Suɛz Hɛŋa

Suɛz hɛŋa wɛ Egypti tɛtʊ taa. Ka-ɖaalakɩŋ taa wɛ kilomɛtanaa 193,3 nɛ toboyu taa lɛ, pɩmaɣna mɛtanaa 280 yaa 345. Lɩŋgʊ taa lɛ, pimaɣna mɛtanaa 22,5. Hɛŋa ŋga kataŋna Port-Saïd nɛ Méditerranée teŋgu. Hɛŋa ŋga kɛtɛziɣ lɩŋgamɩŋ niitozo.

Pɛhɛ hɛŋa ŋga kpaɣ pɩnaɣ 1859 nɛ 1869. Bourse de Paarii ñaɣna pana nɛ pabɩ liidiye sakɩyɛ nɛ sʊkʊlɩ laɖʊ sɔsɔ weyi payawaɣ-ɩ se Ferdinand de Lesseps yɔ, ɛnʊ cɔŋgaɣna tʊmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ. Hɛŋa ŋga kɔ-yɔɔ kɛ nʊmɔʊ wɛ tobi Europe nɛ Asia pɛhɛkʊ taa. Pɩtatasɩ kɛʊ kɩcɛyʊ se ɛyʊ ɛtɔ se ɛcɔʊ Afrika kpɛɛɛ nɛ pʊcɔɛtalɩ Europe yaa Asia. Ɖooo lɛ ‘‘Cap de Bonne Espérance’’ ɖeke patɩŋgaɣna. Pɩcɔ nɛ pɛhɛʊ hɛŋa ŋga 1869 lɛ, patiŋgaɣna tadɩyɛ wondu kɛ tataa nʊmɔʊ ŋgʊ kɩwɛ Mediteranee teŋgu Kɩsɛɛmʊ yɔ.

Aloma fenaɣ 29 kɛ pɩnaɣ 1888 kɛ Constantinople paɣtʊ lɩzɩya paɣ opaɣtʊ se ‘‘Suɛzɩ heŋa ŋga, kɛwɛ yem yɔbɩ. Nɔɔyʊ ɛtaatɔ se ɛwɛna ɖoŋ nɩɩyɛ kɔ-yɔɔ. Pɩha paa anɩ ɛwɛna waɖɛ se ɛtɛzɩ-kɛ ɛzɩma ɛsɔɔla yɔ; paa you alɩwatʊ taa yaa laŋhɛzɩyɛ alɩwatʊ. Pataacɔna ɛyʊ kɩɖaʊ kɛtɛɛka nɛ pɔtɔ; se pʊ-yɔɔ’’.

Hɛŋa ŋga kɛkɛ ‘‘Sues Canal Autority’’ ñɩŋga; mba tɩna kañɩm nɛ mba cɔŋna ɖɔɖɔɔ kɔ-yɔɔ.

Kɩyɛna fenaɣ nʊwa ñɩŋgʊ wiye pɩnaɣ 2014 kɛ Egypti mba tɔma se peliu wɛɛ se patasɩ hɛŋa ŋga hʊyʊʊ nɛ katɩŋna kɩpɩnaɣ cɔlɔ kpɛɛɛ.