Larrabetzu

Larrabetzu
Bizkaia, Euskal Herria
Larrabetzuko eliza.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Txorierri
Izen ofiziala	Larrabetzu
Alkatea	Iñigo Gaztelu (Euskal Herria Bildu)
Posta kodea	48195
INE kodea	48052
Herritarra	larrabetzuar
Kokapena
Koordenatuak	43°15′39″N 2°47′46″W / 43.2609°N 2.796°W / 43.2609; -2.796
Azalera	22 km²
Demografia
Biztanleria	2.056 (2023) 7 (2022)
1.052 (%51,2)   (%47,7) 981
Dentsitatea	70.5 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 25,45
Zahartze tasa[1]	% 21,55
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 52,04
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 82,94 (2011)
Genero desoreka[1]	% 5,83 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 7,92 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 74,44 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera [3]	% 57.14 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	https://www.larrabetzu.eus/

Larrabetzu Bizkaiko erdialdeko udalerria da, Txorierri bailarako eskualdearen ekialdean. Eskualdeko udalerririk txikiena da biztanleriari dagokionez^[4], 2022. urtean 2.076 biztanle baitzituen^[5] eta 21,39 km²ko azalera^[6].

"Lejarza" mendian (Lexartza erreka-zuloa eta iturria? ) 1777. urtean, egun desagertuta dagoen txanpon multzo bat aurkitu zen. 148 denario ziren Ebro bailarako hirietako txanpon-etxeetakoak: Arsaos, Turiasu, Bolskan, Barskunes, Arekora, Sekobirikes, eta zilarrezko eta bestelako metalezko pieza batzuk.^[7]

1376ko abuztuaren 1ean, Joan I. Gaztelako Bizkai jaunak hiribildua hil eta fundazio-gutuna eman zion Zeledon eta San Emeterio eliza zin-elizan. Herritarrak garaian ematen ari ziren jaunen arteko bando borroketatik babesteko, Gaztelako erregeak eman zion jaiotza eman zion hiriari^[8]. Hasiera batean “Barresonaga” izena hartu zuen.

XV. mendean, eskualdeko nobleen arteko gatazkek (Bando gerrak ) Larrabetzun eragin zuten. Bando Gerran, Erkidegoen Gerra izenaz ere ezaguna, herria Oñatiko bandoekin lerrokatu zen, jaurerriaren eta tradizioaren aldekoak baitziren. Hala ere, oinaztarren porrotaren ondoren, Larrabetzuren ondasun eta jabetzak  Espainiako Karlos I.a erregearen menpe geratu ziren.

Ibilbide zin-hartzailearen titulua Gaztelako Erregeek, zein Bizkaiko jaunek, edo beraien ordezkariek, Bilbo, Goikolexea, Larrabetzu, Gernika eta Bermeon egiten zuten ibilbideari dagokio. Ibilbide zin-hartzailearen helburua, tronuratzen zuten bakoitzean, bizkaitar biztanleekin leku horietako elizetan foruak mantenarazteko zina egitea edo berrestea zen^[9].

"Jainkoaren aurrean" egiten zen zina, hori dela eta San Emeterio eta San Zeledonio eliza (Larrabetzu)n zina egiten zuten, erregeek eszenaratze baldintza horien menpe errege-erreginekiko mesfidantza-egoera gainditzeko. Kontuan izan behar da zina egiteari lotutako sinesmen erlijiosoek Jainkoa zeremonian zegoelako ziurtasuna ematen zutela.

Aldarrikapenetan, erregeek ere beraien arbasoek lur-eremuetako hirietako biztanleei emandako pribilegio, erabilera egokia egingo zitzaienaren zina egiten zuten.

Zinak erregeek lehen aldiz bisitatzen zituzten hirien ateen aurrean egiten ziren, agintarien eta bertaratutako bizilagun guztien aurrean.^[10]

Zin hau erregeari inposatzen zitzaion betebeharra zen eta, Larrabetzun San Emeterio eta San Zeledonio elizan egiten ziren, esaten denaren arabera, elizaren kanpoaldean gaur egun ere kontserbatzen den granitozko mahaiaren gainean.

