Medicina

A medicina é a área do coñecemento humano ligada ao mantemento e restauración da saúde. É, nun sentido amplo, a ciencia^[1] e a práctica da prevención e da cura das doenzas humanas. É a área de actuación do profesional formado nunha facultade de medicina.

Porén, non soamente a medicina contribúe para a cura do doente, senón que existen outra serie de disciplinas relacionadas coa saúde, tales como a Farmacia e Bioquímica (que produce e estuda os medicamentos e realiza exames de laboratorio), a Nutrición (que estuda a acción dos alimentos ou a falta deles sobre o corpo humano), a Psicoloxía (que estuda as alteracións emocionais e de comportamentos), a Enfermaría (que estuda e axe nos coidados do enfermo), a Fisioterapia (que axe no sentido de retornar os pacientes ao máis próximo posíbel do seu estado motor anterior e realizando a reeducación postural global) entre outros.

Segundo a Organización Mundial da Saúde, saúde non só a ausencia de doenza. É moito máis que iso, é o completo benestar social e económico do individuo. Ese é un dos motivos de estar a medicina tan intrínseca e historicamente ligada á política.

A medicina tivo os seus comezos na prehistoria, a cal tamén ten o seu propio campo de estudo coñecido como "antropoloxía médica". A medicina prehistórica incorporaba plantas (herboristería), partes de animais e minerais. En moitos casos, estes materiais eran utilizados ritualmente como substancias máxicas por sacerdotes, xamans ou curandeiros. Entre os sistemas espirituais máis coñecidos atópanse o animismo (noción de que os obxectos inanimados teñen espíritos), o espiritismo (apelación aos deuses ou comuñón cos espíritos dos antepasados), o xamanismo (investir a un individuo con poderes místicos) e a adiviñación (obtención máxica da verdade). O campo da antropoloxía médica examina as formas en que a cultura e a sociedade organízanse ao redor das cuestións da saúde, a atención sanitaria e outras cuestións relacionadas, ou ven afectadas por elas.

Os datos antigos encontrados mostran a medicina en diferentes culturas como a medicina āyurveda da India, a do antigo Exipto, a da antiga China e da Grecia antiga.

En Exipto, Imhotep (III milenio a.C.) é o primeiro médico da historia coñecido polo seu nome. O texto médico exipcio máis antigo é o Papiro xinecolóxico de Kahun de ao redor do ano 2000 a.C., que describe enfermidades xinecolóxicas. O Papiro de Edwin Smith de 1600 a.C. é unha obra temperá sobre cirurxía, mentres que o Papiro Ebers de 1500 a.C. é similar a un libro de texto sobre medicina. ^[2]

Na China, segundo probas arqueolóxicas, a medicina chinesa remóntanse á Dinastía Shang en plena Idade de Bronce e baseabase en sementes para herboristería e ferramentas que se presume que se utilizaban para cirurxía.^[3] O Huangdi Neijing, proxenitor da medicina chinesa, é un texto médico escrito a principios do século II a.C. e compilado no século III.^[4]

Na India, o cirurxián Sushruta describiu numerosas operacións cirúrxicas, incluídas as primeiras formas de cirurxía plástica.^[5][6] Os primeiros rexistros de hospitais especializados proceden de Mihintale, en Sri Lanka, onde existen probas da existencia de instalacións dedicadas ao tratamento medicinal dos pacientes.^[7][8]

En Grecia, o antigo médico grego Hipócrates, "pai da medicina moderna", ^[9][10][11] sentou as bases dun enfoque racional da medicina. Hipócrates introduciu o xuramento hipocrático para os médicos, que segue sendo relevante e en uso hoxe en día. Precursor do pensamento científico, procuraba detalles nas doenzas dos seus pacientes para chegar a un diagnóstico, prescindindo de explicacións sobrenaturais a pesar da limitación do coñecemento da época, e foi o primeiro en categorizar as enfermidades como aguda, crónica, endémica e epidémica, e utilizar termos como, "exacerbación, recaída, resolución, crise, paroxismo, pico, e convalecencia".^[12][13] O médico grego Galeno foi tamén un dos máis grandes cirurxiáns do mundo antigo e realizou moitas operacións audaces, incluídas cirurxías cerebrais e oculares. Tras a caída do Imperio Romano de Occidente e o inicio da Alta Idade Media, a tradición grega da medicina entrou en decadencia na Europa Occidental, aínda que continuou ininterrompidamente no leste do Imperio Romano (Bizantino).

