Birdumo

Birdumo aŭ birdorigardado estas observado kaj studo de birdoj per simple okula rigardo aŭ per vida plibonigo danke al uzado de binokloj aŭ teleskopoj. Plej granda parto de birdumantoj aŭ birdorigardantoj plenumas tiun agadon pro distraj aŭ sociaj kialoj malkiel ornitologoj, kiuj okupiĝas pri pli formala scienca studado de birdoj. Tamen la limoj inter ambaŭ okupoj estas svagaj kaj tre facile oni pasas de unu al la alia, multaj tiamaniere rapide transiras de la unua al la dua.

Birdumantoj tre ofte diferencigas sin el birdorigardantoj. La distingo inter birdumo kaj birdorigardado baziĝas sur dediĉo aŭ intenseco. Ĝenerale mempriskribitaj birdumantoj koncentriĝas plie ĉe trovo kaj studo de birdoj ol ĉe ĝenerala observado, kaj klopodas ekscii pri detaloj kiel plumoŝanĝado, distribuado, migrado kaj medio. Dediĉitaj birdumantoj klopodas investi pli multe en optika ilaro, kiel teleskopoj, kaj povas veturi malproksimen, dum birdorigardantoj agadas pli limigite eble ĉe lokaj naturaj rezervejoj, propraj ĝardenoj aŭ kiel feria hobio kaj investas malpli en optika ilaro.^[1][2] Birdorigardado povas esti nur simpla pormomenta dediĉo al agrabla okupo, dum birdumado estas iom pli hobieca tasko, kiu pli proksimiĝas al ornitologio. Birdorigardantoj povas dediĉi sin al tia distrado nur semajnfine, dum vespera promenado ktp., dum birdumantoj (eĉ se ne estas ornitologoj) povas facile fari tion preskaŭ ĉiutage.

La ornitologiaj asocioj pli kaj pli utiligas birdumantojn (kaj eĉ instigas ilin) kiel bazon de la tiel nomita populara scienco, tio estas nombrado de populacioj (ekzemple dum birdomigrado) por science determini tendencojn (stabiliĝo, pliiĝo aŭ malpliiĝo), proponi politikajn decidojn al la koncernaj instancoj, helpi al pli sciencaj akademiajn studojn ktp.

La plej interesaj periodoj por birdumo en mezvarmaj zonoj estas dum printempo kaj aŭtuno, kiam birdoj migras kaj oni povas vidi pli grandan variecon de birdoj (biologia diverseco). Dum tiuj okazoj grandaj nombroj de birdoj flugas norden aŭ suden por vintrumi aŭ atingi la reproduktajn teritoriojn. Ekzemple je la alveno en Hispanion de multnombraj kaj kriemaj aroj de griza gruo aŭtune por vintrumi en Hispanion kaj eviti la malvarmon de nordeŭropaj vintroj. Laŭ tiu diferenco oni povas klasigi la vidotajn birdojn en: "loĝantoj", tiuj kiuj ne migras kaj estas videblaj la tutan jaron en preciza regiono, "migrantoj", kiujn eblas vidi en tiu regiono nur kiam ili vintrumas aŭ kiam estas la reprodukta sezono, kaj eĉ plej interesaj "trapasantoj", kiujn eblas vidi nur kiam trapasas la regionon por atingi ĉu travintrejon ĉu reproduktejon kaj pro tio estas pli maloftaj en la regiono. Por hobieca birdumado pli interesa estas la okazoj de "porokazaj" specioj, tio estas birdospecioj kiuj ne apartenas al la menciitaj tri kategorioj kaj nur okaze kaj malofte estas vidataj, ekzemple alportataj de malbona vetero, kiel unuaj individuoj de posta invado ktp.

Frumatenoj estas la plej bona momento en la tago por birdumo ĉar tiam birdoj estas ekserĉantaj manĝaĵon kaj pro tio estas pli facile trafi kaj observi ilin. Kiam venas pli forta lumo, multaj kaŝiĝas aŭ ripozas, kaj estas pli malfacile vidi ilin.

Birdumantoj kiuj ŝatas serĉi novajn speciojn veturas longajn distancojn por observi novajn aŭ maloftajn speciojn, intence por aldoni ilin al siaj listoj de persone observitaj birdoj. Tiuj listoj ofte prenas formon de dumviva listo, nacia listo, ŝtata listo, regiona listo aŭ jara listo. Laŭbezone oni povas elpensi kaj uzi multajn aliajn listojn (manlisto, televidlisto, vojaĝlisto, kortolisto, vintra listo, kaŝtura listo).