"Burdin hesia" deritzonaren benetako izena "Bilboko hurreko defentsa" edo "Bilboko hesia" zen, eta Euzkadiko behin-behineko gobernuak egituratu zuen 1936 eta 1937. ^[11]urteetan Bilbo kontrako armadaren erasoetatik zaindu edo babestu nahian. Sondikako aireportua, Zolloko urtegia eta Bilbo bera artilleriaren tiroetatik zaintzeko.Hesiak udalerri hauek zeharkatzen zituen, besteak beste; Zeberio, Galdakao, Larrabetzu, Gamiz-Fika, Mungia, Loiu, Gatika, Sopela eta Berango.

Alberto Montaud Noguerol teniente koronelaren lana izan zen Hesiaren diseinua, eta lan hori burutzeko, Pablo Murga eta Alejandro Goikoetxea kapitainen laguntasuna izan zuen. Hainbat lerro egiteko asmoa zuten, lerro hauek, lubakiak, metrailadoreen finkalekuak (habia), parapetoak, alanbradak eta behatokiz osatuak zeuden.

Bost sektoretan banatu zen trazatua: 1.a: Zierbena sektorea, udalerri horretatik Soduperaino; 2.a: Ganekogorta sektorea, Sodupetik Ugaoraino; 3.a: Upo Mendi guneko sektorea, Ugaotik Usansoloraino; 4.a: Urigoiti sektorea, Usansolotik Larrabetzuraino; eta azkenik 5.a: Sortaldeko sektorea, Larrabetzutik Berangoraino, Urdulizko eta Barrikako hesia indartuta.

Horrela, Larrabetzun kokatutako defentsak 4. Sektoreko lerroaren barruan zeuden, Gaztelumenditik Erletxe ingururaino (Galdakao). Gotorleku asko zeuden eremu horretan, muino eta lurraren gorabehera guztiez baliatzen baitziren. Gainera, arerioaren erasoak gertatu ahal ziren errepideen sarbideak kontrolatuak zeuden.

1937ko uztailaren 11n, Bizkargi mendiaz jabetu zirela baliatuta, errebeldeek euskal armada Urkulu mendiko euren posizioetatik kanporatu zuten artilleria handiaren eta hegazkinen laguntzaz. Errepublikazaleen gaueko kontraerasoari aurre egin ostean, frankistek euskal defentsak hautsi zituzten hilaren 12ko goizean.

Ostean, lortutako bidea urratu eta Lezamatik eta Larrabetzutik zabaldu ziren defentsak atzetik hartzeko. Nafarroako I. Brigada Kantoibasotik sartu, Gaztelumendi hartu eta hiru noranzkotan hedatu zen: Alde batetik, Irurimendi hartu zuten; bestetik, Loroñoko muinoak hartu zituzten, euskaldunen kontraerasoari aurre ginez, eta azkenik, Astorekara ailegatu ziren.

18 auzotegi desberdinek osatzen duten 21,39 km²-ko eremua da  ; Alaio, Astoreka, Barrenetxe, Basara, Belarrinaga, Bersonaga, Erkinko, Elexaga, Galartza, Gaztelu, Goikola, Goikolexea, Legina, Loroño, Sarrikolea, Ugalde, Zarandoa eta Zubitalde. [1]

Bizkargi eta Gaztelumendi mendiek inguratzen dute herria. Baso aberatsak daude herri osoan zehar alde batetik Morgara eta bestetik Galdakaora doazen mendi-ibilbideetan zehar zuhaitz espezie ugari aurkitu ditzakegu. %55a, ^[12] espezie exotikoak dira, pinudiak baina batez ere Eukaliptoak, azkar hasten diren zuhaitzak dira, mozteko denbora gutxi behar dutenak. Nahiz eta etekin ekonomikoa handitzen den, ingurumenarekiko inpaktu handia eragiten dute espezie horiek.

Mugakide hauek ditu: iparraldean Morga, hegoaldean Galdakao, ekialdean Zornotza eta mendebaldean Lezama.

Larrabetzuko biztanleria

Larrabetzuko jarduera ekonomikoa ehuneko handi batean (%85,5)^[13] zerbitzuen sektorera dago bideratuta. Aipatzekoa da Larrabetzuko herriak zonaldean, bisitari ugari jasotzen dituela inguruetako herrietatik ekonomia sustatzen dituen jarduerak dira. Bigarren sektorea berriz (%11)-ko jarduera dauka. Eta lehenengo sektorean jarduera behera doa.

