Califat Fatimida

Lo Califat Fatimida èra un estat african qu'existiguèt de 909 a 1171. Fondat en Tunisia per de chiitas ismaïlistas, venguèt una poissança majora dau bacin mediterranèu dins lo corrent dau sègle X. En 969, conquistèt Egipte onte transferiguèt sa capitala en 973. Lo centre de gravitat dau Califat se desplacèt alora a l'entorn dau Caire que conoguèt una creissença fòrça importanta. Pasmens, dins lo corrent dau sègle XI, lo poder fatimida acomencèt de declinar ambé lo passatge de la realitat dau govèrn ai vizirs e l'aparicion d'inegalitats importantas. Aquò entraïnèron de revòutas qu'afebliguèron lo Califat que deguèt demandar l'ajuda dei Turcs Seldjokides per se protegir còntra lei Crosats. Aquelei darriers capitèron de rebutar leis assauts francs mai annexèron finalament lo Califat en 1171.

La dinastia fatimida es eissida d'una sècta chiita ismaïlista qu'esperava l'arribada d'un mahdi — descendent d'Alí, cosin e gendre de Maomet, e de Fatima, filha dau profèta de l'islam — que son ròtle es de renovar l'islam e de restablir la justícia entre lei òmes. Gràcias au trabalh de missionaris mandats en Africa dau Nòrd, lo cap d'aquela sècta, Ubayd-Allah Said, poguèt fondar una dinastia dins la region en 909. Entre març d'aquela annada e lo 5 de genier de 910, una tiera de campanhas militaras li permetèron de sometre la màger part de Magrèb, de prendre lo títol de mahdi e de se proclamar Ubayd-Allah al-Mahdí e « prince dei cresents ».

De 909 a 973, lo Califat Fatimida foguèt principalament centrat sus Magrèb onte deguèt luchar còntra divèrseis oposicions. D'efèct, l'Africa dau Nòrd-Oèst èra alora una region periferica dau mond musulman onte s'èran refugiats mai d'un corrent dissident ò rebèl coma lo kharidjisme ibadita ò sufrita ò coma d'autrei tendàncias chiitas non ismaïlistas. Per complicar la situacion politica, diferentei dinastias poderosas tenián de territòris importants dins la region e participavan de còps ai conflictes religiós, especialament lei Rustàmidas de Tahert e leis Idrissidas de Marròc. Enfin, lei divisions etnicas de la region representavan una fònt de tensions suplementàrias.

Dins aquel encastre, l'arribada dei Fatimidas destabilizèt mai lo nòrd-oèst african e lo califat novèu se turtèt rapidament a una ostilitat quasi generala. Per faciar aquela situacion, lei Fatimidas renforcèron premier sa basa territòriala e adoptèron una fiscalitat importanta per obtenir lei ressorsas necessàrias a l'entretenança de seis armadas. Aquò permetèt de reprimir lei revòutas berbèras, de vencre ò de corrompre l'oposicion lei princes sunitas ostils de Tunisia e d'Argiera (afondrament deis Idrissidas dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle X, guèrras còntra lo Califat de Còrdoa per lo contraròtle de Magrèb...) e de luchar còntra lei sèctas kharidjitas^[1] (revòuta de la premiera mitat deis annadas 940). En Sicília, lei Fatimidas capitèron tanben de rebutar lei Bizantins. Ansin, a partir deis annadas 960, Magrèb èra relativament ben tengut per lo Califat que poguèt se concentrar sus la conquista d'Egipte e la lucha còntra leis Abbassidas.

De 973 a 1171, Egipte foguèt lo centre dau Califat e leis autrei regions africanas foguèron lentament abandonadas. Aquò comencèt en 969 ambé la conquista d'Egipte e de la vau bassa de Nil per lo generau Jawhar al-Siqilli. Aprofichant la desorganizacion politica dau país — leis Abbassidas èran en plen declin — e de faminas grèvas, despensèt de sòmas importantas per obtenir lo sostèn de la populacion, restablir l'òrdre e melhorar la situacion alimentària. Quatre ans pus tard, lo país èra pacificat e lo califa Al-Muizz li-Din Allah (953-975) poguèt transferir sa capitala au Caire.

En revènge, lo projècte de perseguida la conquista e l'unificacion dau mond musulman mau capitèt car Orient Mejan èra tengut per de poissanças importantas (Crosats, Bizantins, Turcs Seldjokides... etc.) que podián resistir ais armadas fatimidas. Lei temptativas de conquista de la region s'acabèron per de resultats limitats coma lo contraròtle d'Iemèn (987-1039), de La Mèca e de Medina (fins a la fin dau sègle XI) e d'una partida de Palestina e de Siria (Damasc e Alèp (durant la fin dau sègle X e la premiera mitat dau sègle XI). En parallèl, l'autoritat fatimida sus Magrèb demeniguèt rapidament e en 1051, Muizz ben Badis venguèt independent. Ansin, lei limits dau Califat Fatimida venguèron rapidament aquelei d'Egipte.