Marbirdumo estas tipo de birdorigardo kie observantoj lokitaj en marborda rigardejo, kiel kabo ekzemple, rigardas birdojn flugantajn sur aŭ super maro. Tiu estas formo de pelaga birdumo, per kiu oni vidas pelagajn birdojn (marbirdojn). Alia sistemo konsistas el rigardo de pelagaj specioj ekde ŝipoj, kio estas okazo por kombino por spekti cetacojn, grandajn fiŝojn aŭ fiŝarojn ktp., kun interesaj allogoj por turismo en difinitaj lokoj.

Multaj birdumantoj partoprenas en nombrado de loĝantaro de birdoj kaj observado de migradaj kutimoj, kiuj foje estas specifaj ĉe individuaj specioj. Tiuj birdumantoj povas ankaŭ kalkuli ĉiujn birdojn en antaŭdecidita areo, kiel ekzemple en insulo. Tiu civitana scienca agado povas helpi identigi mediajn minacojn al bonfarto de birdoj aŭ, konverĝe, konsili pri eroj de media administracio por kontribui al survivado de riskatajn speciojn aŭ helpi la reproduktadon de specioj por estetikaj aŭ ekologiaj kialoj. Tiu pli scienca flanko de la hobio estas jam branĉo de ornitologio, jam kunordigataj en ĉiu lando de la respektivaj sciencaj aŭ ornitologaj asocioj.

Laŭ sezona pliigo de la loĝantaro de birdoj povas esti utila indikilo de biodiverseco aŭ pri la kvalito de diferencaj medioj. Kelkaj specioj estas persekutataj kiel rabobestojn, ofte kontraŭleĝe, kiel ĉe blua cirkuo en Britio.

Nervumado aŭ "twitching" en la angla estas brita vorto kio signifas "observado de antaŭe lokita malofta birdo". En Norda Ameriko, ĝi estas pli ofte dirite ĉasado, kvankam la brita uzado gajnas terenon ĉefe inter junaj birdumantoj.

La fina celo de nervumado estas ofte akumuli speciojn en propra listo. Kelkaj birdumantoj eniras en konkurencon pri akumulado ĉe la plej multnombra listo de specioj. La agado de persekuto de la vidota specio estas nomita kiel nervumado aŭ ĉasado. Malofta birdo kiun oni povas vidi post longa strebado estas nomita nervumebla aŭ ĉasebla.^[2]

Nervumado estas tre disvastigita inter birdumantoj ĉe Britio, Nederlando, Danio kaj Irlando. La eta regiona grando de tiuj landoj ebligas veturi rapide ene de la bordoj sufiĉe facile. La plej populara nervumado en Britio foje kunigas multnombran homamason, kiel ekzemple kaj rimarkinde grupo de ĉirkaŭ 5 000 homoj kiuj venis vidi unu ekzempleron de ora parulio kiu vintrumis en aŭtohaltejo de superbazaro en 1989 en Kent. Nervumado estas populara ankaŭ en Finnlando kaj Svedio.

En Britio ekzistas eĉ aparta vortaro por nervumado, kio estas surprize disvolvigita kaj konfuziga por komencontoj. En Britio ekzemple estas vortoj por la agado malsukcesi vidi maloftan birdon kiun oni supozis eble vidi ĝin, por la persona sento kiam aliaj birdumantoj vidas maloftan birdon kaj vi ne, por ricevo de novaĵoj pri eventualaj vidotaj maloftaj birdoj, por tiu kiu ne multe scias pri maloftaj birdoj, ktp.^[2] Similaj vortaroj kreskiĝis en aliaj landoj kie nervumado estas populara.

Vetero estas grava, ĉar ekzemple en Britio okcidentena vento povas influi kaj okazigi vojerarajn migradojn el oriento aŭ okazigi ke amerikaj birdoj eniru en la fina vosto de uraganoj el okcidento.^[3]

Kelkaj birdum-konkurencoj inkludas jenon:

• Granda tago: Teamoj havas 24 horojn por identigi tiom da specioj kiom eblos.
• Granda jaro: Kiel granda tago, sed por individuaj konkurencantoj, kiuj bezonas esti preparitaj investi multe da tempo kaj mono.
• Granda loko: Birdumantoj devas vidi birdojn ekde cirklo kun diametro de 4,5 m. Kiam birdoj estas vidataj, birdumantoj povas forlasi la cirklon por konfirmi la identecon, sed ili jam ne povos kalkuli novajn speciojn.