Lurralde edo eremu baten aberastasuna neurtzeko adierazlea biztanleko BPG-a da eta Larrabetzuren kasuan 40.713€^[14]-koa da. Izan ere, hiriburuarekin alderatuz 7.000€ baxuagoa da Bilbon BPG-a 2023. urtean.

Lehen sektoreak pisu handia dauka herriko ekonomian, 190 komertzio daude irekiak eta horietatik 15 tabernak dira 2.076 biztanle dituen herri baterako zifra aipagarria. Horietako 4 bakarrik ( Foteri, Politena, Aretxabala eta Etorki) 100 metro dituen Andra Mari kale nagusian daude kokatuak.

Alderdi Ploitikoa	2023		2019		2015
	Botoak %	Zinegotziak	Botoak %	Zinegotziak	Botoak %	Zinegotziak
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu	56,2	7	58,2	7	54,82	6
Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)	39,5	4	37,6	4	40,86	5

2015eko udal hauteskundeetan Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk sei zinegotziak mantendu zituen. Eusko Alderdi Jeltzaleak, berriz, bi gehiago eskuratu zituen eta bostekin geratu zen. Kontuan izan behar da bi zinegotzi gehiago zeudela aukeratzeko 2015ean, Larrabetzuren populazio hazkundearen ondorioz. Euskal Herria Bilduko Iñigo Gaztelu Bilbao hautatu zuten alkate.

2019ko Maiatzaren 29ko hauteskundeak eta gero, EH Bildu koalizioak hirugarren elekzioa lortu zuen zazpi zinegotzirekin, gehiengoa eskuratuz. 728 boto bereganatu zituen, botoen %58.2a, hain zuzen ere.; Eusko Alderdi Jeltzaleak aldiz, lau zinegotzi lortu zituen, 470 botorekin, botoen %37.6a.

2023ko Maiatzaren 28ko hauteskundeetan, EH Bildu atera zen berriz ere garaile, aurreko hauteskundeekin konparatuz boto kopurua murriztu egin zen %55tik, %59 arte, ehuneko bost batean jaitsi zen boto-eskubidea daukan biztanleriaren parte-hartzea. Eh Bildu botoak galdu zituen arren, zinegotzi kopurua mantentzea lortu zuen. ^[15]658 botorekin eta 7 zinegotzi errepikatuz, botoen %56.2a. Eusko Alderdi Jeltzaleak ordea, 468 botorekin, eta botoen %39,5rekin, berriz ere 4 zinegotzi lortu zituen. Ia bederatzi urte eta gero, Iñigo Gazteluk (EH Bildu), 2024an, Larrabetzuko alkate izateari utzi zion. Amaia Lekuek hartu zuen lekukoa, eta Mari Aiartza zinegotzi berriaren izendapenarekin, herriaren historian soilik emakumez osatutako lehen udal gobernua antolatu zuten.^[16]

N-637 autobiak herria inguratzen du hegoaldetik, txorierriko korridorea deiturikoa. Larrabetzutik eta Erletxeraino 3 bideetako errepideez dago osatuta, 2003an inauguratu zenetik urte osoan zehar egunero trafiko handia jasaten duen errepidea da. 37.000 ibilgailu igarotzen dituzten egunean 35 km-ko ibilbidea, inguruko eta kanpoko herrien komunikazioa Bilbo hiriburuarekin eta Loiuko airoportuarekin erraztu duen ekimena da.

Mendebaldetik ailegatuta, BI-3713 bidea eramaten herrira eramaten gaitu, Lezamatik datorrena eta herria zeharkatuz iparraldera Morgara eramaten duena.

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Grafikoaz gain, Larrabeztun beste bi linea zeharkatzen dute herria.

• Bizkaibus A3223 Bilbao - Larrabetzu. (Artxandako tunela jarraitzen duen ibilbidea)
• Bizkaibus A2153 Bilbo -Txorierri - Larrabetzu ( Loiuko aeroportura doan zerbitzua, 2022an martxan jarritako linea)

Txorierri osoan bezala, tokiko euskalkia^[19] mendebaldeko euskara da, Txorierriko euskara ^[20][21]. Larrabetzuko euskal hiztunen kopurua %73,77koa da, 760 biztanlek euskara ama hizkuntza izanik (2021eko "eustat"-en datuetan baliatuz). 2074 biztanleko eremua izanik, 1.530 dira euskal hiztunak, hauetatik 1.290 euskal alfabetatuak izanik. 1986-tik populazioak nabarmenki gora egin du, ia 500 gehiago izatera pasatu dira (gehienak euskal alfabetatuak dira). ^[22]

• Arrekikili, euskara elkartea.
• Bihotz Bakartien Kluba, literatura-elkartea.

