Idi na sadržaj

Azerbejdžan

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Azerbejdžan
Azərbaycan Respublikası
Zastava Azerbejdžana Grb Azerbejdžana
Zastava Grb
Himna: "Azərbaycan marşı"
("Azerbejdžanski marš")
Položaj Azerbejdžana na karti
Položaj Azerbejdžana
Glavni grad Baku
Službeni jezik Azerbejdžanski
Državno uređenje  
Ilham Aliyev (İlham Əliyev)
Ali Asadov (Əli Əsədov)
Zakonodavstvo
Nezavisnost 30. augusta 1990 (od SSSR-a) 
Površina
• Ukupno
 86.600 km2 (114)
• Vode (%)
 1,6
Stanovništvo
• Ukupno
9.165.000[1] (89)
106/km2 
Valuta Manat (AZN)
Vremenska zona UTC+4
Pozivni broj +994
Internetska domena .az

Azerbejdžan (azerski: Azərbaycan), službeno Republika Azerbejdžan (azerski: Azərbaycan Respublikası), jest suverena država koja se nalazi u regiji Zakavkazja, na granici Evrope i Azije. Graniči s Rusijom na sjeveru, Gruzijom na sjeverozapadu, Armenijom na istoku i Iranom na jugu. Na istoku izlazi na obale Kaspijskog jezera. Azerbejdžanska enklava Nahičevan graniči sa Armenijom na sjeveru, Iranom na jugu a dijeli i granicu sa Turskom na sjeveroistoku u dužini od 11 km.

Ukupna površina Azerbejdžana je 86.600 km2. Glavni i najveći grad države je Baku, najveći grad na Kaspijskom jezeru i najveći grad Kavkaza sa populacijom od 2.262.600 stanovnika (podaci od 1. januara 2018. godine). Ukupni broj stanovnika (prema procjeni iz 2011) iznosi 9.165.000[1]. Nezavisna je država od 1991, a prije toga je bio republika u okviru Sovjetskog Saveza.

Kontinentalna je država jer nema izlaz na more ili okean.

Azerbejdžanski jezik, kojim govori većina stanovništva, član je turkijske jezičke skupine (najpoznatiji član ove skupine je turski). Najzastupljenija religija je islam, a većina muslimana u Azerbejdžanu su šiiti.

Historija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Historija Azerbejdžana

Azerbejdžan je zemlja u kavkaskom regionu Evroazije. Na istoku je omeđen Kaspijskim morem, ruskom regijom Dagestan na sjeveru, Gruzijom na sjeverozapadu, Armenijom i Turskom na jugozapadu, te Iranom na jugu. U Azerbejdžanu su dom raznih etničkih grupa, od kojih su većina Azerbejdžani, turska etnička grupa koja u nezavisnoj Republici Azerbejdžan broji blizu 9 miliona.

Tokom medijanističke i perzijske vladavine, mnogi Kavkaski Albanci prihvatili su zoroastrizam i prešli na kršćanstvo prije dolaska muslimanskih Arapa i još važnije muslimanskih Turaka. Smatra se da su turska plemena stigla kao mali bendovi ghazi čija su osvajanja dovela do turkifikacije stanovništva kao uglavnom domaćih kavkaskih i iranskih plemena koji su prihvatili turski jezik Oghuz i prešli na islam u razdoblju od nekoliko stotina godina.

Nakon rusko-perzijskih ratova 1813. i 1828., katarsko je carstvo bilo primorano da ustupi sve svoje kavkaske teritorije Ruskom carstvu, a ugovori Gulistana 1813. i Turkmenchay 1828. okončali su granice između carske Rusije i Qajar Irana. Područje sjeverno od rijeke Aras, među kojima je bila teritorija savremene republike Azerbejdžan, bila je iranska teritorija, sve dok ih nije zauzela Rusija tokom 19. vijeka.

Prema Turkmenchajskom ugovoru, Qajar Iran priznao je ruski suverenitet nad Erivanskim kanatom, Nahčivanskim kanatom i ostatkom Lankaranskog kanata, a sastojao se od posljednjih dijelova tla moderne Azerbejdžanske Republike koji su još bili u iranskim rukama.

