Asto Iluno

Asto Ilun, Akitanian erromatarraren garaian gurtu eta euskararen antzinako forma batekin identifikatu den izena duen jainkoa izan zen. Ez dugu bere ezaugarririk ezagutzen eta haren berri daukagu Garona Garaian agertu zen aldare batean idatzita zegoelako.

Astoilun jainkoari botoz egindako inskripzioa, Saint Béatetik gertu dagoen Burgalais/Burgalays herrian, aurkitua, Garona Garaian^[1]. Aldarea marmolezkoa da.

• Transkripzioa:

ASTO ILUN

NO DEO

C FABIUS

LASCIVOS

VSLM^[2]

• Irakurketa txikigarriak osatuta: Astoilun- / no deo / C(aius) Fabius / Lascivos / v(otum) s(olvit) libens m(erito).
• Itzulpena: Astoilun jainkoari Caius Fabius Lascivos-ek gogo onez eta gizalegez konplitu du bere botoa^[3].
• Oharrak: Astoilunno deo latinezko kasu datiboan (Nori edo Norentzat) idatzita dago. Datiboaren marka "o" letra, eta lotura egiteko "n" letra bat kentzen badiogu, pentsa daiteke izena bere forma absolutiboan (Nor) Astoilun litzatekeela.
• Katalogazio identifikadoreak: CIL^[4] 13, 31 = D^[5] 04529a = CAG^[6]-31-02, 246 or. Sacaze 308. Gorrotxategi (1984): 462^[7]

Jose Migel Barandiaranen ustez, "Asto", aste izan daiteke, "Aste iluna" lirateke beraz jainko honen izena.

Bernardo Estornes Lasa bere aldetik, Asto iluna esanahiaren alde dago. Ikerlariak beraz bat dator "Ilun" esanahiarekin baina ez berriz "Asto"ren hitzaren zentzuarekin, beretzat Asto abereaz ari gara. Hala ere ezin dugu ahaztu nahiz eta astoa Euskal Herriko mitologian abere "donea" izan (eragin kristauaren eraginez gehien bat, Kristoren bizitzaren zenbait pasartetan bere laguntzaile gisa azaltzen delako), Pirinioetako irelu gaizto bat, Drac izenekoa, astoaren itxura hartzen duela. Drac honek Idittuen nahiko antza dauka.

• Jose Miguel de Barandiaran. 1976. Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Editorial La gran enciclopedia vasca, Bilbo.
• José Miguel Barandiarán. 1994. Dictionnaire Illustré de Mythologie Basque, traduit et annoté par Michel Duvert, Donostia, Elkar. ISBN 2-913156-36-3
• Enciclopedia General Ilustrada del Pais Vasco, Historia General de Euskal Herria. Auñamendi, Zarautz, 1978.
• K. Larrañaga Elorza. 1988. Euskal Herria Antzinatean. Materiale eta Agiriak, UNED-Bergara, 316 orr., 176. zk.
• Julien Sacazeren lanak:

• 1885. Les Anciens dieux des Pyrénées, nomenclature et distribution géographique. Extrait de la Revue de Comminges (Saint-Gaudens), 28 orr.
• 1990. Inscriptions antiques des Pyrénées. Hitzaurrea M. Albert Lebèguek eginda. Tolosa, XII-576p. (Bibliothèque méridionale. 2e série,1892.; 2). Berrargitalpena fakzimilean, Tolosa, ESPER.
• 2001. Inscriptions antiques du Couserans. Tolosa, 28orr., 1892. Berrargitalpena fakzimilean, Nîmes, C. Lacour.