L'administracion e lo mantenement de la prosperitat d'Egipte venguèron alora lei preocupacions premieras de la dinastia. Pasmens, pauc a pauc, la realitat dau poder passèt entre lei mans dei vizirs. Après la mòrt d'Al-Mustansir Billah (1035-1094), sei successors gardèron solament de poders onorifics. Lei vizirs renforcèron l'administracion que permetèt a l'Estat de reünir de ressorsas fòrça importantas gràcias a l'agricultura, au desvolopament de l'artesanat e de l'industria (fabricacion navala, textil, papier, metallurgia... etc.) e au comèrci amb Itàlia, Índia, Etiopia ò lo rèsta d'Orient Mejan.

Dins aquò, lo fast de la cort e l'aumentacion progressiva dau nivèu de vida dei foncionaris venguèron pauc a pauc una carga importanta per la populacion. Ansin, en despiech dau dinamisme economic dau país, la misèria e leis inegalitats se desvolopèron. En 1054-1055 e en 1065-1072, de vengudas deis aigas tròp feblas de Nil entraïnèron tanben una crisi agricòla e un retorn dei faminas. Lo poder fatimida perdiguèt donc la fisança de la populacion, demorada fidèla au sunisme, e foguèt pauc a pauc afeblit per de revòutas popularas. L'institucion militara declinèt tanben en causa dei rivalitats entre oficiers berbèrs, turcs, negres ò armènis. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XII, aquela feblessa foguèt identificada per lei Crosats qu'assaièron de conquistar lo país. Lo govèrn demandèt alora l'ajuda de Nur al-Din, senhor de Damasc, que mandèt una armada dirigida per Shirku assegurar la proteccion dau territòri egipcian. Après de combats durs, lei Francs e lei Bizantins renoncièron a sei temptativas de conquista en 1169. Aquela meteissa annada, Shirku moriguèt e foguèt remplaçat per son nebòt Saladin. Aqueu darrier recebèt l'òrdre de dissòuvre lo Califat Fatimida, çò que foguèt realizat d'un biais prudent entre 1169 e 1171 gràcias au sostèn de la populacion^[2].

Lei califas de la dinastia fatimida an una reputacion de sobeirans tolerants, letruts e bastisseires car son periòde foguèt marcat per un novelum culturau, per la bastida d'un nombre important de monuments e d'infrastructuras e per lo desvolopament dau Caire. En particular, lei Fatimidas portèron un interès atentiu a la literatura e a l'arquitectura.

D'efèct, la literatura ocupèt una plaça importanta a la cort e lei Fatimidas bastiguèron plusors bibliotecas, compres dins son palais. Aculhiguèron e sostenguèron d'intellectuaus, d'escrivans, d'istorians, de juristas, d'erudits e de poètas. Entre leis autors pus importants, se pòu citar Muhammad ibn Hani (mòrt en 973) coneguts per seis agiografias, Emara al-Yamane, Uthman Ibn al-Wazzin (mòrt en 957), Ali Ibn Muhammad al-Ayadi (mòrt en 976) ò Muhammad Ibn Jafar Al-Kazzaz Tamimi (mòrt en 956).

L'arquitectura fatimida se pòu principalament observar au Caire ambé lei mosquetas d'al-Azhar e d'al-Hakim bi-Amr Allah. Aquelei bastiments utilizan un plan arabi classic amb un aspèct exterior massiu e quasi fortificat e d'ornaments rafinats dins un decòr relativament sòbri.

Enfin, en fòra deis arts majors, lo sostèn dei califas e dei vizirs a l'artesenat favorizèt l'emergéncia d'un saber-faire de remarca regardant la fabricacion d'objèctes de luxe. En particular, lei sectors de la veirariá, dau textil e de la fabricacion d'aisinas de fusta, de terralha ò de cristau èran fòrça reputats. Conoguèron una difusion importanta en Euròpa.

• Lista dei califas fatimidas.

• (fr) Dossiers d'Archéologie, « L'âge d'or des Fatimides », n° 233, mai de 1998.
• (fr) Trésors fatimides du Caire (cat. exp., Paris, Institut du monde arabe, 1998), IMA/Snoeck Ducaju & Zoon, 1998.
• (en) R. Ettinghausen e O. Grabar, Islamic art and architecture, 650 – 1250, Yale University Press, 1987.

1. ↑ En despiech de l'oposicion religiosa entre sunisme e kharidjisme, leis insurgents recebèron un sostèn non negligible de part dau Califat de Còrdoa.
2. ↑ En despiech dau sostèn de la populacion, Saladin foguèt obligat de tenir còmpte de l'ostilitat de la garda negra fatimida e de certanei tribüs chiitas d'Egipte Auta.
3. ↑ Lei minarets son pas d'origina famitida. Datan dei sègles XV e XVI durant lo periòde mameloc.