Ganimedes (satelitea)

Ganimedes
	Irudi gehiago
Behaketa
Itxurazko magnitudea (V)	4,61
Gorputz-gurasoa	Jupiter
Aurkitzailea	Galileo Galilei eta Simon Marius (en)
Aurkikuntza-data	1610eko urtarrilaren 7a
Honen izena darama	Ganimedes
Orbitaren ezaugarriak
Apoapsis	1.071.600 km
Periapsis	1.069.200 km
Ardatzerdi handia	1.070.400 km
Eszentrikotasuna	0,0013
Orbita-periodoa	7,154 egun
Makurdura orbitala	2,214 °
Ezaugarri fisikoak
Erradioa	2.634,1 km
Azalera	87.000.000 km²
Masa	148,148 Yg
Dentsitatea	1,936 g/cm³
Tenperatura	70 K ; 110 K ; 152 K
Albedoa	0,43

Artikulu hau sateliteri buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ganimedes».

Ganimedes^[1] Jupiterren satelite handiena da. Jupiterren 7. satelite urrunena da. Galileoren satelitetako bat da, Galileok aurkitu zuelako 1610. urtean. Eguzki-sistemako satelite handiena da.

Geologia

Ganimedesek 5.276 km-ko diametroa du, eta Eguzki-sisteman dagoen satelite handiena da. Merkurio bera baino handiagoa da, nahiz eta masaren erdia ere ez duen^[2]. Bere lurrazala silikatoz eta izotzez osaturik dago, biak ere antzerako proportzioan^[3]. Jupiterrek bere ilargiengan duen grabitateak beren nukleoak berotzen ditu, eta posible da bero horrek lurrazalaren eta mantuaren edo nukleoaren artean ozeano likido bat sortzea^[4]^[5]. Zientzilariek kalkulatu dutenez ozeanoa 150 kilometroko sakoneran dago eta 100 kilometrotako lodiera du^[5].

Ganimedesen azalean eremu ilunak eta argiagoak direnak bereizten dira. Eremu ilunak kraterrez josita daude eta oso zaharrak dira, duela lau mila milioi urtekoak. Hauen artean bada Galileo Regio izeneko lautada ilun bat, bertan eraztun kontzentrikoak ageri dira, anttzinako inpaktu baten aztarnak izan litezkeenak. Eremu argiak berriagoak dira eta mendikateak eta zangak ikus daitezke, baliteke jarduera tektonikoaren ondorioz izatea^[6]. Horregatik esaten da Lurrarekiko antz handia duela, Artizarrak eta Martek baino handiagoa.

Ganimedesen nukleoa burdinez eta sufrez osaturik dago. Burdin hori urtuta egongo da eta honen barneko konbekzio korronteek eremu magnetikoa eratzen du. Ez da asko nabaritzen ordea, Jupiterren eremu magnetikoa askoz indartsuagoa izanik Ganimedesena estaltzen baitu^[7].

Sateliteak atmosfera oso fina du, oxigenoz eta ozonoz osaturikoa. Hidrogenoa ere badago baina proportzio txikiagoan^[8].

Historia

Galileo Galileik 1610 urteko urtarrilaren 7an aurkitu zuen beste bi sateliterekin batera. Hurrengo gauean laugarrena aurkitu zuen. Ganimedes, Io, Europa eta Kalisto ziren, Jupiterren lau satelite handienak. Galileok berak "astro medizearrak" izena eman zien, bere mezenasa zen Cosimo II.a Medici-ren omenez, baina astronomoei ez zitzaien gustatu eta Simon Marius-ek gaur egungo izenak jarri zizkien greziar mitologian oinarriturik. Galileok orduan Jupiter I, II, III eta IV izenak proposatu zituen eta XX mendearen erdialdera arte horrela ezagutu ziren^[9]. Lau satelite hauen multzoa "satelite galilearrak" izenarekin ere ezagutzen da^[10].

Esplorazioa

Hainbat zundak exploratu dute Ganimedes gertutik. Pioneer 10 izan zen aurrenekoa, 1973 urtean. Voyager 1 eta Voyager 2-k 1979 urtean bere ezaugarri fisikoak aztertu zituzten eta Galileo zundak 1995 urtean izotz azpiko ozeanoa eta satelitearen magnetosfera aurkitu zituen^[2].