Aínda antes da era cristiá, Asclepíades de Bitinia tentou conciliar o atomisto de Leucipo e Demócrito coa práctica médica.

No primeiro século de era cristiá, Claudio Galeno, outro médico grego, fixo contribucións substanciais (baseándose en experiencias con animais) para o desenvolvemento da medicina.

A maior parte do noso coñecemento da antiga medicina hebrea durante o 1er milenio a.C. provén da Tora, é dicir, dos Cinco Libros de Moisés, que conteñen diversas leis e rituais relacionados coa saúde. A contribución hebrea ao desenvolvemento da medicina moderna comezou na era bizantina, co médico Asaf o Xudeu.^[14]

.

O concepto de hospital como institución para ofrecer atención médica e posibilidade de curación aos pacientes debido aos ideais da caridade cristiá, en lugar dun mero lugar para morrer, apareceu no Imperio bizantino.^[15]

Aínda que o concepto de uroscopia era coñecido por Galeno, este non viu a importancia de utilizalo para localizar a enfermidade. Foi baixo os bizantinos con médicos como Theophilus Protospatharius que se deron conta do potencial da uroscopia para determinar a enfermidade nunha época na que non existía o microscopio nin o estetoscopio. Esa práctica acabou estendéndose ao resto de Europa.^[16]

Despois de 750 d.C. os musulmáns traduciron os traballos de Galeno e Aristóteles ó árabe polo cal os doutores Islámicos introducíronse na investigación médica. Cabe mencionar algunhas figuras islámicas importantes como Avicena que xunto con Hipócrates tamén é mencionado como pai da medicina,^[17] Avicena escribiu O Canon da Medicina, que se converteu nun texto médico estándar en moitas universidades europeas medievais,^[18] considerado un dos libros máis famosos da historia da medicina.^[19] Outros inclúen a Abulcasis,^[20] Avenzoar,^[21] Ibn Nafís,^[22] e Averroes.^[23] O médico persa Rhazes^[24] foi un dos primeiros en cuestionar a teoría grega do humorismo, que con todo seguiu sendo influente tanto na medicina medieval occidental como na islámica.^[25] Algúns volumes da obra de Rhazes Al-Mansuri, concretamente "Sobre cirurxía" e "Un libro xeral sobre terapia", pasaron a formar parte do plan de estudos de medicina das universidades europeas..^[26] Ademais, describíuselle como un médico de médicos,^[27] o pai da pediatría,^[24][28] e pioneiro da oftalmoloxía. Por exemplo, foi o primeiro en recoñecer a reacción da pupila do ollo á luz.^[28] Os hospitais persas de Bimaristan foron un dos primeiros exemplos de hospitais públicos.^[29][30]

Na Idade Media os relixiosos asumiron o control da arte de curar a través de medicamentos e deixaron para os barbeiros, que xa lidaban coa navalla, a arte de drenar abscesos e retirar pequenas imperfeccións da pel. A formación de secrecións purulentas era considerada normal e saudábel. Xa para finais da Idade Media posterior á peste negra, importantes figuras médicas emerxeron de Europa como William Harvey e Grabiele Fallopio.

En Europa, Carlomagno decretou que cada catedral e mosteiro tivese un hospital, e o historiador Geoffrey Blainey comparou as actividades da igrexa católica no coidado da saúde durante a Idade Media cunha versión temperá dun estado de benestar: "Dirixía hospitais para anciáns e orfanatos para mozos; hospicios para enfermos de todas as idades; lugares para os leprosos; e albergues ou pousadas onde os peregrinos podían comprar cama e comida baratas". Fornecía alimentos á poboación durante as fames negras e distribuía comida aos pobres. Este sistema de benestar financiábao a Igrexa mediante a recadación de impostos a grande escala e a posesión de grandes terras de cultivo e leiras. A orde beneditina destacou por crear hospitais e enfermerías nos seus mosteiros, cultivar herbas medicinais e converterse nos principais dispensadores de coidados médicos dos seus distritos, como na gran abadía de Cluny. A Igrexa tamén estableceu unha rede de escolas catedralicias e universidades onde se estudaba medicina. A Escola Médica Salernitana de Salerno, que recorría aos coñecementos dos médicos gregos e árabes, converteuse na mellor escola de medicina da Europa medieval.^[31]