Birdorigardado povas okazi en tre diversaj lokoj, sed plej ofte ĉe:

• Malsekaj zonoj aŭ humidejoj - riĉaj je biodiverseco permesas ĝenerale observi ĉefe cikonioformajn, anseroformajn, falkoformajn kaj foje fenikopteroformajn, gruoformajn, podicipedojn, pelikanoformajn kaj karadrioformajn
• Marbordoj – tie oni povas observi ĉefe karadrioformajn kaj foje procelarioformajn kaj rabobirdojn
• Arbaro kaj montaro - tie oni povas observi ĉefe paseroformajn, pegojn, tagajn rabobirdojn kaj foje eĉ noktajn aŭ strigoformajn
• Montetoj kaj kamparo aŭ ebenaĵo - tie oni povas observi ĉefe paseroformajn kaj foje apusoformajn, rabobirdojn kaj koracioformajn

Ĝenerale birdumantoj ŝatas naturajn mediojn, sed ankaŭ ĉe urbo eblas observi birdojn, ĉu ili estas loĝantoj, migrantoj aŭ trapasantoj; krome tio malfermas du kampojn al birdorigardado: unue por komencantoj (ekzemple infanoj), kiuj povas lerni kiel eĉ en urboj indas atenti kaj zorgi pri la naturo kaj duaflanke por pristuduloj kiuj povas pristudi kiel urboj iĝas specifa medio kaj habitato de specioj aŭ eĉ por fakuloj kiuj povas priserĉi eĉ ŝanĝojn de konduto aŭ kutimaro en urbaj birdaj loĝantaroj (kutime urbaj birdoj estas pli maltimidaj ol tiuj kamparaj, ekzemple ĉe merloj, paseroj, palumboj, ktp).

Alia tipo de rigardejoj, sed nur portempaj, estas la lokoj kiujn la birdoj trapasas dum sezona migrado aŭ tiuj kiujn ili profitas por ripozi dum tiuj ofte tiom longaj veturadoj, kutime lagoj, lagunoj aŭ aliaj humidejoj. Tre ofte tiuj lokoj estas profitataj ankaŭ de fakuloj kiuj kalkulas la nombrojn de la migrantaj birdoj laŭ specioj. Tio okazas ekzemple en la Ĝibraltara Markolo inter Hispanio kaj Maroko, kie (ĉefa en la hispana norda flanko pli mallarĝa kaj kontrolebla) fakuloj kaj volontuloj per specifaj rimedoj kaj metodoj (fotoj, grupa kalkulado, ktp.) nombras la unuopulojn aŭ birdarojn kiuj trapasas aŭ eĉ foje klopodas, sed malsukcesas trapasi la markolon. Kompreneble ankaŭ amatorajn birdumantoj estas bonvenaj al tiuj eventoj. Septembro estas la plej taŭga monato.

Alia pli trankvila kaj komforta ejo por rigardi birdojn, lastatempe tre uzata, estas la propraj ĝardenoj, kie la posedantoj povas rezervi areon por trankvilaj ĉeesto aŭ nestumado de birdoj, dum la plej tipa allogaĵoj estas la nestoskatoloj por nestumado kaj la birdomanĝejoj. Ofte homoj povas lokigi kameraojn por filmigi la agadon de la birdoj. Kaj de tiuj fontoj kaj ankaŭ de la kameraoj lokitaj en naturaj lokoj, naturrezervejoj, naciaj parkoj, ktp., estas la lasta virtuala maniero rigardi birdojn el hejmo tra komputilo kaj interreto, tre ofte laŭ reala tempo; foje tiu ĉi metodo estas uzata ankaŭ de esploraj fakuloj.