Nakon više od 80 godina postojanja pod Ruskim carstvom na Kavkazu, Azerbejdžanska Demokratska Republika uspostavljena je 1918. Naziv "Azerbejdžan" koji je vodeća stranka Musavat usvojila iz političkih razloga, bio je prije do uspostavljanja Azerbejdžanske Demokratske Republike 1918. godine, koja se isključivo koristila za identifikaciju susjedne regije savremenog sjeverozapadnog Irana.

Na državu su napale sovjetske snage 1920. godine i ostala je pod sovjetskom vlašću sve do raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine, nakon čega je osnovana moderna Republika.

Simboli

[uredi | uredi izvor]

Zastava

[uredi | uredi izvor]

Zastava Azerbejdžana sastoji se od tri jednaka vodoravna polja plave, crvene i zelene boje. Bijeli polumjesec i osmokraka zvijezda nalaze se na sredini crvenog polja. Osam krakova predstavljaju osam grana turskog naroda. Plavo polje je boja Turaka, zelena predstavlja islam, a crvena progres.

Historija
[uredi | uredi izvor]

Službene boje i veličina zastave prihvaćene su 5. februara 1991. godine. Ranija verzija je bila zastava Azerbajdžanske Demokratske Republike. Ta je zastava imala puno veći polumjesec koji se nalazio bliže jarbolu. Korištena je sve do priključenja Azerbajdžana SSSR-u, kada su prihvaćene nove zastave Azerbejdžanske SSR i čitavog Sovjetskog Saveza.

Grb

[uredi | uredi izvor]

Grb Azerbejdžana je nacionalni simbol ove države i predstavlja kombinaciju tradicionalnih i modernih simbola. Fokus amblema je na simbolu vatre, koji je drevni simbol Azera i dolazi iz imena naroda. Boje korištene na grbu su uzete sa azerbejdžanske zastave. Nalaze se iza osmokrake zvijezde ۞ na kojoj je prikazan plamen. Zvijezda simbolizira osam grana turskih naroda, a iza svakog kraka zvijezde nalazi se mala osmokraka zvijezda. Na dnu grba je snop pšenice, koji simbolizira glavni poljoprivredni proizvod zemlje. Na dnu je prikazan hrast.

Himna

[uredi | uredi izvor]

Azərbaycan marşı (bosanski: Azerbejdžanski marš) jest nacionalna himna republike Azerbejdžan. Riječi za himnu je napisao pjesnik Ahmed Džavad, a muziku komponovao Uzeir Hadžibejli.

Pasoš

[uredi | uredi izvor]

Pasoš Azerbejdžana putna je isprava koja se izdaje državljanima Azerbejdžana za putovanje i boravak u inozemstvu, kao i za povratak u zemlju.

Za vrijeme boravka u inozemstvu, putna isprava služi njenom imaocu za dokazivanje identiteta i kao dokaz o azerbejdžanskom državljanstvu. Pasoš Azerbejdžana izdaje se za neograničen broj putovanja.

Građani Azerbejdžana mogu putovati bez potrebe za vizu u Rusiju i u skoro sve zemlje koje su nekada bile u sastavu SSSR-a.

Vojska

[uredi | uredi izvor]
Vojnici Azerbejdžana sa zastavom

Azerbejdžanske oružane snage (azerbejdžanski: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri) su ponovo uspostavljene u skladu sa Zakonom Republike Azerbejdžan o Oružanim snagama od 9. oktobra 1991. Azerbejdžanska Demokratska Republika (ADR-a) je prvobitno formirala svoje oružane snage 26. juna 1918. Međutim, ove snage su raspuštene nakon što je Azerbejdžan pripojen Sovjetskom Savezu. Nakon što je Sovjetski Savez raspušten 1991-92 oružane snage su bile reformisane, i ponovo osnovane. Oružane snage imaju tri grane: Kopnena vojska, Vazduhoplovstvo i zrakoplovna odbrambrana i mornarica. Povezane snage su azerbejdžanski Nacionalne garde, unutrašnje snage Azerbejdžana, i Državnu graničnu službu, koja može biti uključeni u državnu odbranu kada je to potrebno. Azerbejdžan ima svoje odbrambenu industriju, koja proizvodi malokalibarsko oružje. U budućnosti, Azerbejdžan se nada da će početi izgradnju tenkova, oklopnih vozila, vojnih aviona i vojnih helikoptera.