Con todo, a peste negra dos séculos XIV e XV devastou tanto Oriente Próximo como Europa, e mesmo se chegou a afirmar que Europa Occidental foi en xeral máis eficaz na recuperación da pandemia que Oriente Próximo.^{[n. 1]} A principios do período moderno xurdiron importantes figuras da medicina e da anatomía en Europa, incluíndo Gabriele Falloppio e William Harvey.

O principal cambio no pensamento médico foi o rexeitamento gradual, especialmente durante a peste negra nos séculos XIV e XV, do que podería denominarse o enfoque de "autoridade tradicional" da ciencia e a medicina. Tratábase da noción de que algo era así porque algunha persoa prominente do pasado habíao devandito, e que calquera cousa que se observase en sentido contrario era unha anomalía (o que foi paralelo a un cambio similar na sociedade europea en xeral; véxase o rexeitamento de Copérnico ás teorías astronómicas de Tolomeo). Médicos como Vesalio melloraron ou refutaron algunhas das teorías do pasado. Os principais tomos utilizados tanto polos estudantes de medicina como polos médicos expertos eran a Materia médica e a Farmacopea.

André Vesalio foi o autor de De humani corporis fabrica (Sobre o tecido do corpo humano), un libro importante sobre anatomía humana.^[33] As bacterias e os microorganismos foron observados por primeira vez cun microscopio por Antoni van Leeuwenhoek en 1676, iniciando o campo científico da microbioloxía.^[34] Independentemente de Ibn Nafís, Miguel Servet redescubrió a circulación pulmonar, pero este descubrimento non chegou ao público porque se escribiu en 1546 por primeira vez no "Manuscrito de París"^[35], posteriormente foi publicado na obra teolóxica pola que pagou coa súa vida en 1553. Máis tarde foi descrito por Renaldo Colón e Andrea Cesalpino. A Herman Boerhaave chámaselle ás veces "pai da fisioloxía" polo seu exemplar ensino en Leiden e o seu libro de texto 'Institutiones medicae' (1708). Pierre Fauchard foi chamado "o pai da odontoloxía moderna".^[36]

A medicina veterinaria foi, por primeira vez, verdadeiramente separada da medicina humana en 1761, cando o veterinario francés Claude Bourgelat fundou a primeira escola veterinaria do mundo en Lión, Francia. Antes disto, os médicos trataban tanto a humanos como a outros animais.

A investigación biomédica científica moderna (na que os resultados son comprobables e reproducibles) empezou a substituír as primeiras tradicións occidentais baseadas na herboristería, os "catro humores" gregos e outras nocións premodernas similares. A era moderna comezou realmente co descubrimento por Edward Jenner da vacina contra as vexigas a finais do século XVIII (inspirada no método de variolación practicado por primeira vez na China),^[37] e cos descubrimentos de Robert Koch ao redor de 1880 sobre a transmisión das enfermidades por bacterias e, posteriormente, o descubrimento dos antibióticos ao redor de 1900.

O período de modernidade posterior ao século XVIII trouxo máis investigadores pioneiros de Europa. De Alemaña e Austria, os médicos Rudolf Virchow, Wilhelm Conrad Röntgen, Karl Landsteiner e Otto Loewi realizaron notables contribucións. No Reino Unido considérase importantes a Alexander Fleming, Joseph Lister, Francis Crick e Florence Nightingale. O médico español Santiago Ramón y Cajal é considerado o pai da neurociencia moderna.

De Nova Zelandia e Australia chegaron Maurice Wilkins, Howard Florey e Frank Macfarlane Burnet.

