – karate
• Brodnicka Akademia Aikido – aikido
• Fight Team MMA Brodnica – Mieszane sztuki walki
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej – szachy^[44]

W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte, jak i otwarte. Funkcję reprezentacyjną pełni oddana do użytku 8 września 2006 roku przez Urząd Miasta Brodnicy Hala widowiskowo-sportowa „Księżniczka” zwana potocznie Halą OSiR, obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na płycie boiska^[45][46] oraz Hala Sportowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej przy ul. Lidzbarskiej 14 oddana do użytku przez Starostwo brodnickie we wrześniu 2012 roku. Jest to pełnowymiarowa hala sportowa o powierzchni użytkowej ponad 2 tysięcy metrów kwadratowych, wyposażona dodatkowo w salę fitness i siłownię wraz z zapleczem sanitarno – magazynowym. Hala posiada także widownię z krzesełkami. Oprócz lekcji wychowania fizycznego na hali odbywają się zajęcia dodatkowe dla uczniów takie jak: piłka siatkowa, koszykówka dziewcząt i chłopców, piłka nożna halowa, zajęcia z tańca oraz ćwiczenia na siłowni^[47].

Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej, jeden należący do OSiR-u zlokalizowany na Stadionie Miejskim wyposażanym w 945 miejsc siedzących i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1 przy ul. Matejki 5. Na terenie miasta znajdują się także dwie kręgielnie (kręgle klasyczne), skatepark, kryta pływalnia, korty tenisowe, siłownie, dwa boiska sportowe typu „Orlik”, boiska do piłki plażowej, siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy szkołach^[46].

• Astrobaza Kopernik przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Filomatów Ziemi Michałowskiej

• Gazety:
  • Nowości Brodnickie – (mutacja Nowości Toruńskich)
  • Gazeta Pomorska – wydanie toruńskie (codziennie jedna strona poświęcona wydarzeniom w Brodnicy i Nowym Mieście Lubawskim)
  • Czas Brodnicy – tygodnik
  • Super Brodnica – tygodnik
  • Ziemia Michałowska – miesięcznik

• Telewizje:
  • TVK Eltronik „Media” Sp. z o.o.
  • Brodnicki oddział Multimedia Polska z programem lokalnym TVK Brodnica

W Brodnicy znajduje się Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, a także Straż Miejska i oddział celny Urzędu Celnego w Toruniu.

• 141 Chełmiński Pułk Piechoty (Kulmer Infanterie-Regiment Nr. 141)

• Straż Obywatelska (zobacz: Bitwa pod Brodnicą (1920))
• 36 Brygada Strzelców (15/18 sierpnia 1920 – wojska okupacyjne)
• 65 Pułk Piechoty (1920-21), dowódca ppłk Franciszek Korewo

• 67 Pułk Piechoty, w którym służyli m.in.
  • płk piech. January Grzędziński
  • ppłk. Bohdan Sołtys
  • major Marceli Cerklewicz
  • major Leon Kmiotek
  • major Franciszek Perl
  • major Zygmunt Reliszko
• Batalion ON „Brodnica”

• Inspektorat Brodnica AK

• 21 Pułk Moździerzy
• 27 Brygada Moździerzy
• 65 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

• 4 Pułk Chemiczny

Miasto znane jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Odwróceni, kręcono tu 8 odcinek tego popularnego serialu, w którym przy ulicy Jatki w Brodnicy zastrzelono Władysława Różyckiego ps. „Skalpel”, kapitana mafii pruszkowskiej^[48].

W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt, z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych^[49].

• Strasburg (Uckermark) – od 1996 roku
• Kedainiai – od 1998 roku
• Chamalières – od 2003 roku
• Kristinehamn – od 2003 roku
• Koprivnica
• Sewan – od 2010 roku
• Gmina Brørup – od 1994 roku
• Gmina Hummelno En Keppel – od 1995 roku^[50]

Brodnica (gmina wiejska), Bobrowo, Zbiczno

• Rozejm polsko-krzyżacki pod Brodnicą 1414
• Synagoga w Brodnicy
• Bitwa pod Brodnicą (1920)
• Cmentarz wojskowy w Brodnicy
• Camping Muzyczny w Brodnicy
• Bagienna Dolina Drwęcy

• Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998 KPBC ISBN 83-907835-0-9.
• www.sztetl.org.pl

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Brodnica

• Brodnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 362 .
• Historia Żydów w Brodnicy na portalu Wirtualny Sztetl