1960. hamarkadan, frankismo garaian alegia, sortutako ekimena da. ^[23]Hain zuzen ere, eta ofizialki, 1965. urtean inauguratu zen. Egoitzaren sorreratik, herriarentzat eta herriko biztanleria gaztearentzat zuzenduta egon dira bertatik hasi diren ekimen desberdinak; Futbol txapelketak, ikastaroak edota kanpamentuak bezalakoak. Hasiera batean herriko mugimendu politiko desberdinetako pertsonak batzen ziren bertan, EAJ, KAS edota ESBkoak zehazki.

1980. hamarkadan Hori Bai gaztetxeak garai zailak bizi izan zituen, izan ere, gaztetxeko partaideen nahi eta interesek talka egin zuten aldamenean dagoen Andra Mari elizarenekin. Eliza Hori Bai eta bertako mugimenduaren aurka azaldu zen, eta azkenik, tentsioak zirela medio, lokala itxi egin behar izan zuten. Hala ere, 1986. urtean gazteek, espazioa berreskuratzea lortu zuten, eta berriz martxan jarri zuten, hainbat ekintza burutuz.

1990. hamarkadan, musika dela eta Hori Bai-ek indar eta ospe handia hartu zuen Euskal Herri mailan. Hala ere, udaletxearekin eta administrazioarekin izandako gaizki-ulertuak zirela eta hainbat debeku ezarri zitzaizkion. Nola edo hala, mugimenduarekin jarraitzea lortu zuten bertako gazteek, eta 2000. hamarkadan, egoitza botatzeko ahalegin ugari egin ziren arren, gaur egun arte bizirik jarraitu izan du, eta oraindik, gazteen topaketarako gunea da.

• Aikor aldizkari hilabetekaria da, txorierriko eremuko herri aldizkaria dena, zonaldean argitaratzen den bakarra. Herriaren gertakizunak web gunean kontsultatu daitezke.

Larrabetzu eta inguruko auzo desberdinetan, urtero, jai desberdinak ospatzen dira ; Maiatzetik Iraila bukaerara nabarmen. ^[24] Maiatzaren 15ean San Isidro jaiak ospatzen dira (Zaindari Jaiak), Txorierriko beste hainbat herritan bezala. 2023. urtean, Txispamendi Guraso Elkartea-k eskolako umeekin herrian zehar ibilbide bat gauzatu zuen, ondoren azoka eta herri-bazkaria izan zen beste hainbat elkartek antolatua.^[25] Ekainaren 13an Goikolexea auzoan San Antonio jaiak ospatzen dira, Abuztuaren 15ean Andra Mariak, 24an Loroño auzoko San Bartolomeak, eta hila bukatzeko, zehazki 31an, San Emeteri eta San Zeledonio jaia, Goikolexea auzoan. Amaitzeko, Irailaren azken egunetan, 29an, Mikel Deuna (Euskal Herriko santu zaindaria) eguna ospatzen da. ^[26] .

Maiatzeko lehen aste bukaeran Bizkargi mendiaren inguruan dauden herrietako biztanleak ospatzen duten eguna da. ^[27] Gerra Zibilean gertatu ziren erailketa batzuk gogoratzeko egiten da hain zuzen ere. Izan ere, 1937an sei gabiriar hil zituzten bertan, Joxe Mari Gabiria Alustiza, Simon Altzueta Ariztimuño, Luis Altzueta Ariztimuño, Joxe Apaolaza Oiarbide, Jexux Izagirre Artsuaga eta Ramon Igartzabal Otegi. Bilboko burdin hesia defendatzen ari zirela hil zituzten. Sei gudari hauek Amaiur batailoikoak ziren.

Egunean zehar hainbat eginkizun egiten dituzte, aipatutako pertsona hauen eta orokorrean, Gerra Zibilean hil ziren gudarien omenez. Alde batetik, sei gudari hauen oinordekoek lore sorta bat jasotzen dute. Horrez gain, giro musikatua egon ohi da eta zenbait herri-dantza egiten dira, jai giroa da nabarmen. Horrez gain, azken urteotan, eta 2020. urtetik, bizikletaz egiten den martxa bat antolatu ohi da, Gabiriatik eta Larrabetzuraino heltzen dena.