Outros que fixeron un traballo significativo son William Williams Keen, William Coley, James D. Watson, Harvey Cushing (Estados Unidos); Salvador Luria (Italia); Alexandre Yersin (Suíza); Kitasato Shibasaburō (Xapón); Jean-Martin Charcot, Claude Bernard, Paul Broca (Francia); Adolfo Lutz (Brasil); Nikolai Korotkov (Rusia) e Sir William Osler (Canadá).

A medida que se desenvolvían a ciencia e a tecnoloxía, a medicina fíxose máis dependente dos medicamentos. Ao longo da historia e en Europa ata finais do século XVIII, non só se utilizaban produtos animais e vexetais como medicamentos, senón tamén partes e fluídos do corpo humano.^[38] A farmacoloxía desenvolveuse en parte a partir da herboristería e algúns fármacos aínda se derivan de plantas (atropina, efedrina, warfarina, aspirina, digoxina, alcaloides de vinca,^[39] curubas, escopolamina, etc.).^[40] As vacinas foron descubertas por Edward Jenner e Louis Pasteur.

En 1865, Louis Pasteur presentou a teoría que as infeccións eran causadas por seres vivos. Foi el o inventor do proceso de pasteurización, moi utilizado no leite. Lister, en 1865, aplicou pola primeira vez unha solución antiséptica nun paciente con fracturas complexas, con efecto profiláctico na infección. Iniciouse unha nova era. O primeiro antibiótico foron as arsfenaminas (Salvarsan) descuberta por Paul Ehrlich en 1908 tras observar que as bacterias absorbían tinguiduras tóxicas que as células humanas non absorbían. A primeira clase importante de antibióticos foron a sulfamidas, derivada por químicos alemáns orixinalmente de colorantes azoicos.

En 1928 Alexander Fleming descubriu a penicilina ao observar que as colonias de bacterias non crecían ao redor do mofo dalgunhas placas de cultivo. Xorde unha nova era: a dos antibióticos, que permitiu aos médicos curaren infeccións antes consideradas mortais. A evolución desde entón non parou. A eterna loita do home contra a morte entrou nunha nova etapa, cada vez máis moderna.

A farmacoloxía é cada vez máis sofisticada; a biotecnoloxía moderna permite desenvolver fármacos dirixidos a procesos fisiolóxicos específicos, ás veces deseñados para ser compatibles co organismo e reducir os efectos colaterais. A xenómica e o coñecemento da xenética humana e a evolución humana inflúen cada vez máis na medicina, xa que se identificaron os xenes causantes da maioría dos trastornos xenéticos monoxénicos, e o desenvolvemento de técnicas de bioloxía molecular, evolución e xenética está a influír na tecnoloxía, a práctica e a toma de decisións médicas.

A medicina baseada na evidencia é un movemento contemporáneo para establecer os algoritmos de práctica (formas de facer as cousas) máis eficaces mediante o uso de revisións sistemáticas e metaanálise. O movemento vese facilitado pola moderna ciencia da información global, que permite recompilar e analizar a maior cantidade posible de probas dispoñibles segundo protocolos estándar que logo se difunden entre os profesionais sanitarios. A Colaboración Cochrane lidera este movemento. Unha revisión de 2001 de 160 revisións sistemáticas Cochrane revelou que, segundo dous lectores, o 21,3% das revisións concluía que as probas eran insuficientes, o 20% concluía que non había probas de ningún efecto e o 22,5% concluía que había un efecto positivo.^[41]

A Medicina ten dous aspectos: é unha área de coñecemento (isto é, unha ciencia) e é unha área de aplicación dese coñecemento (as profesións médicas). Podemos considerar dúas grandes areas na práctica profesional, a medicina, que trata das doenzas dos seres humanos, e a veterinaria, que trata das doenzas das outras especies de animais. A Medicina baseada en evidencias é unha tentativa de ligar eses dous aspectos (ciencia e práctica) a través do uso do método científico, buscando a través de técnicas e investigacións científicas o mellor tratamento para un determinado paciente.