Privreda

[uredi | uredi izvor]
Baku,financijski glavni grad Azerbejdžana

Nakon sticanja neovisnosti 1991. godine, Azerbejdžan je postao član Međunarodnog monetarnog fonda, Svjetske banke, Evropske banke za obnovu i razvoj, Islamske razvojne banke i Azijske razvojne banke.

Bankarski sistem Azerbejdžana sastoji se od Centralne banke Azerbejdžana, komercijalnih banaka i nebankarskih kreditnih organizacija. Nacionalna (sada Centralna) banka stvorena je 1992. godine na osnovu Azerbejdžanske državne štedionice, podružnice bivše Državne štedionice SSSR-a. Centralna banka služi kao centralna banka Azerbejdžana, ovlaštena za izdavanje nacionalne valute, azerbejdžanski manat i za nadzor svih komercijalnih banaka. Dvije glavne komercijalne banke su UniBank i Državna međunarodna banka Azerbejdžana, kojima upravlja dr. Jahangir Hajiyev.

Potisnuta rastom potrošnje i potražnje, stopa inflacije u Q1 2007. dosegla je 16,6%.Nominalni prihodi i mjesečne plaće porasli su za 29% odnosno 25% respektivno, ali rast cijena u naftnoj industriji potaknuo je inflaciju. Azerbejdžan pokazuje neke znakove takozvane "nizozemske bolesti" zbog brzorastućeg energetskog sektora, koji uzrokuje inflaciju i skuplja neenergetski izvoz.Početkom 2000-ih hronično visoka inflacija stavljena je pod kontrolu. To je dovelo do pokretanja nove valute, novog azerbejdžanskog manata, 1. januara 2006., kako bi se cementirale ekonomske reforme i izbrisali ostaci nestabilne ekonomije.

Izvještaj Svjetske banke o poslovanju Svjetske banke 2008. godine Azerbejdžan je naveden kao jedan od prvih 10 reformatora

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Geografija Azerbejdžana

Azerbejdžan je najveća država u regionu južnog Kavkaza i nalazi se na prijelazu između jugozapadne Azije i istočne Evrope, te se može smatrati evroazijskom zemljom. Državna teritorija prostire se između 38° i 42° sjeverne geografske širine i 44° i 51° istočne geografske dužine, na površini od 86.600 km2. Prostire se u pravcu sjever-jug u dužini od 400 km, a od zapada ka istoku dužinom od oko 500 km.

Ukupna dužina međunarodnih granica iznosi 2.648 km. Na sjeveru graniči s Rusijom (Dagestan - 390 km), na sjeverozapadu sa Gruzijom (480 km), na zapadu je Armenija (1.007 km), na jugu Iran (765 km) i na krajnjem sjeverozapadu Nahičevana je međunarodna granica s Turskom (15 km). Na istoku Azerbejdžan izlazi na obale Kaspijskog jezera, a dužina obalne linije je 456 km.

U fizičko-geografskom smislu Azerbejdžan se može podijeliti na tri cjeline:

  • Kaspijsko primorje na istoku;
  • Visoke planine - Veliki Kavkaz na severu i severozapadu, Mali Kavkaz na zapadu, Tališke planine na jugu;
  • Nizije - Kursko-Araksinska u centralnom dijelu i Lenkoranska na jugu zemlje.

Veći gradovi

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Spisak gradova u Azerbejdžanu
1. Baku 1.150.000 2 000.200
2. Gäncä 278.000 303.268
3. Sumqayıt 231.000 265.150
4. Mingäçevir 85.400 95.453
5. Qaraçuxur n.a. 72.989
6. Äli Bayramlı 58.300 70.220
7. Bakıxanov n.a. 66.686
8. Naxçıvan 60.000 64.754
9. Şäki 56.200 62.191
10. Yevlax 45.720 53.716
11. Stepanakert 56.700 52.997

Demografija

[uredi | uredi izvor]
Rast stanovništva (1960 - 2010)
Glavni članak: Demografija Azerbejdžana

U Azerbejdžanu je prema procjeni stanovništva iz 2009. bilo 8.922.400 stanovnika.