• Danio
  • La Ferooj estas bonega ejo por birdorigardantoj.
• Italio
  • Estas naciaj kaj naturaj parkoj inter kiuj:
    • Parko de la Delto de rivero Pado en Emilia-Romagna kaj Veneto
    • Laguna del Mort nordoriente de la Laguno de Venecio
    • Lago Pergusa ĉe Enna, ĉefa trapasejo, nestejo kaj vintrejo por birdoj en Sicilio, kelkaj maloftaj kiel la purpura ardeo
    • Markolo de Messina, insulo Elba kaj monto Konero dum migrado de rabobirdoj (marto-majo kaj aŭgusto-septembro)
    • Laguno de Orbetello en Toskanio
    • Baseno de Cabras en Sardio por flamengoj
    • Parko Stelvio ĉe Trentino-Alto Adige kaj Lombardio kie denove nestumas la ŝafgrifo
    • Salejo de Margerita de Savojo en Apulio.
    • Natura rezervejo kaj lago de Posta Fibreno.
• Irlando
  • insulo An Inse

• Islando
  • ĉe insuloj Vestmannaeyjar (aŭ Westmann) estas la plej granda kolonio de atlantika fraterkulo (Fratercula arctica) kaj multnombraj marbirdoj,
  • ĉe lago Mývatn oni povas observi multajn speciojn de anasedoj,
  • marborde de Látrabjarg oni povas observi multajn speciojn de marbirdoj kiuj nestumas somere. Samo validas pri multaj aliaj klifoj, iuj nelonge for de la internacia flughaveno ĉe Keflavík.
• Hungario
  • Nacia Parko de Hortobágy
  • parko de montaro Gereĉe
• Francio
  • Kamargo, kie eblas vidi ĝis tri kvaronojn de la birdoj de Francio en nur 0'3 % de la nacia teritorio, alimaniere dirite ĝis 343 speciojn de natura valoro, el kiuj 330 estas protektataj en Francio kaj 66 estas en ruĝa listo en Francio kaj eĉ 13 en tutmonda Ruĝa Listo; el la 22 birdospecioj de la nacia ruĝa listo 17 estas en Kamargo. Inter tiuj flamingoj (ununuraj regulaj nestumantoj en Francio, el 10,000 ĝis 20,000 paroj), ardeoj (9,000 paroj) kaj aliaj samfamiliaj specioj kiel egretardeoj aŭ bovardeoj, kulerbekuloj, ibisoj, mevoj, anseroj, anasoj kaj fulikoj (el 100,000 ĝis 150,000 birdoj), himantopoj, vaneloj, kalidroj, rabobirdoj eĉ kun kelkaj ekzempleroj de la granda kriaglo aŭ la nizaglo, la kolumglareolo, la mevbeka ŝterno, ktp.
  • Dombes
  • Montpasejo Orgambideska
• Finnlando
  • ĉe regiono de lagoj, ĉe Lahti kaj Savonlinna
• Nederlando
  • ĉe la insuloj Texel
• Hispanio

• • Nacia Parko Monfragüe por rabobirdoj, vulturoj, nigra cikonio kaj birdoj propraj de montaro
  • Delto de rivero Ebro por birdoj propraj de humidejoj
  • Ĝibraltara Markolo por migrantaj birdoj plej interese komence de aŭtuno kaj komence de printempo.
• Svedio
  • sudpinto de insulo Öland

• Malajsio kaj Indonezio
  • ĉe arbaroj de Borneo de elstara biodiverseco, sed pro la tro densa vegetaĵaro estas malfacile vidi la birdojn
• Israelo
  • Hula Valo, Norde de la Kineret
  • Maagan Miĥael, kibuco sude de ��ajfo kaj proksima de la marbordo.
  • Eilat

• Bocvano
  • Delto de Okavango
• Namibio
  • Caprivi-streko
• Tanzanio
  • Nacia Parko Insulo Rubondo

• Kanado
  • en Kebekio eblas ĉeesti la migradon de anseroj
• Argentino
  • Duoninsulo Valdés
  • Patagonio
• Insuloj Falklandoj aŭ Malvinoj
• Ekvadoro
  • Insuloj Galapagoj tre interesaj pro kvanto de endemioj.
• Peruo
  • En kanjono Kolka eblas observi la kondorojn
  • En insuloj Ballestas loĝas pelikanoj, pingvenoj kaj multnombraj marbirdoj.
• Usono
  • Florido

• Aŭstralio
  • Nacia Parko Kakadu
  • Kvinslando
  • Okcidenta Aŭstralio, ĉe rezervejo Broome, por vidi rabobirdojn kaj la koloniojn de riverbirdoj
  • insuloj Kangaroo kaj Philipp por vidi koloniojn de blua pingveneto

Marborde kaj ĉe insuloj eblas vidi enormajn koloniojn de pingvenoj ĉefe la imperiestra pingveno (Aptenodytes forsteri) kaj multajn aliajn marbirdojn.