Ás veces, pode ser difícil distinguir entre ciencia e profesión en Medicina. Diferentes ramas especializadas da Medicina estúdanse como ciencias básicas especializadas e polas correspondentes profesións médicas, igualmente especializadas, que lidan con órganos, sistemas orgánicos e as súas doenzas. As ciencias básicas da medicina frecuentemente son as mesmas doutras áreas da ciencia como a bioloxía, a física, a ciencia veterinaria e a química.

O 18 de setembro celébrase o Día Mundial da Ética Médica, en conmemoración da fundación, nese mesmo día de 1947, da Asociación Médica Mundial. Esta organización nace inmediatamente despois dos Xuízos de Núremberg por crimes de guerra contra médicos alemáns polos seus experimentos nos campos de concentración nazis ^{[42] [43]}.

• Anatomía, o estudo da estrutura macroscópica física dos organismos. Estuda as grandes estruturas, o esqueleto, a musculatura, os vasos sanguíneos arteriais e venosos.
• Anestesioloxía, o estudo da dor e anestesia.
• Anxioloxía: englobando a Cirurxía vascular é a área da medicina que estuda o tratamento das doenzas do aparello circulatorio.
• Bioestatística é a aplicación de estatística ao campo biolóxico e médico. É esencial para o planeamento, avaliación e interpretación de todos os dados obtidos en investigación na área biolóxica e médica. É fundamental para a epidemioloxía e a Medicina baseada en evidencias.
• Bioética: o estudo da relación entre bioloxía, medicina e filosofía, especialmente da disciplina ética e metafísica.
• Bioquímica: o estudo das reaccións químicas que acontecen dentro dos organismos vivos, tendo en conta a estrutura e a función dos compoñentes celulares e da célula como un todo.
• Cardioloxía: o estudo das doenzas relacionadas co corazón.
• Cirurxía Xeral: a área que engloba todas as áreas cirúrxicas.
  • Cirurxía do aparello dixestivo: actúa na cirurxía dos órganos do aparello dixestivo, como o esófago, estómago, intestinos, fígado e vías biliares e páncreas.
  • Cirurxía torácica: actúa na cirurxía dos pulmóns.
  • Cirurxía cardíaca: actúa na cirurxía do corazón.
• Citoloxía: o estudo das células individuais e das súas estruturas internas.
• Clínica médica: a área que engloba todas as áreas non cirúrxicas, sendo subdividida en varias especialidades.
• Dermatoloxía: o estudo da pel e mais as súas doenzas.
• Embrioloxía: o estudo do desenvolvemento dos organismos a partir da unión dos gametos, as células sexuais parentais, que dan orixe ao ovo ou cigoto que, á súa vez, se desenvolve no embrión.
• Endocrinoloxía: o tratamento das glándulas.