  • Muškarci: 4.868.168
  • Žene: 5.021.314
  • Gustina naseljenosti: 103.03 na km2
  • Površina: 86.600 km2

Jezik

[uredi | uredi izvor]
Maternji jezik Broj pripadnika i postotak
Azerski 8.235.375 (92,3%)
Lezginski 182.677 (2,2%)
Ruski 119.000 (1,34%)
Armenski 119.500 (1,34%) (Nagorno-Karabah)
Ostali jezici 274.016 (3,0%)
Nepoznati jezici 83.035 (0,93%)

Religija

[uredi | uredi izvor]
Religija Broj pripadnika i postotak
Islam (većinom šiiti) 8.565.504 (96,0%)
Kršćanstvo (uglavnom pravoslavci) 267.672 (3,0%)
Ostale 90.116 (1,0%)
Starosna struktura (2005)

Etničke grupe

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Etničke grupe Azerbejdžana
Narod Broj pripadnika i postotak
Azeri 8.172.800 (91,6%)
Dagestanci 180.300 (2,0%)
Rusi 119,300 (1,35%)
Armeni 120.300 (1,35%) (Nagorni Karabah)
Ostali 329.700 (4,0%)

Starosna struktura

[uredi | uredi izvor]
Godine <15 15-65 65>
Muškarci 1.228.518 (25,24%) 3.401.334 (69,87%) 238.315 (4,90%)
Žene 1.089.561 (21,70%) 3.518.576 (70,07%) 413.176 (8,23%)
Ukupno 2.318.079 (23,44%) 6.919.910 (69,97%) 651.491 (6,59%)

Stopa migracije, nataliteta i mortaliteta

[uredi | uredi izvor]
Stopa migracije na 1.000 stanovnika -1,42
Stopa nataliteta na 1.000 stanovnika 17,75
Stopa mortaliteta na 1.000 stanovnika 8,28

Saobraćaj

[uredi | uredi izvor]
Evropski koridori u zemljama Zakavkazja
Glavni članak: Saobraćaj u Azerbejdžanu

Azerbejdžan je evroazijska zemlja u području Kavkaza, koje ima izuzetno povoljan prometni položaj. Zbog toga zemlja ima izvanredne uvjete za razvoj prometa, ali je on slabije razvijen zbog stalne nestabilnosti područja. Najvažniji prometni pravci u zemlji su putevi istok-zapad, od Crnog mora do Kaspijskog jezera, i sjever-jug, od istočne Evrope do Srednjeg istoka. Veoma izražen planinski karakter zemlje također znatna prepreka razvoju prometa, naročito na zapadu zemlje, gdje se pružaju veoma visoke planine. Azerbejdžan ima razvijen cestovni, željeznički, zračni i vodeni saobraćaj. Najveći prometni čvor je glavni grad, Baku, sa modernom željezničkom stanicom.

Kultura

[uredi | uredi izvor]

Muzika

[uredi | uredi izvor]

Muzika Azerbejdžana temelji se na narodnim tradicijama koje dosežu gotovo hiljadu godina.

Stoljećima se azerbejdžanska muzika razvijala pod znakom monodije, proizvodeći ritmički raznolike melodije. Azerbejdžanska muzika ima sistem granastih režima, gde je kromatizacija glavnih i manjih skala od velikog značaja. Među državnim muzičkim instrumentima nalazi se 14 gudačkih instrumenata, osam udaraljki i šest puhačkih instrumenata. Prema rječniku muzike i muzičara The Grove, "po pitanju etničke pripadnosti, kulture i religije Azerbejdžani su glazbeno mnogo bliži Iranu nego Turskoj.

Eurosong
[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Azerbejdžan na Eurosongu

Azerbejdžan kao nezavisna država po prvi put se pojavio na Eurosongu 2008. Ell & Nikki pobijedili su na Eurosongu 2011. osvojivši 221 bod s pjesmom "Running Scared". Zbog toga je Azerbajdžan sljedeće godine bio domaćin.

Sport

[uredi | uredi izvor]

Hrvanje slobodnim stilom tradicionalno se smatra nacionalnim sportom Azerbejdžana, u kojem je Azerbejdžan osvojio dvanaest medalja, uključujući i četiri zlata otkako je ušao u Međunarodni olimpijski komitet. Trenutno najpopularniji sportovi uključuju fudbal i hrvanje.

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b 11 July – The International Population Day, The demographic situation in Azerbaijan, The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, 11 July 2011, retrieved 12 July 2011

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Azerbejdžan
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbejdžan&oldid=3652461"