Europako Espazio Agentziak 2022 urtean misio berria abiatukoa du, Jupiter Icy Moon Explorer (JUICE)^[11]. Hiru satelite galilear ikertzeko asmoa du haien artean hegan eginez eta azkenik Ganimedesen orbitan sartuko da.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. 173. araua. Astroen izenak. , 6 or..
↑ ^a ^b «Galileo - Overview» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
↑ (Ingelesez) Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
↑ (Ingelesez) «Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA» RT International (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
↑ ^a ^b (Ingelesez) Ramsey, Sarah. (2015-03-20). «Hubble Sees Potential Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon» NASA (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
↑ Showman, A.P., Malhotra, R.. (). «The Galilean Satellites» Science (286).
↑ Kivelson, M.G.. (). «The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede» Icarus (157).
↑ Hall, D.T.. (1998). «The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede» The Astrophysical Journal (499).
↑ Marazzini, Claudio. (2005). I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius). Lettere Italiane, 391–407 or..
↑ Bell, Jim. (2014). El libro de la astronomía. Kerkdriel ISBN 978-90-8998-357-2..
↑ (Ingelesez) Amos, Jonathan. (2012-05-02). «Europe selects Jupiter mission» BBC News (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

Kanpo estekak

Datuak: Q3169
Multimedia: Ganymede (moon) / Q3169

[1] Euskaltzaindia. 173. araua. Astroen izenak. , 6 or..

[:0-2] «Galileo - Overview» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

[3] (Ingelesez) Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

[4] (Ingelesez) «Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA» RT International (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

[:1-5] (Ingelesez) Ramsey, Sarah. (2015-03-20). «Hubble Sees Potential Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon» NASA (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

[6] Showman, A.P., Malhotra, R.. (). «The Galilean Satellites» Science (286).

[7] Kivelson, M.G.. (). «The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede» Icarus (157).

[8] Hall, D.T.. (1998). «The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede» The Astrophysical Journal (499).

[9] Marazzini, Claudio. (2005). I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius). Lettere Italiane, 391–407 or..

[10] Bell, Jim. (2014). El libro de la astronomía. Kerkdriel ISBN 978-90-8998-357-2..

[11] (Ingelesez) Amos, Jonathan. (2012-05-02). «Europe selects Jupiter mission» BBC News (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

[1]

i e a Eguzki-sisteman bizia izan dezaketen argizagiak
Ziurtatuta	Gaur arte ez da Lurretik kanpo bizia aurkitu
Bizia edukitzeko aukera handiko argizagiak	Entzelado • Europa • Marte • Titan
Aukera gutxi edo garai batean	Bizia Artizarrean • Io • Pluton • Zeres • Ilargia • Ganimedes
Ikus, gainera	Biziaren jatorria • Panspermia • Eguzki-sistema • SETI

i e a Jupiterren sateliteak
Jupiterretik duten distantziaren arabera aurkeztuak
Barne ilargiak (4)	Metis Adrastea Amaltea Tebe
Galilear ilargiak (4)	Io Europa Ganimedes Kalisto
Temisto taldea (1)	Temisto
Himalia taldea (9)	Leda Ersa S/2018 J 2 Himalia Pandia Lisitea Elara S/2011 J 3 Dia
Karpo taldea (2)	S/2018 J 4 Karpo
Valetudo taldea (1)	Valetudo
Ananke taldea (26)	Euporia Jupiter LV Eufemia S/2021 J 3 Jupiter LII Jupiter LIV Mneme Euante S/2003 J 16 Harpalize Ortosia S/2022 J 3 Helize S/2021 J 2 Praxidize Jupiter LXIV S/2021 J 1 S/2003 J 12 Jupiter LXVIII Telxinoe Tione S/2003 J 2 Ananke Jokasta Hermipe Jupiter LXX
Karme taldea (30)	S/2022 J 1 S/2022 J 2 S/2016 J 3 Pasitea Jupiter LXIX S/2021 J 6 S/2003 J 24 Kaldene Jupiter LXIII Isonoe S/2021 J 4 Kallikore Erinome Kale Eirene Aitne Euzelade Arke Taigete Jupiter LXXII Karme Herse Jupiter LXI Jupiter LI S/2003 J 9 Jupiter LXVI Kalize S/2018 J 3 S/2021 J 5 S/2003 J 10
Pasifae group (18)	Filofrosina Euridome Jupiter LVI S/2003 J 4 S/2016 J 4 Jupiter LXVII Hegemone Pasifae Sponde Megaklite Zilene Sinope Jupiter LIX Aedea Autonoe Kalirroe S/2003 J 23 Kore
Ikus, gainera	Jupiterren eraztunak Jupiterren ilargiak fikzioan
Kategoria