Aurki ditzakegun kirol instalakuntzen artean, Futbol Zelaia, Udal igerilekua eta Frontoia daude. Hiru instalakuntza hauek 1980. hamarkadan inauguratu ziren, garaian alkate zen Carlos Mendiolaren agintaldian. Guztiak dira erabilera publikokoak. Frontoiak zein futbol zelaiak berriztapenak izan dituzte azken urteetan, baina igerilekuak berdin jarraitu izan du urteetan zehar.

Uritarra Larrabetzuko futbol taldea da, Errebale deituriko zelaian jolasten dute, eta gaur egun, ohorezko mailan daude. 1947. urtean sortu zen, hala ere, hasierako urteetan lagunarteko partidak baino ez zituen jolasten. Ez zen izan 1949. urterarte federatu zirela,^[28] Juan Arteagak presidentetza hartu zuenean. Zuzendarien taldean Ceferino Zorrozua, Domingo Legarreta, Carlos Loroño eta Mariano Mendiola zeuden, besteak beste.

Garai hartan, klubaren helburu nagusia futbol zelai bat eraikitzea eta talde lehiakor bat osatzea ziren. Horretarako, Larrabetzuko auzo bakoitzarekin talde bat osatu zuten, ondoren hauen arteko lehiaketa bat egin ahal izateko. Goikoelexalde, errebale edota andra mari auzoek, esaterako, honetan parte hartu zuten. Lehiaketa honetatik aukeratu zituzten uritarraren lehen taldea osatuko zituzten jokalariak. Historian klubak jolastu zuen lehen aldia 1949ko Irailaren 11n izan zen, Iturrigorriren aurka.

Hainbat urtetan zehar, klubak gorabehera desberdinak izan zituen, baina aipatzekoa da 1955an San Mamesen jolastu zutela, 2. lurraldeko mailatik 1. mailara igotzeko, Gallartako klubaren aurka. Urteak pasatu ziren, eta etapa berri ea oparo bat hasi zela esan genezake. 1986. urtean gaur egun egoitza bezala duten Errebaleko futbol zelaia eraiki zen.^[29] Hau aurrerapen handia izan zen klubarentzat, izan ere, garaiarte Athletic-en Lezamako instalazioetara joan behar zuten bai partiduak jolastera, eta entrenamenduetara ere. 2000. hamarkadan Tomas Undabarrenak presidentetza hartu zuenean, eta ondoren Jose Luis Sagastigordiak. Garai honetan, zelaia zaharberritzeaz gain, apostu handia egin zen gazteen taldeenganako, hauek sendotu nahi baitzituzten.

Azkenik, klubaren historian garairik gorena 2021. urtean eman zen, Ohorezko mailatik 3. RFEF mailara igor zirenean. Urte horretan partida bakarra galdu zuten, eta aipatzekoa da ligako azken partidan klasifikatu ahal izan zirela, Galdakaon aurkako Derbia irabazi ondoren.

Larrabetzuko Eskola "Lehendakari Agirre Kalea, 0, Larrabetzu" helbidean kokatuta dagoen hezkuntza zentro publikoa da, haur eta lehen hezkuntzako mailak eskaintzen dituena. Hezkuntza proiektu zabala dute, hauen xede, balio,  nortasun, eleaniztasun, hezkidetza eta elkarbizitzaren inguruko helburuak finkatuak izanik  (ikusi Webgunea).^[30] Ikasleen egiazko inklusioa eta garapena eskolaren balioekin bat datozela diote webgunean, hauen arteko elkarbizitza, konpromisoa, bizikidetza eta adiskidetasuna sustatuz. Ikasleen arteko harremanak berdintasunetik sustatzeko konpromisoa dutela adierazten du zentroak, hezkuntza ez sexistaren hautua eginez, genero ikuspegia arlo desberdinetan txertatuz.