• Epidemioloxía: o estudo cuantitativo dos procesos de doenzas nas poboacións humanas. Inclúe o estudo das epidemias, das endemias, da bioestatística, dos factores de risco relacionados ás doenzas entre outros temas.
• Farmacoloxía: o estudo das drogas -entendidas como medicamentos-, desde a súa obtención ata as súas accións benéficas e prexudiciais para os organismos.
• Fisiatría: área da Medicina que estuda e trata das consecuencias das doenzas que xeran a incapacidade física.
• Fisioloxía: o estudo do funcionamento normal do organismo.
• Gastroenteroloxía: o estudo das enfermidades do aparello dixestivo.
• Hematoloxía: o estudo dos elementos figurados do sangue (hemacias, leucocitos, plaquetas) e da produción deses elementos nos órganos hematopoéticos (medula ósea, bazo, ganglios linfáticos).
• Histoloxía: estudo de como as células e o material intercelular se unen para formar os tecidos, como o óseo, o muscular, o conxuntivo etc.
• Inmunoloxía: o estudo das células e moléculas que compoñen o sistema inmunitario e do seu funcionamento na defensa do organismo contra axentes infecciosos e células canceríxenas.
• Medicina de Familia (ou Medicina Comunitaria ou Medicina de Familia e Comunidade): área da medicina que se propón estudar o individuo en canto ser inserido nun contexto familiar e comunitario, buscando entender como este individuo se relaciona con estes grupos sociais e estudando as doenzas que o acometen a través deste prisma. Traballa preferibelmente con actividades de prevención.
• Medicina nuclear: o estudo imaxiolóxico ou terapia polo uso de radiofármacos.
• Microbioloxía: o estudo dos microorganismos (protozoarios, bacterias, fungos e virus).
• Nefroloxía: parte da medicina que estuda e trata clinicamente as patoloxías do ril, como a insuficiencia renal.
• Neonatoloxía: rama da Pediatría que estuda e coida dos acabados de nacer, desde o parto ata os 28 días de idade.
• Neurociencia: termo que reúne as disciplinas biolóxicas que estudan o sistema nervioso, especialmente a anatomía e a fisioloxía do cerebro humano.
• Neuroloxía: parte da medicina que estuda e trata o sistema nervioso.
• Obstetricia: rama da medicina que estuda a reprodución na muller.
• Oftalmoloxía: parte da medicina que estuda e trata os disturbios dos ollos e as súas patoloxías.
• Oncoloxía ou canceroloxía: especialidade que estuda os tumores malignos ou cancro.
• Ortopedia e Traumatoloxía: parte da medicina que estuda e trata as doenzas dos ósos e as fracturas.
• Otorrinolaringoloxía: parte da medicina que estuda e trata as patoloxías da orella, nariz, seos paranasais, farinxe e larinxe.
• Pediatría: parte da medicina que estuda e trata o ser en desenvolvemento.
• Pneumoloxía: parte da medicina que estuda e trata o sistema respiratorio.
• Proctoloxía: parte da medicina que estuda e trata os problemas do intestino groso (colon), sigmoide e doenzas do recto, canal anal e ano.
• Psiquiatría: aplicación da disciplina da psicoloxía no coidado médico.
• Saúde Pública: aplicación dos coñecementos médicos, procesados polos epidemiólogos, co obxectivo de impedir a incidencia de doenza nas poboacións.
• Toxicoloxía: o estudo dos efectos das toxinas e velenos vexetais, animais e minerais.
• Uroloxía: parte da medicina que estuda e trata cirúrxica e clinicamente os problemas do sistema urinario.
• Xenética: estudo dos xenes e do seu papel na herdanza das características paternais e maternais pola prole. A gran cuestión da xenética nos días de hoxe e da medicina en xeral son as células nai e a clonaxe humana.
• Xeriatría: estudo das doenzas do ancián.
• Xinecoloxía: estudo do sistema reprodutor feminino.

• Bioquímica clínica
• Microbioloxía clínica: orientada cara aos diagnósticos in vitro de enfermidades bacterianas, fúnxicas e protozoarias.
• Informática Médica: campo de estudo relacionado coa vasta gama de recursos que poden aplicarse na xerencia e utilización da información biomédica, incluíndo a computación médica e o propio estudo da natureza da información médica.
• Radioloxía: comporta desde a visión do corpo humano a través de radiografías simples ou contrastadas, e tamén a tomografía computadorizada.
• Ultra-sonografía: estudo do corpo humano a través do ultrasón, que forma sombras e ecos nas estruturas do corpo humano.

A medicina baseada na evidencia, a prevención de erros médicos (e outras "iatroxenias") e a evitación de atención sanitaria innecesaria son prioritarias nos sistemas médicos modernos. Estes temas xeran unha grande atención política e pública, sobre todo nos Estados Unidos, onde se considera que a atención sanitaria é excesivamente custosa, pero as métricas de saúde da poboación van á zaga de países similares.^[44]

A nivel mundial, moitos países en desenvolvemento carecen de acceso á atención sanitaria e acceso a medicamentos.^[45] A partir de 2015, a maioría dos países desenvolvidos proporcionan asistencia sanitaria a todos os cidadáns, con algunhas excepcións, como os Estados Unidos, onde a falta de cobertura de seguro médico pode limitar o acceso.^[46]

Referencias

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Medicina

Vexa a entrada do Galizionario acerca de  Medicina

• Medicina alternativa
• Medicina tradicional
• Saúde
• A ciencia ten nome de muller en Wikibooks.

• Medciclopedia: Dicionario de termos médicos (en castelán).