En ĉiuj landoj estas organizoj kiuj kunigas ĉu ornitologojn ĉu birdumantojn kaj plej ofte kune. En Britio ekzemple ekzistas la British Trust for Ornithology kaj la Royal Society for the Protection of Birds kaj en Usono la National Audubon Society, American Ornithologists Union kaj la American Birding Association. Multaj ŝtataj aŭ lokaj grupoj de la organizaĵo Audubon estas tre aktivaj en Usono. BirdLife International estas grava internacia organizo pri birdokonservado. En Hispanio estas SEO, nome la Sociedad Española de Ornitología.

Ĉar la nombro de birdumantoj pliiĝas, estas ankaŭ ĝenerala priokupado pri la sekvoj de tia agado kaj kutimo super la birdoj kaj siaj medioj. Birduma etiketo iĝas necesa pro tio.^[4] Kelkaj ekzemploj de birduma etiketo inkludas helpon al birdoj kaj siaj medioj, eviti ĝenadi la birdojn per fotografio kaj aliaj elektronikaĵoj, malproksimigo el nestoj kaj el nestokolonioj kaj respekto pri privataj propraĵoj.^[5]

Plej komunaj ekipaĵoj por birdumo inkludas binoklojn, teleskopojn kun tripiedo, kajeron kaj unu aŭ pliajn kampogvidilojn. Oni uzas ofte kaŝilojn aŭ rigardoturojn por kaŝi la observantojn el la birdoj kaj por plibonigi la vidokondiĉojn. Laŭ la jaroj optika industrio konstatis, ke birdumajn binoklojn oni vendas bone kaj ili jam havas specifajn binoklojn por tiu agado. Kelkaj entreprenoj dediĉas sin specife al birdumantoj. Preskaŭ profesiaj teleskopoj ebligas rekte foti el la teleskopo kaj en la momento aperigi la foton en specifaj retejoj ktp.

Fotografio estis ĉiam parto de birdumo, sed en pasinto kosto de bonkvalitaj fotiloj kaj longlensoj estis atingebla nur de minoritato, ofte kun mezprofesia intereso. La alveno de facile akireblaj ciferecaj fotiloj, kiuj povas esti uzataj konektitaj kun binokloj aŭ teleskopoj (tekniko konata kiel digiscoping), faciligis multege tiun aspekton de la birdumo.

Etologo Nikolaas Tinbergen konsideras birdumon kiel spuron de la instinkto de ĉasado propra al homoj, kaj ĉefe al maskloj. Fakte en multaj kamparaj aŭ ĉeurbaj regionoj, kie iam ĉasado estis populara aktivaĵo, nuntempe la novaj generacioj, se ne estas tro ligataj al netaŭgaj tradicioj kaj atentas pri neceso zorgi la medion, povas esti allogataj de birdorigardado. Kiam tio iĝas altira ŝatokupo kaj vere oni ĝuas per rigardo de malofta specio, observado de specifa aŭ kurioza kutimo aŭ eĉ fotado aŭ filmado, la produkta rezulto ial anstataŭas la ĝuon de la iam ĉaspredo.

• Salim Ali
• John James Audubon, estas eble la plej fama kaj tutmonde konata; li famigis la arton, ŝatokupon kaj eĉ sciencan fakon desegni birdospeciojn, ĉe li per tre arta, partikulara kaj specifa stilo. Tio estis jam ekde la komenco de la 18-a jarcento la antaŭaĵo de la nunaj televidprogramoj pri naturo. Kaj de tiu deveno naskiĝis multaj birdumantoj, ekologiistoj kaj naturalistoj.
• Pete Dunne
• Tom Gullick
• Induchoodan
• Kenn Kaufman
• Bill Oddie
• Ted Parker
• Roger Tory Peterson
• David Allen Sibley
• Phoebe Snetsinger

• Reprodukta birdenketo
• Ornitologio
• Birdomigrado
• Birdomanĝejo
• Birdomanĝigado
• Aviadilumo

• BirdLife International Kunordigo de konservemaj organizaĵoj
• Mybirdlists.com Arkivigite je 2007-12-21 per la retarkivo Wayback Machine Ejo por birdumantoj kaj siaj listoj
• wikiHow: Kiel foti birdon
• wikiHow: Kiel rigardi birdon

Ĉi tiu artikolo estis je la 12-a de januaro 2008 akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.

Tiu ĉi artikolo estis artikolo de la semajno en la 03-a semajno de la jaro 2008.

Tiu ĉi artikolo estis artikolo de la semajno en la 15-a semajno de la jaro 2018.