Euskara sustatzea eskolaren nortasunarekin bat dator, komunitatean komunikatzeko, aipatutako hizkuntzaren erabilera sustatzeko nahia adieraziz. Euskara sistemaren berezko hizkuntza izateaz gain, erdarazko hizkuntza batzuen gain ere badira helburu edo eta lorpen maila batzuk finkatuak (gaztelania eta ingelesa).  “STEAM” hezkuntzaren aldeko proiektu bat dute, “Erronkari Aurre Egin” izena daramana, haur zein lehen hezkuntzako ikasleentzat zuzendua. Robotika, Sormena , Zientzia eta Pentsaketaren inguruko lantegiak antolatzen dituzte urtean zehar. ^[30]

Eskaintzen dituzten zerbitzu desberdinen artean, jantoki zerbitzua dago ; eskolako elkarbizitza arau berberak aplikatzen dituen gunea izanik. Jantoki eredu osasuntsu, iraunkor eta parte-hartzailea bermatzen dute, bertan prestatutako janaria eskainiz, sasoiko eta bertako elikagai freskoen erabilera sustatuz. Hezkuntza proiektuan txertatutako zerbitzua  da,  inplikatu guztien elkarkidetasuna bermatuz, 14 langile izanik (begirale eta sukaldariak) . Egunero 250 menu eskaintzen dira, jatorduak txanda desberdinetan eskainiz. Jasangarritasuna kontuan hartzen da, hondakinen kudeaketa kontzientea gauzatuz. ^[31] 800kg konpost sortzen ditu jangelak ikasturtero.^[32]

Jantoki zerbitzua guraso elkarteak kudeatutakoa da, hauek gauzatzen dituzte erosketak, kudeaketa ekonomiko zein neurtutako kontsumo bat gauzatzeko. Ikasleak ere aukera dute jangela eredu honetan parte hartzeko, baratzean zein hondakinen kudeaketan, hauek kontzientziatzea ekimenaren helburutako bat izanik. ^[33]

Kultur Etxea

Larrabetzuko Anguleri jauregia gaur egun herriko kultur etxea da eta hainbat zerbitzu eskaintzen ditu herritarrentzat, hauen artean, kultur aretoa, gazte informaziorako bulegoa, KZ gunea eta udal liburutegia. ^[34]

Larrabetzuko herrian bi eliza nagusi daude. Alde batetik, herriko alde zaharrean dagoen Andra Mari eliza, bestalde, Larrabetzuko erdialdetik kilometro pare batera dagoen Goikolexea auzoko San Emeterio eta San Zeledonioren eliza. Azken honek,  erdigunetik aldenduta dagoen arren, garrantzi nabarmena izan du historian zehar, Erdi Arotik hasita. Izan ere Bizkaiko jaunek “ruta juradera” deiturikoan, eliza honetatik pasatu behar ziren,  foruak errespetatu eta beteko zirela zin egiteko. Hortaz, foruen kontserbazioan elementu garrantzitsua izan da.

San Emeterio eta San Celedonio eliza, estilo gotikoan eraikitako eraikina da, XV. mendea baino arinago, hain zuzen ere. Era berean, XVII. mendean gaur egun duen nabea egituratzeaz gain, kanpai-dorrea ere eraiki zuten. ^[35] Eraikina, nagusiki hareharriz egina dago, eta goiko aldea adreiluz, portikoari dagokionez, elizaren kanpoaldea inguratzen duena, egurrez egina dago. Elizaren barruan, erretaula Flamenko-Hispaniar bat bereizten da.

San Emeterio eta Zeledon elizaren berriztapen lanak.

1991. urtean, eliza zaharberritzeko lanak jarri ziren martxan, eta duela gutxi izan zen arren, tenpluaren historian nabarmenki esanguratsua izan den prozesu bat izan da. Izan ere, eliza barruko hormak egokitzeko lanak egiten ari zirela, hainbat margo eta irudi azaldu ziren, bi hain zuzen ere, aldarearen eskumako eta ezkerreko horman.^[36] Ikerketa eta behatze lanez baliatuz, erdi aroko pinturak zirela ondorioztatu zuten. Zehazki, Ate nagusitik sartu eta ezkerretara dagoenean, San Kristobal azaltzen da, erreka bat zeharkatzen eta aingeruez inguratuta. Eskumako horman ordea, bigarren margolanean, zazpi bekatu kapitalen errepresentazio bat dago, hauetako hiru azaltzen dira.

Larrabetzuren eremuak okupatzen duen landa eremu osoan,  baserrien presentzia nabarmena da, XX. mende erdialderantz baserrian ekoiztutako horretatik bizi ziren herritarrak nagusiki.  Eraikinak garai desberdinetan eraikitakoak dira, mende bakoitzeko baserriek garaiko ezaugarriak dituzte, hein batean, estruktura aldetik zaharrenak XVI. mendekoak izanik. Zura eta harria hauek eraikitzeko material nagusi izan dira,  arkitektura aldatuz joanik, hauen distribuzioa ere. Bertako baserriak landa zein herri eremuetan aurki ditzakegu. Labayru fundazioak 2022an liburu bat argitaratu zuen, "Larrabetzuko Baserriak eta Etxeak" deiturikoa, Larrabetzuko udalaren laguntzarekin, bertako baserriak dokumentatuz ; 1900. urtea baino aurretik eraikitako 162 eraikin batzen ditu. ^[37]

Donejakue bideko kostaldeko bidea Larrabetzutik pasatzen da, zehazki Gernika-Bilbo etapan. Gernikako Foruen Plazatik hasita, etapa 15. kilometroan aurkitzen da, Goikoelexalde auzotik murgildurik Larrabetzuko eremuak zeharkatuz. San Emeterio eta San Zeledonio elizak bidean aurkitzen dira. Larrabetzutik bideak Bilboraino jarraitzen du Lezama eta Zamudio zeharkatuz. ^[38]

Bizkaiko Done Jakue Bidearen borondatezko zaintzaile elkarteak, Larrabetzun aurkitzen den aterpetxean izan diren erromesen inguruko datuak batu ditu hainbat urteetan, aterpetxea Apirilaren 1etik Urri bukaera-arte dago eskuragarri. Azken urteetako datuei erreparatuz, 2.758 erromes izan ziren 2017an aterpetxean, 3.043 erromes 2018an, 2019an 2.320 erromes eta aldiz, 2022an 1.704. Gehienak Euskal Herritik kanpo etorritakoak. 2022an izandako erromesak, gutxi gora behera%72a, Espainia kanpokoak ziren ; Alemania, Frantzia eta Italiarrak nagusiki. ^[39]

Aterpetxea Bizkaiko Ospitale elkarteak kudeatzen du, Larrabetzuko Askatasunaren Esperantzan dago kokatua ; 20 pertsonako edukiera du. Erromesentzako hainbat zerbitzu eskaintzen ditu. ^[40]

Larrabetzuko hirigune historikoa, 1376an sortua, kultura ondare gisa kontsideratzen da. XVII.mendetik ez du aldaketa nabarmenik jasan. Eremu honetan, eraikitako ondare ugari aurki ditzakegu, hein batean ; Andramari Kalean kokatutako etxe gehienak , Askatasunaren Esperantzako hainbat etxe , Ikaza Jauregia, Etxezuri etxea eta Igokundeko Ama Birjinaren Eliza. ^[42]

Igokundeko Ama Birjinaren eliza^[43]

Bizkaia osoko lehen eraikin neoklasikoa, XV.mendean sortua (1777-84 urteetan berriztua).

• ^[44]

• Simón de la Torre (1804-1886), militar karlista.
• Jesus Loroño (1926-1998), txirrindularia.
• Benigno Aspuru (1930-), txirrindularia.
• Toti Martinez de Lezea (1949-), idazlea (bertan bizi da, sortzez gasteiztarra bada ere).
• Gotzon Barandiaran (1974-), idazlea.
• Mikel Artetxe (1976-), txirrindularia.
• Etxahun Lekue (1979-), bertsolaria.

• 
  San Emeterio eta San Zeledonio eliza.
• 
  Larrabetzuko plaza jaietan. Eskuinean udaletxea ageri da.
• 
  Anguleria jauregia
• 
  Iruretagoiena jauregia.
• 
  Ikaza jauregia
• 
  Bilboko Burdin Hesia osatzen zuen bunker bat Larrabetzuko Pikene baserrian.
• 
  Burdin Hesiko metrailadore habia Gaztelumendin.
• 
  San Salbador baseliza.

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa

• Larrabetzuko Udalaren webgunea
• larrabetzu.org webgunea
• horibai.org webgunea
• Arrekikili Euskara Elkartea
• Bihotz Bakartien Klubaren webgunea
• Hori Bai gaztetxearen bloga
• Kukubiltxo taldearen webgunea